Tijd bestaat niet. Leven en werk van Jan Wolkers

[p. 145]

Bio- en bibliografische gegevens

1921	Op 22 september treedt Jan Hendrik Wolkers Sr. (geboren 26 oktober 1890) in Amsterdam in het huwelijk met Jannetje van der Heijde (geboren 18 juli 1899).
1922	Op 11 april vestigt Jan Hendrik Wolkers Sr. zich met zijn vrouw op de Van Speijkstraat 17 te Leiden, in één van de nieuwe huizen van de protestants-christelijke woningbouwvereniging ‘Eensgezindheid’. Samen met zijn zwager Den Heeten drijft Wolkers in de buurt een kleine scheepswerf. Op 29 juli wordt de oudste zoon Gerrit Johannes (Gerrit) Wolkers geboren.
1923	Op 13 december wordt dochter Catharina Hendrika (Tini) Wolkers geboren.
1924	Op 27 oktober vestigt het gezin Wolkers zich op het huidige adres Deutzstraat 7 te Oegstgeest. Dit pand is dan pas opgeleverd. Op 5 november opent Wolkers Sr. daar een winkel in fijne vleeswaren, comestibles en delicatessen.
1925	Op 26 oktober, de verjaardag van Jan Hendrik Sr, wordt het derde kind geboren, Jan Hendrik (Jan) Wolkers Jr.
1927	Op 7 juni wordt Hendrika Cornelia (Henriëtte) Wolkers (1927-1981) geboren.
1928	Op 10 oktober wordt Henri Frederik (Han) Wolkers geboren.
1929	Vanaf 8 maart 1929 tot 27 februari 1930 heeft de familie Wolkers twee Indische studenten in huis, de gebroeders Steller.
1931	Op 25 juli wordt Janna Hendrika (Janna) Wolkers geboren.
1932	In september gaat Jan Wolkers naar de protestantse Van der Meeneschool aan de Endegeesterstraatweg, nr 3. De ouders van Wolkers nemen op 13 september het Hongaarse pleegkind ‘Colla’ in huis. Haar werkelijke naam is Julia Garbacz, geboren op 7 april 1916 te Boedapest. Ze zou tot 29 juni 1934 in huize Wolkers verblijven om daarna terug te keren naar Hongarije. Op 10 november wordt Jacob Hendrik (Jaap) Wolkers geboren.
1934	Op 19 juni (laatste semester van de tweede klas) gaat Jan Wolkers naar de pas opgerichte Leidsche Houtschool ‘op gereformeerde grondslag’ aan de Adriaan Pauwstraat 1 te Leiden. De oudste broer van Wolkers' vader, Hendrik Wolkers (1876-1953), neemt tot 1938 zijn intrek bij het gezin Wolkers.
1935	Op 3 april wordt Cornelis Frederik (Kees) Wolkers geboren.
1938	Op 26 juli verlaat Jan Wolkers de lagere school en gaat, met tegenzin, naar de christelijke ulo aan het Noordeinde te Leiden. Al snel wordt hij van school gehaald om te gaan helpen in de winkel van zijn vader. ‘Ik mocht de etalage doen. Daar leefde ik me helemaal op uit. Daar maakte ik klein-Amerika van. Ik stapelde blikken met conserven zo op dat het wolkenkrabbers leken. En ik schreef een bord met de tekst “Goudrondje, een onsterfelijk lekker koekje”. Maar dat mocht niet van mijn vader. Want de onsterfelijkheid worden wij alleen door Christus deelachtig.’
1939	Op 1 januari wordt Anna Elizabet (Annelies) Wolkers geboren. De winkel van Wolkers' vader wordt opgeheven en Wolkers heeft tot 1943 verschillende baantjes, o.a. als dierenverzorger op een laboratorium te Leiden, als tuinjongen bij een multimiljonair en als jongste bediende op het distributiekantoor te Oegstgeest. Wolkers' vader wordt kantinebeheerder in kasteel Oud-Poelgeest.
1940	‘Het eerste wat ik mij van de oorlog herinner is het uniform van mijn broer. Die zat bij de burgerwacht. We hadden zo'n oud dressoirtje bij ons thuis. Ik werd wakker. En boven het dressoir hing zijn uniform. Net alsof er een paar minuten geleden nog een mens in had gezeten. Alsof ze al het vlees uit zijn uniform hadden gezogen. Toen vertelde mijn broer dat de oorlog was begonnen’ (vpro-gids, 20 augustus 1994).
1941	Op 7 juni wordt Lydia Beatrix Irene (Beatrix) Wolkers geboren. Wolkers' oudste broer doet een vergeefse poging om via Frankrijk naar Engeland te komen. Vanaf 1 oktober tot 1 maart 1943 volgt Wolkers lessen aan de voorheen rooms-katholieke Avondtekenschool te Leiden.

[p. 146]

1942	Wolkers raakt bevriend met Jan Vermeulen (1923-1985), de latere typograaf die Wolkers' boeken zou verzorgen.
1943	Op 3 februari wordt Willem Daniël (Pim) Wolkers geboren. Wolkers duikt in het najaar onder in Leiden om de arbeidsdienst te ontlopen. Van april 1943 tot november 1944 volgt hij lessen aan de Leidse tekenacademie Ars Aemula Naturae bij G.E. Bouwmeester en mevrouw Iterson-Knoepfle, beiden lid van de nsb. Er is nog één andere leerling, Herman de Voogd. Ook volgt Wolkers typelessen bij Pont aan de Leidse Breestraat. ‘Iemand die met tien vingers typt, brengt een prachtig geluid voort. Het doet je eerder denken aan het ruisen van de zee, dan aan de herrie van een verkeersweg. Wij leerden ritmisch typen op muziek van Victor Sylvester. Tussen de tafels door liep juffrouw Janssen, een mooie volslanke vrouw met opgestoken haar, een Zweeds type, een beetje Bergman-achtig. Zij keek over je schouders mee en ondertussen kwamen de Duitse soldaten langs. Het geruis van de typemachines werd onderbroken door het harde tikken van de laarzen op de straatstenen’ (Haagse Post, 18 november 1978).
1944	Wolkers' oudste broer, Gerrit Johannes Wolkers, sterft op 30 augustus op tweeëntwintigjarige leeftijd aan difterie. Op 30 september overlijdt zijn jongste zusje, Beatrix, aan dezelfde ziekte. Van november 1944 tot de bevrijding zit Wolkers ondergedoken in zijn ouderlijk huis.
1945	Via Brussel lift Jan Wolkers naar Parijs. ‘Om Nederland te ontvluchten ben ik vlak na de oorlog naar Parijs gegaan. Ik had maar een rijksdaalder bij me. En een legertas vol met van die harde scheepsbeschuiten. [...] Parijs was de culturele hoofdstad van de hele wereld. Maar ja, met een rijksdaalder op zak... Ik denk dat ik het daar drie of vier weken heb uitgehouden’ (PZC, 10 maart 1995). Op 23 juli meldt Wolkers zich met zijn jeugdvriend Wim de Kler (1926-1996) aan als oorlogsvrijwilliger voor de bevrijding van Indië. Hij wordt afgekeurd, Wim de Kler gaat wel naar de Oost. Per 1 oktober gaat Wolkers een dagopleiding volgen aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag, tot de zomer van 1948.
1947	Na een ruzie met zijn vader verlaat Wolkers in februari de ouderlijke woning en gaat naar vrienden in Leiden. Hij leert de uit Goes afkomstige apothekersassistente Maria Lena de Roo (1923-1993) kennen, met wie hij op 16 juli in het huwelijk treedt. Vanaf 9 september woont Wolkers officieel aan de Rijnsburgerweg 151 in Leiden.
1948	Op 5 januari wordt zoon Erik Peter geboren. De ouders van Wolkers verhuizen in augustus naar de Rhijngeesterstraatweg 56.
1949	Op 26 mei wordt dochter Eva Maria geboren. Wolkers verlaat de Haagse Academie en begint een opleiding aan de afdeling Beeldhouwkunst van de Rijksacademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Regelmatig woont hij discussiebijeenkomsten van Socialistische Stemmen bij.
1950	Met medestudenten van de Rijksacademie maakt Wolkers in de maanden januari en februari reliëfs in de Sint Pietersberg te Valkenburg. Wolkers verhuist van Leiden naar Amsterdam en neemt op 3 juli zijn intrek in de atelierwoning aan de Zomerdijkstraat 22 (de voormalige woning van de gefusilleerde verzetsstrijder Gerrit van der Veen).
1951	Op 10 juni overlijdt dochtertje Eva aan de gevolgen van een ongeluk.
1953	Op 3 april wordt in Goes zoon Jeroen Sebastiaan geboren. Op 16 mei behaalt Wolkers het einddiploma van de Rijksacademie.
1954	Op 27 februari krijgt Jan Wolkers de tweede prijs (een eerste werd niet toegekend) voor zijn inzending van een penning voor de Nationale Vredesprijs. De jury voor de legpenningen, die de inzending van Wolkers ‘zeer veelbelovend’ vindt, bestaat uit W. Couzijn, prof. V.P.S. Esser en John Raedecker. De inzendingen worden tentoongesteld bij de Canard te Amsterdam. In maart doet Wolkers mee aan een groepstentoonstelling in De Lakenhal te Leiden. Van 15 juli tot 14 augustus neemt hij deel aan de Internationale Sommerakademie für bildende Kunst te Salzburg (in 1953 opgericht door Oskar Kokoschka), waar hij les krijgt van de beeldhouwer Giacomo Manzù.

[p. 147]

1956	Het beeld ‘Jongen met haan’ (1955; Burgemeester Roëllstraat, Slotermeer) wordt onderscheiden met de zilveren St. Lucas-medaille van de gelijknamige schilders- en beeldhouwersvereniging te Amsterdam.
1957	Op 1 februari wordt het beeld ‘Watersnoodramp’ in Kruiningen onthuld. Voor de sokkel heeft Wolkers dichtregels van Adriaan Roland Holst uitgezocht; ‘Hoort gij de zee achter mijn hart? / Dan zal ik heen zijn, / en gij zult met de zee alleen zijn; / de golven zullen breken in uw hart’. Wolkers vertrekt diezelfde dag, met een studiebeurs van de Franse regering, voor een jaar naar Parijs om lessen te volgen aan de Académie de la Grande Chaumière van Ossip Zadkine. Hij verblijft in het Institut Néerlandais, waar hij vriendschap sluit met Dick Hillenius (1927-1987). Op 9 maart wordt het huwelijk met Maria de Roo ontbonden. In augustus publiceert Jan Wolkers twee gedichten in de Kroniek van Kunst en Kultuur (jrg. 17, nr.6), die als zijn eigenlijke debuut kunnen worden beschouwd.
1958	De gemeente Leiden plaatst het beeld ‘Moeder en kind’ in Het Plantsoen. Wolkers debuteert als toneelauteur in het novembernummer van Podium met het toneelstuk ‘Mattekeesjes of de zielenreinigingen van de Nederlandse klamboemaatschappij’. Op 19 februari wordt het beeld ‘Leda en de zwaan’ in de Stationsstraat te Zaandam onthuld. Op 12 november trouwt hij met Anna Maria (Annemarie) Nauta (geboren 1937).
1959	In september wordt in aanwezigheid van koningin Juliana in Slotervaart - in het park van het Centraal Laboratorium van de Bloedtransfusiedienst - het Rode Kruismonument ‘Moeder met kind’ onthuld. Publikatie van Wolkers' debuut als verhalenschrijver ‘Het tillenbeest’ in Tirade, 15 februari, nr. 26.
1960	Het beeld ‘Vrouw met kat’ (1957) wordt door het N.V. Bouwfonds Nederlandse Gemeenten geschonken aan de stad Groningen. Het wordt geplaatst in Corpus den Hoorn op de hoek van de Paterswoldseweg en de Laan van de Vrede. Op 4 augustus wordt het huwelijk met Annemarie Nauta ontbonden. Eind november wordt het beeld ‘Bidt en Werkt’, gemaakt in opdracht van de regering, geplaatst voor de Technische School te Katwijk.
1961	De Vara koopt een gelast beeld (1960) aan als trofee voor de Wessel Ilcken-jazzprijs. Publikatie van de verhalenbundel Serpentina's petticoat (Gard Sivik-reeks). ‘Het boek werd bij een kleine uitgeverij gepubliceerd, die er veiligheidshalve slechts achthonderd exemplaren van drukte. Het kwam nog bijna in de ramsj terecht. Hoewel Kees Fens, toen zeker een gezaghebbend literatuurcriticus, het zeer lovend besprak’ (De Groene Amsterdammer, 17 oktober 1990).
1962	Op 6 september verhuizen de ouders van Jan Wolkers van de Rhijngeesterstraatweg 56 naar een paar huizen verderop, naar nr. 60. Publikatie van romandebuut Kort Amerikaans (Meulenhoff). Kort Amerikaans is vertaald in het Zweeds (1985).
1963	Op 16 maart wordt Wolkers' eerste eenmansexpositie (sculptuur, schilderijen en tekeningen) in het Leidse Academiegebouw aan het Rapenburg geopend door Gerard Kornelis van het Reve. De tentoonstelling is te zien tot 12 april. Op 2 april ontstaat een rel tijdens de jaarlijkse literaire avond in ‘De rustende jager’ te Bergen. Wolkers haalt de landelijke pers, aangezien het door hem gekozen voorleesfragment uit ‘Kunstfruit’ [uit Gesponnen suiker], ‘de grens van het toelaatbare met betrekking tot de openbare orde en goede zeden verre overschreed’ (De Telegraaf, 4 april 1963). De verhalenbundel Serpentina's petticoat wordt bekroond met de Novelleprijs van de Gemeente Amsterdam. Wolkers leert zijn huidige vrouw Catharina (Karina) Gnirrep (geboren 21 maart 1946) kennen. ‘Nee, het was geen rel toen zij bij me bleef. Karina kwam uit een progressief milieu. Haar vader was een van de initiatiefnemers van de Februaristaking in 1941. Een overtuigd communist, die nog vóórdat we elkaar ontmoetten tegen zijn dochter zei: “Kijk Karina, daar loopt een genie”’ (Utrechts Nieuwsblad, 24 december 1993). In Galerie Pijnenborg in Eindhoven is

[p. 148]

	van 5 t/m 26 oktober een tentoonstelling van plastieken, reliëfs, schilderijen en gouaches te zien. Publikatie van Gesponnen suiker en Een roos van vlees. Tevens publikatie van de toneelstukken Wegens sterfgeval gesloten en De Babel. Toneelstuk in drie bedrijven (De Bezige Bij). De Babel wordt in het seizoen 1963-64 opgevoerd door Toneelgroep Studio. Een roos van vlees is vertaald in het Engels (1967), Duits (1969), Zweeds (1975) en Noors (1977).
1964	Van 27 februari t/m 14 maart is in Kunstzaal Van Stockum te Den Haag een tentoonstelling te zien van sculpturen, schilderijen en schrifturen van Wolkers. De tentoonstelling wordt door hemzelf geopend: ‘Ik wil u nog verzoeken voor ik deze tentoonstelling voor geopend verklaar, de tentoongestelde werken niet aan te raken. Want niets is zo vergankelijk als de eeuwigheid’ (Haagsch Dagblad, 27 februari 1964). In november wordt Wegens sterfgeval gesloten in Utrecht in de Geertekerk opgevoerd door de Oekumenische Studenten Toneelwerkgroep. Publikatie van de verhalenbundel De hond met de blauwe tong.
1965	In februari wordt het tv-programma ‘Artistieke ontmoeting’ van Henk de By aan Jan Wolkers gewijd. Publikatie van Terug naar Oegstgeest. Terug naar Oegstgeest is vertaald in het Zweeds (1977), Duits (1979), Pools (1980) en Hongaars (1981).
1966	Als protest tegen het politieoptreden tijdens de rellen bij het huwelijk van prinses Beatrix en prins Claus op 10 maart, stuurt Wolkers de in 1963 aan hem toegekende Novelleprijs (oorkonde en eregeld) retour aan de Gemeente Amsterdam. Het geld dat binnenkomt bij het comité ‘Steun aan Wolkers’ (bestaande uit o.a. Carel Blazer, Ed van der Elsken, Robert Heppener, W.F. Hermans, Bert Schierbeek en Ad Windig) schenkt Wolkers aan het Koningin Wilhelminafonds, de Stichting '40-'45 en aan een fonds voor juridische bijstand voor de Amsterdammers die klappen kregen van de politie. Op zaterdag 19 maart opent hij een fototentoonstelling in Amsterdam over dit politieoptreden: ‘Voor ik deze tentoonstelling voor geopend verklaar wil ik U ervoor waarschuwen dat U in gevaar verkeert. U staat met uw rug naar de Amsterdamse politie’ (Werkkleding, p. 150). Na de opening ontstaan er wederom rellen. De tentoonstelling in de Rotterdamse Kunstkring, gepland van 27 mei t/m 26 juni, gaat niet door omdat een woedende Wolkers zijn schilderijen vlak voor de opening weer meeneemt naar Amsterdam: ‘Het is een reuze schandaal. Ik had woensdag zelf mijn schilderijen stevig opgehangen. En toen ik donderdagmorgen in de tentoonstellingszaal kwam lagen er vijf op de grond en waren er twee beschadigd. Ik dacht eerst aan een grap, maar al gauw bleek me, dat de muren van de Kunstkring zo rot zijn, dat de wind er vrij spel mee heeft.’ In de zomer woont Wolkers de begrafenis bij van de Amsterdamse bouwvakker J. Weggelaar, die bij een politiecharge om het leven is gekomen. In augustus brengt Wolkers enkele dagen in de cel door met Jan Blok, Ton Regtien en zoveel anderen wegens deelname aan een niet toegestane demonstratie en wordt hij gedagvaard voor het kantongerecht. Terug naar Oegstgeest wordt bekroond met een prijs van de Algemene Conferentie der Nederlandse Letteren. Publikatie van Jan Wolkers, 18 composities in lood, messing, brons, kunsthars, zand en hout, met een inleiding van prof.dr. H.L.C. Jaffé (1915-1984).
1967	Tussen 1967 en 1973 doet Wolkers geregeld mee aan demonstraties tegen de oorlog in Vietnam, tegen racisme en apartheid, tegen het regime van Suharto in Indonesië en tegen de navo. Voor de cpn maakt hij een verkiezingsaffiche. In november exposeert Wolkers een aantal schilderijen in de Heinekenbrouwerij aan de Ferdinand Bolstraat te Amsterdam. Van 8 t/m 23 december is in Kunstzaal Van Stockum te Den Haag een tentoonstelling van schilderijen en boeken van Wolkers. Met Karina gaat Wolkers op promotiebezoek naar London in verband met de vertaling van Een roos van vlees. Publikatie van Horrible tango. Horrible tango is vertaald in het Engels (1970) en Zweeds (1976).

[p. 149]

1968	Wolkers maakt een affiche voor het ‘komitee hulp bevrijdingsfront vietnam’. In juni wordt Wegens sterfgeval gesloten uitgezonden door de vpro-tv. Op 13 oktober geeft Wolkers met Karina een schilder- en blootshow op de boeken-rai te Amsterdam, die ook door de tv wordt uitgezonden. Voor de stand van boekhandel Pegasus op dezelfde boekenmarkt heeft Wolkers een Vietnamwand ontworpen. Zijn plastiek ‘Communicatie’ wordt op 14 november in aanwezigheid van prins Claus onthuld bij de opening van het districtspostkantoor bij het Centraal Station in Amsterdam.
1969	Op 13 maart vindt in het bijzijn van Wolkers in München de presentatie van de Duitse vertaling van Een roos van vlees plaats. Een dag erna opent in Galerie Stradmann & Stradmann te Wiesbaden een tentoonstelling van schilderijen en plastieken, opgeluisterd door Wolkers' Rembrandt-show (met Willem Breuker en Pierre Courbois). ‘Voor die opening in Wiesbaden vrijdag had ik eerst een ander idee. Ik had een schilderij willen maken - ik had er alles voor klaar - met een grote hand met bloed en daarin het portret van Kiesinger. En daarop had ik dan op de opening willen schrijven: hommage à Beate Klarsfeldt. Ik had haar willen uitnodigen en haar het schilderij cadeau willen doen, maar het kon niet. Ze mag Duitsland niet in. Toen is het maar een hommage aan Rembrandt geworden’ (Het Vrije Volk, 18 maart 1969). Publikatie van Turks fruit (Meulenhoff), Zwarte advent (Utrecht, Motion Pocket; eerder verschenen in Gesponnen suiker) en de bloemlezing Het afschuwelijkste uit jan Wolkers. Turks fruit is vertaald in het Zweeds (1973), Engels (1974), Fins (1974), Duits (1975), Frans (1976), Portugees (1976), Sloveens (1978), Japans (1977), Joegoslavisch (1979), Pools (1990) en Bulgaars (1995).
1970	Wolkers maakt affiches tegen de oorlog in Angola en het generaalsbewind van Suharto in Indonesië. In juni neemt Wolkers deel aan een groepsreis naar Indonesië ter voorbereiding van zijn romans De walgvogel en De kus.
1971	Van 27 februari t/m 15 maart is er een expositie van reliëfs in galerie Collection d'Art in Amsterdam. In de week van 17 tot 24 juli verblijft Wolkers op uitnodiging van de Vara op het eiland Rottumerplaat, dat vanwege de bouwvak onbewoond is. Hij houdt een dagelijks verslag voor de radio van zijn belevenissen, die resulteren in een publikatie, Groeten van Rottumerplaat (Elsevier). Wolkers breekt voor de eerste keer met uitgeverij Meulenhoff en publiceert ook zijn fotobiografie Werkkleding bij Elsevier. De presentatie vindt plaats op 5 november in de stadsschouwburg van Tilburg, waar t/m 25 november ook een expositie van plastieken is te zien: ‘Een zekere hardheid van uitdrukking hebben boek en sculpturen duidelijk gemeen. Tot de expositie hoort bijvoorbeeld een werk dat is vervaardigd van koeiestront - zo is trouwens ook de titel’ (Het Vrije Volk, 6 november 1971).
1972	Samen met Karina onderneemt Wolkers een tweede groepsreis naar Indonesië.
1973	Op 22 februari gaat de verfilming van Turks fruit (regie Paul Verhoeven) in première. Eind mei neemt de Belgische douane een honderdtal exemplaren van de roman Turks fruit in beslag, vanwege ‘pornografie’. ‘In verband met de inbeslagneming [...] aan de grenspost Wuustwezel heeft de procureur des Konings te Antwerpen medegedeeld dat zulks op een vergissing berust. Hij heeft dan ook aan de betrokken diensten bevel gegeven de bestseller onmiddellijk weer vrij te geven’ (De Nieuwe Gazet, 2 juni 1973). Wolkers presenteert samen met Joop van Tijn voor de Vara-tv drie zomerprogramma's, gewijd aan de omgeving van de Westerschelde, aan Wieringen en de Wieringermeer en aan Enschede en omgeving.
1974	Publikatie van De walgvogel, weer bij Meulenhoff. De walgvogel is vertaald in het Zweeds (1981). Wolkers draagt een drieluik bij aan Elf gedichten voor Piet Keizer (Rap).
1975	Samen met Karina maakt Wolkers een reis door Egypte, ter voorbereiding van de roman Nag Hammadi.

[p. 150]

1976	Op 24 maart wordt in het Institut Néerlandais te Parijs de Franse vertaling van Turks fruit gepresenteerd en een tentoonstelling over Wolkers' literaire en beeldende werk geopend. Op 12 november 1976 overlijdt de vader van Wolkers te Oegstgeest.
1977	Op 23 januari wordt Wolkers' Auschwitz monument op de Oosterbegraafplaats te Amsterdam onthuld: ‘Voorgoed kan op die plaats de hemel niet meer ongeschonden weerspiegeld worden’. Publikatie van De kus. De kus is vertaald in het Zweeds (1978). Er ontstaat een conflict tussen Wolkers en Meulenhoff over de afspraken met betrekking tot de publiciteit. Hij zegt een tournee langs Nederlandse boekhandels af. ‘De kus is voor mij een Judaskus geworden. [...] Ik vind het ellendig dat al die boekhandels daar de dupe van worden, maar ik zou fysiek onpasselijk worden als ik daar mijn handtekeningen in dat boek moest gaan zetten. Ze hebben mij 40 presentexemplaren gestuurd, maar die heb ik in een la gedonderd. Ik kan het boek niet meer zien’ (Utrechts Nieuwsblad, 18 november 1977).
1978	Voor de Boycot Outspan-actie maakt Wolkers een anti-apartheid affiche. De gemeente Oegstgeest geeft Wolkers opdracht tot het maken van een verzetsmonument.
1979	Op 12 mei overlijdt de moeder van Wolkers te Oegstgeest. In dezelfde maand verschijnt de veertigste, herziene druk van Kort Amerikaans (Meulenhoff). Op 10 oktober vindt de première plaats van de verfilming van Kort Amerikaans (regie Guido Pieters). Wolkers verlaat uitgeverij Meulenhoff en stapt over naar De Bezige Bij. Publikatie van De doodshoofdvlinder. De doodshoofdvlinder is vertaald in het Zweeds (1982).
1980	Publikatie van De perzik van onsterfelijkheid. De perzik van onsterfelijkheid is vertaald in het Zweeds (1983) en Duits (1985).
1981	Jan en Karina Wolkers trouwen op 15 januari en nemen afscheid van hun huis aan de Zomerdijkstraat. Het nieuwe adres wordt Pomona, Den Burg, het huis van de voormalige burgemeester van Texel. Op 22 maart wordt de tweeling Bob en Tom geboren. Publikatie van Brandende liefde en van de verzamelbundel Alle verhalen van Jan Wolkers (Meulenhoff).
1982	Van 26 februari t/m 28 maart is in de Vara-studio een tentoonstelling van olieverfschilderijen van Wolkers. Op 30 oktober 1982 gaat in Frascati in Amsterdam Wolkbreuk in première, muziektheater van het Willem Breuker-collectief en Graa Boomsma, gebaseerd op Terug naar Oegstgeest en De walgvogel (regie Lodewijk de Boer). Wolkers weigert de aan hem toegekende Constantijn Huijgens-prijs. Het aan de prijs verbonden geldbedrag van 9000 gulden gaat vervolgens naar de Zuidafrikaanse dichter in ballingschap Breyten Breytenbach. ‘Als je bedenkt dat ik twintig jaar lang bijna elk jaar een meesterwerk heb geschreven, dan denk je bij jezelf: ben ik tot dit niveau afgezakt? Dat ze mij prijsjes gaan geven? Ze hebben mij een gelukstelegram gestuurd. Het had beter een rouwtelegram kunnen zijn. Er stond “stop” achter. Ja, dat roep ik ook: stop, stop!’ (pzc, 28 september 1982). Publikatie van De junival.
1983	Op 14 september gaat de verfilming van Brandende liefde (regie Ate de Jong) in première. Publikatie van Gifsla en Drie romans (Meulenhoff). Gifsla is vertaald in het Zweeds (1987).
1984	Publikatie van De onverbiddelijke tijd. Bij de presentatie van dit boek verschijnt een gelegenheids-uitgave, Sprookjes van de kust (Den Burg, Het Open Boek), met illustraties van de auteur. Ook verschijnt de roofdruk De ontbrekende verhalen (De Wolkerskaternen, deel 1, RoSa).
1985	Op 30 maart zendt de Zweedse televisie de verfilming van Een roos van vlees (regie Jon Lindström) uit. Publikatie van 22 sprookjes, verhalen en fabels, met illustraties van de auteur. Verschijning van de roofdrukken De babel (De Wolkerskaternen, deel 2, RoSa) en Verzen (De Wolkerskaternen, deel 3, RoSa).

[p. 151]

1986	Publikatie van Jan Wolkers schilder beeldhouwer, ter gelegenheid van de overzichtstentoonstelling van schilderijen, beelden en reliëfs in het Stedelijk Museum De Lakenhal te Leiden, van 10 december t/m 8 februari 1987. ‘De misdadiger keert altijd terug naar de plek van de misdaad. Zo ook Jan Wolkers. Bij de opening van zijn tentoonstelling [...] kwam hij twee kruikjes terugbrengen die hij in zijn Leidse jaren voor “Lien” onder zijn bontmantel had gestoken. Hoewel de huidige directeur evenals zijn voorganger de kruikjes nooit heeft gemist, was het toch een mooi gebaar van de dief’ (Leidsch Dagblad, 10 december 1986). Op 10 december wordt vanuit de Lakenhal ‘Rur Royaal’ uitgezonden, een speciale aflevering van de tv-talkshow van Jan Lenferink, waarin Jan Wolkers centraal staat. De vpro-radio zendt op 19 december een vijf uur durend marathoninterview van Ronald van den Boogaard met Jan Wolkers uit.
1987	Wolkers maakt een affiche voor de psp ter gelegenheid van haar dertigjarig jubileum. Op 14 februari houdt Wolkers in de Nieuwe Kerk te Amsterdam een lezing ter gelegenheid van de honderdste sterfdag van Multatuli. Op 9 april vindt de première plaats van de verfilming van Terug naar Oegstgeest (regie Theo van Gogh). Publikatie van de Multatuli-lezing Een paradijsvogel boven het aardappelloof (De Geus).
1988	Van 5 maart t/m 10 april is in galerie Wansink te Roermond een expositie van recente schilderijen en een keuze uit ouder werk van Wolkers. Op 8 december wordt de P.C. Hooft-prijs 1989 toegekend aan Wolkers. Die wordt door hem geweigerd. ‘De schrijver-schilder-beeldhouwer meent dat er bij het toekennen van dit soort prijzen te veel fouten worden gemaakt. “Mensen als Marten Toonder hebben de Nederlandse taal sterk beïnvloed, zonder daar ooit een prijs voor te krijgen.” [...] Journalisten en anderen trachten hem op Texel te spreken te krijgen, maar hij laat niemand in zijn huis toe en hij beantwoordt geen telefoon. “Veel onrust en ongezonde interesse om niets,” luidt de commentaar. “Ik zie liever dat critici gedegen kritieken schrijven over mijn boeken”’ (De Morgen, 9 december 1988). Publikatie van De bretels van Jupiter (De Geus) en Kunstfruit en andere verhalen (Meulenhoff). Verschijning van de roofdruk Vleermuizen slapen in haar oksel (De Wolkerskaternen, deel 4, RoSa).
1989	Publikatie van Jeugd jaagt voorbij (Meulenhoff), een bundel met vijf eerder gepubliceerde autobiografische jeugdverhalen.
1990	Op 25 oktober zendt de nos de Zweedse verfilming van Een roos van vlees uit. Van 25 november t/m 30 december is in Galerie Wansink te Roermond een tentoonstelling van recente schilderijen. In Zaandam wordt op 13 december, in het bijzijn van Saskia Noorman-den Uyl, Wolkers' Den Uyl-monument onthuld. Ter gelegenheid van Wolkers' vijfenzestigste verjaardag ‘trakteert’ de uitgever de Nederlandse lezers op goedkope herdrukken van zijn boeken. Publikatie van De drijfschaal van Van Gogh (Rotterdam, Van Hezikfonds; eerder verschenen in nrc Handelsblad onder de titel ‘Een vierbaansweg van hier naar Arles’) en Op de vleugelen der profeten - On the wings of the prophets (Deventer, Ypse Fecit), voorgelezen in Göteborg ter gelegenheid van de Zweedse Book and Library Fair op 18 augustus 1988).
1991	Op 25 januari opent Wolkers in Zaandam het door Aldo Rossi ontworpen ‘Monumento Urbano’, waar hij tevens als eerste zijn werk exposeert. Ook is vanaf die datum t/m 23 februari in galerie De Zienagoog, eveneens in Zaandam, een tentoonstelling van zijn beeldende kunst. Op 9 juni verzorgt Wolkers een hele avond tv in het programma ‘Zomergasten’ (vpro) van Peter van Ingen: de film Werkkleding, in 1968 gemaakt door Wolkers, Willem Breuker en Pierre Courbois, maar door een ruzie met de omroep nooit uitgezonden, beleeft zijn première. Eind juli brengt Wolkers voor de Vara-radio opnieuw een bezoek aan Rottumerplaat. Op 31 oktober wordt op de luchthaven Schiphol een metershoog glazen kunstwerk gepresenteerd dat Wolkers in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken ontwierp voor de Milieu en Toerisme-prijs 1992. De prijs

[p. 152]

	wordt op 24 juni 1992 uitgereikt aan Stichting Overstap te Overijssel. De derde aflevering van de tv-serie ‘Schrijvers over vaders’ van de Nederlandse Onderwijs Televisie, uitgezonden op 4 november, is gewijd aan Terug naar Oegstgeest. Publikatie van de essaybundel Tarzan in Arles, die op 1 november wordt bekroond met de Busken Huet-prijs. Wolkers accepteert de prijs. Tevens publikatie van Wat wij zien en horen, een bundel eerder in nrc Handelsblad gepubliceerde verhalen en tekeningen van Bob, Tom en Jan Wolkers.
1992	Op zaterdag 18 januari houdt Wolkers op het Rembrandtsymposium in de Stadsschouwburg te Amsterdam een rede over Rembrandt. Op 14 april geeft Wolkers de lezing ‘Een meesterwerk kan altijd kwaad’, tijdens een bijeenkomst ter gelegenheid van de tachtigste verjaardag van Marten Toonder. De Milieu en Toerisme-prijs vindt op 8 september een definitieve bestemming bij de uiterste noordoostpunt van de Belterwiede bij Wanneperveen/Giethoorn. Van 1 t/m 29 november is in Galerie Wansink in Roermond een tentoonstelling van recente schilderijen en sculpturen. Op 18 december wordt Wolkers' monument voor De Tachtigers onthuld in het Oosterpark in Amsterdam. Het beeld is geïnspireerd op een dichtregel van H. Marsman over Herman Gorter, ‘Hij was van vuur / een golf, een vlam, / een stromend stuk natuur’. Wolkers levert een bijdrage aan Leven in letters. Over Jan Vermeulen (Arnhem, Gelderse Culturele Raad).
1993	Op vrijdag 29 januari wordt het door Wolkers vernieuwde en vergrote Auschwitzmonument, dat in 1992 verhuisde van de Nieuwe Oosterbegraafplaats naar het Wertheimpark, een paar dagen voor de onthulling vernield. De plechtigheid gaat onder grote belangstelling desondanks door op zondag 31 januari. Op donderdag 23 september wordt het door Wolkers opnieuw gemaakte monument weer ingewijd. Op 15 april wordt Wolkers' glazen oorlogsmonument met incorporatie van een zestiende-eeuwse Angelusklok te Doesburg onthuld. Als motto koos Wolkers: ‘Toen de klok zweeg, verschenen de vogels van de vrijheid’, daarmee doelend op de ‘Spitfires’ en ‘Hurricanes’ van de geallieerden. In galerie Buona-p-Arte in Doesburg zijn van 4 april t/m 10 mei een aantal schilderijen en de maquette van het monument te zien. Van 21 augustus t/m 21 september is in Het Koperen Dak in Steenwijk een tentoonstelling van schilderijen en beeldontwerpen. Op 2 september houdt Wolkers de Letterenlezing in de Martinikerk te Groningen. ‘Wolkers koos omstandig - “vergeef mij mijn leeftijd” - positie achter het spreekgestoelte in de Groninger Martinikerk en beantwoordde vervolgens volstrekt niet aan de verwachtingen. De organisatie had beloofd dat hij in zijn betoog “Ook Calvijn hield van Turks Fruit” genaamd, onder andere harde noten zou kraken over het belang van kunst en cultuur in de maatschappij. Maar niets van dat alles. Wolkers trakteerde zijn gehoor op een geestig en doortimmerd betoog over de invloed van zijn in het Oude Testament gedrenkte opvoeding op zijn schrijverschap’ (Nieuwsblad van het Noorden, 3 september 1993). Op 14 mei zendt de Humanistische Omroep Stichting de tv-documentaire Veel licht doet pijn (regie Mat van Hensbergen) over Jan Wolkers uit.
1994	Op 4 januari wordt het door Wolkers ontworpen verkiezingsaffiche voor het anc gepresenteerd in het Stedelijk Museum in Amsterdam. In de Rode Hoed te Amsterdam houdt Wolkers op zondag 13 maart de lezing ‘Blazen van satijn’ in het kader van een themamiddag over ‘Moeders Borsten’. Van 12 november t/m 28 januari 1995 is in Gemeentemuseum Het Rondeel te Rhenen de tentoonstelling Winterbeelden te zien, bestaande uit schilderijen en gouaches. In september en oktober zendt de vpro-tv de vierdelige serie Een oceaan van hoop uit: herinneringen van Jan Wolkers aan de Tweede Wereldoorlog. Van de gemeente Oegstgeest krijgt Wolkers opnieuw de opdracht tot het maken van een verzetsmonument. Publikatie van Rembrandt in Rommeldam. Essays, interviews en meer en van De wet op het kleinbedrijf (Meulenhoff; eerder verschenen in De hond met de blauwe tong).

[p. 153]

1995

Tijdens het symposium ‘Thijsse en de toekomst’, ter herdenking van diens vijftigste sterfdag, presenteert Wolkers zijn ontwerp voor het toekomstige Thijsse-monument op Texel. Ter gelegenheid van de Boekenweek schrijft Wolkers het essay Zwarte Bevrijding (Amsterdam, cpnb). In de nacht van zaterdag op zondag 13 augustus wordt het ‘milieu’-beeld in Wanneperveen door vandalen van de sokkel gegooid en totaal vernield. Dank zij de verzekering en de welwillendheid van Wolkers wordt een replica gemaakt. Met Karel van de Graaf gaat Wolkers voor de Avro-tv terug naar Rottumerplaat (uitzending 30 september). In het Kunstcentrum te Zaandam is van 1 t/m 29 oktober de tentoonstelling ‘Winterbeelden’ te zien. Voor de Kinderkast-televisieprijzen - uitgereikt op 21 oktober - maakt Jan Wolkers de trofeeën. Publikatie van Winterbeelden (Kunstcentrum Zaanstad & Stichting Uitgeverij Noord-Holland) een doos met twaalf gedichten, twaalf zeefdrukken en twaalf foto's van Wolkers door Steye Raviez.

1996

Van 27 april t/m 25 augustus wijdt het Letterkundig Museum in Den Haag een grote overzichtstentoonstelling aan het oeuvre van Jan Wolkers. In de serie Schrijvers in Beeld verschijnt een videodocumentaire over Wolkers, De onverbiddelijke tijd (regie Jan Louter), die op 24 april door de nps wordt uitgezonden. Wolkers' artikel over de Engelse dichter John Keats (nrc Handelsblad, 29 december 1995) verschijnt als afzonderlijke publikatie, Icarus en de vliegende tering. Tevens publikatie van een Omnibus (met de romans De doodshoofdvlinder, Brandende liefde, De junival en Gifsla) en van de essaybundel Mondriaan op Mauritius.