Werken. Deel 5. Vanden twaelf beghinen

Regelnummers proza verbergen

De praeclarissimo nomine Jesu. De praecipuis quibusdam D. Jesu solemnitatibus. De creatione et ruina angelorum et hominum, etc. C. XXXVI.

17Die edele name Jhesus die is ghehoecht, gheheert en̄ 18ontsien boven allen namen in hemel en̄ in eerde, boven 19allen creaturen, en̄ boven alle mate⁽¹⁾, ewclike al sonder 20einde. Onse hemelsche Vader, en̄ onse ertsche moeder, 21hebben ons haren sone ghegeven mit sinen name Jhesus. 22Onse ewighe Vader sant sinen Sone met sinen name, overmits 23den inghel Gabriel, tote der maghet Marien, en̄ si 24ontfine den Sone en̄ sinen name in haren preciosen lichame

(1) et ultra omnem modum, zegt Surius.

[p. 95]

1met oetmoedigher herten, in groter weerdicheit. Want 2Jhesus, ende sine name, es onse lof, ere en̄ titel, beghin 3ende einde alre digniteit. En̄ dit was inden lenten, in die 4ierste maent vanden jare in die oude wet. En̄ inden selven 5tide⁽¹⁾ hadde God hemel ende erde ende tijt ghemaect, den 6lope der hemele, sterren en̄ planeten, en̄ alle dine, na sijn 7behaghen. En̄ inden selven tide woudi alle dine vernuwen, 8en̄ verhoghen met hem selven in enen hogheren state⁽²⁾: 9ende daer omme sant hi sinen Sone in Marien lichame, 10met enen nuwen name die daer te voren nye ghehoirt en 11was. En̄ die edele maghet verbarch haren sone, ende sine 12name, ‧ix‧ maende in haren reinen preciosen lichame, dat 13was inden lenten en̄ alden somer, tote inden winter. En̄ 14doen si ghebaerde haren sone uut haren reynen lichame, 15sonder smerte en̄ sonder vlecke, doen songhen die inghele 16inder lucht hier beneden⁽³⁾ Gode lof en̄ ere: en̄ alle die 17werelt was in vreden. Achte daghe daer na, datmen dat 18kynt besniden soude na Moyses wet, doe leverde Maria 19haren sone, en̄ openbaerde sinen name dien si ghehoirt 20hadde en̄ onfaen van Gode overmits den inghel Gabriel. 21Doen wart dat kynt besneden, en̄ storte sijn bloet vore onse 22sonden, en̄ sine name wert gheheten Jhesus: en̄ dit was 23van Gode ewelic aldus voirghesien. Die ierste feeste, en̄ 24oec die meeste die noyt⁽⁴⁾ gheoefent was in Jhesus name, 25die was inden lenten, doe onse hemelsche Vader sant sinen 26Sone, metten name, in Marien lichame. Te dier feesten en

(1) Namelyk in de Lente, volgens het vry algemeen gevoelen in de middeleeuwen, dat de wereld in dat jaergetyde geschapen was.

(2) Sur. Voluit igitur eliam eodem tempore restaurare ac reparare, et in statum sublimiorem evehere ac exaltare omnia.

(3) in inferiori aëre, zegt Surius.

(4) Versta ooit, waervoor de Ouden dikwerf noyt gebruikten. Zie ons Glossarium op Maerlants Rymbybel, in voce Noit.

[p. 96]

1was nieman meer dan Jhesus en̄ Maria ende die inghel 2Gabriel, die Gods bode was van deser feesten.

3Al was dese feeste groet, en̄ beghin al onser salicheit, si 4was verborghen en̄ onbekint in al die werelt. Die naeste 5feeste, die hier na volghet, was inden winter, doen Maria 6haren sone ghebaerde te Bethleem in Davids stat. Te diere 7feesten was Jhesus, Maria en̄ Joseph; die inghelen songhen 8Gode lof ende ere, peys en̄ vrede allen menschen die goeds 9willen sijn. Die herden die quamen, en̄ aenbeden en̄ ereden 10dat kynt met sijnre moeder in groter weerdicheit. Dese feeste 11hevet die meeste octave⁽¹⁾, en̄ oec die blijtste, die daer te 12voren nie⁽²⁾ gheoefent en was in figuren der ouder wet. 13Want Maria brachte haren sone, datmenne besniden soude, 14en̄ sinen name⁽³⁾ openbaren in al die werelt, dien si ontfaen 15hadde van Gode en̄ vanden inghel, en̄ verborghen in harc 16herte tote op dien dach. Te deser feesten was Jhesus, Maria 17en̄ Joseph, die Joden en̄ Marien maghe, die dat kint besneden 18na die wet en̄ die ghewoenheit, die die Joden hadden van 19Abrahams tide. Dat kint wart gheheten Jhesus. Die name 20is soe edel en̄ soe groet, datti vervult hevet den hemel en̄ alle 21die werelt met nuwer bliscap, die nemmermeer vergaen en 22sal. Die Vader sant ons sinen Sone inden lenten. In dien tide 23haddi hemel en̄ erde ghemaect en̄ alle dine; en̄ in dien tide 24woude hi alle dine hermaken en̄ vernuwen. In dien tide 25vanden jare loept die sonne in een teyken dat heet Aries, dat 26is een weder, die vader is vanden scapen. Dat betekent ons

(1) Sur. Hujus festi celeberrima atque jucundissima octava est, sive dies octavus. Versta het feest der Besnydenis, die op den achtsten dag of op de octacf van Kersmis invalt.

(2) Hier is nie in negatieven zin gebruikt, als blykt uit het volgende en.

(3) Het substantief name, veelal vrouwelyk, werd ook al vroeg met zyn hedendaegsch geslacht aengewend.

[p. 97]

1dat Jhesus is vader en̄ herde⁽¹⁾ van sinen scapen; want hi 2hevet ons ghewonnen, ende hi huet en̄ vuedt ons met hemelscher 3spisen, en̄ brinct ons in die coye sijnre glorien. Maer 4doen Jhesus gheboren wart en̄ besneden, dat was inden 5winter: doe liep die sonne in een teken dat heet Aquarius, 6dat is een Waterline; want Jhesus es een levende fonteyne 7die daer vloyt, en̄ overvloyt hemel en̄ erden, metten watere 8sijnre gracien en̄ sijnder ghenaden. En̄ hier omme, in dien 9tide dat Jhesus besneden wart en̄ sine name openbaer in al 10die werelt wart, doen worden⁽²⁾ alle dinghen vernuwet. Mer 11doe God den iersten mensche maecte, doe waren alle dinghen 12nuwe in haren beghinne, hemel ende erde, sonne en̄ 13mane, tijt, jare en̄ maende en̄ daghe, berueringhe der hemele 14der sterren ende der planeten. Mer doe God selve mensche 15wart te Nazareth, in die lelie bloeme der reinre maghet 16Marien, doe vernuwede alle die werelt, die veroudert was 17in sonden. Ende in sijnre gheboirten openbaerde hare ene 18nuwe sterre in orienten, die de drie Coninghen brachte te 19Bethleem, en̄ si offerden weerdighe ghiften, en̄ eerden en̄ 20aenbeeden dat kynt metter moeder.

21Nu wart dat kynt besneden, ende Jhesus, sijn name, es 22hem ewelike bleven. En̄ hier in hevet die heilighe Kerke 23soe grote bliscap, dat si beghint nuwe jare, nuwe maende, 24nuwe daghe op dien dach, dies men daer te voren niet en 25plach. En̄ aldus moghedi merken dat Jhesus al verblijt die 26heylighe Kerke in sijnre gheboirte en̄ in sinen besniden, want 27hi ghevet ons hem selven en̄ sinen name. Sine name es uutghestorte 28olye, die al die werelt heeft doervloyt met tekenen,

(1) Versta, herder.

(2) Regelmatige vorm van den 1^sten en 3^den persoon plur. imperf.

[p. 98]

1en̄ met miraculen, en̄ met ghesonden allen den ghenen die 2hem aneroepen en̄ begheren.

3Doen Jhesus ghine in sijn ‧xxx^ste‧ jaer nader menscheit, 4doe wart hi ghedoept van Sinte Janne-Baptisten in die Jordane. 5Doen sprac Sinte Jan: ‘Siet hier dat lam Gods, dat 6draghet die sonden der werelt⁽¹⁾.’ Die Vader sprac inder 7locht: ‘Dat is mijn lieve Sone, daer ic my wel in behaghe⁽²⁾.’ 8Die heylighe Gheest vertoende hem ghelije 9eenre duven, en̄ hi gaſ getughe der waerheit. En̄ Jhesus was 10onder Sinte Jans hande, en̄ heylichde die watere met hem 11selven, en̄ eerde, met dier figuren, onse doepsel in sinen 12watere en̄ in sinen heylighen bloede. Ende daer na in een 13ander jaer, inden selven tide, leert ons Sinte Jan dat hi van 14watere wijn maecte ter brulocht, en̄ dat saghen sine discipulen: 15en̄ si verbliden alle en̄ gheloveden in hem. En̄ op een 16ander jaer daer na, inden selven tide, spijsde hi ‧v^m‧ menschen 17met vijf garstenen broden en̄ met ‧ij‧ visschen: nochtan 18is die ierste dach dat God mensche wart die meeste feeste 19van alden jare, want die dach is beghin en̄ inde al onser 20salicheit, en̄ dit moghedi merken aldus: Inden beghinne, doe 21God die werelt maecte, ordinierde hi ene grote solempne 22feeste die ewich sijn soude. Ende daer ordinierde hi coninghen⁽³⁾, 23princen en̄ grote here, die inghelen inden hemel en̄ 24die menseen op der eerden. Haer dienst soude sijn danken, 25loven, minnen en̄ eren, in rechter werdichcit: en̄ alsoe 26souden si regneren met hem in ewigher salicheit; en̄ alle 27onredelike creaturen souden hem⁽⁴⁾ dienen en̄ onderworpen 28sijn, na die ordinancie der wijsheit Gods.

(1) Vglk. Joann. 1, 29.

(2) Vglk. Matth. I, 17.

(3) Sur. Ad hanc (festivitatem) peragendam constituit ac ordinavit reges, etc.

(4) Versta hun, in dat. plur. Sur. eis obscquerentur, inser virent, et essent subditae.

[p. 99]

1In dien selven beghinne was enc grote partie van inghelen, 2die hem selven verhieven en̄ wouden regneren jeghen die 3ere Gods: alte hans worden si ghestoten ute den hemel in 4die uterste deimsternisse, dat sijn ewighe sonden sonder 5rouwe, die nemmermeer vergheven en werden. Adam, die 6ierste mensche in onser naturen, hi was oec onghehoirsam, 7en̄ versmade den dienst ons Heren, en̄ hi wart gheworpen 8uten paradise in dese elende⁽¹⁾, alse nemmermeer dat aenschijn 9Gods te bescouwene, die sonde en worde⁽²⁾ ghewroken 10over hem en̄ over sijn saet⁽³⁾, na grootheit der sonden en̄ na 11die gherechticheit Gods. En̄ alsoe vielen wi alle, met onsen 12iersten vader, in die erfsonde en̄ in die wrake ons Heren.

13Maer al was die sonde erve⁽⁴⁾, si en was niet gheweecht⁽⁵⁾ 14den ghenen die rouwe hadden, en̄ ghenade sochten en̄ begheerden 15aen onsen Here; want daer na leden meer dan ‧v‧ 16dusentich jaer, eer God mensche wart: en̄ binnen dien tide 17was menich heylich mensche, die Gode behaechde, en̄ wel 18levede. Dat waren patriarken ende propheten, alse David, 19Abraham en̄ Ysaac en̄ Jacob, Moyses en̄ menich ander groet 20prophete en̄ heylighe menschen, die propheteerden, van 21beghinne der werelt toten lesten daghe, dat leden was ende 22dat ghescien soude⁽⁶⁾. Si voirseiden die toecomst ons Heren, 23sijn leven, sinc werken, sine passie en̄ sine heylighe doot, en̄ 24al sijn liden, claerlijc met onderscheede; sine opverstannisse,

(1) Sur. in hoc exilium est relegatus.

(2) Regelmatige vorm van den 1^sten en 3^den pers. sing. imperf. subj.

(3) in ipso atque in ejus posteritate, zegt Surius.

(4) Versta erfelgk. Sur. tametsi peccatum illud in omnes per successiones propagaretur.

(5) Onze dry Hss. hebben het woord aldus geschreven. Versta gheëwecht, dat is geëeuwigd.

(6) Sur. qui ab ipso mundi exordio ad novissimum usque diem de practeritis ac futuris rebus vaticinati sunt.

[p. 100]

1sine opvaert, de toecomste des heylichs Gheests en̄, inden 2lesten daghe, dat ordel Gods. Ende alle die oefeninghe der 3heyligher kerstenheit, diere plaghen si in gheliken, met 4figuren⁽¹⁾. Si gaven tiende, ende al dat ierste van haren 5vruchten, in die ere Gods. Abraham en̄ sijn gheslachte was 6besneden, in die figure van onsen doepsele. Moyses die stichte 7enen Tabernakel in die ere Gods; hi maecte priesteren naden 8wille Gods, en̄ hi ordinierde sacrificien, manieren en̄ wisen 9hoemen Gode dienen soude in sinen Tabernakel, naden gheboden 10Gods, inder figuren der heyligher Kerken, daermen 11Gode nu inne dient. David en̄ Salomon stichten enen Tempel 12in Jherusalem, daermen Gode in diende, inder figuren der 13heyligher kerstenhcit.

14Nu verstaet my recht en̄ wale. Op dat wi alle die figuren 15die doe waren, metter waerheit die nu is, te gader bringhen 16in ene kerstine wet, soe seldi merken dat die kynder van 17Israel, dat was Abrahams saet, die waren sere bedruct en̄ 18versmaet in dat lant van Egypten. Doe die tijt quam datse 19God verlossen woude, doen sant hi Moyses in Egypten, en̄ 20gheboet, van Gods weghen, alden volke van Israhel dat elc 21huus, met sijnre familien, souden doden een jarich lam, een 22manneken, en̄ dat souden si braden en̄ eten al staende, stave 23in hare hande⁽²⁾, al ghereet Moyses te volghene in die woestine. 24Dit waren die ierste paesschen die noyt gheoefent 25worden⁽³⁾ in al die werelt, en̄ die figuere van onsen paesschen. 26En̄ op dien nacht soc doode die enghel, van Gods 27weghen, alle die yerste gheboirne in Egypten, van menschen

(1) Sur. Cuncta verò sanctae Ecclesiac instituta sive exercitia iidem sub figuris quibusdam ac similitudinibus colebant.

(2) Sur. baculos tenentes manibus.

(3) Versta, die ooit geoefend werden.

[p. 101]

1ende van beesten; en̄ Moyses leyde sijn vole door die zee, 2droechs voets, in die woestine; en̄ die coninc Pharao volghede 3hem na, en̄ hi verdrane met al sinen volke in die rode 4zee. Daer na, opten vijfsteghesten⁽¹⁾ dach, onfine Moyses 5die wet der ghebode opten. berch van Synay, ghescreven 6in twee steynen tafelen mitten vingher Gods. Ende si leveden 7‧xl‧ jare metten hemelschen brode dat hem God gaſ 8in die woestine; en̄ daer na verwonnen si alle hare viande, 9ende besaten dat lant dat God ghelovet hadde Abrahame, 10vloyende van honighe en̄ van melke.

11Hier na leert ons Sinte Pauwels, en̄ sprect aldus: ‘Doe 12quam volheit der tijt die God ewelie voorsien hadde, doe 13sant die hemels Vader sinen Sone in dese werelt⁽²⁾,’ 14gheboren van Davids en̄ Abrahams zade nader menscheit; 15en̄ hi heeft sijn vole gheleit uut Egypten alre deimsterheit 16van⁽³⁾ vianden en̄ van sonden⁽⁴⁾, in die woestine, daer wi 17leven met hemelschen brode. Want doen Jhesus out was 18‧xxxiij‧ jaer, van dien tide dat hi menscheit ane nam (alsoe 19men scrivet sine jare in sarteren, in brieven ende in allen 20vorwaerden⁽⁵⁾), doen vergaderde Jhesus sine discipulen 21opten berch van Syon, en̄ hi at met hem dat paeschlam na 22die joedsche wet, en̄ daer na gaf hi hem selven inden Sacramente 23een levende paeschlam, wel ghebraden int vier der 24minnen. En̄ op den anderen dach daer na wart dat heylighe 25lam ghemartelyt, ghedoot en̄ ghebraden aen dat cruce, omme 26onse sonden, op dat⁽⁶⁾ ons wel smaken soude. Ende alsoe

(1) F. vijftichsten. D. vijfsteghelsten.

(2) Vglk. Galat. 4, 4.

(3) D. alleen, kwatyk, vanden.

(4) Sur. isque eduxit populum suum ex Aegypto, id est, cunctis hostium et vitiorum tenebris.

(5) Sur. sicuti ejus anni in litteris, annalibus et contractibus annotari solent.

(6) Versta, op dat het.

[p. 102]

1hevet hi ons gheleit over die rode zee sijnre passien, sijnre 2doot en̄ sijns heylichs bloets. Daer sijn alle onse sonden, en̄ 3alle onse viande, verdronken en̄ ghestorven in die rode zee, 4en̄ in sine doot, en̄ in dat uutstorten sijns heylichs bloets: 5eest dat wi hem na volghen in die woestine sijnre ghenaden, 6daer sal hi ons spisen en̄ voeden met hemelscen broede sijns 7lichamen, en̄ met⁽¹⁾ gloriosen dranke sijns bloets. En̄ aldus 8is hi ghestorven van minnen, omme onse sonden, ende opverstaen 9in sine glorie: en̄ hier omme, eest dat wi sterven 10den sonden, soe moghen wi hem leven in dogheden, en̄ met 11hem sterven en̄ opverstaen glorioes in siele en̄ in lichame.

12Daer na, opten ‧xl^sten‧ dach, voer hi te hemele, ende die 13hem dienen hevet hi die stat bereet sijnre glorien⁽²⁾. Tien 14daghe daerna, sant Jhesus sinen heylighen Gheest sinen 15discipulen, en̄ ons allen die hem leven; en̄ hi sal met ons 16bliven, want hi is onse leven, onse leringhe en̄ onse wet in 17caritaten. En̄ hi vloyt ons honich en̄ mele, dat is suetheit en̄ 18suverheit, en̄ al dies wi behoeven, tote inden lesten dach dat 19Jhesus comen sal ordelen levende en̄ dode, dat sijn goede en̄ 20quade.

21In dien daghe sal Saturnus, die vreselike planete, regneren 22boven al die werelt, als Jhesus comt, met inghelen en̄ 23mit heylighen, ordelen na gherechticheit en̄ sonder ghenade 24alle die ghene die hem niet ghelevet en hebben en̄ in dootsonden 25ghestorven sijn. Die hemelen selen beweghen, die erde 26sal beven, en̄ allen creaturen sal gruwelen vander toecomst 27der gherechticheit Gods. Die sonderen selen begheren dat hem 28die berghe en̄ die erde onploke⁽³⁾, dat si hem daer inne ver-

(1) D. alleen, metten.

(2) Sur. cunctis servis suis gloriae suae locum praeparaturus.

(3) F. ontploke. G. ontplocke. De l is in D. welluidendheidshalve uitgelaten.

[p. 103]

1berghen mochten voer dat eyselijc aenscijn ons Heren. Nu 2is die bequamighe tijt⁽¹⁾ dat alle menscen met rechte⁽²⁾ selen 3vresen den lesten dach, en̄ die sonden laten, ende ghenade 4soeken en̄ begheren als men ghenade vinden mach. Nu is 5Jhesus Christus met sijnre ghenaden al bereet yeghewelken, 6die de sonden laet en̄ hem ten dogheden ende ter waerheit 7keert. En̄ hier omme en seldi niet alte sere vresen, 8want ongheordende vrese doet mistrouwen ende onthopen: 9en̄ dat is grote dootsonde, want het comt uut enen scalken, 10ſellen gronde, die contrarie is den heilighen Gheest. En̄ dit 11leert ons die nature der hemele en̄ die lope der planeten; 12want al dat God ghemaect hevet, in naturen en̄ in gracien, 13dat is al wel gheordent: en̄ hier omme, die hogheste sterre 14der hemele, dat is Saturnus, die regneert inden winter, en̄ 15hi is scale en̄ wreet en̄ onghenadich, cout en̄ droghe en̄ 16sonder vrucht; hi stoect hoverde, toren, haet en̄ nijt in allen 17menseen die, sonder gracie, in bloter naturen leven.

(1) tempus acceptabile, zegt Surius met de woorden van den Apostel, II Cor. 6, 2.

(2) D. alleen, met alle rechte.