Werken. Deel 4. Dat rike der ghelieven. Vanden vier becoringhen. Vanden seven sloten. Van seven trappen

Regelnummers proza verbergen

[Hoe yeghewele mensche dese iiij Becoringhen wederstaen moghe]

3Maer nu staet te siene⁽¹⁾ hoe yeghewelc mensche dese ‧iiij‧ 4becoringhen, en̄ alle becoringhen, wederstaen moghen ende 5verwinnen, en̄ Gode eerlijc leven, ende hem selven en̄ allen 6goeden menschen orberlijc. Dien dit ghescien sal, hi moet 7andere weghe tote den rike Gods gaen dan ghi nu ghehoirt 8hebt⁽²⁾. Want hi moet hem setten in die nederste stat onder 9alle menschen, alse ene arme sondare⁽³⁾ die van hem selven 10niet heeft⁽⁴⁾ noch en vermach, noch en wilt⁽⁵⁾ sonder die 11hulpe en̄ die ghenade Gods⁽⁶⁾. En̄ op dese nederheit mach hi 12fonderen een hoghe leven, op dat hi van binnen roepe altoes: 13‘Here, onferme u mijns, arme sondaren⁽⁷⁾,’ ende hebbe 14een ewich toeverlaet in die goetheit Gods. Ende hi sal ane 15gripen die ghebode Gods en̄ der heyliger Kerken, en̄ die sal 16hi meynen te houdene, en̄ daer in te blivene, alsoe langhe 17alse hi leeft. En̄ hi sal sijnre redenen volghen en̄ gehoirsam 18sijn, en̄ allen menschen⁽⁸⁾ daer hy bi is, alsoe verre alse 19hijt verstaen mach datter vrede en̄ doecht in gheleecht en̄ 20een sterven⁽⁹⁾. En̄ hi moet sine nature en̄ sine sinne bedwin-

(1) M. Nu steet ons te besien.

(2) M. alleen, die moet ander weghe gaen dan die voer genoemt zijn.

(3) Met dit woord gaet de tekst weêr voort in het Hs. K.

(4) F. alleen, niet en heeft dan alle ghebrec.

(5) F. alleen, noch en wilt niet. M. noch en wete noch en wil.

(6) Sur. Seipsum nanque ut verè miser peccator, qui nihil ex se habeat, nihil possit, nihil velit boni absque gratia et auxilio Dei, in loco infimo sub hominibus universis collocabit, constituetque.

(7) M. armen sunderen. Vglk. Luc. 18, 13.

(8) D, G, K. en̄ alle menschen. M. Ende hi sal sijn reden volgen ende ghehoersam sijn allen menschen. Surius vertaelt: Rectae rationis suae dictamen promptè sequetur, Deoque et cunstis hominibus, apud quos vitam agit, libenter obediet.

(9) Sur. quatenùs in hoc pacem, virtutem et suae proprietatis mortificationem consistere adverterit. M. heeft alleenelyk, dat er doecht of vrede in leecht.

[p. 282]

1gen, ende wederstaen jeghen alle ongeordende lost⁽¹⁾. En̄ hi 2sal hem selven pinen te latene, en̄ sijns selfs te stervene en̄ 3sijns eyghens goetdunkens, in allen dinghen waer hi mach, 4daer doecht in gheleecht. En̄ hi sal sijn cruce draghen ende 5Christum navolghen in penitencien en̄ in abstinencien, bescedelijc, 6na macht sijns lichamen ende sijnre naturen. En̄ hi 7moet hebben onst⁽²⁾ en̄ trouwe, en̄ ene ghemeyne minne tot 8allen menschen, niemene uutghesceden. Ende hi sal Gode 9ghehoirsam sijn, en̄ eens willen met hem, in allen dinghen. 10Ende hi sal sijn blide ende verduldich in allen doghene, en̄ 11saechte en̄ goedertieren allen menschen, daer hi yet keers in 12gevoelt ten doechden weert⁽³⁾. Ongheveinsde werdicheyt soe 13sal⁽⁴⁾ hi hebben tote sinen oversten ende tote allen goeden 14menschen, waer hise weet⁽⁵⁾. Werke der caritaten ende der 15ontfermicheit die sal hi oefenen in alre noot, met onste, mit 16woerden en̄ met werken, en̄ met al dat hi vermach na besceydenheyt. 17Een zwaer onweerdich wesen, ende slachlike⁽⁶⁾ 18woerde en̄ een rijp anscijn sal hi toenen den gheveinsden 19menschen, daer hise weet ende bekint⁽⁷⁾. Ende al dat hem 20redene leert, en̄ die heylighe Schrifture, ende alle goede 21menscen, dat sal hi hem pinen te levene, na sijn vermoghen 22en̄ na bescedenheit.

(1) M. Ende hi moet sterven sijns selfs eygentheit ende sijn natuer bedwingen, enz.

(2) G. onste. K. jonste. M. gonst. Zie het Glossarium op het Tabernaket.

(3) M. alleen, daer hi iet in voelt ten doegeden wart. Sur. quos aliquo saltem modo ad Deum et virtutes se convertere posse putabit. Dit is wel niet volstrekt nauwkeurig, maer laet Ruysbroecks gedachte toch verstaen.

(4) K en M. laten soe weg.

(5) F. daer hise weet ende bekint. In M. ontbreekt geheel deze bepaling. Surius vertaelt: ubicunque eos nosse poterit.

(6) M. alleen, slechte. Zie slachlec, hiervoren, bl. 16, aenteek. 2.

(7) Sur. Omnibus falsis ae subdolis hominibus, ubicunque eos agnoverit, semper gravem, serium ac maturum se exhibebit.

[p. 283]

1Ic mochte u⁽¹⁾ vele meer punten setten van goeden seden 2en̄ van heyliger oefeninghen; maer hebdi desen gront dien 3ic u gheseecht hebbe, soe vindi in u selven, met der hulpen 4Gods, al dies ghi behoeft⁽²⁾. Ende dit is ene ghemeyne wise 5van doechden diere allen menschen noet is, die Gode behaghen 6selen ende alle becoringhe verwinnen.

7Maer ic beghere dat wi noch dieper onser inwendicheit 8ware nemen, op dat wi claerre ende naerre bevinden die 9rijcheit Gods die in onsen gheeste leeft⁽³⁾. Ende hier omme 10selen wi ons inkeren, ende leveren onse blote onghebeelde 11verstendicheit⁽⁴⁾ der onbegripeliker waerheit Gods⁽⁵⁾, ende 12die selen wi vinden in ons ghebeelt, en̄ ons weder ghebeelt 13in hare, ende alsoe één met hare. Ende dit es die claerste 14stemme daer wi den Sone Gods mede in roepen⁽⁶⁾, en̄ met 15hem sijn erve en̄ dat onse besitten⁽⁷⁾. Met deser hogher eren 16selen wi weder comen tot ons selven⁽⁸⁾, en̄ selen ons neder 17bughen vore die almoghende goctheit Gods in eene vernieuten 18ons selfs, in ghedoechsamheiden al dat te lidene dat God 19ghestaden wilt op ons⁽⁹⁾, in tijt en̄ in ewicheit. En̄ dit is die 20gracioeste⁽¹⁰⁾ stemme. En̄ aldus ghinc Christus neder, na-

(1) M. le mocht heir.

(2) M. al dat u noet is.

(3) Sur. quo divitias Dei in spiritu nostro viventis, lympidiùs ac viciniùs reperiamus sentiamusque.

(4) M. onse blote verstandelheit.

(5) Sur. Itaque nosipsos intrò recipere debemus, ac nudam et indepictam intelligentiam incompraehensibili exhibere et exponere veritati Dei.

(6) F. mede moghen inroepen. M. mede aenropen. Sur. qua Dei Filium invocamus.

(7) Surius schynt het anders verstaen te hebben, want hy vertaelt: ejusque cum illo haereditatem et nosipsos possidebimus.

(8) Sur. Deindè hae subtimi cum dignitate et honore ad nosipsos redeunles, enz.

(9) M. dat God op ons verhenghet. Dit werkwoord, heden gehengen, is synoniem van ghestaden. Zie ons Glossarium op het Tabernakel.

(10) M. kwalyk, glorioeste.

[p. 284]

1der menscheit, en̄ verdiende ons ewich leven: en̄ hier mede 2aenroepen wi die gherechticheit Gods, en̄ gaen met Christo 3neder in die grondelose diepheit, die nemmermeer vergront 4en wert⁽¹⁾.

5Ute deser dieper nederheit selen wi ons op richten, met 6vrien moede, in die overste hoecheit; en̄ met allen inghelen 7en̄ met allen heylighen in Christo Jhesu selen wi Gode minnen, 8danken en̄ loven, nu en̄ inder ewicheit. Ende dit is die 9blijdste stemme daer wi mede aenroepen die heylighe Drivoldicheit; 10en̄ die selen wi vinden wonende in ons met volheit 11alre gaven, en̄ ons met allen doechden wederboecht in die 12godlike enicheit.

13Ute deser riker enicheit selen wi vrilike vlieten, met der 14milder goetheit Gods; ende selen doervloyen, met milder 15herten, hemel en̄ erde, met gracien en̄ met glorien⁽²⁾, ende 16met allen goede dies yeghewelken noet is⁽³⁾. Dit is die suetste 17stemme daer wi mede aenroepen den heylighen Gheest, en̄ 18daer wi mede besitten wijsheit der minnen, ende met één 19werden⁽⁴⁾. Ende alse minne aldus den gheest beveet⁽⁵⁾ in 20enicheit, soe gherijnt si des gheests levendicheit, en̄ doet 21hem ghesmaken hare grondelose rijcheit: en̄ dan wert met 22loste beweecht al des menschen inwendicheit; en̄ hier af 23comt ghieren en̄ crighen inder minnen ongheeintheit⁽⁶⁾. En̄

(1) Sur. cujus fundum nemo unquàm attingere valebit.

(2) M. ende mit volre glorien.

(3) Sur. Deindè ex hac loeupletissima unitate liberè perfluemus unà cum largissima bonitate divina, cordeque tiberalissimo atque piissimo per coelum et terram, cum gratia et gloria, bonisque omnibus cuique necessariis permanabimus.

(4) Versta en een meê worden. M. alleen, ende mit om (hem) een worden. Sur. unumque efficimur cum illo.

(5) D. kwalyk, levet.

(6) Sur. undè deinceps avidè desiderare et inhiare incipit in amoris infinitatem.

[p. 285]

1dit is die verborghenste stemme, daer wi minne mede aenroepen, 2dat si ons verteere⁽¹⁾ en̄ verslinde in hare afgrondicheit, 3daer alle gheeste haers weres falieren, en̄ wiken der 4ghebrukelicheit⁽²⁾. Daer openbaert hare die duystere stille⁽³⁾, 5die boven alle wisen ledich stcet⁽⁴⁾: daer in sijn wi ghestorven, 6en̄ leven boven ons selfsheit; want dat is onse gebruken 7en̄ onse alre hoechste salicheyt. Daer is een ewich zwighen 8in onse onverweselicheit⁽⁵⁾; daer en wert nye woert ghesproken 9inder persone⁽⁶⁾ enicheit. Daer en mach oec nieman 10comen, sonder minne en̄ oefeninghe der doechde in gherechticheit. 11Ende hier omme sijn si bedroghen die ghene met 12der valscher ledicheit⁽⁷⁾. En̄ aldus soudewi⁽⁸⁾ verwinnen 13alle becoringhen en̄ al des viants behendicheit⁽⁹⁾.

14Ende dese hoecheit van levene mochten vele menschen 15haestelic vervolghen⁽¹⁰⁾, waert dat si hem alsoe vromelic en̄ 16alsoe wijslijc oefenden alsoe ic hier nu geseecht hebbe; maer 17het is herde zwaer, en̄ onghemint, en̄ oec met menighen⁽¹¹⁾ 18onbekint hoemen vleeschs, en̄ bloets, en̄ eyghens willen 19sterven sal⁽¹²⁾. En̄ hier omme en sal nieman haestelic van

(1) D, G. verteert.

(2) Sur. ubi omnes amantes spiritus sua destituuntur operatione, et fruitioni cedunt et vacant.

(3) Dat is, stilte.

(4) Sur. Ibi se caliginosum manifestat silentium sive quies, quae supra omnem modum ociosa consistit.

(5) Sur. in nostra, ut ita dicam, superesentialitate.

(6) M. personen.

(7) Aldus D, F en G. In K. leest men: die ghone die metter valscher ledicheit omme gaen. In M: die mitter valscher ledicheit leven. Surius vertaelt paraphrastischer wyze: Falluntur igitur, et ab omni procul veritate nimis aberrant, quotquot falsum sectantur ocium, falsamque spiritûs libertatem.

(8) F, K. souden wy. M. sullen wi.

(9) Sur. Et haec ratio est vincendi tentationes, cunetasque nequissimi hostis insidias et imposturas.

(10) Sur. multi nullo negoeio eonsequi possent.

(11) Wy verstaen, en mede ook aen menigen. K. heeft ende ooe metten menighen. M. ende mennyghen.

(12) Sur. Sed hoe plerisque admodùm difficile est, et à paucis amatur. Atii nec perspectum habent, ut carnem et sanguinem, et quod amplius est, propriam oporteat mortificare voluntatem.

[p. 286]

1hem selven groter⁽¹⁾ heylicheit gheloeven noch vermoeden, 2want het es vele affectie, dat is ingheboirne lost der naturen; 3een wille ende eyghen goetdunken, ofte meninghelheit⁽²⁾, 4daermen grote heylicheit acht ende waent⁽³⁾. Want alsoe 5langhe als die mensche es onder sine ‧xl‧ jaer, soe is hi sere 6neyghelic⁽⁴⁾, affexioes⁽⁵⁾ ende onghestadich inder naturen⁽⁶⁾, 7en̄ soect diewile gherief, smaec en̄ wellust in sijnre oeſeninghen, 8dat hijs nochtan selve niet en versteet: ende alsoe is 9sine oefeninghe met naturen ghemingt. Ende daer hi waent 10voeden gheest en̄ heylich leven, daer voedt hi onghestorvene 11eyghenheit sijns selfs en̄ blote nature. En̄ hier omme sprect 12sinte Gregorius dat die priesteren der ouder wet⁽⁷⁾ arbeiden 13ende dienden inden tempel tote haren ‧xl‧ jaren; ende daer 14na waren si hoederen des Tabernakels. Want dan was nature 15in hem vercoelt en̄ ave nemende; ende alsoe worden si bat 16gheseedt⁽⁸⁾ en̄ ghesaet⁽⁹⁾ in hem selven, overmits lancheit 17harer goeder werke⁽¹⁰⁾.

(1) F, M. grote.

(2) Aldus D, F, G, K.M. alleen heeft nye ioeghelheit, dat Arnswaldt afleidt van het middelhoogduitsch gogelheit, en verklaert door nach Neuen trachtende Flatterhaftigkeit.

(3) Sur. Saepè etenim non nisi naturalis quaedam affectio sive propensio est, hoe est, indita naturae delectatio et proprius sensus sive judicium, et instabilitas, aut novitas quaedam, vel naturae impetus, quod magna putatur esse sanetitas atque perfectio.

(4) M. kwalyk, onghevoegelick.

(5) K. affectieus. M. affectoes.

(6) Sur. Quandiu enim quadragesimum non excessit annum, ad varias affectiones homo pronissimus est et natura instabilis.

(7) M. die priester in der alder e. Zie eewe in het Glossarium op den Lekenspieghel.

(8) K. ghesedet. M. ghestedicht.

(9) Zie ghesedet en ghesaet in het Glossarium op het Tabernakel.

(10) M. alleen, overmyds lanckheit oers dienstes ende menichvoldicheit gueder werken. - Hiermede stemt Surius overeen, vertalende: sieque Levitas per ministerii sui perseverantiam et bonorum operum aggregationem in seipsis, ea aetate sedatos, roborates, solidatosque fuisse.

[p. 287]

1Inden vijftichsten jare, soe lietmen die erde rasten inder 2joedscher wet; en̄ alle scout wart verlaten, en̄ alle ghevanghene 3verlost, ende alle knechte worden vri die van vrier 4gheboirten waren, ende yeghewele quam weder tote sinen 5erve, dat sine ofte sijnre vorderen gheweest hadde. Ende 6aldus, willic nu segghen, wanneer dat wi die gheboirte ons 7Heren Jhesu Christi onfaen hebben in ons, dan beginnen wi 8te levene; en̄ dan moeten wi dienen, arbeiden en̄ pinen inden 9tempel Gods, dat is in ons selven, met penitencien en̄ met 10heyligher oefeninghen, alsoe langhe dat wy, met der hulpen 11Gods, verdriven en̄ verwinnen onse sondich ertsch leven, en̄ 12al dat Gode en̄ der doecht contrarie is in ghedachten⁽¹⁾, in 13woerden ende in werken, en̄ in al onser oefeninghen: alsoe 14dat minne soe machtich worde in ons, dat si ons verheffen 15moghe in die overste hoecheit⁽²⁾, die si selve is. En̄ daer⁽³⁾ 16sal hare goetheit al onse inwendicheit dore vloyen, ende vervullen 17met alsoe groter wellust en̄ vrouden, dat al onse eerde 18ledich ligghen sal en̄ rusten. Want onse uutwendighe ertsche 19mensche die sal, te dier tijt, ledich staen alre arbeide⁽⁴⁾ en̄ 20van alre oefeninghen. En̄ dit is onse vijftichste jaer der verlatenissen 21en̄ der vrouden, datmen jubileus noemt in hebreuscher 22talen. Hier tellen wi vijftich jaer, van⁽⁵⁾ dier tijt dat 23Christus die Gods Sone in ons gheboren is⁽⁶⁾; en̄ dit is onse 24heylighe roemsche vaert⁽⁷⁾, want hier wert alle scout der

(1) Aldus M. alleen. De vier ander Ilss. hebben kwalyk in sonden.

(2) Aldus alle onze codices; maer Surius heeft anders gelezen, want hy vertaelt: ut ad affluentissimam bonitatem, quae idem ipse (amor) est, nos sustollere queat.

(3) D, F, G, K. dan. Sur. ubi tum eadem bonitas, enz.

(4) F. alre arbeite en̄ van. K. van allen aerbeide ende van allen ouffeninghen. M. alre arbeyde ende oefenynghe. Hier is, in M. eene leemte van twee of dry regels.

(5) Met dit voorzetsel gaet M. weêr voort.

(6) Sur. Incipimus autem numerare ab eo tempore, quo Christus, Dei sapientia, in nobis natus est.

(7) Versta bedevaert. Sur. Haec est, inquam, nostra ad Romanam urbem peregrinatio.

[p. 288]

1sonden vergheven en̄ quite ghelaten, ende alle ghevanghene 2werden verlost⁽¹⁾: want alle bande van ongheordender 3liefden tote enigher creaturen, die scoren en̄ te gaen⁽²⁾, ende 4alle knechten werden vri, die van vrien adele sijn⁽³⁾. Dat 5sijn die overste crachte der sielen, die werden alsoe vri, dat 6si in hare verhavenheid Gode minnen, danken en̄ loven en̄ 7dienen moghen in alre wijs, sonder enich hinder des viants, 8der werelt en̄ des vleyschs. Maer die sinne en̄ die veelike⁽⁴⁾ 9crafte, die moeten altoes dienstknechte bliven daer si werken⁽⁵⁾; 10want si sijn vleesch, en̄ ute den vleysche gheboren. 11Ende hier omme, lietmense ghewerden, si souden den 12vleysche volghen ende dienen, en̄ hare werke souden gebreckelic 13sijn, en̄ jeghen redene, en̄ ongheordiniert.

14Siet, hier mede comen wi weder tot onsen eyghenen erve, 15dat wi met onsen sonden vercocht en̄ verteghen hadden; en̄ 16aldus werden wi ghewarighe hoederen des tabernakels Gods, 17dat wi in ons selven hebben⁽⁶⁾, alse wi, na Sinte Pauwels 18leere⁽⁷⁾, onsen lichame in heylicheiden en̄ in eren besitten⁽⁸⁾, 19ende mit erachte ons Gods alle becoringhen verwinnen connen, 20en̄ met vrien moede onghehindert verheffen⁽⁹⁾ boven 21alle dinc, in dat ewighe goet dat onse erve is en̄ onse salicheit.

22Dat ons allen dit ghescie, des helpe ons Jhesus Christus,

(1) M. ende die ghevanghen loes gemaect.

(2) K. ende gaen te nieute.

(3) M. die van vrier geburten sijn. Sur. qui de libera stirpe seu progenie descendêre, manumittuntur.

(4) D. kwalyk, redelike. K. ghevoellike crachte. Sur. attamen vires infimae et sensus exteriores.

(5) M. ende werken. Sur. perpetuae manent subjecti servituti, ac laborare coguntur.

(6) Dit byvoegsel is in D, F, G en K overgeslagen, maer Surius heeft het. Hy zegt: et ita demum veri custodes Tabernaculi Dei, quod nos ipsi sumus, efficimur, quando, enz.

(7) M. waerden.

(8) Vglk. I Thessalon. 4, 4.

(9) Sur. vertaelt, nos sublevamus.

[p. 289]

1die omme onsen wille⁽¹⁾ becoert wart vanden viant, en̄ dicwile 2vander werelt; en̄ die ons dat erve sijns Vaders gecocht 3hevet met sinen preciosen⁽²⁾ bloede. Ende dat selen wi 4onghehindert⁽³⁾, met hem ende in hem, besitten inder 5ewicheit. Amen.

EINDE VAN HET VIERDE DEEL.

(1) M. omme onser alre wil.

(2) M. durheren.

(3) M. dat wi dat onghehindert sullen mit hem, enz.