Werken. Deel 4. Dat rike der ghelieven. Vanden vier becoringhen. Vanden seven sloten. Van seven trappen

Regelnummers proza verbergen

[p. 113]

Van ‧iij‧ boexckenen des avons te overlesene. C. XXI.

1Altoes des avons⁽¹⁾, alse ghi vore uwe bedde comt, eest 2dat ghijs stade hebt⁽²⁾, soe seldi overlesen ‧iij‧ boexkene, 3en̄ die seldi altoes met u draghen. Dat ierste boexken is out, 4leelic ende onreine, met zwarten atramente ghescreven. Dat 5ander boexken is wit ende gracioes, met roeden bloede ghescreven. 6Dat derde is blaeu ende groen, en̄ al bescreven met 7finen goude.

8Ten iersten male seldi overlesen uwe oude boec, dat is 9uwe oude leven, dat sondich ende ghebreckelic is in u en̄ in 10allen menschen. Ende hier omme keert in u selven en̄ opent 11dat boec uwer consciencien, dat open en̄ getoent sal sijn, ten 12ordele Gods, Gode en̄ alle der werelt. En̄ hier omme merct, 13en̄ proeſt, en̄ ordelt nu u selven, op dat ghi dan niet verordelt 14en wort. Uwe consciencie seldi aensien, en̄ examineren 15hoe ghi gheleeſt hebt, en̄ hoe ghi u versuimt hebt in woerden, 16in werken, in begherten, in ghepeysen en̄ in ghedanken⁽³⁾, 17in onordinen, in onrechter vresen en̄ in onrechter 18hopen⁽⁴⁾, in onrechten lieve, in⁽⁵⁾ onrechten leede⁽⁶⁾, in 19onghestadicheit en̄ in onghestorvenheit uws selfs, in twevoldicheit 20en̄ in ghevcinstheit, in doene, in⁽⁷⁾ latene onorde-

(1) F, G. des avens. K. avonds.

(2) Versta, indien gy daer tyd toe hebt.

(3) Surius vertaelt het eerste door cogitationes, het tweede door meditationes.

(4) K. in onrechten hoorne. Zoo moet ook Surius hebben gelezen, want hy vertaelt: illicito auditu. Maer het blykt uit de opvolging zelf der gedachten dat men hier hopen, namelyk in dativo, te lezen heeft.

(5) Hier zal wel oorspronkelyk en voor in gestaen hebben, want het is dezelfde tegenoverstelling als met vrees en hoop.

(6) Surius vertaelt: non recto amore ae dolore. Zulks is nagenoeg des schryvers meening, doch niet volstrekt nauwkeurig. Ruysbroeck wil zeggen: in hetgeen u te onregt lief of leed was.

(7) Hier zou en ook ruim zoo goed wezen.

[p. 114]

1lic⁽¹⁾, in volghene den sinnen uutweert, ende in consente 2der sinlicheit van binnen, in gheloste en̄ in gherieve⁽²⁾, ende 3in alle den dinghen die onredelic gheoeſent sijn ende 4onghelijc der caritaten⁽³⁾, jeghen die ghebode, jeghen de 5rade oſte jeghen den liefsten wille Gods.

6Deser dinghen en̄ deser ghelike sijn soe vele, ende soe 7menichſuldich⁽⁴⁾, dat nieman bekennen en mach dan God 8allene. En̄ si bevlecken en̄ onlixenen⁽⁵⁾ ende ontreynen dat 9aenscijn der sielen; want si sijn met atramente ghescreven, 10dat is met loste vleeschs ende bloets, ende met verkeerder 11ertscher neyghinghen⁽⁶⁾. Ende hier in seldi u selven mishaghen, 12en̄ neder vallen in⁽⁷⁾ uwe aenscijn, met den publicaen, 13vore uwen hemelschen Vader en̄ vore sine ewighe 14ontfermherticheit, en̄ spreken met den prophete: ‘Here, 15ic hebbe ghesondicht: ontfermt mijns, arms sondichs 16menschen. Gheeſt my, in mijn herte, water der tranen 17en̄ ghewarichs rouwen, daer ic dat aenscijn mijnre sielen 18in dwaen moghe van minen sonden, eer ic my op rechte 19vore uwe oghen. Here, gheeft my uwe gracie en̄ uwe 20ghenade, daer ic mijn aenscijn mede cieren ende varwen

(1) K. alleen, onorboorlic. Surius vertaelt, met dit Hs. agendo ac omittendo inutiliter. Kwalyk nogtans.

(2) commodum proprium captando, zegt Surius, en wel.

(3) Sur. atque in aliis demùm omnibus, quaecunque praeter ordinem vel inordinatè admittuntur, et à charitate dissentiunt.

(4) Sur. Qaorum quidem atque id genus aliorum tantus est numerus, et tam multiplex varietas, enz.

(5) K. alleen, ontlicsenen. Kiliaen heeft ontlijcksemen, en vertolkt het door dissimilem facere, deformare. Men ziet dat het hier in dezen laetsten zin aengewend is. Surius heeft het niet verstaen, en vertaelt enkelyk: animae faciem commaculant. Zie Bormans op Christina, bl. 382-83.

(6) Sur. hoc est, carnis et sanguinis voluptate ac delectatione, et perversa quadam ad res terrenas propensione.

(7) In mag hier voor een latinismus beschouwd worden. Overigens is het gebruik dier prepositie in stede van op niet zeldzaem by de Ouden. Zie Bormans op Christina, bl. 140 en 190.

[p. 115]

1moghe, alsoe dat ic u behaghe. Here, gheeft mi goetwillicheit 2en̄ ernst⁽¹⁾, dat ic mi sonder onderlaet moghe 3vernuwen in uwen dienste en̄ in uwen love.’

4Wildi dit vercrighen, blijft ligghende op die eerde, slaet 5vore u borst⁽²⁾, crijt, roept ende weent, ende en heft uwe 6oghen niet op, maer versmaet en̄ oetmoedicht u selven 7en̄ vernieut⁽³⁾, en̄ vermaent hem sijnre ontfarmicheit. En̄ en 8laet niet af, vore diesmaels⁽⁴⁾ dat hi u antwoert, en̄ sprect 9rechten vrede en̄ ghewarighe bliscap in uwe herte. Dan sal 10hi u af nemen anxt en̄ vrese, twivel en̄ vaer, en̄ al dat 11hem in u mishaecht. En̄ hi sal u gheven ghelove, hope en̄ 12ghetrouwen in hem van allen dinghen dies u noet is, in tijt 13en̄ in ewicheit. En̄ dan seldi begheren hem te levene ende 14ghetrouwe te sine tot in uwe doot.

15En̄ hier mede seldi neder legghen dat oude boec.

16Ende ghi selt u op rechten op uwe knien met danke 17en̄ met love. Ende ghi selt reyken ute uwer memorien dat 18witte boec⁽⁵⁾, met roden letteren ghescreven: dat is dat 19onnosel leven ons Heren Jhesu Christi. Sine siele is onnosel, 20en̄ volheit alre ghenaden⁽⁶⁾; vierich roet van berrender 21minnen. Sijn lichame glorioes, blickende wit⁽⁷⁾, claerre 22dan die sonne, al doerslaghen met gecselen en̄ overgoten met 23preciosen bloede. Dat sijn die rode letteren, die ons teykene 24ende brieve⁽⁸⁾ sijn gherechter minnen. Maer die vijf grote

(1) F, G. eernst. K. nerenst. animum strenuum, zegt Surius.

(2) G. uwe borst. K. borste.

(3) K. alleen, en beter of ten minste duidelyker: maer versmaed en̄ ootmoedicht en̄ verniet u zelven. Surius schynt met de verplactsing van vernieut te zyn verlegen geweest, want hy vertaelt: sed contemne, abjice, humilia, et objurga teipsam.

(4) Zie het Tabernakel, II, bl. 126, aenteek. 1.

(5) Sur. ex memoria tua candidum proferas librum. Zie het woord reycken by Kilaen.

(6) Sur. eique totius inest gratiae plenitudo.

(7) Versta glinsterend wit. Surius vertaelt: mirificè candidum. Zie het Glossarium op het Tabernakel.

(8) signa et literae, zegt Surius.

[p. 116]

1wonden dat sijn hoetletteren⁽¹⁾ daer die capittele in dit boec 2beghinnen. Die lettere die inden weerden lichame ghescreven 3sijn, die seldi met groter compassien lesen; maer die minne 4die in sijnre sielen leeft, diere seldi met ynnigher devocien 5ghedinken. Scuwet ende vliet die valsche werelt; want hi 6hevet sine arme ontdaen, ende wilt u behelsen ende onfaen. 7Maect uwe woninghe in de gate sijnre wonden, alse die duve 8doet inden gaten der steenroetsen⁽²⁾. Legt uwen mont ane sine 9opene side, en̄ riect en̄ smaect die hemelsce soeticheit die ute 10sijnre herten vloyt. Siet ane uwen kempe⁽³⁾ en̄ uwen gygant⁽⁴⁾ 11hoe hi vore u ghestreden heeft al toter doot, en̄ heeft uwe viande 12verwonnen en̄ de doot uwer sonden ghedoodt met sijnre doot, 13en̄ heeft uwe scout betaelt, en̄ heeft sijns Vader erve⁽⁵⁾ ghecocht 14en̄ vercreghen met sinen bloede. En̄ hi is vore op ghevaren, 15en̄ heeft u die poirte gheopent, ende die stat bercet 16ewigher glorien. Hier in seldi u met rechte verbliden ende 17draghen de minne en̄ de passie uus lieſs Heren in uwe herte, 18alsoe dat hi leve in u en̄ ghi in hem. En̄ dan sal u al die 19werelt sijn een cruce en̄ een verdriet; maer ghi selt begheren 20te stervene, en̄ uwen lieve na te volghene in sijn rike.

21En̄ hier mede is dat witte boec overlesen.

22Staet dan op al rechte, ende heſt op uwe oghen inden 23hemel. Opent Gode uwe ghedachte, ende siet ane dat derde 24boec dat blaeu ende groene is, met finen goude bescreven.

(1) F. hoot letteren. K. hooft letteren.

(2) F, G. steenroken. K. steenrootsen.

(3) Dit woord, waer men thans kamper of kampvechter voor zegt, staet by Kiliaen, die, even als Surins, het vertaelt door pugil, zoo veel als worstelaer, in 't fransch athlète, doch hier eigentlyk champion.

(4) Surius vertaelt dit woord door gigantem, reus, wat inderdaed zyne beteekenis is; maer hier moet het opgevat worden in den zin van hoofdman of krygsheld, gelyk het by de Ouden niet zelden voorkomt. Veelal echter heet het wygant. Zie de Horae Belgicae, van Hoſfmann, V, bl. 43.

(5) Versta erfenis.

[p. 117]

1Daer mede verstaet men een ewich hemelsch leven; want 2dat hemelsche leven es claer, hemelvarwich ghelijc den 3jacinete⁽¹⁾. Ende die claerheit is drivoldich; ende in die 4claerheit is vertoent ene groene varwe, daer die claerheit 5mede gheciert is in menichfuldigher wijs.

6Die ierste hemelsce claerheit die is sinlyc. Daer mede 7heeft God vervult ende verlicht den oversten hemel, ghelikerwijs 8dat al die werelt vervult en̄ verlicht is met claerheit 9der sonnen. In dien hemel selen wi met Christo, ende met 10den inghelen, ende met den heylighen leven en̄ regneren 11ewelic met live en̄ met siele, en̄ yeghewelc lichame clare⁽²⁾, 12na die edelheit sijnre verdienten. En̄ die minst claer is, es 13sevenvuldich claerre dan die sonne, ondoechleec, en̄ snelre 14dan dat ghepeins, lichtere dan die locht, ende subtijlre dan 15dat sonnescijn⁽³⁾. In die claerheit des hemels, ende in die 16claerheit der glorioser lichamen, vertoent hare die groene 17varwe, die ghelijc is den steene die men jaspis noemt⁽⁴⁾. Die 18groenheit selen wi sien met onsen lijfliken oghen; en̄ dat sijn 19alle die uutwendighe goede werke, die ghedaen sijn, ofte 20ghedaen selen werden tote den eynde der werelt, in welkerwijs 21dat si, in stervene, in levene, in marteliën, in oetmoedicheiden, 22in reynicheiden, in mildicheiden, in caritaten, in 23vastene, in wakene, in bedene, in lesene, in singhene, in 24menichfuldiger penitencien, en̄ in allen doechdeliken werken 25sonder ghetal. Siet dit is die graciose groene varwe die

(1) Sur. quae (vita coelestis) in hyacinthi morem, caesio sive caeruleo nitet colore. Zie over dat gesteente, Plinius, Nat. Hist. Lib. XXXVII, cap. 41.

(2) G, K. claer. F. alleen heeft kwalyk: claerre dan de sonne Surius vertaelt: singulis corporibus pro meritorum dignitate fulgentibus.

(3) Sur. Cunctaqueillìe corpora impassibilia erunt, et ipsa quoque cogitatione agiliora, aëre leviora, et solis splendore subtiliora. De woorden cunctaque illic corpora zyn van Surius bygevoegd, maer bevinden zich in onze Codices niet.

(4) Zie over dien steen, het. Tabernakel, I, bl. 214.

[p. 118]

1cieren sal de gloriose lichamen, min en̄ meer, yeghewelken 2na sinen arbeit, na verdiente en̄ na weerde.

3Die andere claerheit des ewighen levens die is gheestelic, 4ende si vervult ende verlicht inden hemel alle verstendighe 5oghen met wetene ende mit wijsheden, te bekinnene alle 6inwendighe doechde⁽¹⁾. En̄ in dese claerheyt vertoent hare 7ene groene verwe, ghelijc enen stene die heet smaragdus⁽²⁾, 8dat is ene groene miraude⁽³⁾, die, boven alle dinc diemen 9ghedinken mach, scone, en̄ groene, en̄ gracioes is den verstendighen 10oghen. Ende hier mede versteetmen cierheit, en̄ 11vrucht, en̄ al ondersceet der doechde: en̄ dit is die scoenste 12en̄ die gracioeste verwe des hemelrijcs. Ende soemen die 13doechde met den vruchten nauwer merct en̄ diepere doergroeft⁽⁴⁾, 14soe sy gracioser en̄ scoenre sijn te ane siene. En̄ 15hier mede gheliken si der edelre gemmen⁽⁵⁾ die smaragdus 16heet. Soemen se meer sculpeert ende graeft⁽⁶⁾, soe sy meer 17verblijt de oghen. En̄ aldus is yeghewelc heylighe ghelijc 18der mirauden, claer ende groene, scone ende gracioes en̄ 19glorioes, min en̄ meer, na sine edelheit en̄ na sine verdiente. 20En̄ hier omme heeſt God den heylighen vertoent die glorie 21des hemelrijcs in die groene verwe der edelre mirauden.

22Die derde hemelsce claerheit die is godlic, en̄ anders niet 23dan ewighe wijsheit en̄ claerheit, die God selve is. Dese

(1) Sur. Altera beatac vitac claritas spiritalis est, oculos omnes intellectiles ad perspiciendas cognoscendasque internas virtutes omnes scientiâ et sapientiâ in coelis adimplens et illuminans.

(2) Zie daerover het Tabernakel, I, bl. 208.

(3) Zie het woord verklaerd in het Tabernakel, I, bl. 209, aenteck. 8.

(4) et altiùs scalpuntur, zegt Surius.

(5) 't Is eenvondig het latynsche gemma, en, als dit, feminini generis.

(6) Beide woorden, groeven en graven, zyn synonyma, en by Surius door het enkele scalpere vertaeld. Zie het Tabernakel, I, bl. 200, aenmerk. 3, alsmede bl. 13, aenteek. 2.

[p. 119]

1claerheit beveet en̄ overgheet alle claerheit die ghescapen is. 2Ende yeghen de clare wysheit Gods, soe is alle creatuerlic 3bekennen, in hemel en̄ in erde, minre dan eenre kersen 4licht in claerheit der sonnen in midden den somer⁽¹⁾. En̄ 5hier omme moeten alle verstennissen wiken⁽²⁾ der onbegripeliker 6claerheit en̄ waerheit die God is. Ende in die godlike 7claerheit vertoent hare ene groene varwe, diemen niet 8gheliken en mach⁽³⁾; want si is soe gracioes en̄ glorioes, 9dat alle ghesichten daer in verstaren en̄ verblinden⁽⁴⁾, ende 10alle hare ghemerc verliesen⁽⁵⁾. Ende aldus is uwe derde 11boec een hemelsch leven, met drivoldigher claerheit ende 12groenheit: die ierste sinlic, die andere gheestelic, die 13derde godlic.

14Ende dit boec is al bescreven met ſinen goude; want 15yeghewelc minlic inkeer te Gode dat is een veers met goude 16ghescreven⁽⁶⁾. Ghewarich bekennisse Gods, ons selfs, en̄ der 17doechde, dat is die claerheit van onsen boeke. Menichfuldighe 18wisen, ondersceet en̄ oeſeninghe der doechde, dat 19is die groene varwe van onsen boeke. Maer ynnich begheren, 20minlijc aencleven, godlic vereninghen⁽⁷⁾, dat sijn ewighe 21veerse met goude ghescreven in onsen hemelschen boeke.

22Ende hier omme in revelacien⁽⁸⁾ ghelijct onse Here dit 23hemelsche leven den saphiere, ofte den reghenboghe; want 24desc ‧ij‧ sijn van vele varwen. Die saphier⁽⁹⁾ is gheel ende

(1) Voor in midden van. Zle het Tabernakel, I, bl. 114, aenteek. 1.

(2) intelligentiae omnes, zegt Surius.

(3) Versta aen niet of niets, in dativo. Sur. sed nulli comparari potest.

(4) Sur. ut obtutus omnes in ipso hebescant et excaecentur. Zie by Kiliaen het woord versterren.

(5) Sur. et omni consideratione destituantur. Zie het Glossarium op het Tubernakel.

(6) Sur. singulos efficiunt versus auro scriplos.

(7) Aldus onze dry Hss. Surius vertaelt: et unio divina.

(8) in quibusdam revelationibus, zegt Surius.

(9) Zie daerover het Tabernakel, I, bl. 212.

[p. 120]

1roet, purper groene met goutpulvere ghemingt. En̄ alsoe is 2die reghenboghe menichfuldich van varwen, ghelikerwijs 3dat die heyligen sijn menichfuldich in wisen en̄ in onderscede 4van doechden; en̄ al met goutpulvere ghemingt, dat is met 5minnen doergaen en̄ in Gode gheenicht. En̄ yeghewelc die 6mint, staet vore die yeghenwoordicheit Gods mit sinen boeke 7claer en̄ groene, gracioes en̄ glorioes.

8En̄ hier omme, verheſt uwe ghemoede boven alle hemele, 9en̄ leest die boeke. Si sijn al vol glorien inden sinnen van 10buten, overmits hare grote werke; inden gheeste van binnen, 11overmits menichfuldighe wisen en̄ oeſeninghen van doechden; 12en̄ boven al in Gode verhaven, in een ghebruken van 13minuen⁽¹⁾. Sidi dan in Christo uus selfs ghestorven en̄ alre 14dinc, en̄ met hem opverstaen in een nuwe ewich leven, soe 15soect en̄ smaect die dinghen die boven sijn en̄ die ewich sijn. 16Oversiet uwe seven slote, en̄ merct uwe ‧iij‧ boeke, al en 17moechdi dit derde boec niet overlesen noch doersien, want 18die glorie is sonder mate, ende alsoe grondeloes, datmense 19niet doersien en mach; en̄ aldus ghelijct si den smaragdus, 20dien men oec niet doersien en mach. Drinct ende smaect, 21en̄ wert dronken, en̄ neycht u over in u boec⁽²⁾, ende rust, 22ende slaept in ewighen vrede.

Ende alse ghi dan onspringt⁽³⁾,
Soe sal u vore comen dat ghi mint,

(1) Sur. Codices hosce legito, qui quidem omnes tum forìs in sensibus ob praeclara et grandia opera sua, tum intùs in spiritu ob multiplices virtutum modos ac exercitia pleni sunt gloria, ac denique supra omnia sublevati in Deum in fruitionem amoris.

(2) Sur. et in ipsum procumbens ac reclinans codicem tuum, enz.

(3) F, K. ontsprinct. G. ontspringt. Versta uit uwen slaep, en zie het woord by Kiliaen. Surius vertaelt: Pòst ubi evigilaveris.

[p. 121]

 

Ende dat in uwe herte leeft,

 

En̄ dat ghi meest te oefene pleecht.

 

Sijt inden dienste Gods ghestade,

 

En̄ altoes bidt omme sine ghenade.

5

Hebt bernende olie in uwe vate,

 

Waect en̄ beedt in goeder mate.

 

Uwe brudegom comt in corten stonden:

 

Siet dat ghi metten wisen meechden⁽¹⁾ wert vonden;

 

Dat u God onſa met sinen ghesinde,

10

Daer is die bliscap sonder inde.

 

Dat wi dit alle moeten bevinden,

 

Dat verlene ons God sonder meswinde⁽²⁾.

13Amen. Amen. Amen.

(1) F, G, K. maechden.

(2) absque frustratione, zegt Surius. Zie by Kiliaen miswende, en meswende in het Glossarium op den Lekenspieghel.