Werken. Deel 3. Vanden XII dogheden. Een spieghel der ewigher salicheit. Vanden kerstenen ghelove

Regelnummers proza verbergen

Dander Ghehoirsamheit. C. III.

8Want Ghehoirsamheit is die ierste dochter der Oetmoedicheit, 9soe ist goet dat wi op dat fondament der oetmoedicheit 10stichten ghehoirsamheit. 11Wat is ghehoirsamheit? Ghehoirsamheit is een doghet, 12overmits welke dat die mensche sinen eyghen wille vertyet 13en̄ uutgaet, en̄ verkiese te doen datmen hem heet in goeder 14wijs⁽⁴⁾. Ghehoirsamheit es een neder, onderdanich, ghebroechsam⁽⁵⁾ 15gemoede, en̄ een ghereet willicheit tot allen 16goeden dinghen⁽⁶⁾. Ghchoirsamheit maect den mensche 17onderdanich den ghcbode en̄ verbode, ende den wille Gods. 18En̄ si maee⁽⁷⁾ die sinne en̄ die velelike of die sinlike crafte⁽⁸⁾

(4) Sur. quicquid jussus fuerit secundum Deum, vel in Deo.

(5) Dat is buigzaem. Zie het Tabernakel, I, bl 174, en de aenteek. 2.

(6) Sur. Itemque Obedientia est animi submissio ac flexibilitas, et voluntatis ad omne bonum promptitudo

(7) Dat is maect, met onderdrukking der t, voor het gemak der uitspraek. Zie onze Voorrede op het Tabernakel, bl. xxxii.

(8) E. kwalyk, die sinnen en̄ die vleeschelijeke crachten. Daer moet waerschynlyk gelezen worden veelike, dat is dierlyke crachten, welk woord Ruysbroeck ook gebruikt in zyn Tabernakel, I, bl. 194, regel 3. - Sur. hominem subditum facit, sensusque et vires sensitivas rationi subjicit superiori.

[p. 31]

1onderdanich der overster redene, alsoe dat die mensche 2tamelike en̄ redelike levet⁽¹⁾. En̄ si maeet den mensce onderdanich 3en̄ ghehoirsam der beyligher Kerken, en̄ den 4Sacramenten, en̄ den prelaten, en̄ hare lere, en̄ haren gheboden, 5en̄ haren raden, en̄ alle der goeder ghewoenten die 6men pleecht inder heyligher kerstenheit⁽²⁾. Si maect den 7mensche oec ghereet en̄ broecsam onder allen menschen, in 8rade, in dade, in dienste, lijfleke en̄ gheestelike, na dats een 9yeghelijc behoeft en̄ na besceydenheit. En̄ si maect vrede in 10versameninghen; want nieman en mach ghewaerlic vreedsam 11sijn, dan die ghewarige ghehoirsamige mensche. En̄12oec wert hi ghemint van allen den ghenen daer hi bi wandert; 13want die ghewarige ghchoirsamighe mensche, hi vertyet 14willen ende niet willen, en̄ hi en verbeit niet noch hi 15en verlanghet niet⁽³⁾: mer alsoe saen alsmen hem ghebiet, 16soe is hi bereet enen gheliken te doen dat men hem 17ghebiet. 18O! en̄ hoe luttel vint men diere, die alsoe volmaectelike 19gehoirsam sijn, en̄ alsoe horen eyghen wille verteghen hebben, 20die niet en willen dat God daer na horen wil⁽⁴⁾; mer 21die altoes sijn bereet te doen dat God hoer Here wille, en̄22sonder onderlaet spreken met sinte Pauwels: ‘Here, wat 23wildi dat ic doe⁽⁵⁾?’ 24Want ghehoirsaemheit is een doecht, sonder welke geen

(1) Sur. ita ut homo decenter ae rationabiliter vivat.

(2) Sur. cunctisque Ecclesiae dogmatibus, institutionibus, praeceptis, consiliis, institutis, consuetudinibus universis.

(3) Sur. Omni namque velle et nolle prorsùs abnegato, praeceptum neque expectat, neque in exequendo moras facit

(4) Sur. qui....non Deum et creaturas sibi obtemperare cupiant, sed, enz. Misschien heeft er gestaen: dat God doet na horen wil. In E. leest men: dat God doe dat sy willen.

(5) Vglk. Act. 9, 6.

[p. 32]

1were soe groet en is, een vele cleinre were, wattet sij, en 2is veel beter ghedaen in ghewarighe ghehoirsamheden, het 3si Misse horen, ja lesen, oſt beden, of contempleren, of wat 4ghi moghet dencken. Nemt hoe cleine were du wilste, dat 5maket ghehoirsamheit edelre en̄ beter, dan dat mere were 6dat uut eyghen wille comt. Ghehoirsamheit weret altoes dat 7alre beste in allen dinghen, en̄ voir alle dingen. En̄ oec en 8doelt gherechte ghehoirsamheit nemmermeer⁽¹⁾; noch si en 9versumet niet soe wat yeman doet in enighen dinghen die 10Gode⁽²⁾. Ghehoirsamheit en derf nemmermeer verbeteren: 11haer en ghebrect gheens goeds⁽³⁾. Soe waer die mensche in 12ghehoirsamheden is, en̄ sijns selfs niet en soect, en̄ gaet 13sijns selves uut, en̄ des sijns ghetroest hoe dat gaet: in dien 14selven moet God in gaen weder van node⁽⁴⁾: dat is, also 15verre als wi ons selven vertiën ende sterven na wise der 16ondoecht, alsoe veer wert God in ons gheboren na wise der 17doecht en̄ sijnre gracien. En̄ soe wi ons selves meest en̄ 18meer vertiën na wise der ondoecht, soe wi ons selves bet 19en̄ bet ghewinnen of sijn, na wise der doecht⁽⁵⁾: want wie 20is bet sijns selves, dan die sijns selves gheweldich is, en̄ die 21hem ghehelic keren mach daer hi wille? 22Die mach hem gheestelie keeren daer hi wil, die sijns 23selſs verteghen heeft, en̄ hem over ghegeven heeſt inden 24liefsten wille Gods, en̄ is Gods, en̄ dat God onhinderliken

(1) Sur. Ipsa errare non potest.

(2) E. noch sy en versmaet niet soe wat dat yemant doet in eneghen dinghen. - Surius zegt enkelyk: Nec negligit quicquam, en sluit daermede den zin. Men ziet derhalve dat er aen den tekst iets hapert.

(3) Sur. Opera illius correctione non egent, nec aliquod ei bonum deest.

(4) Sur. Quantùm enim per obedientiam sese quisque non quaerit, seipsum et quod suum est deserit abnegatque, vitiisque moritur, tantùm quoque Deum ipsum cum gratia virtutibusque suis ingredi oportet.

(5) Sur. tanto quoque nostri potentiores efficimur.

[p. 33]

1mach werken in hem wat hi wil⁽¹⁾, en̄ altoes⁽²⁾ waer nemende 2is wanneer dat God comen wille, en̄ onbehanghen is van 3lieve of van lede: die mach hem sonder onderlaet op richten 4gheheelic tot Gode, want hi is sijns selves vri, overmits die 5gracie Gods, en̄ heeft sijn siele in sinen handen, te gheven 6daer hi wil en̄ wanneer dat hi wille⁽³⁾. En̄ dat en mach 7nieman doen dan die sijns selves ghestorven is in Gode, na 8wise der ondoecht. Ende hi en mach niet vergaen, want hi 9ghevriet is van Gode overmits die gracie Gods: want die 10hem selven niet en wille, die wil God. En̄ in hem en sal niet 11ghevonden worden ic wil aldus, ic wil alsoe, of dit of dat, 12mer hi sal puerlije uutgaen sijns selves⁽⁴⁾; want die sijns 13selfs te gronde uutgaen ean, die heeft al dat hi begheert, 14want Gods wille mint hi boven al dat hem God geven mach. 15En̄ daerom inden alre besten gebede, datmen bidden mach, 16dat⁽⁵⁾ is: ‘Here, gheſt my dat ghi wilt, en̄ doet, Here, mit 17my dat ghi wilt in alre wijs.’ Dit ghebet gaet boven te bidden 18dit of dat, en̄ is daer boven hogher dan hemel⁽⁶⁾ boven 19die erde is. Want al ist herde genoechelic te ghevoelen 20antwoerde van Gode in onsen ghebede, daer wi bidden om 21gracie en̄ om die hulpe Gods: veel genoechliker ist ten

(1) E. en̄ daer God onhinderlijc in mach wercken dat hy wille. - Dit is ja de zin, maer de woorden van onzen tekst schynen oorspronkelyk die des schryvers te wezen.

(2) E. en̄ die altoes.

(3) Hier vertoont zich eene leemte by Surius, die, na het gezegde in onze laetste citatie, enkel byvoegt: Quis enim magis suus est, quàm qui sui ipsius potens ac liber, animam suam habet in manibus suis, dare eam valens cuicunque voluerit? Hic nimirum absque impedimento ex integro cor suum ad Deum potest erigere.

(4) Sur. Siquidem in homine obediente penitus morari, immò nec offendi debent volo et nolo, sic vel sic, hoc atque illud: sed seipsum omninò purè exire studebit.

(5) E. En̄ daer om, dat alderbeste ghebeth datmen bidden mach, is dit. - Surius vertaelt ook zoo: Ideoque et haec optima est oratio, enz.

(6) E. dan den hemel.

[p. 34]

1wille Gods te staen, en̄ sinen wille voir al, en̄ na al, en̄ in 2al te begeren. Want dat was dat hoechste ghebet dat Christus, 3onse ghetrouwe lieflike vrient, ye ghedede, als daer hi 4sprac naden lesten avont mael: ‘Niet, Vader, minen wille, 5mer dinen wille ghescie.’ 6Dit was den Vader een dat ghenoechelicste woert, dat 7eerlieste en̄ minlieste woert, en̄ ons dat orberlicste en̄ 8salichste, en̄ den duvelen dat scandelicste ende verveerlieste, 9dat Christus ye ghesprae. Want in overgheven sijns willen, 10nader menscheit, soe sijn wi alle behouden of wi selven 11willen⁽¹⁾. En̄ aldus wert dat willen Gods den minnenden 12oetmoedighen mensche sine hoechste vroghede en̄ alre 13meeste ghelustheit, na geesteliken bevoelen. En̄ hier in is 14nature ghedruct ten nedersten, en̄ God verheven ten hoechsten⁽²⁾, 15en̄ die mensce is ontfankelie alle der gaven Godes, 16want hi hevet sijns selfs verlochent en̄ sijns willen vergheten, 17en̄ al om al ghegeven: en̄ daer voer en eischt hi noch en 18wil niet, dan dat God gheven wil. Want daer wi ons overgheven 19ten wille Gods, daer werden wi gedoept inden heylighen 20Gheest, en̄ daer gedoghen wi meer dan wi wercken, 21ende sijn die kinderen Gods⁽³⁾, en̄ roepen: Abt, Vader⁽⁴⁾. 22En̄ daer smaket men datmen niemant ghesegghen en ean; 23want men smaect daer der minnen Gods: en̄ die smaec is 24alsoe groet, dat⁽⁵⁾ die crachten niet ghevaten en connen, 25want het is boven werc der crachten na wise des ondersceydens⁽⁶⁾. 26En̄ hebben wi daer enich were, dat is een 27eenvoudich minlie neyghen des gheestes in minnen, dat die 28heylighe Gheest is. En̄ daer vint die gheest een ewich leven

(1) Sur. nos omnes, si tamen velimus, servati sumus.

(2) Sur. In isto namque et natura extremè deprimitur, et Deus altissimè extollitur.

(3) Sur. filiique Dei constituimur.

(4) Vglk. Galat. 4, 6.

(5) E. dats.

(6) E. des onderscheyts.

[p. 35]

1in Gode, overmits minne; en̄ wanneer datmen dit ghebet 2aldus verre bringhet, soe heeftmen wel ghebeedt, alsmen 3te male uutghegaen is in ghewarigher ghehoirsamheit⁽¹⁾. 4Want alsoe gheware ghehoirsamheit niet hebben en sal 5ic en wille, alsoe en sal nemmermeer van haer gehoirt werden 6ic wille⁽²⁾. Want wille, en̄ niet en wil, is een verghiffenisse 7der ghewarigher ghehoirsamheit⁽³⁾; want sinte Augustijn 8seit: ‘Die ghetrouwe dienre Gods is, die⁽⁴⁾ en lust 9niet datmen hem segghe ofte ghebiede dat hi gaerne 10hoirt; mer hem lust te horen datmen hem gherne segghen 11of ghebieden wil⁽⁵⁾.’ 12En̄ want wi van ghehoirsamheden ghescreven hebben, 13soe selt ghi weten dat tot ghewarigher ghehoirsamheit horen 14vele punten, sal si volmaect wesen. 15Ten yersten soe behoirt haer, dat gewarige ghehoirsamheit 16wijs si en̄ besceiden; dat si weet datmen haer niet 17ghebieden en mach jeghen die ghebode Gods, noch verbieden: 18want gheen ghehoirsamheit en mach sijn jeghen 19Gode. Mer ghebiet men enich dine dat jeghen die ghebode 20niet en is, als vasten, waken, beden ende menigher hande 21werken dat te langhe te segghen ware, soe men daer eenvoudigher 22ghehoirsamigher in is, soe die ghehoirsamheit 23vruchtbare⁽⁶⁾ en̄ edelre is.

(1) Sur. dumque huc orationem nostram referimus, satìs benè precati sumus. Wat tusschen deze en de voorgaende citatie in onzen tekst staet, ontbreekt by Surius.

(2) Sur. Ut autem vera obedientia non debet habere velle proprium, ita nec notte in ea inveniri debet.

(3) Sur. Id enim verae obedientiae venenum foret.

(4) Lees dien, in dativo.

(5) Sur. Fidelis Dei servus non affectat ut sibi dicatur praecipiaturve quod libenter audit; sed potiùs, quid sibi dicatur praecipiaturve eum audire delectat.

(6) In stede van vruchtbaerre, of, als in E staet, vruehtbaerder, by Surius, fructuosior. Zie den uitgang re, in ons Glossarium op het Tabernakel.

[p. 36]

1Ten anderen mael⁽¹⁾ soe sal si sijn simpel, dat is allene 2om die ere Gods en̄ niet om sijn ghewin⁽²⁾. En̄ al is dat 3sake datmen ewich leven wel mach begheren om ghehoirsamheden 4wille, in dien dat God die principael meninghe⁽³⁾ 5si: nochtan soe puerliker ter eren Gods, soe beter en̄ smakeliker⁽⁴⁾. 6Want puerliken ter eren Gods ghehoirsam te 7sijn, dat hoirt den sonen toe en̄ niet den huerlinghen, noch 8den knechten; want die ere haers vaders smaket hem bet, 9en̄ hem te behaghen, dan loen: en̄ si nemen meer toe in 10enen werke, dan die knechten souden doen in dusent jaren, 11die Gode om loen dienden⁽⁵⁾. 12Ten derden mael sal oec blide sijn die ghehoirsamheit⁽⁶⁾; 13want den bliden ghever mint God⁽⁷⁾, en̄ den⁽⁸⁾ bedwonghen 14dienste en behaghet Gode niet⁽⁹⁾. Wilt ghi dan blidelic 15ghehoirsam sijn, soe leert seer minnen; want die minne 16maket alle dine licht: het en was nie were soe zwaer, die 17minne en verlichtetse, en̄ ten dochte haer cleine sijn te 18offeren haren gheminden⁽¹⁰⁾. 19Ghehoirsamheit is oec haestich, want si en maket gheen

(1) Dat is ten tweede; in welken zin het woord ander veelal gebruikt wordt door de middeleeuwsche schryvers.

(2) Sur. breidt dit uit: ut pro solius Dei gloria et honore, non aliquo privato lucro, hic vel in futuro percipiendo, fiat. Hier slaet dan ook beter het volgende op.

(3) E. alsoe verre als God die principael waerom sy.

(4) Sur. Licèt enim vitam aeternam appetere sit concessum, quo tamen obedientia puriùs pro Dei exhibetur honore et gloria, eo melior atque suavior est.

(5) Sur. ideoque vel in uno saltem opere majora aceipiunt virtutis incrementa, quàm mercenarii, qui Deo non nisi mercedis causa serviunt, annis ctiam mille.

(6) D. kwalyk, Ten derden mael behoirt sal oec blide sijn in die ghehoirsamheit. - Surius zegt enkelyk: Tertiò hilaris erit.

(7) Vglk. II Cor. 9, 7.

(8) Lees de.

(9) Sur. Hdarem quippe datorem diligit Deus, et parum aut nihil illi coaeta placent servitia.

(10) Sur. Amor siquidem omnia reddit facilia, ita ut quaelibet opera, ad offerendum dilecto suo parva ipsi vidcantur.

[p. 37]

1merren⁽¹⁾. Alsoe saen als si hoirt tghebot, soe is si bereit te 2doen, want si bevoelt in haer een bereetscappe en̄ een gheneychlicheit 3liever te doen datmen haer heet, dan dat si van 4hoer selven aenghenomen heeft. Want si ghevoelt dat haer lief 5dat bet behaghet, dat sy doet in ghehoirsamheit, hoe cleine 6dattet ware, dan enich were dat veel groter ware uut eyghenheden: 7want haer begeert is altoes daer op gheset, haers 8selfs te vertiën, op dat si te male Gods sijn mochte. 9Ten vijften mael, soe is si oec manlike en̄ fier⁽²⁾, want datmen 10haer heet, dat aengripet si met soe fieren ghemoede⁽³⁾, 11dat haer bi na gheen ghebot te zwaer sijn en mach. En̄ al 12mocht si alleen dat doen al dat ye ghedaen was, het soude 13haer alte clein dunken; want si is soe fier, en̄ ghant⁽⁴⁾ hem 14soe groter eren, dat sy al vergheet dat si gedaen heeſt oſt 15doen mochte, en̄ siet alleen an wat hem toe behoirt, daer 16om dat sijt doet⁽⁵⁾; en̄ dan wert si conſortiert, en̄ begeert 17meer te doen, en̄ is oec bereyder yet te doen, dan die ghene 18is die haer yet heten mach⁽⁶⁾. En̄ al gave haer Gode al dat 19hi verleisten⁽⁷⁾ mochte, sonder hem selven, het en ware 20haer niet ghenoech, want die fiere gront en mach niet versaet 21werden dan met hem selven⁽⁸⁾. 22Ten sesten mael soe is si oec devoet; want watse doet, 23dat doetse uut gherechter meninghen, en̄ om die ere Gods,

(1) Sur. Quartò velox esse debet. Non enim moras novit vera obedientia.

(2) E. cloeck.

(3) Sur. forti animo.

(4) E. gunt. 't Is het praesens met de vokael van 't imperfeetum. Zie De Vries, Gloss. op den Lekenspieghel, in voce An. Zie mede Huydecoper op Stoke, III, bl. 309.

(5) Sur. ut omnium quae vel fecit, vel facere posset, oblita, hoe solum spectet, quid illi debeat, propter quem omnia facit.

(6) Sur. paratior ad obediendum, quàm alius ad praecipiendum.

(7) Dit woord komt overeen met het latynsche praestare. Zie ons Glossarium op het Tabernakel, in voce Gheleisten.

(8) Deze plaets komt by Surius niet voor.

[p. 38]

1en̄ niet om den mensche te behaghen; en̄ datmen haer heet, 2dat nemetse vander hant Gods. En̄ al hadse enich were 3begrepen te doen, dat is haer licht te laten, alsmen haer 4enich dine ghebiet, al waer dat were groter dat se begrepen 5hadde, dan men haer gebode: want haer smaec bet ghehoirsamheit 6in enen cleinen werke, dan eygenheit in een 7meere werke. En̄ die waent dat ghehoirsam te sijn zwaer is, 8hi en smakede nye ghewarighe ghehoirsamheit; want alsoe 9veel als godlike smaec edelre is dan natuerlike smaec, alsoe 10veel smaect ghchoirsamheit bet dan eyghenheit. Ende een 11were dat uut ghewarigher ghehoirsamheit gedaen wert, is 12beter dan uut eyghenheden; want wat om Gods willen wert 13ghedaen en̄ ghelaten, dat moet God verantwoerden met hem 14sclven⁽¹⁾. En̄ des vintmen een exempel. 15Het was op enen groten dach dat grawe⁽²⁾ nonnen souden 16gaen ten heylighen Sacramente van eenre oerdenen; en̄ een 17jonefrouwe was daer mede die ten heylighen Sacramente 18gaen soude. En̄ dat⁽³⁾ doe quam haer abdisse, en̄ beval haer 19dat si gaen soude in die coken, en̄ soude doen dat haer te 20doen ware. Die joncſrouwe ghine staphans⁽⁴⁾ daermen haer 21gheboet, sonder murmuracie en̄ met groter devocien, en̄ dede 22datmen haer hiet. Doen alle die ander joncſrouwen dat heylighe 23Sacrament ontſaen hadden, doen sprac daer een stemme 24ende seyde: ‘Die joncſrouwe die in die coken ghine, die 25heeft alre waerlicste die vrucht des heylighen Sacraments 26ontſaen, overmits hare ghehoirsamheit⁽⁵⁾.’

(1) Sur. ipse (Deus) cum seipso vicem habet reddere.

(2) Dat is grauwe.

(3) De conjonetie is hier enkel expletief, en kan gemist worden.

(4) Dat is aenstonds. Zie het woord verklaerd in Ruysbroecks Tabernakel, I, bl. 264, aenteek. 8.

(5) Dit exempet is door den schryver van E. weggelaten; maer het komt voor by Surius.

[p. 39]

1Laet ons daer om gheen dine, hoe groet dattet is, met soe 2groter eygenheit besitten, wi en moghen ons vrilic en̄ blidelic 3laten⁽¹⁾, alsment ons verbiet, niet alleen vanden ghenen 4die boven ons sijn, mer vanden ghenen die ghelije ons 5sijn. Want met die goede meninghe die wi hebben inden 6groten werken, selt goet sijn, dat is dattet ter eren Gods si 7ghedaen, die⁽²⁾ behouden wi, in dien⁽³⁾ dat wi ons laten 8onder enen anderen, en̄ daertoe⁽⁴⁾ die doecht der ghehoirsamheit, 9die Gode vele bet smaect dan enich were dat wi 10werken mogen, hoe groet dattet si, uut eyghenheden⁽⁵⁾. 11Die ghewarighe ghehoirsamheit is oec oetmoedich, want 12si is een dochter der oetmoedicheit. Als dan die oetmoedighe 13ghehoirsamighe mensche aensiet dat ghehoirsam leven der 14heylighen, die eenpaerliken daer na gestaen hebben en̄ met 15groter begherten⁽⁶⁾, hoe si ghehoirsam sijn mochten, en̄ 16baer eyghen goetdunken verteghen hebben; en̄ waer si haers 17selves soekelicheit ghewaer worden, dat si hem haesteliken 18lieten⁽⁷⁾; en̄ specialiken die ghehoirsamheit sijns⁽⁸⁾ getrouwen 19vrients die een Here is alre Heren, dat hi gelaten en̄

(1) E. hy en maecht vrylije en̄ blydelije laten. - In zulken zin wordt de plaets ook vertaeld door Surius; maer toch is de wending van onzen tekst de oorspronkelyke. Zich laten beteekent zoo veel als zich zelven uitgaen, zich overgeven of onderwerpen, en hier derhalve iets laten, als men het ons verbiedt.

(2) Namelyk die meening. In D staet, by misschryving, dien. E heeft het gezegde niet.

(3) Dat is wanneer, in het latyn dum.

(4) Versta, en daerenboven behouden wy, of verwerven wy.

(5) Sur. et insuper virtutem lucramur obedientiae, quae Deo proculdubiò multò gratior est omni opere, quod ex propria voluntate facere potuissemus.

(6) Sur. Dum....advertit ut illi unanimiter magno desiderio eò pervenire contenderint, ut, enz.

(7) Sur. ac ubi propriam fortassis quaesitionem deprehenderent, seipsos eontinuò abnegarint.

(8) D. haers. Kwalyk, want het pronomen verwyst naer den ootmoedigen mensch, niet naer de heiligen.

[p. 40]

1ghehoirsam gheweest heeft toter doot des cruces⁽¹⁾: soe 2wert hi soe onsteken met begherten ghehoirsam te sine tot 3allen goeden werken, niet alleen Gode en̄ sinen prelaten, 4mer allen menschen; en̄ soe si nedere sijn, soe hem bet 5smaect en̄ liever ghehoirsam is. Want het is meer stervens⁽²⁾ 6den nedersten ghehoirsam te sijn dan den oversten: 7want soe wi ons selves meer en̄ meer uutgaen⁽³⁾, soe wi 8Hem gheliker sijn en̄ bet behaghen, die, om onsen wille, te 9gronde ghehoirsam heeft gheweest, niet alleen sinen Vader; 10maer hi gaf hem over in die handen der sondaren met hem 11te doen watse wouden en̄ sonder cronen⁽⁴⁾. En̄ soe wi dat 12bet connen doen, soe wi hem gheliker sijn, en̄ bet behaghen. 13Al ist groet den oversten ghehoirsam te sijn om Gods willen, 14veel meer ist den gheliken ghehoirsam te sijn om Gods 15willen, mer alre meest ist den nedersten ghehoirsam te sijn: 16want daer is meer stervens in. Niet datmen den nedersten 17soude ghehoirsam sijn voir den oversten (want men mochte 18den nedersten niet ghehoirsam sijn als die overste verbode); 19mer omdat die ghehoirsamheit oetmoedigher is onder den 20nedersten dan onder⁽⁵⁾ den oversten: daerom is si edelre. 21Niet dat enen oetmoedigen ghehoirsamighen mensche, na 22minen dunken, mach dunken dat hi hem can ghenederen 23onder yemant, die neder⁽⁶⁾ is dan hi selve, na wise der onweerdicheit 24en̄ der versmaetheit; mer hy mach hem 25nederen onder die ghene die nedere sijn, na wise des staets:

(1) Sur. specialiter vero dum fidelissimi amatoris sui perpendit obedientiam, attendens ut ille, cum Rex regum esset et Dominus dominantium, ad mortem usque erucis obediens ac resignatus fuerit.

(2) Het is een genitivus partitivns. Surius vertaelt: cum major utique mortificatio sit in isto.

(3) Dit verbum regeerde eertyds den genitivus. Zie het Tabernakel, II, bl. 58, aenteek. 7.

(4) Thans kreunen, by Kiliaen gemere. Surius vertaelt sine querela.

(5) D. kwalyk, dan over.

(6) Versta nederder.

[p. 41]

1want een priester is hogher in state dan een leec mensche, 2of een prelaet dan een subject, of een out dan een jone. 3Hoe mocht enen oetmoedighen mensche dunken dat yeman 4onweerdiger en̄ versmader ware dan hi? des en weet ie 5niet⁽¹⁾. En daer om en can ie niet ghepensen hoe hem enich 6mensche ghenederen mochte onder die nedere ware dan hi, 7ten ware na state. En̄ opdat ghi die vrucht der ghehoirsamheit 8te bet moecht bekennen, soe sal ie u een exempel daer 9af te meer setten. Want exempele beroeren meer somwile 10dan leringhe. 11Men leest inder Vader boeke, dat een out vader hiet sinen 12jongher⁽²⁾ dat hi soude gaen en̄ vaen een lewinne, en̄ bringhense 13tot hem. Die jongheline ghine haestelic daer hi die 14lewinne vant, en̄ sprak haer toe en̄ seide: ‘Blijft staende, 15ende laet my u vaen en̄ binden; want mijn vader heeſtet 16my gheheten.’ Doen die lewinne dat hoerde, doe bleef si 17stille staende en̄ liet haer binden, ons tot enen exempel dat 18gheen mensce soe wreet en is, wil hi hem laten overmits 19ghehoirsaemheit, hi en sal tam en̄ saechte werden. Want 20alle wreetheit ende vreselicheit temmet en̄ saechtet ghehoir- 21samheit⁽³⁾. 22En̄ een ander out vader hiet sinen jongher dat hi enen 23droghen dorren stoc beghieten soude: ende die jongher 24begoet den droghen stoe soe langhe, dat hi groyede ende 25bloeyde ende vrucht brocht, ons te leringhe dat nieman 26soe droghe en is vander gracien Gods, wil hi ghehoirsam 27sijn, hi en sal groyen en̄ bloyen en̄ vrucht bringhen. Want 28oetmoedighe ghehoirsamheit is die hebbelicste stat, die

(1) Sur. Neque enim scire possum, quo pacto, enz.

(2) Sur. ut senex quidam discipulum suum jusserit abire, enz.

(3) Sur. Omnem enim feritatem ae inhumanitatem obedientia domat ac miteseere facit.

[p. 42]

1gracie Gods in te ontfaen. Die dan nauwe wil merken dat 2hier bescreven is, en̄ begheerten tot ghehoirsamheden hevet, 3hi en sal niet van node ghehoirsam sijn, mer blideliken en̄ 4willichliken ende met groter vrouden. Want inder meester⁽¹⁾ 5ghehoirsamheit soe sal hi vinden den meesten smaec en̄ 6dat meeste loen, en̄ sal hem bereyder voelen tot ghehoirsamheden 7ter eren Gods, dan yeman sal moghen sijn hem 8te ghebieden.

(1) Versta, in de grootste.