Novellen

[p. 79]

De Radja

[p. 81]

Wie keigele van e' keigelsjpeel sjtònge de gruin berg naeven ein. Deip dao-tösje loug et dörp, mit ròndjelòm wieër-op nog weier hoezer, rood en wit, taenge de vuit van al die berg aan. Eder hoes loug dao mit haof en wei en akker, in terrasse opgeboewd wo mer plaatsj daoveur waar en ze de wilj busj dragelik op eine geheurigen aafsjtandj koosten hawte. Op eine van die bergtup zelf haw zich auch ooit eine minsj ein hoes neirgezat, wied van alle angere aaf. Wie haw dae dat in ziene kop kònne kriege? En e' groot gedouns nog waal. Et waegske daohaer, es van ‘waeg’ sjpraok koos zeen, waar neit ens e' voutpaad: et waar niks es ein gleuf vol rotsrichels en rollende sjtein, wo me euver sjravele moos, en eigelik allein mer aezele zònger te sjtrukele nao-baove kooste. De bòsj waar dreuver-haer gewasse wie ein dörehek, en alle saort veugel voolt zich dao veilig in. Mer baoven-op waar de kleine plateau zo gouwd es laeg; dao koos me dan wied euver gans et landj oetkieke.

Nemes wòs zich mee te herinnere wae dao ooit geboewd en geboerd haw. Et leste hèi einen eremiet drin gehoeseird, wie et al benao gans ònbewoonbaar waar gewore. Dat waar mesjien al euver honderd jaor geleeë. Noe waar dan auch zo gouwd es niks mee dao es einen houp sjtein mit get kelderlöker. De luuj van et dörp zeen dat saer ‘et sjpookhoes’ gaon nuime; en wie de kraom

[p. 82]

eimaol dae naam gekregen haw, dach geine minsj mee d'raan om dao ònneudig òntrèntj te kòmme. En dao hòlj zich dan noe de Radja op.

Nemes wòs wae de Radja waar of wovandan dae waar gekòmme. In daen tied waar et gemeinsjapslaeve angesj es dat ingerich is allewiel. De kael zoug wuis genòg oet. Lank haor dat in gein jaore mee gesjneeë waar, eine wilje baard dae weis wie er wòl: eine baedelaer of eine ruiver, dae et dörp angs aanjoug. Wie dae de Sjoltheis vergunning gevraog haw òm dao in te kroepe, haw dae mer ‘jao’ gezag, omdat daen drekhoup toch nirges toe deinde en de kael zelf et dao waal gaw muig zou zeen. Mer de Radja bleef en zout dao. De luuj hawwe daen naam veur 'm gevònje omdat ze toch neit vol-oet ‘de bandiet’ durfde zègge, waat eigelik daomit gemeind waar: eine wuisterik, einen oetsjteuteling.

Wie den ermzelige minsj dao laefde, koos ze minder sjaele es ein antjwoord oppe vraog: wovan dae dao aan et laeve bleef? Achter de ruïne loug ein ekkerke. Dao van haw er zich de gròndj los gepeuterd met e' kròmp iezer en zich dao gruinigheid gezeed. Et waar vruig in 't vruigjaor dat hae gekòmme waar. Netele weisse ròndjelòm genòg, dat er zich dao sop van kaoke koos in einen iezere kaetel, dae de gemeinde 'm haw aafgesjtange, tegeliek mit get bössele sjtreu, wovan hae zich in ziene kelder e' bèd haw geimproviseird. Get wieër aaf, nao òngere toe, knoterde e' brunke, dat zomer en wèntjer water gouf, en in de bòsj waar hout genòg om vuur te höbbe. Es er' zich zien humme weisj, leip er naaksj door zien hoes pès et weiër dreug waar. Hae baedelde eigelik neit, mer gòng de hoezer aaf en sjtòng dao dan hel-op ‘Paternoster’ te baeë, pès eine minsj oetkoum dae 'm e sjtök brood of eine wösj more gouf. Me gouf dat neit sjus oet mitlieë, mer òm de kael kwiet te waerde. Hae hòlj zich mit nemes op en keek nao nemes òm. Allein es dao kènjer ware, die langs ziene waeg sjpeelde, koos er sjtil blieve sjtaon om daonao te kieke en sjprouk er mit

[p. 83]

hun. De kènjer zelf ware gaw aan 'm gewènd gewoorde, want die kieke eine minsj regelrech in zien ouge en weite dan waal wae ze veur zich höbbe: de grote luuj laote zich gemaekelik van de wies brènge, omdat ze eine minsj beoordeile nao zien kleijer: en dao houf eine mer get sjoew oet te zeen, dan gevilt er hun al neit. De Radja haw neit èns de middele om zich einen hòndj te hawte; mer daoveur laefde hae toch neit gans allein in zie' sjpookhoes. Wilj doeve en sjteinsjwarbele nisjtelde in zien sjpelònk. De veldjmuus die dao vrie sjpeel hawwe, ware gaw mit 'm vertroewd. Ene keer haw zich ein houn bie 'm verloupe: die koum einen angere keer mit angere trök, en leit ein ei achter op zienen dörpel. Es er 's aoves bie zich boete zout op eine sjtein en de maon sjeen euver zien bezitting, sjprònge de wilj kaninkes zo mer òm 'm haer. De nachtegaal hòlj 'm oet de sjlaop, de wilj doeve maakden 'm 'sjmörges wakker.

Allein mit zien eesjte naoberluuj haw er waal ens e' woord gewisseld: dat ware - zònger kènjer - eine krenkelike, awwe man, dem zien vrouw zo get veur alles sjtòng: et ekkerke dat ze hawwe, et verke dat ze hòlje, en de man zelf dae tot zo gouwd es niks mee in sjtaot waar. Wie er dat wòs, haw de Radja gezag: ‘Ich zal uch helpe mit waat ich kan: geer zeet mit uch twee erm, dat is erger es dat eine minsj-allein veur zichzelf erm is, zo wie ich’. Zie leenden 'm gereidsjap, gouven 'm zaod en plante, veur zovööl es ze dat misse kooste; en hae haw hun et veldje in orde gebrach, erten en bone gezeed, en de neudige aerpel gepaot; en zo hòlp 'r hun auch nog mit et hout dat ze neudig hawwe. ‘Ich höb tied’, haw er gezag, ‘en houf mich veur nemes angesj te sjpouwe’.

Nemes koum 'm te nao. Hae koos in alle geröstigheid, van zien Ark van Noë oet, euver de berg haer-kieke, die zich euver et waer besprouke mit de wolke achter hun krune, - kieken in de deipte wo taenge den aovend de lempkes brenden in de hoezer van de luuj. Hae koos zich mit zien veldjmuus ameseire en de

[p. 84]

veugel aan zich gewènd make; hae koos zich òngerhawte mit de bloume die dao weisse - erepries, vogelmèlk en boterbloume - mer hae hèi zich neit kònne waere taenge de kal en de wawwel van de luuj in et dörp, die zich mit 'm bezig hòlje: wo laefde de kael van, wae hiltj de Radja aan de kos?

De Radja waar geine minsj wie anger luuj: en dat is get waat de luuj zelf noe eimaol neit kònne verdrage. Me mòt zeen wie ederein is, en angesj doug er neit. Hae koos, mit ein ordinaer bloum in de handj dao waal ein oer lank nao sjtaon kieke, esof dat e' mirakel waar: en dat deit nemes. Hae koos einen aezel, mit vrach oppe rök, langs zienen dòmme kop sjtriekelen en köre, esof dat eine minsj gewaes weur: en wae deit zo get? En dat hokde mer daobaoven op dae berg allein, zònger vrouwmèsj, zònger kèndj of krao. Wovan laefde dae Radja? Haolde hae zich sjnachs bie de boere de eiër oet de körf, sjtoul hae zich hounder en kenien bie de luuj, en leiten 'm de sjpoker van zien drek-paeis daobie in roe? Wie weur dat muigelik es haezelf geinen òmgank gehad hèi mit den Duvel? Mer dan zou de kael zeker auch waal op klein kènjer loere, òm hun et bloud aaf te tappe....

In et dörp gòng de wawwel ròndj wie ein meule. ‘Hei veer òs neit ingelaote mit de kael,’ zag de Sjoltheis, ‘dan hèië veer noe geine las mit 'm. Dat höbs-te d'rvan, es-te ens ene keer gouwd wils zeen’. Sòms zag 'm waal ens eine in 't langs-gaon: ‘Nog neit oetgemirgeld?’ Hae lachde trök: ‘'s Levenheer haet et waal veertig daag oetgehawte: alles leert, en Sint Jan out sjprènkhane’. ‘Foei’ haw de pastoor gezag: ‘zeen dat vergelikinge make!’

Einen angere vraogde 'm: ‘Wie lang nog?’ Doe haw er es antjwoord gereid: ‘Et doert nog lang, pès de sjnee ligge zal’.

Misterie. Van de wilj asperges, die me in de busj in 't vruigjaor vindj, kan waal geine minsj vèt waerde en auch neit van kette-kroed. Jao, van sjlekke kan me sjelei make; mer veur wilj keesje, morbele en braomele, en auch veur sjtein-sjampignòngs waar et

[p. 85]

nog vööls te vruig in den tied. Hae koos dan toch gein salamanderkes sjlachte of veldjmuus aete; de veugel respekteierde hae, auch al hèi er e' gewaer gehad. Kwakkerte-betskes? Jao, wovan? ‘Zeker’, haw de pastoor gezag, ‘ummer haet et in de welt waal weier vraemde luuj gegaeve, bezònjer in den awwen tied dae ze de middeleeuwe nuime: oze Sint Geerling laefde in einen haole boum en sjleip dao sjtaonde, wie e' paerd; eine Benedictus leit zich drie jaor lank zie' brood door eine raaf in zien grot brènge, en den eremiet Goar, aan de Rien, hòng ziene mantjel op aan e' zònnesjtröölke, esof dat eine kapsjtok waar. Hieronymus laefde mit eine laeventige leef in ein kamer, en eine Simon woonde baove op e' sjtök moer, zònger daovan-aaf te kòmme òm te aete of te drènke.... Noe, dat ware heilige, vergaet dat neit; zelfs Sint Laber, wo ich mer van sjwiege zal! Mer deze kael höb ich nooit in de kirk aan den offer gezeen’.

‘Veer mòtte make dat veer 'm kwiet waerde’, zag de Sjoltheis.

En doe gebeurde op ene keer get sjrikkeliks. Dao woort, in ein van de busj, et liekske van e' kèndj gevònje, dat al drie daag vermis waar. Groot gesjreef in et dörp, wildj opruir ònger de luuj. Et liek droug ein wònj aan de veurkop, wo et kèndj aan doodgeblouwd waar. Koos et gevalle zeen, verdaold in de berg, van e' rotssjtök gevalle, of door eine ruiver mitgesjleip?

Dat haw de Radja gedaon! Ederein waar et dao-euver eins. De kael oet et sjpookhoes, dae mit den Duvel òmgank haw, moos auch dit kèndj beheks höbbe. ‘Natuurlik de Radja, waat meint geer?’

De Radja woort oet ziene kelder gesjleip. Hae wòs van niks. Hae haw nemes ooit get gedaon. Hae zou e' kèndj vermaord höbbe? En - om ein lang historie kort te make - ‘howt 'm de kop aaf of hangt 'm op: dat zal mich egaal zeen’, zag de Sjoltheis, ‘es veer 'm mer kwiet waerde.’

‘Nao et galgeveldj’, böljerde et dörp.

[p. 86]

‘En waat zèkt geer, eerwaerdige?’

‘Ich kan allein mer zegge’, zag de pastoor, ‘dat er zich in mien ouge sjlech gedragen haet door nooit bie mich te komme, noch in de bichsjtoul, noch in de sakristie. Ich weit dus niks. Mer in et Latien zaet me: vox populi, vox Dei, dat wilt zègge, dat 's Leveneer sjprik door de mòndj van de luuj. En waat de luuj meine, höbbe ze dudelik gezag’.

Eine minsj van et Gerich zag aevel: ‘Höbt geer beweze, dat de Radja et gedaon haet?’

Dao-op zag de Sjultheis, dae van korte mette hòlj: ‘Kònt geer bewieze dat er et neit gedaon haet?’

Doe koum dan toch auch de aw vrouw, die zich van höre berg aafgesjleip haw en zag: ‘Bewieze kan ich niks, mer ich kan uch waal zègge dat de minsj mich gehòlpe haet in alles, mich oos veldj haet òmgedaon, mich de aerpel haet gepaot en mich hout gebrach haet wie er mer koos, - wo ederen angere mich mit mienen erme, krenkelike man in de elènj haet laote zitte, auch.... ‘Genòg, genòg’, zag de Sjoltheis. En de Radja woort, de sjtrop òm den hals, nao de galg gebrach, et gans dörp sjrevend d'rachter-aan.

De waeg leip boete de hoezer langs e' groot houte kruuts, wo eine witte Leveneer aan hòng, in de sjeem van belbuim die euver de baek haer weisse. Veur dat kruuts sjtòng ein bank, wo de luuj zich dèks opzatte veur te baeë in et langs-gaon. ‘Dit is alles waat ich vraog’, zag de Radja wie ze pès dao gekòmme ware, ‘laot mich, veur dat ich dan ònsjöldig sjterve mòt, nog aeve, veur de leste keer mich hie get baeë.’

Dao doosj nemes ‘nei’ op zègge. En hae gòng nao de bank toe. Mer wie hae zich dao dan oppe kneië zètte wol, zoug er sjus e' klein deirke kroepe, rood mit sjwarte sjpikkelkes, - sjtillekes, sjtillekes kroepe, dwaesj d'reuver-haer. Hae zoug et en wachde effekes; doe deig er et deirke veurzichtig op zie mit de handj.

[p. 87]

‘Höbt geer dat dao gezeen, heer Sjoltheis?’ reip de erm vrouw, die allein van allenei veur 'm gesjpraoke haw. ‘En dat zou eine meurdenaer zeen?’

die allein van allenèi veur 'm gesjpraoke haw. ‘En dat zou eine einen duustere sjeem euver de plek. De baek hòlj op-èns den aesem in, de veugel sjwege. Eine bliksemsjlaag, mit dònder, sjloug euver et kruuts haer en de witte Leveneer, dood wie Hae waar, richde ziene bleike kop, dae nierhòng euver zien lènker sjouwer, langzaam op, deig de ouge wied aope en keek de luuj verwietend aan. Ein minuut van angs en sjpanning. Doe leit Hae de kop, mit de döres d'ròm haer, weier dood trökvalle op zien sjouwer.

Dao maakde de Sjoltheis zich oor-oet, op sjtaonde vout; de pastoor mit 'm, niks minder. De luuj maakde bein, waat ze kooste achter hun aan. Alles vluchde vol sjrik.

‘Zeet dat geer wegkòmp’, zag de erm, aw vrouw nog taenge de Radja, dae dao gans wie vertuzeld sjtòng: ‘Noe haet 's Leveneer gesjpraoke!’

En saer daen daag heisjt dat klein deirke, rood mit sjwart besjpikkeld, in benao alle tale van oos weltdeil ‘Levenerebeesjke’.