Doe bleefs in mich

[p. 109]

Ernestine

Es ich noe nog trökdènk aan die aw zuitsel*, die sjpòr*, kan ze mich ummer nog hartelik doon lache, wie awd ich noe dan ouch bèn; mer wie dèks höb ich mich in mien jòng jaore euver dat vrouwmèsj mòtten ergere: de hoesheljerse van miene Nònk Sjuul, dae geisselik gewaes is in et Walelandj. Hae waar waal geinen eigentlikke Nònk van mich: hae waar eine rechte naef van mie vader. Mer hae hei neit kònne verdrage dat ich 'm ‘heernonk’ geheisje hèi. Daoveur vuilde hae zich te jònk, en auch waar hae dao te nederig veur. En zo is 't Nònk Sjuul gewoorden en gebleve tot zienen al te vruigen dood.

Es jònge jòng woort hae op et Belsj, in Sint Truuje, op 't kolleesj gedaon: en zo is er dan auch es geisselik daonao gebleven in et Lukerlandj. Destieds haet dao zeker den invloud van anger Limburgse geisselikke, die ònger de Wale wirkden, eine sjteut aan gegaeve. Waar doe auch mesjins waal euverproduksie in et Remunjsje? Waat dit aangeit, is miene Nònk Sjuul op zien maneir, zeker e' sjtök Limburgse historie gewoorde, oet den tied dat keuning Wullem III nog in laeve waar in Den Haag, en Holland wieër van òs aafloug es zich dat noe, in dezen tied, dènke leet: zo wie ich zelf auch, en dus vööl later, verzeild bèn op de universiteite van Löven en Luuk. Me mòt daoveur toch neit zègge, dat oos Provincie in die jaore Belsj gezind waar: want me deig in Limburg einvoudig gaar neit aan politik; mer me waar - laot et mich ‘cultureel’ nuime - nao et Belsj georiënteierd, en de baeter luuj bie òs sjprouke doe gaer, en auch gouwd, Frans. De börgerie sjikde höör kènjer, waat me nuimde, op wissel: e' Limburgs jungske woort, òmdat sjole duur ware, irges bie Wale òngergebrach, en eine jònge Waal koum dan dem zien plaatsj innumme bie òs. Mennigein haw in 't Belsj familie, en Frans kònne ‘parleire’ waar de grote aspirasie. De maedjes-pensionate van oos Limburg richde zich daonao; en van de ‘professore’ van Rolduc - ‘messieurs les professeurs’ - heisjden et, dat ze baeter Frans sjprouke es hun eige taal. Mienen eige vader gebroekde zovööl Franse weurd in de Hollandse konversasie, dat enen Hollender 'm baw* neit versjtòng. Hae waar dan auch op ein Waalsje kossjool gewaes, Saint Roch in de Ardennen, en haw in Luuk zie' vak geleerd. Hae is zie' laeve lank op de ‘Gazette de Liège’ geabonneierd gebleve, en de feuilletons daovan zeen mien jeugd-

[p. 110]

lektuur gewoorde.

Oetneudiginge, mitdeilinge, rouwbreive en doodsprèntjes - annonces, invitaties, lettres de faire part - woorte leifs in 't Frans gesjreve en zo in oos Limburgse gazetten aafgedrök; wie et noe nog altied gebroekelik is in oos landj dat de ‘menu’ van einen deftigen ‘diner’ in 't Frans wurd opgesjteld. In Mastreich sjprouk me destieds dan auch van ‘eine liberen entrée veur de enceinte òm 't gonfleire van de ballon te zeen!’

Zo waren de luuj in Zitterd destieds zeker minder verwònjerd, wie ze dao heurde dat de awwesj van Nònk Sjuul, veur den oorlog van 1870, nao Paries verhoesden òm dao ein zaak te beginne, es ze zich later dreuver opgedaon* höbbe, dat de jòngste brour van mie' vader zie gelök góng zuike in Amsterdam. Van mien anger Nònke waar eine reiziger veur ein Franse hanjelszaak, einen angere ougendokter in Luuk, en einen driede brujer*, auch aan geine kantj van de Maas. En vergaet neit dat de muzikant Nikla Reubsaot, van Zitterd geböörtig, later Duc de Camposelice, ein celebriteit gewaes is in Paries, en dat einen angere Zitterdenaer, de poëet Karel Beltjens, eine ‘cher fils’ waar van Victor Hugo.

Van Dutsjlandj is in oos awd Limburg zo te zègge nooit kal gewaes, al woort Kölle waal ens in gezègdes te pas gebrach. Mer me voolt zich verwantj mit de Wale. Van de Pruus heisjde 't, dat zelfs de beste van hun e' paerd gesjtaole haw. Dat mie vader zien broedsreis gemaak haet langs de Rien hòng daomit same, dat doe sjus in Mainz e' kongres gehawte woort, wo hae gaer bie gewaes waar. En angesj weur hae doe zeker nao Brussel gereisd, wo hae ein Tant haw, of nao Paries, wo hae neit minder de waeg wòs. Bei hun vertrèk nao Frankriek hawwe de awwesj van Nònk Sjuul hunne jòng in Limburg achtergelaote, in de zörg van zienen Heernonk dae pastoor waar in Houthem Sint Geerling, van ein ongetrouwde Tant in Zitterd, die van kènjer, en zeker van jònges, auch neit et minste bezèi* haw, en van mien eige grootmoder die twelf kènjer oppe welt gebrach haet. Den erme jòng, get wie e' weiskèndj, dae van et ein hoes dwaalde nao et anger, leip verlaoren in daeën houp. Mer gelökkig veur hööm trouwde mie vader, wie Sjuul in et Belsj den toog aankreeg; en van daen daag aaf vònj 'r ein heimat bie mien awwesj, es sjtendige vakansie-gas. Dao is er zie' laeve lank dankbaar veur gebleve: en zo koum et dan auch, dat ich zelf al, es jungske van de ‘préparatoire’ in 't Kolleesj van de Jezuieten in Zitterd, op mien beurt

[p. 111]

op vakansie gesjik woort nao de Nònk Sjuul. Dat is zo blieve doere, pès* ich de wie welt ingetrokke bèn.

Noe haw ich aevel in zien pastorie neit mit hööm allein te doon. Dao waar auch Ernestine. Zien ‘maad’ koos me neit zègge. Höre laeftied en gansen aard nao, hèi ze aeve gouwd zie' moder kònne zeen. Ze waar zien hoesheljerse, en dat in de perfeksie. Zelf Walin, haw ze in zien dörp ein gans einzige plaatsj es ‘Mademoiselle’. Veur zich allein, maakde ze zo get wie einen eige sjtandj oet. Zo dèks es dat neudig waar, kreeg ze ein oethulp veur et hoeshawwe, en bie tied en gelaegenheid eine mansminsj veur et werk in den haof. Ze kaokde wie ein prinses. In höör keuke waar ze dan auch wie pausin. Waat ze deig, deig ze in de puntjes. Van alles haw Ernestine versjtandj; veur zichzelf haw ze daobie niks neudig. Ich höb mich waal èns aafgevraog, of ze ooit loon getrokken haet. Natuurlik kwezelde ze, mer toch neit euverdreve. Bie tieë sjpeelde ze auch köster in de kirk, wie ze ‘fac totum’ in 't hoes sjpeelde. Ze waar gedeinstig, gouwd veur den erme, bedach op angere, en leit zich op niks get veursjtaon. Allein - en dit waar kapitaal - de pastoor waar van höör! Ze verzörgden 'm wie e' kèndj, ze verwènde hööm, wirkde zich kròmp veur hööm, vergout zichzelf daobie en zou veur hööm door e' vuur gegange zeen; mer ze hòlj auch tegelieker tied e' sjerp oug op hööm, oordeilde euver hööm in alle sjtilte, kritiseiserde zien zòndigspraedig, zienen òmgank mit de parochiane, mit zien familie, zelfs mit mich. En nao ein eesjte bezuik haet mie' moder nooit mee ene vout dao euver den dörpel gezat: ‘Mit sjaloes vrouwluuj mòt me oppasse!’ zag ze naoderhandj.

Waat mich betruf, dat waar oet te hawte, zolang es Mademoiselle Ernestine in de meining gelaef haet, dat ichzelf auch geisselik zou waerde. Wie ze aevel hoort, dat dit angesj zou zeen, begoos dao eine angere wèndj te blaoze. Ich haw höör danig te leur gesjtèld. Wie ich doe dan nao de universiteit gòng, gouf ze mich veur gouwd op, es veur den hemel verlaore. saer* haw me natuurlik ruzing hie en dao, zelfs periodiek. Dan haw ich dit gezag, dan dat gedaon waat neit in orde waar, waat neit te pas koum of taenge de regelemènte ingòng. En aeve regelmaotig sjpeelde Nònk Sjuul dan ten lange leste op, sjreefde en böljerde alles bieein, sjòlj höör oet veur ‘aw heidin’, - en es ichzelf dan later zag dat hae zich toch waal get al te zeer taenge höör haw oetgelaote, heisjde 't ummer: ‘Dat mòt ich dan toch waal; want ich mòt de aw feeks laote zeen dat ich in hoes de baas en meister bèn: angesj

[p. 112]

kòm ich hie gans ònger de plak.’

Ernestine noum revansj op höör maneir. Es Nònk Sjuul èns ene keer bie ene vrundj oet-aete waar, en ich Mademoiselle dan veursjloug òm, veur et gemaak, bie höör in de keuke te aete, woort dit geregeld oet de heugte aafgeweze en woort ich (dat waar sjpotternie) in de kamer allein bedeind. Dat haw dan weier es gevolg, dat de Nònk mich euveral mitnoum wo haezelf haergòng, en mich daobie - dat waar destieds zo - bourgogne leerde drènke mit sjmaak.

Sjrikkelikke gevolge haw et, es ich mich al ens oetleit euver den einen of angere van de Nònk zien kollega's, die ich knoterpöt* of klòmmelaere nuimde, en haezelf dat dan lachentaere euververtélde. Dan waar den duvel los en krege veer allebei d'r van langs, dat et zo'nen aard haw, hae zowaal es ich!

Mien minderwaerdigheid deig Ernestine mich vuile, es ze mit de pastoor höör Luker plat sjprouk: dat versjtòng ich jao neit. Ze dreef Nònk Sjuul aevel zelf in den houk es ze weier ens begoos oet te pakken euver Lourdes, dat hae neit kènde, en wo zie al drie of veir kere haer gewaes waar. En noe is datzelfde heilig Lourdes oppen doer de aanleiding en oorzaak gewoorde van ozen tachtigjörigen oorlog. Zo wied waar et gekòmme, dat Mademoiselle ene keer taenge de Nònk zag: dat hae eine sjlechte geisselik waar, es er auch neit eine keer zich oppakde en op pelgrimage nao Lourdes trok.

‘Gouwd’, sjreefde* de Nònk trök, in zien eer aangetast, ‘en dan num ich mich de jòng mit!’

Doe haw ze zich versjrik. ‘Dan toch zeker neit op eur eige köste?’

‘Waat dan angesj’, haw de Nònk van zich aafgebete, ‘esof ich allein gòng!’

En zo sjlote veer òs aan bie de processie van Luuk in September. Die reis is ein evenement gewoorde. Veer hawwe bie òs, in de coupé van de nachtrein - heringe in ein tòn! - de Nich van eine kollega van Nònk Sjuul, awwer es haezelf, mer elegant en löstig, die mich al dadelik erg in besjlaag noum, waat de Nònk noe mer ‘zo-zo’ vònj; dan de zöster van einen angere pastoor, die zo dik waar, dat veer höör òngerein al gaw ‘Tant frikadel’ nuimde: ze deig alles om mager te waerde, zag ze, mer bleef zo get de gansen daag door aete. Dan waar dao eine pastoor bie, dae 'm lösde (hits geef doosj), en dae ene keer, in oos hotel in Lourdes, eine sjtraotzenger bie de nak pakde en same mit zien insjtru-

[p. t.o. 112]

Felix Rutten als gids van Rome (pl.m. 1959). Foto: Mulder.

[p. t.o. 113]

De kamer van Dr. Felix Rutten in de portierswoning van het klooster der Witte Paters aan de Via Aurelia te Rome (1960).

Felix Rutten leest in het Belgisch Historisch Instituut te Rome voor uit zijn boekje ‘In Assisië’ (winter 1962-'63).

[p. 113]

ment oppe sjtraot sjmeet, omdat hae gein meziek koos oetsjtaon, - dit tot sjrik van oos mit-pilgrims, die zich daonao door Nònk Sjuul leite wiesmake, dat et de betreffende kollega e' bitsjke doorein leip, woveur hae baetersjap koum zuike bie de Grot.

De reis verleip zònger òngelökke. De Lukenaere, altied oetgelaote, maakde vööl gedouns en behèi* wie geweunlik, òndanks al de rozekrens die gebaet mooste waerde. Dat de witte wien zo mer òngevraog oppe taofele koum, vònj ich zeker ein grote bezònjerheid van Lourdes, en auch dat 't in de ganse sjtad nao vanilje rook, behalve dan in de kirke, wo minsjesjweit en kaersesjwaam mich krank-maakde. Sjtöb en sjtank, gebaedel en wildj bedrief, groot getoemel* van luuj en daobie brennende hits, wo ich toch al neit taenge koos, - et heisjde mer: zich derdoorhaersjlaon, alles in de haop dat me bie de Grot e' wònjer koos belaeve, waat neit et geval is gewaes.

Den eesjten aovend hawwe veer al kennis gemaak mit e' gezelsjap dames, aan ein taofel naeven òs, en wie veer daomit same de prosessie van de lampiongs mitmaakde, blouze Finette en ich, allebei jònk, òs daobie, ònger et Ave-zènge door, taengezieïg* de kaerskes oet.

‘Doe bès mich get al te flök*’, zag de Nònk, ‘Es ich dat geweite haw, hèi ich dich gaar neit mitgenòmme’. Natuurlijk waar de Walin mit die grepkes begoos!

‘Zuls-te mich mörge vruig de Mès dein?’

Ich koos zo vruig neit wakker waerde.

‘Geis-te dich aangaeve bie de Ambulance?’

Mer et berglandj van de Pyreneeë waar vööl te sjoon òm dao neit van te profeteiere, en Finette vuilde jao zo vööl veur de Natoer. Veer mooste dan toch zeker nao Pau en Biarritz, nao de Cirque de Gavarnie en nao et kruuts oppe Pic du Ger, wo de vrouwluuj haertrekke, die gaer eine man zouë vènje.

Finette waar de dochter van eine Luker generaal. Nonk Sjuul en ich höbbe dem òngerein nooit angesj genuimp es ‘Sabelman’. In oos konfidensies tösje Finette en mich is nooit sjpraoke van 'm gewaes. Mer de Nònk, dae zich 't sjpeelke tösjen òs twee - twee kènjer - aanzoug, zag herhaoldelik taenge mich: ‘Pas doe mer op veur Sabelman, en laot et neit te wied kòmme mit die gekkigheid!’

Nao dan neuge daag de pilgrim te höbben oetgehange, pakde veer oos kufferkes, belaofde veer òs, Finette en ich, breive en trökzeen, en noumen aafsjeid ònger traone. En daomit waar alles oet.

[p. 114]

De Nònk en ich gònge mit e' gerös hart trök nao Ernestine. ‘Goddank, dat dit noe dan toch oet is’, zag de Nònk.

Noe waar Nònk Sjuul eine minsj dae neit sjwiege koos. Hae haw et hart oppe tòng ligge. Hae weur eine sjlechte politicus gewaes. Hae sjwetsde gaer en wòs dat er de luuj plezeier koos doon mit zien verhöölkes aan de man te brènge. En dan waar hae zo gewend òm alles mit zien Ernestine te behanjelen en te euverlègge dat er taengeneuver höör al gaar neit sjwiege koos. ‘Woveur zou ich dit en dat neit zègge? Dao is dan toch niks bie! Es et nog get òm et lief hei! Mer van die ònneuzeligheië, die ene minsj jao mer sjpas make...’ En zo woort Mademoiselle neit allein alles haorfien van de reis vertèld, mer auch kreeg ze mittertied de ganse historie te weite van Finette: wie ze zich al dadelik taengezieïg de kaerskes hawwen oetgeblaoze, den eesjten aovend leifs al, en wie ze.. noe gouwd, alles!

En dat waar dan de bedevaart nao Lourdes gewaes?

De Nònk begreep te laat waat hae aangesjtich haw. Mer 't waar gebeurd. De bòm barsjde, de jòng woort veur ketter oetgemaak, Finette woort de lebendigen duvel oetgeleverd, en de Nònk zelf kreeg zien eige oordeil te heure.

‘Jusses jòng, waat bèn ich begoos. Ich höb mich mien eige roete ingewòrpe!’

‘Nònk, wie höbs doe dan auch zo dòm konne zeen, zo gans zonger bezèi...?’

‘En woveur höbs doe dich in Lourdes dan auch neit baeter benòmme?’

Mit Ernestine waar den oorlog noe veur gouwd aan de gang, en et gouve daobie gein sjermutselinge mee: et woorte richtige vechpartieë. Dao waar neit de geringste kans mee op vrede en verzeuning. Ich haw de eer van Lourdes mit vuit getraoë en de Grot beleidigd.

Mer nog sjtòng òs, de Nònk en mich, e' sjrikkelik tempees te wachte. Geine van òs twee waar wiezer gewoorde door sjanj en sja. Es ich bie 'm waar, woort Nònk Sjuul wie verjungerd. Hae vergout dan gans en al de melankolie, die angesj ummer hòng òm zien einzaamheid. Mit mich, jònk wie ich waar, koum alles van zie' vruiger jòngeslaeve bie 'm baove, herinnerde hae zich grappe en gekkigheid van doe, gezèkdes en histeuriekes. Et plat dat veer same sjprouke es veer ónger-ein ware, deig gans awd Zitterd weier veur 'm laeve. Dan kooste veer òs de boek vashawte van et lache, en ware weier de ergste sjtröp* die me zich

[p. 115]

dènke koos. Zo sjloug Nònk Sjuul dan auch ens, taenge dat ich nao hoes trök zou gaon, et volgende veur: ‘Eine keer meuste veer hie ens gans onger òs zeen, òm same hoes te hawte nao beleive; en dus, loester gouwd: veer zègge das doe mit eine mörgestrein hievandan weggeis; dat ichzelf daen eigeste middig nao eine kollega gaon aete; en dat de Mademoiselle (dat is al lang ziene wunsj) mit den allereesjten trein nao Luuk geit en oetblif pès 's aoves. Zo laote veer 'm gaon, en veer blieve hie wirtsjafte. Doe geis dan eesj laat in de naomiddig weg. Daen daag kaoke veer hie same, wie Zigeunesj in hun kamp, en zeen veer hie ens gans allein de baas.’

Dat lökde; veer krege de Mademoiselle boete. En alles gòng wie veer et ós gedach hawwe. De muus dansden oppe taofel. Veer deigen eder eine grote blawwe sjolk veur, sjtruipde de hummesmoewen op en begooste te bradsjele*, dat òs de sjweitdröppele veur de kop sjtònge. Eesj e' vuur gemaak wie 'n hèl in 't keukefornuis, en doe gebroddeld en gebraoë. Waat veer dao gekaok en gebakke höbbe, kan ich neit mee zègge. Mer et woort e' richtig fees, mit sjpiktakel en joechhei. Wo veer aevel neit zo sjus euver naogedach hawwe, waar: dat dao auch gesjpuild moos waerde; want oos Ernestine moos zien keuke presies in orde trökvènje es et trökkoum, esof dao wirkelik niks gebeurd waar. Dit werk gouf òs vööl mee las en leid, es veer heië kònnen dènke. Mer alles koum aan ein ènj. Aevel: et blinkend fornuis waar ònbesjriefelik begaaid*, de sjteine keukevloer waar vol vlekke. Mèlk en boter hawwe ònheil aangerich, dat neit gouwd te make waar. De kaetele koume vèttig en voel op hun rèk te sjtaon. De handjduik zougen oet wie dweile. En dan nog de twee blaw sjolke, die aan den nagel hònge. Maria-jozes-nog-èns-toe! De reinsten Augias!

De trökkòms van Ernestine höb ich doe, wie aafgesjpraoke, neit belaef, mer dat mòt, wie de Nònk mich later gesjreven haet, geweldig gewaes zeen. Hae mòt waal gans beteuterd derbie gesjtangen höbbe, wie hae dao veur leugenaer woort oetgemaak. Eine ‘menteur’, niks mee en niks minder. En dao waar gei' verhaol op. Esof de aw kwezel dan auch humor versjtangen hèi! Ze haw zeker nooit gein Vastelaoves-gazet ingekeke; zelfs Molière en Marivaux, in eine bandj, zou veur de aw prumpel* neit angesj gewaes zeen es paerele veur e' sjwèin. ‘Leugenaer!’ Ich hèi dae gerumpelden appel waal in zie' gezich wille zeen, wie 'm dat woord euver de bleike luppe koum! ‘Vil menteur!’ Geine kardinaal dae daoveur eine vollen aaflaot hèi kònne gaeve. En waat

[p. 116]

ichzelf daoveur nog euver mich haer höb mòtte laote gaon, wie ich de volgende keer weier koum, zal ich noe mer versjwiege. Aan dezen oorlogstoesjtandj is nooit mee ein ènj gekòmme. En of et vrouwmesj mich vergaeve haet, wie et op zie' sjterfbèd loug, bèn ich nooit te weite gekòmme. ‘La vieille paienne’, haw Nònk Sjuul 'm dèkser in zien kaodheid genuimp. Zelf höb ich mich mennige keer auch raozetig gemaak euver zien ‘aw heidin’. Mer ich wil toch haope dat Sint Petrus ze haet aopegedaon, wie ze bie 'm hie baove haet aangeklop: ze haet mich mit höör sjtreek en höör kure dan toch auch dèks doon lache dat ich mich sjöddelde.