Balans. Arubaans letterkundig leven. De periode van autonomie en status aparte 1954-2015

[p. 228]

Auteurs

Frederik J.C. Beaujon (1880-1920) schreef schoolschriften vol met gedichten in het Papiamento en Engels, maar kwam nooit tot publicatie daarvan. In 1907 schreef hij een gedicht ‘Atardi’ in elf kwatrijnen, net als zijn grote voorganger Joseph Sickman Corsen op Curaçao. Ook vervaardigde hij persoonlijke gedichten over zichzelf en zijn familie en beschreef hij zijn eiland Aruba en zijn woonplaats San Nicolas. Bovendien vertaalde hij in 1918 Lord Byron's beroemde gedicht ‘The Prisoner of Chillon’ tot ‘E Prisonero di Chillon’ en wijdde hij een Papiamentstalig lofdicht aan de grote Engelse romantische dichter. Dat maakt hem zo niet tot de vader dan toch wel tot de pionier van de Arubaanse poëzie.

Olga J. Buckley (Aruba 1950) was werkzaam in het Arubaanse onderwijs. Het succesvolle leesbevorderingsproject ‘Bon nochi drumi dushi’ ontstond op haar initiatief. Ze publiceerde de twee dichtbundels Curashi (2002) en Sin wak patras (2008). Daarnaast schreef ze voor jongeren de Bencho-drieling: Bencho ta dual (2004), Bencho ta gana un bais (2007) en Bencho ta rebeldia (2013), waarin de hoofdpersoon gevolgd wordt in zijn ontwikkeling van klein fantasierijk jongetje tot een zich door plotselinge omstandigheden zelfstandig ontwikkelende, zelf verantwoordelijke jongeman.

Yolanda Croes (Aruba 1948) werkte als docente NXII in het beroepsonderwijs en als taaldocent op de Nederlands Antilliaanse eilanden van 1969-1990, als toetsdeskundige voor Engels en Spaans, in de journalistiek en als beëdigd vertaler Engels, Nederlands en Papiamento van 1994 tot begin 2001, waarna ze de Scol di Idioma stichtte, waarvan ze directeur is. Yolanda Croes bewoog zich ook op politiek terrein tijdens de kabinetten Eman II en III. Ze publiceerde vier verhalen: Acompaña pa un angel; Un tragedia di buelo 2000; Un novela basa riba acontecimentonan real (1998), Perdi riba Lama; Aventuranan saca for di bida real (1999), Unda bo ta mami; un storia real (2001), en E fucu di e Piedra Pretonan; Mi amiga Paulina; Un storia real (2015). De opbrengsten van haar tweede en derde boek gingen naar SARFA (Search And Rescue Foundation Aruba) en de Fundacion di Hende Muhe den Dificultad.

Frida Domacassé (Aruba 1938) publiceerde onder meer de dichtbundels Dans (2006), Kurason kibrá Kurason hinté / Heel mijn gebroken hart (2007) en Voetstappen op de rots (2011) en de verhalenbundel Fontein en andere verhalen (2009). Van haar zijn ook bijdragen verschenen in diverse verzamelbundels als Caribbean Waves of Words (2003), Klaas de Groot (red.): Vaar naar de vuurtoren (2010), de recente bundel van Simia Literario in Nederland: Ta ken mi ta / Wie ik ben (2011) en andere (zie daarvoor haar website). Door haar migratie naar Nederland is ze op Aruba veel te onbekend gebleven.

Giselle Ecury (Aruba 1953) vertrok op jonge leeftijd naar Nederland. Ze publicerde de gedichtenbundels Terug die tijd, herinneringen aan dementie (2005), Vogelvlucht (2010) en de romans Erfdeel (2006), Glas in lood (2009) en De rode appel (2013). Ze is werkend lid van de schrijversgroep Simia Literario.

Nydia M. Ecury (Aruba 1926 - Curaçao 2013) is een zuster van de op Aruba bekende verzetsheld ‘Boy’ Ecury. Ze werkte voor ‘Aruba Esso News’ en studeerde Engels in Canada. Sinds 1957 woont ze op Curaçao, waar ze Engels doceerde. Ze publiceerde Tres rosea (1972), Bos di sanger (1976),

[p. 229]

Na mi kurason mará (1978), Un sinta den bientu (1995), Luho di speransa (2003) en Een droom die ik heb (2013) Ze werd met name bekend door haar humoristische One Woman Show.

Burny Every (1939-2006) volgde na de Mulo en kweekschool een opleiding tot actrice aan de toneelschool in Amsterdam (1967), was verbonden aan De Noorder Compagnie (1967-1970) en Theater in Arnhem (1970-1974) waarna ze in 1975 op Aruba de Grupo Teatral Arubiano startte. Ze was werkzaam in het onderwijs op diverse niveaus.

Bekende door haar geregisseerde stukken zijn Antigona; Julio Matas: Wega di damas, James Saunders: Bulanda pa luni di miel, Elena Garro: Un lugar firme, Mario Fratti: Un anochi di homenahe - Chile '73 ter herdenking van Salvador Allende, B. Brechts The beggar and the dead dog, maar ook de originele stukken van de Arubaanse auteur Denis Henriquez, Mañan Dalia lo ta mi Dalia en Fenchi a gana e premio mayó. Ook wijdde ze zich aan jeugdtoneel, zoals met Aventura sin spera, Un anochi largu, Ta ken tin sanger di kakalaka?, Romeo y Julieta. Burny Every schreef en regisseerde aanvankelijk nog incidenteel voor andere groepen maar stapte daarna op het medium film en televisie over. Ze werkte mee aan Duel in de diepte en regisseerde in 1991 de eerste Arubaanse film, in een co-productie van de Nos en Tele-Aruba, Denis Henriquez: Dera Gai.

Tomas Figaroa (1919-1984) kreeg op tienjarige leeftijd polio en was levenslang aan een rolstoel gebonden. Hij las en schreef veel, was een autodidactisch talenkenner Spaans, Engels, Nederlands en Frans en vertaalde vanuit die talen in het Papiamento en Nederlands. Ook trad hij op als ghost writer voor zijn familie. Naast zijn postume bundeltje Na mi Aruba (1986) publiceerde hij in La Cruz en La Union.

Maruja Forero Manrique (Colombia 1933 - Aruba 2009) is vooral bekend door de voordrachtsgroep ‘Tertulia Literaria Aruba Nueva’ van 1987, die jaarlijks in oktober optrad, vanaf 1988 samen met het folkloristische zangkoor La Escala. Haar toneelgroep Grupo Tenaz (1986) trad op tijdens het Festival di Teatro, en presenteerde nog in 1994 Esequiel el Pastor y el Milagro de Navidad. In 1989 ontstond Talento Infantil. Ze schreef zelf ook gedichten. Vanaf 1988 schreef ze in de lokale krant Diario haar column ‘Notas Literarias’

Denis Henriquez (Aruba 1945) studeerde natuurkunde en was docent aan het Colegio Arubano. Eind jaren zeventig vertrok hij naar Nederland waar hij doceerde aan een gymnasium in Rotterdam. Voor het toneel publiceerde hij Mañan Dalia lo ta mi Dalia, Fenchi a gana e premio mayó en E soño di Alicia, terwijl er ook nog ongepubliceerd werk van hem op de plank ligt. Zuidstraat (1992), Delft blues (1995) en De zomer van Alejandro Bulos () zijn drie Nederlandstalige in Nederland gepubliceerde romans

Belén Kock-Marchena (Bonaire 1942) woont op Aruba waar ze opgroeide. Na haar lagere school haalde ze haar mulo-diploma op Curaçao en volgde de onderwijzersopleiding vervolgens op Aruba. Na de opleiding in Nederland met de volledige bevoegdheid voltooid te hebben, werkte ze in Aruba in het onderwijs. Ze publiceerde de dichtbundels Vibrashon di amor (1995), Milager (1998) en Den bena di bida / Levensader (2001).

H.E. Lampe (1884-1953) bekleedde als ‘zaakwaarnemer’ een belangrijke functie op het eiland. Hij was dirigent, verdienstelijk pianist en bekend organist van de Protestantse kerk. In 1932 publiceerde hij de memoires Aruba voorheen en thans (1932) en in 1934 Mijn indrukken van

[p. 230]

Curaçao; de parel der Caraïbische wateren. geschreven ter gelegenheid van de viering van het 300-jarig verband tusschen Curaçao-Nederland.

Johanna Lampe, die zich zelf A.C.E. Lampe noemde werd door Johan Hartog ‘De Phenix van Aruba’ genoemd, als de eerste dichteres van de Antillen. Het enige van haar bekende gedicht of rijmelarij verscheen op 24 augustus 1824 in de Curacaosche Courant. Een verwaarloosde verkoudheid veroorzaakte haar dood op jonge leeftijd. De familie Lampe is in ongeveer 1730 vanuit het Nederlandse Vlissingen op Curaçao komen wonen; in 1769 kwam ze in de persoon van Hendrik Lampe op Aruba.

Clyde R. Lo-A-Njoe (Aruba 1948) is een beeldend kunstenaar en dichter-auteur. Hij werd internationaal onder meer bekend als medeontwerper van het Orakelkunstuurwerk van Holland-Nagasaki Village (1988-1989) in Nagasaki, Japan. Ook bij de totstandkoming van het monument van de nieuwe basiliek van de Virgin de Guadalupe, 1989-1990 in Mexico City was hij medeontwerper, tevens de schilder van het astrolabium en het contemporaine Aztekencalendarium. Hij verzorgde exposities van zijn teken- en schilderkunst, twee keer in de Hannover Messe in Duitsland; twee reizende exposities in het Caraïbisch Gebied en in het Museum van Rijswijk. (Bron: Website van de kunstenaar). Hij publiceerde de dichtbundels Dansen / Baliamentu (1982), Echolood () en Mijn lief mijn leed (2015).

Quito Nicolaas (Aruba 1955) vertrok in 1972 naar Nederland waar hij nog steeds woont. Hij studeerde politicologie. Hij ontwikkelde zich in zijn nieuwe vaderland tot een productief en actief schrijver op cultureel-literair gebied, onder meer als mede oprichter van de schrijversgroep Simia literario. Hij schrijft zowel in het Papiamento als in het Nederlands. Hij publiceerde in 1990 zijn eerste bundel poëzie, Eclips Politico, bij de Arubaanse uitgeverij Charuba. Daarna verschenen Ilusion optico (1995), Destino (2000), Gerede twijfels (2002). In 2004 publiceerde hij de eerste volwassen Arubaanse Papiamentstalige grote roman Tera di silencio en in 2005 de dichtbundel Atardi di antaño / De namiddagen van vroeger (2005), gevolgd door Verborgen leegte (2007) Alameda, storianan cortico (2008) Bos pa planta (2011) en Sombra di recuerdo (2012). Met zijn partner publiceert hij op internet een maandelijks informatiebulletin over Arubaanse en Caribische cultuur en literatuur.

Ernesto E. Rosenstand (Santa Marta, Colombia 1931) migreerde op elfjarige leeftijd naar Aruba. Daar was hij tot zijn pensionering werkzaam in diverse onderwijsfuncties. Hij wed vooral bekend door zijn werk voor het toneel, als vertaler, auteur en leider van een eigen toneelgroep Teatro Experimental Arubano (1978). Daarnaast publiceerde hij gedichten (Un anhelo sin fin 1982) en zijn memoires in Companashi, Cronica di recuerdonan scondi. (2005) Een ruime keuze uit zijn werk verscheen in Shinishi di olvido (2006).

Jacques Thönissen (Nederland 1939) was vanaf 1962 tot zijn pensionering werkzaam in het Arubaanse onderwijs. Hij publiceerde enkele jeugdboeken, romans en een verhalenbundel: Tranen om de ara (1998), Eilandzigeuner (2000) en De roep van de troepiaal (2004) bij de Nederlandse uitgeverij Conserve en vervolgens drie bij Uitgeverij In de Knipscheer - Devah (2010), de verhalenbundel Onder de watapana (2013) en Sarah, de zwarte madonna (2015).

[p. 231]

Jossy Tromp (Aruba 1954) studeerde biologie en rechten. Hij was werkzaam aan het Colegio Arubano als docent biologie, conrector en rector tot aan zijn pensionering. Hij publiceerde in eigen beheer verhalenbundels via het systeem van printing on demand: Cetilalma (1991), E biento di atardi y otro cuentanan Arubiano (1998), Un anochi y otro cuentanan Arubiano (2005), E barbulet preto y otro cuentanan Arubiano (2007) en 13 cuenta (2011). Gabilan (2009) is een uitgave van zijn verzamelde gedichten. In 2005 presenteerde hij zijn werk op het literaire festival Crus Lamá.

Frank Williams (Aruba 1941) genoot op het Dominicus College onderwijs bij de frères, waarna hij in het Nederlandse Dongen een onderwijzersopleiding volgde. Hij werkte in de lagere school, studeerde Engels LO en MO-A en werd docent Engels aan onder meer de Julianaschool en het Colegio Arubano. Ook in de politiek was hij een aantal jaren actief, onder meer als lid van de Eilandsraad. Sedert 1987 was hij werkzaam als inspecteur onderwijs. Hij is mede-samensteller van het rapport ‘Een koude douche’ over Arubaanse studenten in Nederland (1993). Frank Williams is beëdigd vertaler Papiamento, Engels en Nederlands.

Hij publiceerde drie boeken in eigen beheer: een bundel korte verhalen Regalo di fantasia (1989), de geschiedenis van Dakota (1992) en de poëziebundel Antología di Cariño.

Philomena Wong (Aruba 1941) was tot aan haar pensionering werkzaam in het onderwijs. Ze publiceerde in de tijdschriften Watapana, de antologieën Di Nos, Cosecha Arubiano en in het onderwijsblad Skol y Komunidat. In 1984 verscheen haar eerste gedichtenbundel ‘Mi’ ta biba den mi pensamento, in 1986 gevolgd door Na caminda pa independencia. In 1992 verscheen Di ta... pa.. tabata, in 1993 een selectie uit vroeger werk met vertaling in het Engels als Crusando frontera / Crossing borders.