Met verschuldigde hoogachting

[p. 64]

Toekomstplannen

Ik heb net een boek gelezen over de toekomst en ben dus heel terneergeslagen. De schrijver ervan is zo iemand die in de laatste zin van zijn hoofdstukken steeds hoopt op het goede (het betere inzicht, het gezonde verstand, de menselijkheid of een wonder), maar die in veel te veel zinnen daarvóór al duidelijk heeft gemaakt hoe ongegrond die hoop wel is. Ook is hij niet iemand die voor een clicheetje vervaard is en dus wemelen mijn hersens van de ‘morele achterstand op de technische ontwikkeling,’ de ‘wereld die door zelfmoord onder zal gaan,’ de ‘frustratie opgewekt door de ongezonde erotische prikkeling der communicatiemiddelen’ en andere hoofdartikelentaal. Maar hoewel ik gauw geneigd ben om van wat ik herhaaldelijk gehoord heb aan te nemen dat het leugens zijn, lukt het mij niet de toekomst nu meteen van elke blaam te zuiveren. Het gaat misser en misser en ik dacht dat toch al. Neem nu - tenzij het u gelukt daaraan voorbij te zien, in welk geval ik u benijd, al zal u dat nooit merken, want zo iemand als u is te verstandig om een krant, zelfs deze, te lezen - neem nu de overbevolking. Die is het griezeligste dat er is, want in tegenstelling tot de kernbomoorlog die dreigt, is dit een gruwelijk gevaar dat ons al bereikt heeft. (Ik kan het niet laten u een overbodig voorbeeld te geven. De eerste zondag van november, 1963. Het is zonnig tussen de daken. Op naar het bos; de Lage Vuursche, zegt iemand. Per bevriende Fiat, langs huis, fabriek en tegenliggers de wijde dreven opgesneld. Enkele kilometers voor het begeerde Bos, - stop! De rij van auto's reikt tot ver in de einder, van achteren worden wij al bezet door een klimmend reeksje, en wij kruipen, ons verbazend maar nog opgewekt, mee. Drie kwartier later zijn wij zowaar het bos ingeschoven: een spinneweb van opgestopte autowegen. Alsof de kernbomoorlog voornoemd al uitgebroken was, hebben de bezitters hun glimmende hulzen slordig achtergelaten, en ook wij verlaten te voet dit kerkhof met de deels nog warme lijken. De stevige wandeling naar het bos voert ons langs een niet aflatende reeks van gevarieerde automobielen, de zon is al aan de dovende kant, maar nu lopen wij toch, als wij goed naar boven kijken, onder de bomen.

Wij liepen nog een uurtje, op zoek naar het punt waarvandaan

[p. 65]

geen auto, tussen de stammen geparkeerd, zichtbaar zou zijn, en bereikten dit ook, maar troffen er drommen en hoorden toch boven het bescheiden geluid van mens en dier, het neurotische gedrens van toeterend metaal. Uitgeput en ik in tranen zetten wij er ons toe de weg naar huis weer te ontrafelen.

Dit was een lang voorbeeld, maar uit het leven gegrepen, zoals u, vrees ik, zult kunnen bevestigen. De meneer wiens boek ik las, heeft het echter over nog heel andere gevolgen van wat hij natuurlijk de ‘bevolkingsexplosie’ noemt. Er is namelijk ook nog een soort machine-explosie, waardoor het werk van handen en van hoofd grotendeels al overbodig is of dat binnenkort zal worden. Met wat cijfers en ondanks een paar wetten van Parkinson toont de schrijver ons nu aan dat, tenzij hij heel slim is of de post bezorgt, niemand meer langer dan twee uur per dag zal mogen werken. Langer mag niet, want iedereen moet een beurt krijgen. De vraag is nu hoe de dagelijkse tweeëntwintig uur vrije tijd stuk te slaan. De natuur in, kan niet, want die is al op; kinderen maken ter huiselijke werkverschaffing, mag niet, want elke vierkante meter is al bezet door het gemiddelde 2,3 toegelaten kind per gezin; thrillers lezen of films zien, mag ook niet, want dat wekt maar onbruikbare lusten. De schrijver vestigt zijn hoop er nu op dat de mensheid geweldig cultuurdragend zal worden: juichend de musea, lezingzaal of concertgebouwen in zal trekken, terwijl een minderheid creatief grommend boeken, schilderijen, grappen en spelen schept.

Deze hoop is echter tot teleurstelling gedoemd. Een grotere markt voor boeken, reprodukties, elektrische ping-pongspelen en moderne opera, leidt alleen tot een grotere oplage van de paar honderd beste, en niet tot een toegenomen belangstelling voor duizenden daarvan. En wat het consumeren, (‘ondergaan’) van kunst betreft, iedereen weet dat het op den duur geen voldoening schenkt om alleen maar publiek te zijn en in stoelen te zitten luisteren, kijken of proeven, zonder zelf ooit mee te kunnen doen. Dat frustreert en wekt op zijn best slaap.

Nee, een oplossing is dat niet. Maar denk eens aan de gastvrouw. Hoe onbedreven in het vak ook, - zal zij ooit haar gasten een ‘etentje’ voorzetten dat zo, kant en klaar, de diepvries uit, de oven in en de tafel op kwam, in de aluminium ‘televisieschotels’ die de fabriek erbij leverde? Nee, dit is haar eer te na,

[p. 66]

zij moddert liever zelf wat aan, of zij wil of niet, want het hoort zo.

Hierin nu schuilt de kiem van een Oplossing, zie ik. Waar wij heen moeten is naar wijdere verspreiding van de gedachte dat het niet hóórt om elkaar en ons zelf klaargemaakt gekochte dingen voor te zetten. Dus geen meubels, kleren, boeken meer kopen, maar ze zelf maken. Het zou ‘out’ moeten zij om Mien met haar verjaardag een paar handschoenen te geven die de één of andere Trien ook zal dragen omdat ze daarvoor in een winkel terecht kan. Of om op sofa's te zitten waarvan we de maker niet persoonlijk kennen. Of om gedichten te lezen waarvan we weten dat er meer dan één exemplaar van gedrukt is. De fabrieken waarin we twee uur per dag mogen werken, mogen ons gas en ijzeren stangetjes en melk leveren, maar geen intelligente vondsten en handige gemakken door slimmere geesten dan de onze of Oom Piet, bedacht.

De oplage van één, of desnoods de getrouwe maar door vertrouwde hand nagemaakte kopie van één (voor de mensen die pijn aan hun hoofd krijgen van het altijd origineel moeten zijn) - of het nu om een jurk, een schommel of een prent gaatzouden algemeen aanvaard moeten worden als de enige fatsoenlijke vorm van bezit en van eerzucht. Ons verdriet over de verloren ruimte en de voor eeuwig verpeste natuur zou dan tenminste een bescheiden tegenhanger kunnen vinden in onze trots, de tijd achter ons gelaten te hebben waarin de mensen barbaars genoeg waren om zich in standaardhuiskamers te vermaken met massaal, door vreemden vervaardigd amusement. Het is maar een tip.