Met Kok

Over veranderend Nederland

[p. 7]

Woord vooraf

Nederlandse politici schrijven zelden hun memoires. Een enkeling bewaart zijn papieren en deponeert ze na verloop van tijd in een openbaar archief, maar doorgaans geven zij er de voorkeur aan om geruisloos in de achtergrond op te gaan. Wim Kok vormt op dit patroon geen uitzondering. Zijn openbare leven - in vakbeweging en politiek - gaat schuil achter bergen officieel papier, zijn persoonlijk leven houdt hij graag voor zichzelf. Hij heeft geen dagboek bijgehouden, geen dossiers bewaard en heeft ook niet de ambitie om zijn herinneringen in een stemmige band te publiceren. Dat valt te respecteren, maar is tegelijkertijd te betreuren. Nederland is immers in de afgelopen decennia fundamenteel veranderd. De structuur van de economie is gewijzigd, de arbeidsverhoudingen hebben zich gevoegd naar nieuwe patronen, in de politiek is definitief afscheid genomen van een verzuild bestel, de Europese samenwerking heeft een nieuwe dimensie gekregen: bij dat alles is Wim Kok nauw betrokken geweest, als toeschouwer, als medespeler en menigmaal ook als spelverdeler. Daarom heeft Ireen van Ditshuyzen een documentaire gemaakt over het leven van Kok. Dit boek vormt daarvoor een ondersteuning en aanvulling.

Op de werkkamer van Kok in Amsterdam-Zuid hebben wij tussen augustus 2003 en juni 2004 een reeks gesprekken gevoerd met Wim Kok, die deels ook gefilmd zijn. Rond een ovale - eigenlijk eivormige - glazen tafel zaten de gesprekspartners op vaste plaatsen en verkenden het publieke en politieke leven van Kok. Gewend als hij is aan lange vergaderingen, slaagde Kok er schijnbaar moeiteloos in om uren-

[p. 8]

Kantoor van Wim Kok - interviews (Collectie Ireen van Ditshuyzen)

lang het gesprek gaande te houden zonder veel van houding te veranderen. Wij schoven wat meer heen en weer in onze stoel. Wij stelden wel de vragen, maar Kok is nogal gewend geraakt aan het leiden van gesprekken. De schets van zijn leven zou er anders uit hebben gezien als hij de keuze van de gespreksonderwerpen alleen zou hebben gemaakt, maar hij heeft de gesprekken medebepaald en het zijn zijn eigen woorden.

Vanaf het begin was het niet de bedoeling onthullingen te doen of een blik te werpen op ‘de mens achter de politicus’, maar een beter begrip te krijgen van de politicus en bestuurder Kok. De gesprekken namen de vorm aan van een chronologische reis door zijn leven, te beginnen met zijn vakbondsverleden. Het spreekt vanzelf dat het niet doenlijk was om een uitputtend beeld te geven van een dergelijke omvangrijke loopbaan in het openbare leven. Er is gekozen voor het vastleggen van herinneringen aan een aantal sleu-

[p. 9]

Kantoor van Wim Kok - interviews (Collectie Ireen van Ditshuyzen)

telmomenten, zoals de totstandkoming van het Akkoord van Wassenaar, de aanvaarding van het voorzitterschap van de fractie van de PvdA, de wao-crisis in de zomer van 1991 en de dramatische laatste maanden als minister-president. Hoewel het open gesprekken waren die elke keer hun eigen dynamiek kenden, is achteraf vast te stellen dat het voortdurend ging om de vraag wat het nu eigenlijk betekende om politiek te bedrijven in een sterk veranderend land. In dat opzicht valt het geheel te lezen als een poging om dichter bij het raadsel te komen wat ‘politiek’ eigenlijk is. Vandaar ook dat relatief veel aandacht is geschonken aan de overstap van vakbeweging naar parlement, maar ook aan het Fortuyn-moment, toen de politiek plotseling naar een heel ander register overging.

Die herinneringen werden vervolgens aangevuld met twee bijdragen van onze hand. De eerste probeert, mede op

[p. 10]

basis van de gesprekken, een karakteristiek te geven van de manier waarop Kok zich als politicus manifesteerde en ontwikkelde. De gedachte daarachter is dat het optreden van de leidende politici en de ontwikkeling van maatschappij en politiek leven in dezelfde tijd elkaar wederzijds beïnvloeden. De lange loopbaan van Wim Kok in publieke functies is bij uitstek geschikt om die wisselwerking te volgen. Door de geringe afstand in tijd kan de balans niet meer zijn dan een poging, een ‘essay’, maar het leek de moeite waard die poging te wagen.

De tweede bijdrage probeert te analyseren in welke context Paars aanvankelijk bijna met enthousiasme werd ontvangen en na de eeuwwisseling zo snel werd verguisd. Wim Kok heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de ingrijpende wijzigingen in de verzorgingsstaat, maar de waardering die hij daarmee had verworven, leek te vervliegen toen betrekkelijk plotseling het besef doorbrak dat Nederland met nieuwe problemen geconfronteerd werd, zo niet in een nieuw tijdsgewricht belandde. De verantwoordelijkheid voor de bijdragen berust bij de afzonderlijke auteurs, maar het boek als geheel is het resultaat van een gemeenschappelijke speurtocht in de contemporaine geschiedenis.

Piet de Rooy

Henk te Velde