Vijftig meesterwerken van Antoon van Dijck

[p. *25]

[p. 45]

Lord John en lord Bernard Stuart.

Een der personages staat links, op een trede, geleund tegen het voetstuk eener kolom. Achter hem een donkerbruine grond; rechts, tegen den grauwen achtergrond, staat zijn broeder. Zij kunnen ongeveer achttien en twintig jaar oud zijn.

Hij die links staat draagt lang blond haar, dat hem in losse krullen tot op de schouders valt; hoog in den hals stijgt een kanten kraag, die ook de schouders bedekt. Een korte jak van goudgele stof is met knoopen van dezelfde kleur op de borst vastgemaakt en staat lager open. Op borst en armen is zij gesplitst en laat het witte linnen doorpiepen; zijn hozen zijn van donkerbruine kleur, aan de onderzijde zijn zij bezoomd met een kanten boord, de laarzen zijn van bruin leder. Op den arm draagt hij een manteltje; aan de buitenzijde is dit van de kleur der jak, aan de binnenzijde van de kleur der hozen. Zijn gelaat is langwerpig ovaal, met regelmatigen neus en eenigszins slaperige oogen; zijn uitdrukking is droomerig, noch opgewekt, noch verstandig.

De personage rechts staat met den eenen voet op den grond met den anderen op de trede. Er is veel gelijkenis tusschen hem en zijn broeder; alleen is zijn kin en zijn onderlip wat vooruitstekend, herinnerend aan dit deel van het gelaat der Habsburgers. Hij ook heeft een kanten kraag en lang zeer licht bruin haar, dat in krullen zijn gelaat omkranst en op zijn schouders nederdaalt. Hij draagt een wit zijden jak en blauw fluweelen hozen. Op zijn arm ligt een manteltje van blauw fluweel met witzijden voering; een kanten boord bezoomt de benedenzijde der hozen, de laarzen zijn van bruin leder, hak en zool zijn door een tweede zool verbonden. De linkerhand is bedekt met een witten handschoen en houdt de want van de andere hand vast.

Het stuk lijkt wel een tegenhanger van dat waarop lord Bedford en lord Bristol staan afgebeeld, ofschoon de houding der personages en de kleuren van hun gewaad sterk verschillen. Het zijn twee paren jonge mannen in gelijke sierlijke kleedij, met dezelfde tegenstelling van lichte en donkere kleuren; hier wit en blauw tegen bruin, daar rood tegen zwart. Beide paren bezitten een even zwierige houding, al wat jeugd, adel, kleedij aan bevalligheid geven kunnen.

[p. 46]

In de Stuarts is het licht spaarzaam aangebracht; tegen den donkeren warmen achtergrond komen de figuren in heldere zachte tonen met fluweelachtige weerschijnen uit, zij vormen met elkander een tegenstelling van mat goud en glimmend zilver.

De Stuart rechts in zijn heldere kleedij met blank zilverig gefonkel op de voering van het manteltje en op de mouwen van het kleed, waarop teeder lichtblauwe weerschijnen liggen, staat daar in helder gestraal; zijn broeder links, met stiller gulden tonen op de vest, maakt een gewild contrast met zijn schitterenden gezel. Beider hoofden zijn met veel zorg en gesmijdigheid geschilderd, de draperijen zijn breeder, levendiger getoetst.

De twee gebroeders Stuart waren kozijns van koning Karel I; zij tellen onder de zwierige levenslustige cavaliers, die een voorbarigen dood moesten vinden op het slagveld in dienst van den vorst, die hun aller toonbeeld was. Beiden waren zonen van Esmé, derden hertog van Lennox en van Catharina Clifton; hun vader was geboren in 1579 en stierf in 1624, negen kinderen nalatende waaronder zes zonen; Bernard was de jongste der zes, John kwam onmiddellijk vóór hem. Wij weten niet juist wanneer zij geboren werden, vermoedelijk van 1618 tot 1620. Hij die rechts staat, de oudste van beiden, is John, die den 23^en October 1642 deel nam aan den veldslag van Edgehill, waarin zijn broeder Georges sneuvelde, en onder lord Forth als generaal der ruiterij diende in 1644. Den 29^en Maart van dit jaar werd hij doodelijk gewond in een aanval der ruiterij te Cheriton. Hij stierf te Abingdon en werd in Christ Church te Oxford begraven. ‘Hij was, zegt een geschiedschrijver, een jong mensch, die ongemeen veel van zich liet verwachten, meer oploopend en ruw van natuur dan de overige leden dezer vorstelijke familie.’ Wij weten daarbij dat hij zich ongemeen dapper toonde op het slagveld.

Zijn broeder lord Bernard werd kapitein in 's konings lijfwacht genoemd toen de burgeroorlog in 1642 uitbrak; hij ook woonde den veldslag van Edgehill bij. Den 29^en Juni 1644 voerde hij in den slag van Cropredy-Bridge de lijfwacht aan; het jaar daarna noemde de koning hem graaf van Lichfield. Na de nederlaag van Naseby vergezelde hij Karel I om Chester ter hulp te komen; den 23^en September 1645 trad hij met den koning de stad binnen; den volgenden dag voerde hij een uitval tegen de Parlementsgezinden aan, die afgeslagen werd; op den terugtocht sneuvelde hij. Evenals zijn broeder werd hij in Christ Church te

[p. 47]

Oxford begraven. Clarendon noemt hem een jongeling zonder gebreken, van allerliefsten aanminnigsten aard, van onovertroffen geest en moed, wiens verlies ieder ten sterkste griefde en door den koning grootelijks betreurd werd.

Van Dijck moet het dubbelportret geschilderd hebben in 1638. Lord Bernard kon dan achttien jaar oud zijn. Het is niet mogelijk het van later te dagteekenen, vermits de jongste der twee broeders den 30^en Januari 1639 oorlof kreeg om voor drie jaar op reis te gaan en niet terugkeerde vóór van Dijck's afsterven.

Van hun portret bestaan er twee exemplaren; het eene is in de verzameling van graaf de Grey, het andere, datgene wat wij hier bespreken, bij lord Darnley op Cobham Hall. De groep is dezelfde; in beide draagt ook lord John Stuart hetzelfde gewaad van wit satijn en heeft hij een blauw manteltje op den arm; maar in het stuk van graaf de Grey is lord Bernard in het rood gekleed met een vaalgeel manteltje op den arm.

Het stuk van graaf de Grey werd in zwarte kunst gegraveerd door J. Mac Ardell en door een onbekende (R. Thompson exc.). In den Illustrated Catalogue of 300 paintings bij old Masters door Sedelmeyer uitgegeven te Parijs in 1898 komt een portret in borstbeeld voor van lord John Stuart, volkomen overeenstemmend met dat van het hier besproken stuk. Dit portret hoort nu toe aan den heer Alfred Strasser te Weenen en draagt verkeerdelijk den naam van ‘hertog van Pomfret’ De hertog van Kent bezit ook een portret van lord Bernard Stuart, dat gegraveerd is door Vertue.

Doek. H. m. 2.35. B. m. 1.45.
Graaf Darnley, Cobham Hall.