Brieven uit Zuid-Nederland

[p. 80]

Gent, 1 December 1870.

XIX. Henri Lenaerts.

Met de eerste kwade herfstdagen en met de laatste groene bladeren werd een jonge teringlijdende ten grave gedragen. Hij was nog zoo jong, dat de medalies, welke hij als schoolknaap ontving, op zijne doodsbaar gelegd werden, en achter die baar volgden echter in onmeetbare reien duizenden van staatkundige en letterkundige vrienden en vereerders.

De jonge afgestorvene heet Henri Lenaerts, een naam, die in de laatste jaren in Antwerpen vrij wat gerucht veroorzaakt heeft en die, nu hij door niemand nog gevreesd, door zoovelen te meer zal hooggeacht worden.

Lenaerts was een oud schoolkamaraad van mij en alhoewel in Antwerpen onze richtingen nog al eenigzins uiteen liepen, zijn onze oude vriendschappelijke betrekkingen nooit onderbroken geworden, en is mijne achting voor hem immer gestegen.

Hij was een man kloek van wil en kloek van verstand, die in zich vereenigde die zeldzaam gepaarde gaven van breed op te vatten en met nauwgezetheid de uitvoering van breede plannen uit te werken. Hij heeft het dubbele recht op lof voor wie zijn leven nagaat, dat hij nooit in eenige tegenspraak met zichzelven verviel, en dat de moeilijkste omstandigheden, de standvastigste onspoed die trouwheid aan zijn grondbeginsel vergezelden.

Toen Lenaerts de school verliet, waar hij voortdurend schitterende onderscheidingen behaald had, maakte het voor ons geen twrijfel uit, of zijne loopbaan moest even schitterend zijn. Wat jongelingsdroomen ook hij mocht koesteren, zeker hadde niemand de ruwe waarheid voorzeid of voorzien.

Eene karige broodwinning, die hij dan nog van den eersten dag af, tegen onafgebroken betwistingen te verdedigen had; eene vroegtijdige dood na eene langzaam ondermijnende ziekte; een jongelingsleven vol kampen en vermoeinissen en zonder eenigen zegepraal, ziedaar de samenvatting van hetgeen hem te wachten stond.

Iets echter, en dit iets moest bij hem van gewicht zijn, iets moest hem troost en kracht in al die treurige dagen brengen, het bewustzijn dat hij zijne roeping volgde en zijnen plicht volbracht, dat, zoo zijne

[p. 81]

loopbaan niet schitterender was volgens de wereld, hij ze niet had willen vergulden ten prijze van eenig deel zijner overtuiging.

Lenaerts trad kort na zijn verlaten van het athenaeum in de middelbare school van Antwerpen als onderwijzer van eene der laagste klassen, hij bleef die plaats bekleeden tot een paar jaren voor zijne dood, tot op het oogenblik dus, dat zich de ziekte verklaarde, welke hem moest medeslepen.

Men moge beweren, dat hij geboren was om leeraar te worden: als men zijne hoogere begaafdheid, zijn hooger streven en verzuchten bezit, dan moet de doffe lucht eener kinderklas u wegen als lood. Men heeft hem ten laste gelegd dat hij zich minder nauwgezet van zijne onderwijzerstaak kweet, maar die aantijging is in geenen deele bewezen. Nauwe plichtsbetrachting is echter nog geen lust en genoegen in het volbrengen zijner taak en die taak was te dor, te onvergeldend dan dat zij hem niet wegen moest.

Van in die eerste jaren hield Lenaerts zich met letterkundigen arbeid bezig, hij maakte verzen met een gemak, dat hem zelven tot de overtuiging bracht, dat hij voor een dichter in de wieg gelegd was. Ik herinner mij dat het eerste zijner werken, dat hij mij voorlas, een gedicht was in Nederlandsche en Fransche verzen, die hij even gemakkelijk maakte, over eene ramp te Oostende gebeurd; verzen die eenen oproep aan de weldadigheid moesten inleiden.

Maar, al kwam later nog herhaalde malen de lust tot letterkundige bezigheid bij hem op, al aanstonds zag hij in, dat zijn weg daar niet lag. Hij deed als van Maerlant, brak af met logenlike taal en valsche boerden, en werd een verkondiger der waarheid.

De liberale, toen ministerieële partij, van Antwerpen zag al aanstonds in, van wat nut zulk aanhanger haar kon zijn; zij bood hem den post van hooofdopsteller van het Vlaamsch-liberale dagblad, den Koophandel, aan. Lenaerts trad in onderhandelingen, gaf bewijzen van vaardigheid en bekwaamheid, die hoogst voldoende werden geacht, maar de onderhandelingen stuitten af op de weigering van den jongen schrijver om zich tot het ondersteunen van een hem aangeduid programma te verbinden. Men moest hem nemen zooals hij was, met zijne eigene gedachten, zijne persoonlijke overtuiging en met de vrijheid die te verdedigen, waar hij het goedvond - of hem laten.

Men liet hem en Lenaerts bleef onderwijzer.

[p. 82]

Dit voorval is van groote beteekenis in zijn leven; het verwondert mij, dat gean zijner levenschetsers het aangehaald hebben. Het doet toch al aanstonds en met klaarheid de eigenaardige plaats zien, die Lenaerts in de Antwerpsche beweging moest innemen.

Op het oogenblik, dat hij het eerst als staatkundige denker in aanmerking kwam, was de kortstondige wapenstilstand, die gesloten was tusschen al de partijen van Antwerpen, om de ministerieële versterkingsplannen te bestrijden, uiteen gevallen, maar na die losscheuring hervereenigden zich de oude partijen niet meer zooals zij vroeger waren. Aan den eenen kant bleef een verminderd maar toch nog ver overwegend bondgenootschap voortbestaan, uit Vlaamschgezinden van alle kleur, radikalen en katholieken samengesteld; aan den anderen kant stonden de overblijfsels der oude liberale partij.

De eerste der twee partijen, de meeting, had in haren schoot de katholieken opgenomen en had dus stilzwijgend verklaard, dat zij geen klerikalismus bestrijden zou, dat zij op dit punt eene neutrale partij wilde zijn.

Die beperking in den staatkundigen werkkring aanvaardde Lenaerts niet; hem was het niet genoeg een Vlaamschgezind en anti-militaristisch programma te volgen, hij wilde ook den strijd tegen priester en priesterleer onverpoosd voortzetten en daarom kon hij zich niet aansluiten bij eene partij, die den strijd tegen verpriestering uit haar programma geschrapt had.

De tweede partij, de oude liberalen, hadden dien strijd bovenaan op hun vaandel geschreven, maar hunne vrijzinnigheid was zoo lauwhartig, hunne anti-Vlaamschgezindheid zoo weinig verholen, dat Lenaerts er even min mede over de baan kon.

Wat stond hem te doen? een partij te stichten, die en vrijzinnig en Vlaamschgezind was. Eene zware taak als men nagaat, hoe hij zich tusschen twee bestaande machtige partijen moest indringen, beiden bestrijden en van beider programma's sommige hoofdpunten overnemen.

Het is het groot feit van Lenaerts’ korte leven, dat hij in die taak door taaie werkzaamheid, door onverzwakten ijver geslaagd is. Reeds twee jaar voor zijne dood had zijne schepping, de liberale Vlaamsche bond, in Antwerpen eene belangrijke plaats ingenomen. Wel was hij de trouwe gezel van de liberale Associatie, maar in den schoot

[p. 83]

dezer oud-liberale vergadering was hem zijne eigene plaats ingeruimd. Bij de laatste algemeene herkiezing werd aan de Vlaamschgezinde liberalen het recht herkend, zonder eenige bespreking of stemming der algemeene vergadering, twee leden voor de kamer aan te duiden.

Dien zegepraal had Lenaerts in de moeilijkste, in de onaangenaamste omstandigheden behaald. Hij had te strijden tegen eene partij, wier goede bestanddeelen en bemoeiingen hij gaarne herkende; hij had te strijden in bondgenootschap met eene partij, voor wier gebreken hij niet blind was.

De strijd tegen de eerste heeft hij zoo fel gevoerd als de warmte van het gevecht eenen partijstrijd kan doen worden, feller misschien dan het werd gevergd door verdediging en bestrijding; geen enkele zegepraal heeft hem in dien langen kamp aangemoedigd.

Het bondgenootschap in de tweede partij heeft hij zich verworven door zijn talent, door zijne doordrijvendlieid, door zijne staatkundige gevatheid. Hij is gestorven voor dat de zegepraal, op het gebied der werkelijkheid, kon doen uitkomen, in hoeveel punten hij met die bondgenooten verschilde.

Het stichten, het in stand houden, het versterken van eene machtige politieke partij, dit alles bewerkte Lenaerts, dit alles is daar om getuigenis af te leggen van zijn talent en van zijne wilskracht.

Er blijft mij nog over hem te beschouwen als spreker en als schijver, maar waarlijk mijn onderwerp heeft mij zoo wijd medegelokt, dat ik u verlof moet vragen om dit laatste deel tot eenen volgenden brief te mogen verschuiven.