Brieven uit Zuid-Nederland

[p. 7]

I. Inleiding. - Onze dichters in Noord-Nederland beoordeeld. - De jonge vlaamsche toonzetters.

Gent, 17 April 1869.

Heer Opsteller,

Toen mij door U het aanbod werd gedaan, uwe lezers, bij middel van veertiendaagsche brieven, eenigzins op hoogte te houden, van wat er in Zuid-Nederland berichtenswaardig voorviel op het gebied van kunsten en letteren, en U met-eenen de bijzonderste verschijnsels van ons maatschappelijk leven mede te deelen, aanvaardde ik die taak met meer gretigheid dan mijne geschiktheid om haar te vervullen misschien wel had mogen veroorloven.

Eene beste verrechtvaardiging dier handelwijze, tegen over mij zelven en tegenover uwe lezers, vond ik in mijne ingenomenheid met uw plan, ‘de broeders uit het Noorden’ eenigzins geregeld te onderhouden over het geestesleven van de landen van herwaarts over, en zoo al weder een truweelvol mortel bij te brengen, tot het verbinden der, helaas! nog al losse grondvesten, waarop het gebouw onzer zedelijke éénheid moet berusten.

Ik acht mijne taak daarom verheven en schoon en zal trachten ze gewetensvol te vervullen. Ik acht uw plan nuttig; meer nog: nood-

[p. 8]

zakelijk, als ik naga, hoe weinig er tot nu toe in dien zin gedaan werd, hoeveel er zelfs gedaan werd, dat regelrecht strijdig was met het aan beide zijden luide uitgesproken gevoelen, dat, is ons staatkundig leven dubbel, ons geestesleven zooveel mogelijk één zijn of worden moet.

Ik wenschte wel, dat de stichting van ‘het Vaderland’, evenals de afschaffing van het zegelrecht, zoo te goeder ure gelijktijdig samenvallende, erin slagen mocht, iets en veel te doen tot het stichten van een ander ideaal Vaderland, waarvan alle minnaars en beoefenaars van Nederlandsche kunst en letteren burgers heeten zouden, en waarvan de eerste wet zou zijn belangstelling en aanmoediging voor ieder, die iets bijdraagt tot verheffing van dit vereenigde gemeenebest van denken en streven.

Ik noemde uwe onderneming noodzakelijk en zoo dunkt mij mag ze heeten, als men nagaat met welke flauwhartigheid, met welke schuchterheid ten uwent meestal nog de naam van een Zuid-Nederlander uitgesproken wordt. Zagen wij onlangs nog niet, dat de Gids, toen hij zijne lezers eenige bladzijden, die dan toch van zulken afschrikkenden ernst, noch van zulke onverschoonbare vooringenomenheid getuigden, over een paar onzer beste jongere dichters te lezen gaf, deemoedig om verschooning bad, dat hij hen zoolang met jongens uit Vlaanderen had beziggehouden.

De jongens heeten Frans De Cort en Julius Vuylsteke. Men moge verschillen van denkwijze over den aard en de verhevenheid hunner dichtergave; maar in geen geval denk ik, dat een Nederlander zich te bəkreunen hebbe over het gepraat van lieden, die het hem euvel nemen zouden, die dichters ernstig te doorlezen en er een ernstig gerechtvaardigd oordeel over te strijken. Nog veel min schijnt het mij begrijpelijk, hoe een Isengrim van den Spectator, tusschen het aanhalen van een vers van Heine en een van Goethe, terwijl hij zich aan een Rhijnsch zonneken deugd doet, zijn oordeel over den eersten van beide jongens kan samenvatten in den wanhopigen uitroep: maar is er dan toch niets goeds in!

Dan liever gezwegen, dan zoo gesproken. - Onverschilligheid is een erg kwetsend wapen; maar erger nog schijnt mij de beschaamde aandacht van iemand, die ons aarzelend en schoorvoetend vermeldt, of de medelijdende aanmoediging van iemand, die het plicht acht niet onverschillig jegens ons te blijven, maar vindt dat die taak hem te zwaar is.

[p. 9]

Het verschil van uwe handelwijze met die van andere Hollandsche bladen of tijdschriften, doet mij uw plan des te schooner vinden, en wenschen, dat het niet alleen ten uwent maar ook ten onzent, waar men zich, helaas! over het algemeen nog al weinig om u bekommert, talrijke navolgers moge vinden.

Op een merkwaardig verschijnsel in onze kunstwereld wil ik al aanstonds uwe aandacht trekken.

In Zuid-Nederland zijn in de laatste jaren eene gansche schaar van jonge verdienstvolle componisten opgetreden, die leven en beweging hebben doen geboren worden op een terrein, waar vóór weinig tijds niets voorhanden was dan dorheid, of misschien een enkel verlaten en vergeten struik.

Benoît trad aan de spits der jonge school op. Benoît was de apostel der nieuwe leer en predikte, dat er Vlaamsche muziek mogelijk was. Hij had het dweepende geloof der apostels en den geest van opoffering en zelfverloochening, die de belijders van eene gedachte bezielen. Meer nog, hij had de gave der wonderen, die ook de meest verstokten bekeert en voerde het mirakel uit, eene grootsche eigenaardige muziek op Vlaamschen text te stellen en te doen uitvoeren.

Zijn Lucifer werd te Gent, te Brussel, te Antwerpen door honderden gezongen en door duizenden toegejuicht. Zangers en publiek, die het vroeger beneden hunne deftigheid zouden geacht hebben Vlaamsch te zingen of naar Vlaamsch te luisteren, vonden Benoîts muziek prachtig en verkondden het alom. Zelfs de vrouwen, de nederigste slaven der mode, dorsten Benoîts taal zingen en Benoît bij elke gelegenheid bekronen.

Voor een paar maanden voerde men te Antwerpen voor de eerste maal een tweede oratorio, de Schelde, van denzelfden meester uit, en met gelijke geestdrift als zijn voorganger werd het begroet. Verleden zondag werd hetzelfde oratorio voor de zesde maal te Brussel met geestdriftigen bijval gezongen. Tusschen beiden in had Benoît ons eene Cantate Prometheus, en eenige melodische liederen laten hooren; hij zelf was, in de officieel hervlaamschte stad Antwerpen, tot bestuurder der nieuw gestichte zangschool beroepen, en had zich daar met zijnen doortastenden vernieuwingsgeest aan het werk gezet, om eene schaar uitvoerders naar zijne hand te vormen.

Hierin is hij boven alle verwachting gelukt. - Beter nog: jonge

[p. 10]

componisten van talent hebben zijn spoor gevolgd en brengen nog dagelijks werken voort, welken het vooral aan uitvoerders ontbreekt, om voor goed te doen erkennen, ook door de hardnekkigste en de meest belanghebbende loochenaars van al wat vaderlandsch geestesleven bij ons is, dat de Vlaamsche muziek niet alleen bestaat in posse maar ook in esse.

Opmerkenswaardig is te dier gelegenheid het verschijnsel, hoe nauw ten onzent in de laatste tijden de herboren muziek met de poëzij hand in hand gaat. Bijna overal, waar een jonge toonzetter optreedt, ziet men hem naast eenen dichter voortstappen, die voor hem en met hem werkt, zoodat door hunne gezamentlijke broederlijke kunstvereeniging, de gedachte in haren dubbelen vorm in het leven geroepen wordt en aan het licht komt.

Benoît en Hiel is het eerste kunstpaar, dat wij optreden zagen. Hiel leverde texten voor Benoît's oratorio's, tooneelwerken, cantaten en liederen. Sindslang zijn wij gewoon hunne namen naast elkander te zien, en ze bij het uitvoeren hunner werken naast elkander toe te juichen.

In Brugge werkt de toonzetter Waelput, daar onlangs tot bestuurder der zangschool benoemd, met den dichter Versnaeyen te zamen. - In Gent vernamen wij dat Van Gheluwe, voor text zijner melodiën een goed getal van Vuylsteke's gedichten koos. - Daar nog werkten sedert jaren, de tooneelschrijver Destanberg en de componist Miry samen. - In Antwerpen zagen wij in de laatste tijden nog twee toonzetters van talent optreden, namelijk Fernau en Mertens. De eerste vooral legde er zich bijzonder op toe, degelijke dichtstukken, ook van Noord-Nederlandsche schrijvers te vertolken.

Dit alles zijn verblijdende voorteekens eener krachtige geboorte of hergeboorte onzer toonkunst. Verblijdend, omdat zij ruimer geestesleven en meer scheppingskracht verraden, verblijdend omdat zij eigenaardig en Nederlandsch zijn.

Al die jonge toonzetters toch, zijn wat wij hier Vlaamschgezind noemen - een woord dat ik uwen lezers wel eens nader denk te verklaren, - een paar der grootste onder hen, namelijk Benoît en Gevaert, die ons sindslang verlaten heeft, hebben in hunne schoonste werken de doordringende melodiën onzer oude Vlaamsche muziek doen herleven. In de Schelde dreunt het Wilhelmus van Nassauwen geest

[p. 11]

driftig door de krachtigste brok van het gedicht. - In Jacob van Artevelde klinkt het oude Tabakslied betooverend het meesterwerk door.

Het leven voor eene gedachte, het strijden om die gedachte te verwezenlijken of te doen zegepralen, schept groote volkeren, of groote mannen en schept ook kunstenaars. In de twee laatste prijskampen van Brussel, tot dan toe uitsluitend Fransch, werd het Nederlandsch toegelaten en waren het Vlamingen, die de eerste prijzen wegdroegen.

Ook ons zingend publiek wordt ernstiger en Vlaamschgezinder. De groote werken van Benoît droegen hiertoe in ruime mate bij. Hier in Gent alleen zien wij drie groote maatschappijen wedijveren in het uitvoeren van groote meesters en van Vlaamschen zang. Nevens de Koormaatschappij, die eerst den Lucifer en den Prometheus van Benoit, den Jacob van Artevelde van Gevaert, benevens den Sabbat van Hanssens en de Athalie van Mendelssohn in de laatste tijden opvoerde, zien wij de Melomanen, die deze week nog den 42ⁿ psalm van Mendelssohn in het Nederlandsch en de Lyrische zangen van Saul voordroegen; naast hen mogen wij met eere de uitsluitelijk Nederlandsche Koormaatschappij het Willemsgenootschap vermelden, die deze week nog een concert gaf, op welks programma stukken uit Rossini's Moïse en uit Haydn's Schepping praalden.

Gij ziet, er is naijver voor het goede, beweging op de baan van het schoone ten onzent. Men is jong en vol hoop en vuur; mocht die hoop niet verijdeld worden en dit vuur niet in rook opgaan, dit ware wenschelijk voor onze gezamentlijke Nederlandsche kunstontwikkeling. - Mocht Noord-Nederland eenig belang stellen in de worsteling, die ten onzent gevoerd wordt tegen het proza en tegen de verfransching: het zou ons eenen goeden en zichzelven geenen kwaden dienst bewijzen.