Religie en socialisme

[p. 5]

[Openingswoord]
Mr. M.J.A. Moltzer

Geestverwanten en belangstellenden!

TERWIJL ik U, die in zoo aanmerkelijken getale naar dit, ons tweede Religieus-Socialistische Congres in Nederland zijt opgegaan, welkom heet, gaan onze gedachten als vanzelf terug naar onze eerste bijeenkomst van nu twee jaar geleden. Het zijn warme herinneringen, die bij ons worden opgewekt. Immers naar binnen en naar buiten is dit eerste congres een succes geweest, ja men zou zelfs van een openbaring kunnen spreken. Niemand had een dergelijke belangstelling uit alle deelen van ons land verwacht, als ons in werkelijkheid is te beurt gevallen. Wij zijn in die dagen versterkt geworden in het bewustzijn van innerlijke kracht; wij telden meer vrienden dan wij zelf wisten; een gevoel van te zijn een groeiende beweging heeft zich sinds dien sterker dan ooit te voren van ons meester gemaakt.

Doch ook naar buiten was de aandacht op onze beweging gevestigd. In de socialistische pers heeft vriend en vijand van ons getuigd, terwijl ook van kerkelijke zijde artikelen aan ons streven werden gewijd. Ja, zelfs in 's lands vergaderzaal heeft meer dan één spreker zich bij de algemeene begrootingsdebatten over ons uitgelaten.

Voor velen staat het als een paal boven water, dat religie en socialisme zoozeer tegengestelde grootheden zijn, dat daarbij of de religie, of het socialisme in het gedrang komt.

Vooral in sterk links georiënteerde kringen acht men onze beweging voor het socialisme een gevaar. Men vreest, dat daarvan een verslappende werking op den proletarischen strijd uitgaat. Ware dit zoo, dan zou inderdaad het religieus-socialisme zijn ver-

[p. 6]

oordeeld. Want in welk opzicht wij ons van Marx hebben afgekeerd, hierin is hij onder meer nog steeds voor ons een ontdekker en gids, dat het de arbeidersklasse is die door haar politieken en economischen strijd in het bijzonder geroepen is om het socialisme tot verwezenlijking te brengen. Zonder dien strijd geen socialisme, zoo zeggen ook wij, waaruit noodwendig voortvloeit, dat, ware het tot ons gerichte verwijt juist, wij ons eigen graf zouden delven. Wij werpen het echter van ons: in alle kringen der moderne arbeidersbeweging vindt men onze vrienden, terwijl verscheidene leiders met groote waardeering tegenover ons staan of zich tot de onzen rekenen.

Men zal het ons toch niet verwijten, dat wij den strijd niet zonder meer aanvaarden en daaraan zedelijke maatstaven willen zien aangelegd. Wij zijn zelfs van oordeel, dat de arbeidersklasse des te onoverwinnelijker in haar prachtigen strijd zal zijn naar de mate deze in zijn doeleinden en methoden vergeestelijkt wordt. Want achter het socialisme, dat den eisch stelt van de vermaatschappelijking der productiemiddelen, staat het socialisme van de verbroedering aller menschen, hetwelk nooit en te nimmer uit het oog mag worden verloren.

Van Christelijke zijde worden ons vooral twee dingen voor de voeten geworpen: de klassenstrijd en de vaagheid van wat wij onder religie verstaan.

Klassenstrijd en Christendom heeten met elkaar onvereenigbaar. Wij erkennen, dat zij met elkaar een volstrekte tegenstelling kunnen vormen, als de voedingsbodem van dien strijd niets is als onverzoenlijke haat tegen elkeen, die lid is van de klasse, welke men bestrijdt; als er geen plaats in het menschelijk hart gelaten wordt voor gevoelens, die boven den

[p. 7]

strijd uitgaan, als de naastenliefde is weggevaagd of zich beperkt tot de eigen klassegenooten. Maar dit is geenszins onverbrekelijk met het begrip klassenstrijd verbonden. Van Christelijke zijde is slechts verwerping van het gewraakte begrip gerechtvaardigd, indien alle strijd uit den booze wordt geacht. En daarvan hebben wij nog niet veel gemerkt, gezien het standpunt dat in de Christelijke gelederen ten opzichte van het militairisme wordt ingenomen.

En wat te zeggen van de vaagheid onzer denkbeelden? Onder ons zijn er, wier godsdienstige overtuiging sterk is gegrondvest, anderen, wier religieuse gevoelens niet of nog niet in scherp omlijnde begrippen zijn omgezet; maar hoe dit zij, uit krachte van onze religie, orthodoxe of vrijzinnige, theïstische of pantheïstische, Christelijke of universeele, eischen wij een economisch bestel, waarin de menschheid niet noodzakelijk in twee klassen uit elkander wordt gerukt en waarin niet tengevolge van het winstbejag als economisch beginsel de geestelijke mensch vertrapt wordt. Wij weten wel, dat velen in het vrijzinnig Protestantisme de vragen naar de verhouding tusschen kapitalisme en Christendom ontoelaatbaar achten, als zoude de religie slechts een individueele zijde hebben, waardoor heel wat geloovigen, die niet tot de naieven behooren, een dubbel leven lijden tot schade van hun ziel. En wat de Katholieken en orthodoxe Protestanten betreft, zij hebben zich zoo vastgelegd op hun kamp tegen den klassenstrijd en voor het solidarisme, dat zij vergeten een onderzoek in te stellen naar den invloed van het kapitalisme op het geestelijk leven van alle lagen der samenleving. Het is maar al te zeer bekend, hoe het dogma van den zondeval der menschheid verslappend kan werken

[p. 8]

op den wil slechte toestanden uit de wereld te helpen. Worden wij socialisten niet meermalen voor dwaze optimisten uitgekreten, die geen rekening houden met de zondigheid der menschelijke natuur. Een socialistische gemeenschap zou slechts mogelijk wezen, indien de menschen engelen waren. Juist echter omdat wij weten, dat de mensch zoo zwak is, dat hij in een kapitalistische wereld zoo uiterst moeilijk tot een geestelijk peil zich vermag te verheffen, daarom eischen wij een socialistische productiewijze, waarin wat minder op de menschelijke hebzucht gespeculeerd wordt.

Langzaam doch zeker dringt trots kerkelijken tegenstand in het brein der Christelijke massa door, dat door ons vraagstukken aan de orde worden gesteld, die niet met een enkel machtswoord uit den weg te ruimen zijn. Wij zullen er dezer dagen wel meer van hooren. Het is wel merkwaardig, dat de drang naar het socialisme zich overal in de Katholieke wereld krachtiger doet gelden dan in de Protestantsche. Dat is een quaestie van tijd. Onder de gereformeerden zijn er te vinden, die voor ons werk sympathie gevoelen. Het is gevaarlijk voorspellingen te doen, maar het zou mij niet verbazen, indien over een aantal jaren wij van deze plaats naar een Calvinist zouden luisteren, zooals wij nu naar een Katholiek zullen mogen doen, die trouw is en blijven wil aan zijn Kerk. Luider, steeds luider zal de stem der liefde en gerechtigheid zich laten hooren, blootleggende de verwoestingen, die het kapitalisme in de geesten der menschen aanricht, eischende de verwezenlijking van de socialistische mogelijkheden, welke in het kapitalisme verborgen liggen.

Als wij zien, wat in de korte spanne van twee jaar gebeurd is, hebben wij reden met vertrouwen

[p. 9]

de toekomst tegemoet te zien. Ik denk daarbij aan verschillende religieus-socialistische bijeenkomsten in het buitenland, aan de oprichting van nieuwe tijdschriften en bladen op ons terrein als het Zeitschrift für Religion und Sozialismus, uitgegeven door den Bund der religiösen Sozialisten Deutschlands, als Das Rote Blatt der Katholischen Sozialisten, sedert 1 Januari van dit jaar in Keulen verschijnende. Voor ons land zij vooral gewezen op het ontstaan van de Wetenschappelijke Werkgroep voor religieus-socialisme, die haar eersten bundel Religieus-socialistische Studiën heeft gepubliceerd. Met bijzondere waardeering gewagen wij van dezen arbeid, omdat één van de eerste dingen die noodig zijn, naast geestelijke verrijking en versterking, wetenschappelijke ontleding der aanhangige vraagstukken. is.

Ondertusschen, wij staan nog aan den aanvang van ons werk. Er is nog zooveel, dat om oplossing vraagt. Aan vorm en inhoud moet nog heel wat tot ontwikkeling worden gebracht. Veel gestage arbeid ligt voor den boeg, waartoe ieder religieus-socialist naar zijn vermogen geroepen is mee te werken. Maar wij zijn vol goeden moed, omdat wij geloof hebben in onze socialistische arbeidersbeweging, geloof in den geestelijken achtergrond van ons socialisme, geloof in Hem, uit Wien alle dingen zijn en Die ons roept tot Zijn dienst in den socialistischen strijd. Mogen deze dagen van samenzijn verhelderend werken, door onze eensgezindheid naar buiten indruk maken, maar ons voor alles sterken in ons gevoel van dragers te zijn van een rijk bezit, dat groote verantwoordelijkheid op ons legt.

En hiermee open ik dit tweede Religieus-Socialistische Congres in Nederland.