Kultuur en wetenschap in het nieuwe Rusland

[p. 139]

Het Marx-Engels instituut te Moscou
Nico Rost

Het Marx-Engels-instituut te Moscou is zonder twijfel een der belangrijkste scheppingen op cultureel gebied, die de Sowjet-regeering tot stand bracht, hetgeen door talrijke bekende sociologen der Tweede Internationale volmondig erkend wordt. Deze mogen nu zeggen dat het Marx-Engels-instituut, zooals dit door een der oudste bolchewiki prof. Rjasanof bestuurd wordt, een nieuwe Tempel is geworden ter vervanging der oude, ik kan hierop enkel antwoorden, dat ik een diepen eerbied heb voor de priesters die deze leer aanhangen en in deze tempel de eeredienst verrichten. Men is inderdaad, wanneer men dit instituut bezoekt, te midden van het allerheiligste van het communisme.

In het vroeger paleis van vorst Dolgoruki aan de Moskwa is alles samengebracht wat van en over Marx en Engels geschreven werd, door hun bestudeerd, beïnvloed of geciteerd, alles in de meest uitgebreiden zin des woords. Hier, aan de oevers der Moskwa werd een bilbliotheek gesticht, voor het meerendeel bestaande uit werken, die jarenlang enkel in het verborgen konden worden bestudeerd, wier auteurs tot de politieke paria's van Europa behoorden, die aan vervolging en miskenning blootstonden en hier eerst in hun ware grootheid erkend worden, een plaats vonden waar ze eindelijk ‘thuis’ waren. In nog geen vijf jaren tijds zijn al deze werken met ontzaglijke moeite en kosten bijeengebracht: boeken, brochures, couranten, proclamaties en affiches, een verzameling van reeds meer dan 100.000 nummers, die zich nog dagelijks uitbreidt. Men meene dus niet dat het Marx-Engels-instituut zich een kleine begrensde taak voor oogen heeft gesteld, dat hier alleen maar wat brieven van Marx en Engels - een buste - misschien een schrijftafel of stoel en enkele portretten aanwezig zijn. Men doet goed de gedachte aan een dergelijk museum - zooals wij dit van beroemdheden op allerlei gebied dikwijls in Europa aantreffen, terstond te laten varen.

Het Marx-Engels-instituut heeft een geheel ander doel, dat ik het best met de woorden van Rjasanof zelf kan omschrijven: ‘das Marx-Engels-lnstitut will ein Institut sein, wo der Forscher unter den denkbar günstigsten Bedingungen die Genesis, Entwicklung und Ausbreitung der Theorie und Praxis des wissenschaftlichen Sozialismus, des revolutionären Kommunismus studieren kann, so wie ihn Marx und Engels geschaffen und formuliert haben.’

[p. 140]

Bij een rondgang, door de verschillende zalen valt het op hoe volledig deze verzameling reeds thans na vijf jaren is samengesteld. Elk land heeft zijn kabinet. In de Duitsche afdeeling vraag ik naar de werken van den Mainzer Clubist George Forster, dien grooten Duitschen bewonderaar der Fransche Revolutie, die van allen verlaten te Parijs stierf. Het aantal werken dat men mij over hem toont is grooter, dan hetgeen de Pruisische Staatsbibliotheek te Berlijn hierover bezit. Een geheele wand is gevuld met literatuur over de boeren-revolutie van 1525, met werken van en over Thomas Münzer. Ik zie de werken van Franz Mehring, dien grooten Duitschen historicus (in 1919 te Berlijn gestorven), die hier de eereplaats inneemt, die hem toekomt. In de eerste zaal der Duitsche afdeeling is alles verzameld wat betrekking heeft op het Rijn-probleem en de stad Keulen. Hier zijn de jaargangen van de ‘Rheinische Zeitung’ en de ‘Neue Rheinische Zeitung’, die immers door Marx werd geredigeerd. Ik lees hier ook een afschrift van een akte uit het Duitsche ministerie van justitie over ‘den Literat Karl Marx und seine Brochüre das Kapital’. In de Fransche afdeeling vraag ik naar Babeuf. De directeur van het kabinet is een Babeuf-kenner en de collectie die hij samenbracht zal zeker nergens vollediger zijn. Hier zijn verder de volledige werken der Encyclopaedisten, vlugschriften uit de Fransche revolutie, brochures over en van Danton, Robespierre, Cloots, Fouquier Tinville, Saint Just en vele anderen, die men alleen hier zóó volledig kan bestudeeren. Een aparte kast bevat werken en brochures over en van den grooten Volksvriend der Revolutie: Marat, waaronder alle nummers van het door hem geredigeerde blad ‘l'Ami du peuple’. Ook het materiaal over de Commune van 1871 is groot. Bijna alle couranten uit die dagen zijn hier verzameld, alsook talrijke geschriften van Louise Michel en Blanqui. In de Italiaansche afdeeling treft een uitgebreide Mazzini-bibliotheek en een complete editie van de verzamelde werken van den Marxistischen theoreticus Antonio Labriola. De directeur van deze afdeeling toont mij enkele nog nimmer gepubliceerde brieven van Engels, uit den tijd dat deze de eerste secretaris der Eerste Internationale was. De brieven zijn in het Duitsch geschreven en bevatten talrijke uitvallen tegen Bakunin en de ‘verfluchte Bakunisterei’. In de Engelsche afdeeling zie ik een groote Cromwell-literatuur, talrijke boeken over het Chartisme, eerste drukken van de werken van Shelley's schoonvader Godwin, van Thomas More, Stuart Mill, Adam Smith en anderen.

Een Hollandsche afdeeling is nog in wording. Is het een wonder dat men daaraan tot heden nog weinig aandacht besteedde en

[p. 141]

eerder aan andere aanwinsten dacht? Ik zie er de laatste aflevering van de Socialistische Gids met een bijdrage o.a. van - den weggeloopen Rus dr. Boris Raptschinsky. Een der laatste aanwinsten is het academisch proefschrift van Mr. Dr. I. Brugmans over het Hollandsche proletariaat aan het einde der 19e eeuw. De gedenkschriften van Troelstra zijn - naar men mij verzekert besteld.

Ook de anarchisten zijn in het Marx-Engels-instituut rijk vertegenwoordigd. Men heeft de laatste jaren op dit gebied vele belangrijke aankoopen gedaan. Ik zie in de Spaansche afdeeling een groote Ferrer-bibliotheek, in de Duitsche de bekende Stirner-bibliotheek, door den Stirner-biograaf Mackay aan het Marx-Engels-instituut verkocht. Ik zie ook een exemplaar van de zeer omvangrijke Bakunin-biografie van Nettlau, die tot heden nog niet gepubliceerd werd en waarvan slechts enkele getypte exemplaren bestaan.

Het allerheiligste in deze socialistische tempel is het Marx-Engels kabinet, waar alles bewaard wordt wat van beiden afkomstig is. Hier zijn in de eerste plaats eerste edities van hun werken, alle couranten, waarin artikelen van hun hand verschenen. Het nagelaten werk van beiden is in ongeveer tien brandvrije kasten opgeborgen. Het grootste deel der nalatenschap bevond zich in handen van Eduard Bernstein - in het S.D.P. Archief te Berlijn, het archief van de stad Keulen en het geheime Staatsarchief te Berlijn. Deze personen en instellingen waren niet geneigd deze manuscripten af te staan. Professor Rjasanof heeft toen al deze manuscripten, brieven, aanteekeningen en ontwerpen pagina voor pagina laten fotografeeren. In deze tien kasten bevinden zich dan ook 55.000 fotografische opnamen. Het Marx-Engels-instituut aan de Moskwa is zoodoende in het bezit van het complete werk van Marx en Engels - van al hetgeen door deze beiden geschreven is. Hier zijn zoowel de opstellen, die ze op de lagere school schreven, als het manuscript van het Kapitaal, hier zijn Marx brieven uit Engeland evengoed als de brieven die Engels aan zijn moeder schreef. Een staf van medewerkers, waaronder de beste Russische Marx-kenners zijn dag in dag uit bezig al deze manuscripten te onderzoeken, te catalogiseeren, te vertalen en van aanteekeningen te voorzien. Naast talrijke bibliografieën, o.a. van het Saint Simonisme, het Chartisme, de Eerste Internationale, de Parijsche Commune, Lamenais, Weitling, Bauer, Lassalle, enz. enz. - vervaardigt men talrijke registers (o.a. op ‘Herr Vogt’). Uitvoerige inlichtingen verstrekt men mij over de complete wetenschappelijke uitgave van de werken van Marx en Engels. De Russische editie zal 36 deelen beslaan, waarvan tot heden

[p. 142]

zes verschenen. De redactie van deze editie is in handen van Prof. Rjasanof. De verschenen deelen bevatten reeds veel tot heden ongedrukt werk (o.a. twee brochures van Engels tegen Schelling). De overige publicaties van het Marx-Engelsinstituut moeten als inleiding tot of commentaar op deze uitgave beschouwd worden. Men vertelt mij bijzonderheden over een uitgave van het complete werk van Plechanow, in 27 deelen, waarvan tot heden 20 verschenen zijn, over een complete uitgave van Kautsky's werken, in 25 deelen. Van een uitgave in vier deelen van Lafargue zijn reeds twee verschenen en van een serie ‘Bibliotheek der Materialisten’, onder redactie van Rjasanof en Deborin, verschenen twee deelen over Feuerbach, een deel over Holbach en een deel over Lamettrie (de auteur van dat merkwaardige, thans weer actueel geworden werk ‘l'homme machine’). Het eerste deel van een op onbepaalde tijden verschijnend tijdschrift ‘das Marx-Engels-archiv’, waarvan ook te Frankfurt a M. een Duitsche uitgave verschijnt, bevat jeugdwerk van Marx en Engels (uit de jaren 1845 en 1846), brieven van Marx aan Vera Sassulitsch en belangrijke bijdragen van Deborin.

De Oostenrijksche sociaal-democraat Friedrich Adler, die men toch zeker geen vriend van Sowjet-Rusland noemen kan, moest onlangs dan ook erkennen: ‘het Marx-Engels-Instituut te Moscou is de plaats waar men de werken van Marx en Engels en de geheele socialistische literatuur veel beter bestudeeren kan dan ergens anders ter wereld.’