Kultuur en wetenschap in het nieuwe Rusland

[p. 30]

Menschelijke historie en kunst
W. Steenhoff

Bij gemis aan ervaringen ben ik niet in staat tot het geven van positieve bevindingen omtrent den tegenwoordigen ontwikkelingsstaat van het geestesleven in Rusland. Als menig ander nam ik kennis van eenige jonge schrijvers, waaronder laatst Boris Pilniak me trof door een geheel nieuwen, doch onpretentieuzen, vorm van romanschrijven - zag ik enkele films en hoorde van de tegenwoordige vruchtbare activiteit op tooneelgebied in Rusland. Dan herinner ik me een zeer merkwaardige tentoonstelling van jonge Russische beeldende kunstenaars, eenige jaren geleden in Amsterdam, waaraan ik ook nog voor een klein deel de hand heb gehad. Zoo sta ik dus als tallooze anderen tamelijk vreemd aan de artistieke bedrijvigheid in het tegenwoordige Rusland. Echter, al ware ik in het land zelf geweest en kon er dus wat meer van vertellen, dan nog zou dat maar van zeer betrekkelijke waarde zijn, daar in het tegenwoordige, ook ginds de ontwikkeling nog wel sterk aan koersverandering onderhevig zal blijken. Het eenige - of het voornaamste - waarvan ik me ginds zou wenschen te overtuigen, is de groeiende belangstelling voor dingen van het geestelijk leven bij de Russische massa's, waarover ik uit geloofwaardige berichten en mededeelingen, herhaaldelijk vernam. Dat is zeker een hoopvol teeken en mocht het zoo zijn, geeft het meer steun aan een vast geloof, dat ik heb. Want al weet ik zoo goed als niets van hetgeen er daar buiten het economische, ook in het ideëele leven omgaat, geloof ik zeer stellig, dat vanuit de machtige historische beweging, die in Rusland haar meest radicalen vorm heeft aangenomen, zich in de toekomst zal gaan ontwikkelen een geheel nieuwe wereldcultuur en een kunst (als er dan ten minste nog van kunst, gelijk tegenwoordig gesproken wordt!) in vormen, die wij nog niet kunnen vermoeden, omdat ze zal ontbotten uit nog diep verscholen levenskernen.

Dat geloof is niet een hersenschim, maar steunt op reëele gronden, is een conclusie van gebeurende dingen onder onze oogen en wijder-weg, over den geheelen aardbol. Want ieder die zien wil, moet gewaar worden, dat in alle opzichten, zoowel stoffelijk als ideëel, de wereld bezig is van aanschijn grondig te veranderen, dat het eeuwenoude bouwsel van beschaving en maatschappelijke orde schrikbarende teekenen van kanteling vertoont die steeds moeilijker te stutten schijnen. Het laat zich ook steeds duidelijker aanzien, welke nieuwe en tot heden in de beschavings-geschiedenis onmondig-geachte macht het hoofdaan-

[p. 31]

deel zal hebben in het leggen der grondslagen van een nieuwe wereldorde, de in opgroei niet meer te fnuiken massale macht van de overgroote, numerieke meerderheid van de werkers, die nu nog wordt aangeduid als het Proletariaat. Het Proletariaat zelf, in zijn menigvuldigheid van millioenen naamloozen, zal echter als drager van kernen voor een nieuwe geestescultuur of kunstorde, zichzelf nog te zuiveren hebben van den aankleef der oude burgerlijke ideologie, van zijn eigene - en oneigenlijke - bourgeois-eigenschappen en gewoonten. Want van de beschaving der menschen van den ‘hoogeren stand’, de bevoorrechten op aarde door toevalligheden van geboorte, etc., heeft het, als een lakei, veel manieren overgenomen. Het zal eerst op reële of materialistische basis geheel zich zelf moeten worden, vóór de geestelijke krachten werkzaam kunnen worden - vóór de burgerlijke cultureele ijveraars zullen gaan merken, zooals Loenatscharski treffend zegt: ‘hoeveel gezonde en in de kiem sluimerende schatten het proletariaat zelf hun aanbiedt’.

We spreken nu al wel eens van den ‘gezonden volkshumor’ met zijn ongepolijste, soms rauwe vormen en daarin ligt opgesloten de erkenning van potentieele superioriteit. Anderzins spotten we wel met de melodramatische of sentimenteele hebbelijkheden van het ‘mindere volk’, maar nemen daarbij niet in acht, dat het juist dàn niet zich zelf is, maar na-äper van de civilisatie, zooals een werkman zijn kamer oppronkt met pluche stoelen.

Wanneer echter al die millioenen, evenzeer als nu de enkele duizenden, ook in den toestand komen van te kunnen leven - wat niet alleen hun natuurrecht maar ook hun goddelijk recht is, krachtens het feit hunner geboorte en namens de Christelijke leer: dat allen geschapen zijn naar Gods' beeld - zullen zij hun schade, door de eeuwenlange afgedwongen onthouding aan den arbeid der beschaving wel inhalen. En ze zullen, dat ruimelijk inhalen en hun samenwerking, of geestelijke inmenging daaraan, is voor ons nu nog ten eenenmale van onberekenbare waarde. Want het zal dan eerst worden - niet een klassen, maar een menschenbeschaving, die, terzijde van een uitgemergelden voedingsgrond, haar groeikrachten vinden zal uit een geheel nieuwen bodem. Echter, we moeten de tijd zijn werk laten doen, en hem niet eigengerechtigd daarin willen overhaasten. Geen van ons allen toch, zal waarschijnlijk iets meer in zijn leven meemaken dan het stadium der voorbereiding. En de kunstbeoefenaars van heden moeten er zich mee tevreden stellen daaraan deel te kunnen nemen, zonder eenige inbeelding van individualistisch overwicht.