De held en de schare

Een verbeelding van Garibaldi en de Italiaanse vrijheidsbeweging

[p. V]

Aan mijn jonge genooten in alle landen.

Toen ik een kind was, zag mijn hart zijn naam
liefste van glans, tusschen stralende stralen
en nu mijn middag wordt tot avonddalen
kwam ik eindelijk met hem tot lang verzaam.

De liefde bleef, gelouterd door de tijden,
getoetst aan kennis, door begrip verlicht;
de liefde heeft dit teeken opgericht
om mijn jonge genooten te verblijden.

Om hen te sterken met zijn klaren moed,
om hen te vormen met zijn mild hanteeren
óók van het zwaard. Dat zijn groot hart weerkeere
in elk der harten die mijn spijze voedt.

[p. VII]

Voorrede

De eerste en in sommige opzichten de voornaamste bron tot de kennis van Garibaldi's leven vormen zijn eigen Gedenkschriften. De inhoud er van bestaat voor het grootste deel, gelijk bij een militairen aanvoerder natuurlijk is, uit een uitvoerige beschrijving der vele krijgsondernemingen te land en te water waarvan hij de leiding heeft gehad. De technische bijzonderheden, uit der aard der zaak in een dergelijke beschrijving telkens voorkomend, maken de lezing van het boek ondanks de geest van edele, sterke waarachtigheid waardoor het gedragen wordt, voor den leek in militaire zaken tamelijk vermoeiend. Van belang voor mijn eigen doel: Garibaldi's persoonlijkheid ten voete uit te verbeelden was vooral het deel der gedenkschriften waarin hij verhaalt over zijn kinderjaren en dat over zijn Zuid-Amerikaanschen tijd. Enkele passages in mijn boek, zooals de beschrijving van de bark Costanza, het eerste schip waar Garibaldi als jong matroosje op uitvoer en de schildering der Zuid-Amerikaansche prairie, heb ik bijna woordelijk aan de gedenkschriften van mijn held ontleend.

Over de rol van Garibaldi bij de totstandkoming der Italiaansche eenheid en onafhankelijkheid is ontzaglijk veel geschreven. Van bijzondere beteekenis onder deze groote massa van geschriften zijn de herinneringen zoowel van deelnemers aan de door Garibaldi aangevoerde veldtochten en expedities als van anderen zijner tijdgenooten die in persoonlijke relatie tot hem hebben gestaan. Hiertoe behooren o.a. de werken van Vecchi, Balbi en Jessie White-Mario. Zij bevatten vele belangwekkende bijzonderheden uit Garibaldi's leven, en weerspiegelen zoowel de wonderbaarlijke macht van zijn persoonlijkheid over menschen als de warmte van het gevoel waarmee zijn strijdmakkers en helpers hem aanhingen. Onder de geschriften van deze kategorie wil ik nog speciaal vermelden het uitvoerige dagboek van den Nederlandschen schilder Koelman, die de ontwikkeling der gebeurtenissen te Rome sedert de verkiezing van Pius IX tot aan het einde van het beleg meemaakte. Híj heeft Garibaldi niet persoonlijk gekend, maar zijn optreden in de bewogen dagen van het beleg kunnen gadeslaan en een onuitwischbaren indruk gekregen van zijn persoonlijkheid. Het werk van Koelman, die een goed

[p. VIII]

waarnemer was en het waargenomen levendig en pittig wist te beschrijven, is mij van groot nut geweest bij de samenstelling van het hoofdstuk van mijn boek over het beleg van Rome.

Het aantal biografieën van Garibaldi is legio; met hun inhoud is het echter niet anders gesteld dan met dien van de levensbeschrijvingen van beroemde mannen in het algemeen. De meeste zijner biografen schrijven voor wat het grootste deel van hun werk betreft elkaar eenvoudig na; men vindt daarin een herhaling van steeds dezelfde anekdoten en bijzonderheden. Zij onderscheiden zich voornamelijk van elkaar in de waardeering van bepaalde momenten in het leven van hun held, een waardeering die afhangt van hun eigen standpunt in zake de politieke vraagstukken en de tegenstellingen van het Risorgimento.

Het standaardwerk over een der belangrijkste tijdperken van Garibaldi's leven zijn de drie dikke deelen van den Engelschen schrijver G.M. Trevelyan, waarvan het eerste het beleg van Rome en den Terugtocht beschrijft, het tweede den Tocht der Duizend naar Sicilië en het derde de Verovering van het koninkrijk Napels. Trevelyan is de voetsporen van zijn held gevolgd door geheel Italië; hij heeft gesproken met verschillenden der overlevenden uit den tijd van het Risorgimento; ook stonden hem waardevolle, ten deele nog niet openbaar gemaakte dokumenten uit bibliotheken en archieven ter beschikking. Zijn werk laat zich zeer aangenaam lezen en is verder interessant door de talrijke afbeeldingen van personen, gebouwen en landschappen die het bevat. Over het algemeen is Trevelyan's Garibaldi-biografie een voorbeeld van die goedgeslaagde levensbeschrijvingen, waarin de Engelschen meesters zijn; uitmuntend gedokumenteerd zonder zwaarwichtige geleerdheid; levendig en boeiend van het begin tot het einde. Echter is het den schrijver ondanks al zijn sympathie voor Garibaldi, niet gelukt diens diepste wezen uit te beelden. De beschaafde, ontwikkelde, kunstzinnige, vooruitstrevend-liberale, door-en-door nationalistische Engelschman heeft wel allerlei menschelijk-aantrekkelijke eigenschappen van zijn held in het licht gesteld, maar den oergrond peilen van diens karakter, zijn onverzettelijken revolutionairen wil doorgronden, dat kon hij niet. Het is kenschetsend voor Trevelyan dat hij het meest tragische tijdperk uit Garibaldi's leven, het tijd-

[p. IX]

perk waarin die wil brijzelde tegen de macht van een noodlot, gevormd door overmachtige maatschappelijke en politieke omstandigheden, - dat hij Aspromonte en Mentana enkel vluchtig behandelt in een epiloog.

Evenmin als Trevelyan is één van Garibaldi's Italiaansche biografen voor zoover mij bekend er in geslaagd, het fundamenteele, wezenlijke, van diens persoonlijkheid uit te beelden en het konflikt in het volle licht te stellen, waar dit fundamenteele zich op de meest tragische wijze in heeft geopenbaard; dat namelijk tusschen Garibaldi en Victor Emanuel. Voor een deel is dit het gevolg van hun ideologische methode; voor een op zijn minst even groot deel van de neiging tot byzantinisme die onder de intellektueelen, in de jaren volgend op de stichting van een onafhankelijk koningrijk Italië snel toenam. De ideologie der biografen belette hen in te zien hoe de botsingen tusschen den volksheld en den koning de persoonlijke vorm waren van het konflikt tusschen de verschillende klassen die in de onafhankelijkheidsbeweging samenwerkten. Zoodoende kon geen van hen den innerlijken strijd, het lijden en den ondergang van den heldhaftigen eenling opvatten in zijn tragische grootheid als symbool van het lot der massa, evenals de leider zelf opgeofferd aan de hebzucht en de heerschzucht eener bevoorrechte minderheid. En hun byzantinisme moest er hen toe voeren, om het aandeel der dynastie aan de eenwording van Italië bovenmatig te verheffen en de motieven te verbloemen, die van 1861 tot '71 die eenwording tegenhielden. Voor de loyalisten werden Aspromonte en Mentana tot pijnlijke, liefst in het halfduister teruggedrongen episoden, tot dwalingen van een al te ongeduldige, die niet voldoende rekening hield met internationale moeilijkheden en politieke komplikaties.

Garibaldi is het grootste revolutionaire karakter geweest, dat de strijd voor de bevrijding der verdrukte nationaliteiten in West- en Zuid-Europa - een strijd, die een onderdeel vormt der burgerlijke revolutie - heeft voortgebracht. Zijn revolutionaire overtuiging straalt uit al zijn daden naar buiten; bovenal echter blijkt zij uit de beide beginselen die hij bijna dertig jaar lang, telkenmale dat de worsteling weer opvlamde, onveranderlijk heeft pogen toe te passen, namelijk de organisatie der massaas voor den revolutio-

[p. X]

nairen volksoorlog en de instelling eener revolutionaire diktatuur.

In den volksoorlog zag Garibaldi het eenige middel, om het vreemde absolutisme te overwinnen van binnen uit en Italië te maken tot een waarlijk-onafhankelijken en tevens demokratischen staat. Of die staat een konstitutioneele monarchie dan wel een republiek zou zijn, dit achtte hij, ofschoon overtuigd republikein, van oneindig minder belang dan de vraag, hoe de onafhankelijkheid tot stand zou komen. In zijn oogen was het van het grootste gewicht, dat niet dynastieke oorlogen of diplomatiek gekonkel tot de nationale bevrijding leidden, maar dat deze de vrucht zou zijn van de krachtsinspanning, den wil en de offervaardigheid der volksgenooten zelven. Wat de revolutionaire diktatuur aangaat, Garibaldi beschouwde haar als een noodzakelijk middel om in oogenblikken van krisis en gevaar, wanneer de toekomst der beweging op het spel stond, de eenheid van leiding door te zetten die alléén snelheid van handelen en een doeltreffend gebruik van alle krachten waarborgde. En daar er geen revolutionaire klasse en ook geen geschoolde revolutionaire voorhoede bestond, in staat om de diktatuur in handen te nemen, schrok Garibaldi niet terug voor die van een persoon of van enkele personen. Voor hem stonden de ontketening van de revolutionaire kracht der massa en het opdragen van het hoogste gezag aan enkelen volstrekt niet in tegenstelling tot elkaar; in tegendeel beide maatregelen vulden elkaar aan want beide waren noodig om het doel te bereiken. Het formeele beginsel der demokratie was nimmer een afgod voor Garibaldi gelijk zij dat voor Mazzini is geweest; hij die geen ideoloog was maar een realist, gevormd in de school van het leven, begreep dat het eenige waar het op aankwam de opvoeding der massaas tot zelfbewustzijn en zelfwerkzaamheid was. Zijn leven lang deed hij wat hij kon, om dat zelfbewustzijn te versterken en die zelfwerkzaamheid aan te drijven. En hieruit, meer dan uit iets anders, blijkt zijn groote revolutionaire intuitie.

Wat Garibaldi verder onderscheidt boven alle andere nationale vrijheidshelden, is het samengaan in hem van een hoogen graad van revolutionaire onverschrokkenheid met een zeldzame mate van grootmoedige menschelijkheid. En

[p. XI]

zoo werkelijk - gelijk Rosa Luxemburg het heeft uitgesproken in een artikel, dat een bewogen pleidooi voor de verbetering van het lot der gevangenen is, - enkel de verbinding van deze twee zoozeer uiteenloopende eigenschappen den waarachtigen geest van het socialisme vormt, dan wordt hiermee duidelijk waarom naar mijn overtuiging de uitbeelding der levensdaden van den grooten kampioen der burgerlijk-nationale revolutie evengoed als die der helden van den proletarischen klassenstrijd een middel kan zijn tot de revolutionair-socialistische opvoeding van het opgroeiend geslacht.

Het was in dit werk mijn pogen, om aan de toekomstige strijders voor het Heil der Menschheid een spiegel voor te houden, waaruit de geest van onverschrokken revolutionaire daadkracht onverbrekelijk verbonden aan dien van grootmoedige menschelijkheid, hun heerlijk-vlammend tegenstraalt, - dat is de geest, die alleen het communisme tot de overwinning kan voeren.

Zundert, Juni '20.