Gustaaf Landauer. Zijn levensgang en levenswerk

[p. t.o. 7]

Landauer in 1916

[p. 7]

Voorwoord.

Ik wil dit boekje de wereld niet insturen zonder een bekentenis. Tot iets langer dan een jaar geleden wist ik over Landauer feitelijk niet anders, dan dat hij een ‘anarchist’ was geweest, dat hij gedurende de duitsche revolutie aan de beweging te München had deelgenomen en dat hij daar, bij den val der radenrepubliek, door de reaktie was vermoord. De beteekenis van deze groote, eenzame figuur voor het duitsche kultuurleven en de socialistische beweging in en buiten Duitschland was mij volkomen ontgaan. Ook zijn tragische martelaarsdood had geen diepen indruk op mij gemaakt.

De oorzaak van deze onvergefelijke onverschilligheid, die ik heden van harte betreur en berouw, had zijn oorsprong in een zekere engheid van bewustzijn, een toegesloten-zijn van geest en gemoed naar een bepaalden kant, weer samenhangend met een min of meer dogmatische wereldbeschouwing en een dogmatisch geloof aan de meerwaardigheid van het politieke radikalisme als methode in den socialistischen strijd. Het is voor mij een smartelijke gedachte, dat ik met dezen grooten van geest en karakter in één kultuur ben opgegroeid, één streek van Europa heb bewoond, in één strijd heb gestaan, zonder ook maar een vinger uit te steken om hem persoonlijk te leeren kennen, of althans in geestelijk verkeer met hem te treden. Hoeveel vreugde zou de omgang met zijn bezielde, vergeestelijkte persoonlijkheid mij verschaft hebben. Misschien

[p. 8]

had ik ook van mijn kant zijn eenzaamheid kunnen verlichten door uitingen van vertrouwen en waardeering.

Dit alles heb ik verzuimd en kan het niet meer herstellen. Wat ik echter wèl kan, dat is, pogen, de beteekenis van Gustaaf Landauer voor het socialisme, als strijdbeweging en als kultuurverschijnsel, in het licht te stellen, zóó, dat anderen op hem opmerkzaam worden en iets van zijn geest in hen kan doordringen. Laten zij beginnen met, gelijk ik zelf deed, zijn brieven te lezen, - en ik ben overtuigd dat de wensch, althans zijn voornaamste socialistische werken, ‘die Revolution’ en de ‘Aufruf zum Sozialismus’ te leeren kennen, in hen zal opkomen, zooals hij in mij opkwam. Naast die werken zijn voor de kennis van Landauers socialistische gedachte, ‘Beginnen’ en ‘Rechenschaft’ van groot belang, terwijl ‘der Werdende Mensch’, ‘Skepsis und Mystik’ en de ‘Shakespeare-studies’ het voornaamste van zijn arbeid op het gebied der letterkundige kritiek en der kultuurgeschiedenis bevatten. Eenige van de hier genoemde werken zijn uitverkocht en op het oogenblik in den boekhandel niet verkrijgbaar. De heer J.B. Meijer was zoo vriendelijk, - hij ontvange hier de betuiging mijner erkentelijkheid - om mij, behalve zijn exemplaar van de Shakespeare-studies, ook dat van de ‘Briefe aus der französischen Revolution’, de ‘Todesprediger’ en ‘Skepsis und Mystik’ in bruikleen te geven, boeken ten deele afkomstig uit de bibliotheek van wijlen zijn echtgenoote, Clara Wichmann - Meijer. Het was voor mij een weemoedige gedachte, de boeken te mogen gebruiken van haar, wier scherp-analytische en tevens synthetisch-opbouwende, van nature tot verbondenheid neigenden, geest, waar-

[p. 9]

schijnlijk van alle nederlandsche socialisten, Landauers wezen het diepst gepeild heeft en door zijn gaven het meest werd bevrucht.

Deze studie over Landauer is het eerst als een reeks artikelen in de ‘Barchembladen’, van Februari tot Juni 1930, verschenen. Ik heb haar voor deze uitgave in boekvorm, waartoe ik door mijn vriend Ds. W. Banning werd aangespoord, zooveel mogelijk verbeterd, aangevuld en ten deele aanmerkelijk uitgebreid. Onder het werk kwam het verlangen in mij op, mij een vollediger beeld te vormen van Landauer's optreden in de revolutie, dan uit de lezing zijner brieven alléén mogelijk was. Hiertoe behoefde ik de verzameling gedrukte verslagen van de verhandelingen van den ‘Voorloopigen Nationalen Raad’ in Beieren en van het Kongres der beiersche arbeiders-, boeren- en soldatenraden, dat van einde Februari tot begin Maart 1919 gehouden werd. Landauers schoonzoon Dr. Kronstein heeft de bijzondere vriendelijkheid gehad, mij deze verslagen te verschaffen, waarvoor hij zich niet weinig moeite heeft moeten getroosten. Ook hem wil ik langs dezen weg mijn hartelijken dank betuigen voor zijn vriendelijke hulpvaardigheid.

Mevrouw G. de Weerdt - van der Linden van den Heuvel heeft zich met de vertaling der enkele opstellen belast, die mij het best geschikt leken om, in de weinige daarvoor beschikbare ruimte, den lezer een beeld te geven van Landauers streven op socialistisch gebied.

Zoo is ook dit boekje tot stand gekomen uit allerlei samenwerking, uit toepassing in de praktijk van dien geest-van-verbondenheid tusschen menschen, waar Landauer terecht de voornaamste geestelijke voorwaarde tot de trapsgewijze verwezenlijking van het

[p. 10]

socialisme in heeft gezien. Moge het er toe bijdragen dien geest op te wekken en te versterken in hen, die het onder de oogen zullen krijgen!

Januari '31.

H. ROLAND HOLST.