Weekend in de Archipel

[p. 5]

[I]

- Sorry...

- Pardon...

Ik had deze keer het geluk dat de binnenrijdende trein in Utrecht juist met een wagon-ingang voor mij was blijven stilstaan.

Natuurlijk begon het achter en rondom mij wachtende publiek aanstonds op te dringen, nog voor alle reizigers waren uitgestapt. Misschien demonstreerde ik een iets te opzettelijke kalmte, maar ik had nu eenmaal geen lust mij, met het vooruitzicht op een volledig en feestelijk Pinksterweek-end, te laten opjagen. En zeker liet ik mij het genoegen niet ontgaan het jonge meisje, dat voor mij had gestaan en wier plaatsje belaagd werd door een corpulente dame, met een vlugge beweging snel onder mijn arm door naar binnen te loodsen.

Dat lukte, hoewel de corpulente, hierdoor misnoegd, met de onweerstaanbaarheid van een baanschuiver begon op te dringen.

Het blauwe week-end koffertje van het meisje was wel wat in de verdrukking gekomen, maar werd, zij 't moeizaam, gered.

Toen zij onder mijn arm was doorgeglipt, waarbij haar gezellige weerbarstige permanent voelbaar langs de onderkant van mijn jasmouw was geschoven, had haar ‘sorry’ en mijn ‘pardon’ mij plotseling weer dat typische besef gegeven van het generatieverschil dat mij voor het eerst, in dergelijke situaties, na de oorlog op mijn kantoor was opgevallen, dat plotselinge besef van een kloof

[p. 6]

tussen de wereld der achttienjarigen en de generatie van veertigers waartoe ik nu zelf behoor.

Hoe het zij - ik kwam, aan het raam, tegenover het meisje te zitten dat ik voorrang had verleend en maakte mij intuïtief wat kleiner toen de corpulente naast mij neerstreek en aanstonds, met een blik op haar horloge, de rits van haar tas terugschoof om zich te kunnen verzadigen met hetgeen zij daartoe kennelijk had voorbestemd.

Het meisje en ik zagen elkaar aan met een gepast gevoel van bondgenootschap, na het kleine incident bij de ingang.

Twee heren ontvouwden hun avondblad, het compartiment kwam al tot rust.

Het blauwe week-end koffertje dat mij uit het net tegenover mij ietwat irriterend aankeek, wekte tenslotte mijn nog sluimerende herinnering.

Toen ik nogmaals het meisje aankeek, zei ze, terwijl een snelle blos over haar gezicht trok: - Mijnheer Van Beusekom... geloof ik?

In een ondeelbaar ogenblik, waarin zij op een bepaalde manier met haar mond trok, herkende ik in haar het elfjarige zieke kind, dat ik op die stormachtige Zondagmiddag vóór de bevrijding naar boven had gedragen om het door het dakvenster naar de zwaarronkende, voedsel droppende vliegtuigen te laten kijken.

- Catolientje Broos... maar natuurlijk! Ik lachte en stak haar mijn hand toe.

- Mijnheer Gerben, zei ze, - wat énig, dat ik u hier zie... dat u mij herkent...!

- Zeven jaar betekenen op mijn leeftijd niet zoveel als op de jouwe... zei ik, iets plechtiger dan ik bedoelde. Maar zij knikte aanstonds instemmend: het wàs ook een ernstige zaak - elf of achttien - dat scheelde een mensenleeftijd!

- Mag ik raden, waar u naar toe gaat? vroeg ze, gespannen.

[p. 7]

- Nou?

- Tante Trees?

- Jij ook?

- Natuurlijk... Wat vind ik het toch enig, dat ik u hier tref. Ik heb me zoveel van dit week-end voorgesteld.

- Bij wie logeer je, Catolientje?

- Nou, wat denkt u? Delistraat of Riouwstraat?

- Ik weet het werkelijk niet... ik ben na de bevrijding niet meer in de Archipel geweest...

Ze keek mij ongelovig aan.

- Toen ik de uitnodiging voor het feest van tante Trees kreeg, heb ik op goed geluk mijn koffertje gepakt... (Een lichte frons verried haar snelle gedachte: zijn vrouw thuisgelaten? Ik reageerde daar niet op en vervolgde:) - Is er in Bos en Duin geen plaats, dan vind ik wel wat anders... Maar vertel es, wat voer jij eigenlijk uit? Woon je niet meer in 't Haagje?

- Vader is verleden jaar benoemd in Utrecht. Ik doe dit jaar eindexamen.

- En dan? Kantoor? vroeg ik plagend.

Ze schudde diep misprijzend haar hoofd.

- School voor maatschappelijk werk.

- Dat Catolientje... prees ik, goedkeurend knikkend. De trein had nu Utrecht verlaten. De weilanden snelden voorbij onder een grauwe hemel.

- Ik verlang naar de zee, zei Catolientje met een zucht.

- Ik hoop op een stormachtige Pinkstermaandag.

Ik keek haar aan met een lachje. Ik kende dat. Over dergelijke romantische neigingen was ik nu wel heen, dacht ik, met een tikje weemoed.

- U voelt zich natuurlijk ver verheven boven dergelijke bevliegingen van een achttienjarige.

Ze keek mij daarbij aan op een manier alsof zij mij plotseling versleet voor een in het huwelijk tot gezapige rust gekomen celibatair.

Nog zo gek niet bekeken.

[p. 8]

Ze was gereed tot de strijd, dat zag ik wel, maar ik negeerde dat.

- Helemaal niet superieur hoor, nonsens! Vertel es, Catolientje, hoe is het in de Archipel? Ben je er nog kort geleden geweest?

- Met Kerst, zei ze.

Ze was toch geen kind meer dat ik argeloos kon uithoren. Haar ogen zeiden: Wat wil je eigenlijk van mij weten?

- Er is veel veranderd, mijnheer Gerben, - maar u heeft in elk geval herkenbare oorlogsherinneringen achter gelaten...

Klein nest dat je bent, dacht ik.

- Hoe zo?

Ze wachtte nog even en genoot zichtbaar van de innerlijke spanning die ik blijkbaar toch verried.

- Weet u... zei ze, - toen ik met Kerst mijn koffer voor de deur zette, zag ik opeens al die kerven in de blauwe stoep...

- Houthakken? lachte ik, opgelucht.

- Precies! Weet u nog hoe ik als een mager scharminkel in de Delistraat rond u heen sprong om de spaanders bij elkaar te zoeken?

- Ja... dat zijn inderdaad herkenbare herinneringen... zei ik, gerustgesteld. - Maar de mènsen? Tante Trees zeker heel oud?

- Die schat... stokoud... Tachtig jaar... Acht jaar heeft ze gejammerd om in haar huis terug te mogen komen. En nu zit ze er, hè? Clandestien natuurlijk... Ze heeft de bovenvoorkamer gekregen... arme ouwe ziel...

- Nu heeft ze niets meer om voor te vechten, hè?

- Hoeft ook niet... Maar ze wil nog altijd mensen zien, veel mensen...

- Er is maar één tante Trees, zei ik, in gedachten.

- Er is ook maar één Archipel...

- Waar zou 'em dat toch in zitten? 't Is toch eigenlijk

[p. 9]

maar een stelletje grote ouwe huizen. Toch kom je er niet los van... Je hoort het van iedereen die er gewoond heeft.

- De sfeer?

Catolientje lachte ondeugend. - Weet u nog, mijnheer Gerben. ‘Je hebt mensen met en zonder sfeer’.

- Goed onthouden... prees ik, en herinnerde mij nu weer heel goed dat Catolientje als elfjarige graag met mij babbelde. Zij was toen al echt het viooltje dat weten wilde.

- O ja... U orakelde wel meer van zulke dingen, dat vond ik altijd prachtig!

- Woont Erik Hopman er nog? Ach nee... die heeft toen dat huis op de Mient gekregen... En Pier van Ommen?

- In Rijswijk, meen ik. - Stoofpotten! Ze proestte.

- Rien Drijver?

Ze knikte. - Oom Rien en tante Mops... altijd nog kibbelen en toch gek op elkaar...

- En vertel es, hoe is het met mijn ouwe collega's...

- Padmos en Siliakus? O... heel best geloof ik... Padmos is druk bezig de wijk te kerstenen... Hij is zelfs bij Mr Stikkelorum op huisbezoek geweest... Weet u dat tante Maud bij Stikkelorum op kantoor werkt?

- Dat vermoedde ik.

Er viel een stilte, die niet zo spoedig werd opgevuld.

Maud Lankamp, - nog ongehuwd dus. Ik had, egoïstisch genoeg, niet anders verwacht.

De trein reed Gouda binnen.

Verbeeldde ik het mij dat Catolientje mij even snel had geobserveerd tijdens mijn confrontatie met de herinnering aan Maud Lankamp?

Opnieuw golfde een stroom reizigers binnen. Tussen ons posteerde zich een lange jongen met een zware schooltas. Het bleek niet mogelijk het gesprek voort te zetten.

Langs de jongen, die met zijn rug tegen het raam leunde, zag ik nog hoe Catolientje een boek uit haar tas nam.

[p. 10]

Het was een oude druk van Eline Vere.

Ze begon te lezen, maar telkens zwierven haar gedachten blijkbaar ver weg. Dan keek ze naar buiten.

Heeft zij geslapen? De nachtstilte wordt nauwelijks verbroken door het doffe geluid van ver verwijderd afweergeschut. In een sfeer van half waken en dromen luistert Catolientje plotseling scherp naar het geluid van krakende voetstappen en zij ziet door de half open staande zolderdeur het flitsend schijnsel van Mauds knijpkat. Achter haar volgt een mannengestalte - het moet Pier van Ommen zijn of mijnheer Gerben.

Het elfjarig Catolientje, in een plotseling opkomende begeerte iets meer te weten van hetgeen zij soms fantaserend vermoedt, houdt zich slapende.

- Ben je nog wakker, Catolientje?

- Wat een rustige avond. Ze slaapt, zegt Gerben gedempt.

- Kijk - wat slecht verduisterd bij de Hopmans.

- Ik geloof dat ik hoor zingen?

- Zeker weer damesbezoek - nà sperrtijd.

- Een zoodje is het...

- Er is daar altijd eten in huis, zegt Maud, misprijzend.

- Volgende week ga ik wel naar het Westland... Gerbens stem klinkt dof.

- Zeker met die razzia's... Wees wijzer...

- En wat dan nog, Maud?

- Zeg dat niet - het is afschuwelijk...

In de stilte die nu volgt, houdt Catolientje de adem in. O, het is slecht... ze moet eigenlijk hoesten om te laten merken dat ze wakker is, maar ze slikt onhoorbaar en luistert gespannen naar het schuifelen van voeten.

- Nee - nee - zegt de gesmoorde stem van Maud.

- Kom - laten we naar beneden gaan.

Maar dan is er opeens de onheilspellende, snel opkomende, bloedrode gloed en het sidderend gerommel van een

[p. 11]

V2, het is het geluid van een voortdonderende trein die zijn weg door de wolken kiest. Catolientje klemt zich, naar gewoonte, met beide handen aan haar ledikant vast totdat het geluid zover zal zijn verstorven dat het gevaar geweken is. Maar als de donder ontijdig ophoudt en een vreemde, onheilspellende stilte intreedt, gilt de stem van Toet Hopman op de naburige zolder hysterisch: - O, Erik - hij stòpt... hij stòpt...!

Het is seconden lang stil. Er wordt met ingehouden adem gewacht. Dan - een verre, doffe dreun en wat glasgerinkel.

- Haal de spijkerbak, zegt Maud dof. - Het is weer voorbij...

Eerst dan herinnert zich Catolientje hoe zij in de opkomende vuurgloed de beide gestalten had gezien: in het aangezicht van de dood verenigd in een strakke toegenegenheid.

- Kind, waarom huil je? Het is toch weer voorbij... wij zijn gespaard, zegt Maud, die Catolientje over haar hoofd strijkt. Maar Catolientje kan niet zeggen waarom ze juist deze keer in heftige ontroering zo bitter moet schreien.