Kinderen en erfgenamen

17

Hij kwam er niet toe nogmaals te verhuizen. Met de aanwezigheid van Lien in zijn onmiddellijke nabijheid had hij zich verzoend, naarmate hij dieper onderdook in zijn werk. Het was niet eens onprettig te weten dat hij, wanneer hij er zin in had, de telefoon kon opnemen en belet vragen voor een praatje of een journaal dat hem aantrok. Vooral de terugblikken op de tweede wereldoorlog boeiden hem.

Hij dacht aldoor: dat is goed, dat is goed. Het jongere geslacht heeft er geen notie van. Maar soms kon hij er niet

[p. 279]

van slapen. Eigenlijk was het toch zo dat je leven in twee helften was verdeeld, een voor en een na de oorlog. Het raadsel van de menselijke natuur was benauwend, ook voor een christen. Het was dan toch allemaal maar weer gebeurd en wie had er niet aan geleden?

En wie had kunnen denken dat de vroegere vijanden weer zo gauw vrienden zouden worden? Er was altijd weer een nieuwe vijand in zicht.

Lien had haar eigen kamp-ervaringen. Als weduwe was zij uit het voormalige Indië teruggekomen. Het gebeurde wel dat hij langer bleef zitten dan hij zich had voorgenomen. Soms kwam het gesprek op Theo en Emmy. Lien hoorde dat De Kroonduif naar Twente was overgeplaatst, dichter bij het Duitse concern, waarin de zaak nu was ondergebracht. Heel die boom-periode van het postorderbedrijf was langzamerhand bij Hugo weggezakt. Alleen in zijn dromen zwierf hij nog wel door de eivolle magazijnen in het nieuwe gebouw aan de Laakkade, dat nu een heel andere bestemming had gekregen. Hij reed niet graag langs dat gebouw waar hij als gedrevene alleen maar geld had verdiend en schade had geleden aan zijn ziel. Er waren dingen die hij voor Lien verzweeg.

Het was ongelofelijk zoveel er te genieten viel als vrij man. Vaak reed hij naar Hoek van Holland om schepen te zien in- en uitvaren. Alleen in de avonden voelde hij dat hij maar heel langzaam zijn gevoel van eenzaamheid overwon. Overdag in de natuur of in de bibliotheek deerde hem het alleen zijn niet.

In de Posthoorn ontmoette hij nog een oude kennis, Jacob Borst, de broer van Freeks eerste vrouw, die nu muziekrecensent was en na elk Holland Festival uitgeput achter een borrel en nog een borrel zat met een leeg hoofd waarin geen enkel ongebruikt adjectief meer was te vinden. Arme kunstluis, dacht Hugo. Een veel voorkomend verschijnsel bij kunstenaars wier creativiteit door wat voor oorzaak dan ook was verzand en die zich noodgedwongen hadden opgeworpen tot kunstcriticus, aan wie dan toch maar de macht gegeven was jonge talenten te maken of te breken. Jacob Borst behoorde

[p. 280]

niet tot de snobs die als een hond hun poot oplichtten tegen elk monument. Hij was zich bij tijden zijn onmacht heel goed bewust. Het was voor Hugo, die zich als jonge man een carrière in de kunst had gedroomd, een ervaring nu, op oudere leeftijd, de slavernij aan te zien waaronder de middelmatigen in het vak gebukt gingen, opgejaagd door de enerverende jacht in het publiciteitsbedrijf.

Jacob Borst bleek ook wel belangstelling te hebben voor de literatuur. Wie bij hem aan zijn tafeltje zat werd aan vele kunstbroeders voorgesteld, want hij kende iedereen en iedereen kende hem. Toen het gesprek eens kwam op de onthullingsmanie in het werk van de jongste generatie, trok Borst zijn mondhoeken naar beneden.

- Het gaat voorbij, zei hij. Het wordt zo stom vervelend. Er zou geen walgelijker gezicht zijn dan een café met alleen maar naakte mensen. - Ik kwam laatst met een jonge Franse musicus in gesprek die Zweden had bezocht. Wat hem daar zo had tegengestaan was de nuchtere zakelijkheid waarmee men zich daar als het, om zo te zeggen sexuele ‘etenstijd’ was van elkaar bediende. Hij snakte naar Parijs, naar de romantiek van het spel in de liefde... Daarom, zei Jacob Borst met een zwaarmoedig stemgeluid, - daarom geloof ik dat die ordinaire onthullingsmanie bij ons van voorbijgaande aard is. Laat het uitzieken...

- Ben je nog getrouwd? vroeg hij, de ober opnieuw wenkend.

- Nee... mijn vrouw is al lang overleden.

Hugo had weinig zin de half aangeschoten criticus tekst en uitleg te geven. Maar Jacob Borst bleef altijd heel helder als hij flink gedronken had. Dan sprak hij zijn talen vloeiend en citeerde hij met verbluffend gemak de bon-mots van grote meesters.

Hij zweeg over zijn eigen huwelijk maar haalde ijlings Tolstoj aan: Het huwelijk is een kwelling waarmee een man moet betalen voor de bevrediging van zijn sexuele behoeften, het betekent dienstbaarheid en gebrek aan vrijheid.

- Hebben jullie het gehoord... gilde blonde Mientje. Ze had meegeluisterd en gaf het gretig door aan de mannen aan haar tafeltje. Hugo wist niet wie zij was. Hij had haar

[p. 281]

de naam van blonde Mientje gegeven (hart van prikkeldraad!) en bleef bij voorkeur uit haar buurt. Ze was te luid en eigenlijk te hysterisch.

- Doe nou maar niet of jij Tolstoj in je zak hebt... zei Van Nierop, een berucht recensent. Dat citaat heb je gisteren pas in ‘De Groene’ gelezen. Het is bovendien niet compleet. Weet je wat Sonya, de vrouw van Tolstoj, op haar beurt in haar dagboek schreef?

- Nou...? Laat es horen..., hitste blonde Mientje.

- Ze had zestien kinderen gebaard en was niet minder dan haar man gedesillusioneerd. Ze zag zichzelf blijkbaar als het zuivere meisje dat door een gedepraveerd monster in bezit genomen was. ‘Mijn zelfrespect wordt in de modder getrapt. Ik ben niets anders dan een ellendige worm met ochtendziekte, een dikke buik, twee rotte tanden en een vernietigend gevoel van eigenwaarde.’

- Leve het burgerlijk huwelijk! Kees, voor mij een rondje... riep een van blonde Mientjes vrienden.

Hugo had Tolstoj, de apostel van de vrede, nog bovenaan op het lijstje staan van de klassieken, aan wier werk hij te weinig was toegekomen. Het enige wat hem, behalve ‘Oorlog en Vrede’ was bijgebleven, was de tragische vlucht van zijn landgoed in de Russische winter, als tachtigjarige.

Terug in de Koninklijke Bibliotheek vond hij een hem nog onbekend gebleven bron over de ongehuwd gebleven Maurits de Braziliaan, waarin hij een lang gezochte aanwijzing trof over diens verhouding tot de andere sexe. Het was een citaat uit een vers van Vondel: ‘Mauritus, van 't jock der vrouwen vrif’.

Toen hij die avond thuis kwam belde Marjan dat Joke bij haar was. Of hij nog even aankwam. Joke, die nu vrij was.

Hij ging er heen met lood in de schoenen en wenste zich op dat ogenblik op een Zuidzee-eiland. Als er één vrouw was aan wie hij nog wat liefde was verschuldigd, was het niet Lien, die zijn vurige jongensliefde had versmaad, maar Joke, de zuster van Stans. Er had een geheim, nooit verzegeld verbond tussen hen bestaan. Het huwelijk was voor

[p. 282]

hen beiden een te onverbreekbare verbintenis geweest om toe te geven aan een niet ongevaarlijke wederzijdse sympathie, die grensde aan iets wat alleen maar ongeluk over hen had kunnen brengen.

Hij dorst haar eigenlijk niet onder de ogen te komen, want ondanks de bevrediging die hij vond in zijn historische studie en zijn dagelijkse wandelingen in Meer en Bos, door de duinen en langs het strand, waren er ook veel nare, grauwe dagen met zware Hollandse regenluchten, lange eenzame avonden als hij, moe van het lezen en altijd maar weer lezen, de telefoon opnam om even de stem van Rico of Ineke te horen.

Het was Ineke natuurlijk niet ontgaan dat haar vader en tante Lien, zoals zij haar noemde, vaak haasje over speelden binnen de muren van dezelfde flat.

Op een keer had ze loslippig gezegd: - Gunst, paps, waarom trouw je niet met tante Lien?

- Of met tante Joke! had hij scherp gerepliceerd. - Ik heb nog keus ook, hoor!

- Sorry paps... je bent toch niet boos op me?

Nee, boos worden op Ineke was er niet bij. Toen hij haar armen om zijn hals voelde, dacht hij: die man van haar is maar goed af. Hij kon alleen maar boos zijn op zichzelf. Hij, Hugo Leenhouts, een vat vol tegenstrijdigheden. Ik, ellendig mens. Paulus had het wel geweten.

Joke was natuurlijk niet onkundig gebleven van het feit dat Hugo's oude vlam in zijn directe nabijheid woonde. Het had haar, toen ze over het eerste gemis van Sietze heen was, geschokt. Ze gunde hem niet aan die vrouw.

Marjan had haar er al voorzichtig op voorbereid dat Hugo niet van zins bleek nog eens te hertrouwen. Tegenover Joke had hij er zich schertsend van kunnen afmaken met een: - Dan zou de aardigheid er af zijn. Maar tegenover Marjan, zijn eigen zuster, verzweeg hij zijn beweegredenen niet. - Eéns was voor mij genoeg... Als ik nu nog tien jaar jonger was zou het mij misschien minder gemakkelijk vallen zonder vrouw te leven, maar nou ik de zestig gepasseerd ben... ach... je begrijpt me wel... Ik wil nog wel graag

[p. 283]

wat gezelligheid, maar nog eens die slaapkamer... nee, het is te laat. Allemaal goed en wel als je van jongsaf met elkaar bent opgetrokken, dan accepteer je elkaar ook bij het ouder worden... Misschien als ik geen hobby's had... maar die zijn net groot genoeg voor de energie die ik nog heb.

Marjan had er niet veel op gezegd. Ze kon hem geen ongelijk geven, maar een vrouw dacht daar toch anders over dan een man. Ze wist dat zowel Lien als Joke geen nee zouden zeggen als Hugo nog wilde hertrouwen. En Joke zou ze het zeker eerder gunnen dan Lien. De tijd zou het leren.

De aanwezigheid van Marjans kindse man, die bij voorkeur, ongeacht de temperatuur, met zijn overjas aan in zijn stoel zat, maakte de ontmoeting minder gedwongen. Arnold zat er nog wel bij maar was al afgeschreven. De conversatie ging gewoon door.

Hugo zag het nerveuze trekje wel dat om Jokes mond speelde. Zij was er natuurlijk helemaal niet van overtuigd dat Lien hem niet op een kwade dag zou inpalmen.

Hij voelde zich tussen twee vuren zitten. Dat hij Joke in de kou liet staan was eigenlijk een rotstreek. Maar hij verhardde zijn hart en was op dit ogenblik blij dat hij nooit te ver met haar was gegaan, al was dat waarschijnlijk wel het meest aan haar zelf te danken. Ze had haar kinderen en kleinkinderen.

Het was een opluchting voor hem dat Marjan hem vergezelde toen Joke nog even meeging om zijn huis te bezichtigen.

- Een geriefelijk flatje voor één persoon, zei ze, zo effen mogelijk.

Hugo had wel gezien hoe ze met een schuinse blik het naambordje van zijn overbuur had bekeken. Joke Kamstra en Lien Wanders kenden elkaar niet, al wisten ze veel van elkaar.

Toen Hugo bij het afscheid de lift hoorde gaan, treuzelde hij nog even. Eerst nadat hij Lien de deur had horen dichtslaan deed hij zijn zuster en schoonzuster uitgeleide. Toen het voorbij was viel hij doodmoe op zijn divan. Joke was gevaarlijker voor hem geweest dan Lien ooit worden kon.

Ik heb mijn vrijheid te duur moeten betalen, dacht hij.

[p. 284]

Van de schoorsteen keek Stans hem aan. Er viel niet uit op te maken of zij zijn houding goed- of afkeurde.

Hij had deze beslissing zelf moeten nemen.

Toen hij de volgende morgen wakker werd en de zon over de duinen zag schijnen, bleef hij niet liggen. Zodra de werkster kwam zou hij verdwijnen. Eerst het dagelijkse wandelingetje met Arnold in zijn rolwagen en dan naar de Koninklijke Bibliotheek, waar de dikke biografie van de geleerde Caspar Barlaeus over Maurits de Braziliaan hem weer zou terugvoeren naar de Hollandse jaren van Brazilië. Het onderwerp begon hem hoe langer hoe meer te boeien. In de namiddag naar de Posthoorn, daarna eten in Garoeda en vanavond de kranten en weekbladen. En - niet te vergeten - een hoorspel met Ineke in de hoofdrol als eenzame vrouw van een free-lance journalist die zijn brood verdiende met het in telegramstijl verslaan van wereldrampen en onvruchtbare conferenties. Titel: Dwaal, ik wacht u. De dag zou om zijn eer hij het wist.

Lien Wanders en Joke Kamstra zouden er wel niet naar luisteren. Zij waren het stadium van de radio al voorbij en zaten aan het beeldscherm gekluisterd. ‘Je bent beu van het kijken en toch wil je het zien’.

De T.V. was een achterdeurtje voor Hugo. Uit zijn vroegste kinderjaren herinnerde hij zich dat hij, tot ieders verwondering, met Pasen nog wel eens triomfantelijk met een van Sint-Nicolaas af bewaard stuk suikergoed aankwam. Zo was het eigenlijk ook nu. Hij had dat nog te goed. Ik wacht nog even, zei hij meestal.

Soms had hij het gevoel dat hij al weer een klein eindje was gevorderd in het te boven komen van eenzaamheid.

Toen Ilse weer in verwachting was, zei ze tegen haar schoonvader: - Het is vast een jongen. Een wilskrachtig kereltje, hoor. Hij schopt maar!

Hugo was er blij mee. Zo langzamerhand begon er een band te groeien tussen Ilse en hem. Het dartelen met zijn kleindochter was daar niet vreemd aan.

Aan hoeveel mensen was het gegeven je kinderen zo dicht in de buurt te hebben?

[p. 285]

Ondanks veel gedokter was er bij Ineke nog niets aan de hand. Zowel Douwe als zij voelde het gemis als een dreigende schaduw.

- Ik moest maar een Grieks kind aannemen, zei ze eens. - Dat ben ik toch eigenlijk wel aan de mensheid verschuldigd.

De doopdienst van zijn eerste kleinzoon was weer een van die kruispunten in Hugo's leven waarin het gevoel het won van het verstand. Zijn verstand kon er trouwens niet bij. Het was een snikhete zondag en dat de kerk maar een vreemd element in de samenleving was geworden bleek al toen zij, na in een eindeloze file strandgangers te hebben meegereden, afzwenkten naar het intieme Pauluskerkje waarvan de bel al luidde.

Niets onderscheidde hen van de duizenden die vandaag de kerk voorbij liepen. Behalve dan misschien dat ene, dat hun ogen geopend waren voor het heil in Christus. Ook dat was geen verdienste: alleen maar genade.

De gemeente stond op voor het toezingen. Er waren meer doopouders, maar Hugo zag alleen Ilse en Rico, die zijn kleinzoon in de armen hield. Het late nageslacht.

Maar zo had zijn moeder hem zelf aan het begin van deze eeuw in het Nobelstraatkerkje ook gezien. En zo ging het, de eeuwen door.

In een hem plotseling overmeesterende ontroering moest hij zich stevig vastklemmen aan de bankleuning voor hem. In wat voor wereld zouden deze kinderen opgroeien? Zijn heil omsluit de komende geslachten. Zo volgen zij die zijn verbond betrachten van zijn barmhartigheid het lichtend spoor.

Hij boog het hoofd. Tot kinderen en erfgenamen aangenomen. Ook deze kleinzoon van hem. Johannes Leenhouts, gedoopt in de naam des Vaders, des Zoons en des Heiligen Geestes.

Toen zij thuiskwamen loofde ieder de zachtzinnigheid van het kind, dat geen kik had gegeven, hoewel de predikant het water niet had gespaard.

Dat de natuur bij de dopeling ook al boven de leer ging, bleek wel toen Ilse hem een schone luier moest geven.

[p. 286]

Daarna mocht Hugo zijn kleinzoon even in de armen houden.

Heel zijn leven trok op dit moment als een film voorbij. Hij stond voor het raam en keek naar de haastig terugkerende strandgangers die waren verrast door een dreigende onweerslucht. De eerste druppels vielen al op het gloeiende asfalt.

Onder het verre geluid van het naderend onweer was de kleine Johannes in zijn armen ingeslapen.

Ilse nam haar zoon van hem over en sloot de gordijntjes van de wieg.

God, dacht Hugo. Wat ben ik dankbaar voor alles. Ik dank u.

Opnieuw dacht hij: Stans... Stans... Hij noemde haar naam niet, maar voor het eerst na lange tijd was ze weer heel dicht bij hem, nu, op deze gezegende dag.