Kinderen en erfgenamen

[p. 77]

II
Dal der schaduwen

1

Hoe was het op die morgen van de tiende mei?

Het ochtendblad van ‘Het Vaderland’ lag om half zeven op tijd in de bus. De zware koppen logen er niet om en het vlammende protest van de Koningin evenmin.

De oorlog stond zwart op wit in de krant en de radio bleef, voor wie goed luisterde, onheilspellende berichten doorgeven met zo nu en dan een opflikkering van hoop en verwachting als er goed nieuws kwam van het front, waar de Hollandse jongens zich weerden tegen een overmachtige vijand. Op de achtergrond klonk zachte muziek: Bescherm o God, bewaak de grond. Kun je nog zingen, zing dan mee.

Gevoelens van machteloosheid en afschuw streden om de voorrang.

Stans zag Hugo onrustig heen en weer lopen. Ook haar gezicht was verstrakt.

Iedereen was al uren op. Ineke begreep wel wat er aan de hand was, maar wat de kleine Rico dacht wist niemand. Hij trok niet, zoals anders, naar zijn speelkamertje doch legde beslag op een hoekje in de huiskamer, en liep zo nu en dan de tuin in.

Bij de post van acht uur was een brief van Joke die informeerde of zij met man en kinderen een weekje kon komen logeren voor de badgasten kwamen.

Hugo bleef staren op het poststempel: Vacantie in veilig Nederland.

De bommen die zij vroeg in de morgen hadden horen inslaan waren op de Alexanderkazerne gevallen. Ook de

[p. 78]

Bethlehemkliniek was getroffen en op Ypenburg en Ockenburg waren valschermjagers geland. Daar werd nog hard gevochten.

Stans deed wat voor de hand lag. In de loop van de morgen ging zij voor het eten zorgen. Alleen de gedachte aan eten gaf Hugo al een gevoel van onpasselijkheid. Buren en leveranciers vertelden de meest fantastische verhalen over verklede parachutisten, verraad van voormalige Duitse dienstboden, vijfde colonne van de N.S.B. en dat ieder werd aangeraden zijn ruiten te beschermen met plakband.

Het eerste telefoontje kwam van Freek, wiens zoon Bas als officier aan de Grebbeberg streed. Later kwam Agaath aan de lijn. Zij zouden tweede Pinksterdag ontvangdag hebben... 's Avonds wees Ineke de advertentie aan: Verloofd. Wim Smallegange en Rie Vlasveld. Pinksteren 1940.

Daags na twee eindeloze Pinksterdagen zonder kerkdiensten ging Stans vroeg de deur uit. Het was nu geoorloofd te hamsteren. Ze herinnerde zich de schaarste in de vorige oorlog.

Het bericht van de B.B.C. dat de Koningin in Londen was aangekomen, gaf Hugo een gevoel van geruststelling. Er was veel wat hij niet begreep, behalve dat hij een machteloos toeschouwer was van een vreselijk gebeuren.

Freek, die in zorg was over Bas, vond het flink van Colijn dat hij het land niet had willen verlaten, maar Hugo kon het afkeurend artikel in ‘De Standaard’ over het vertrek van de regering naar Engeland niet waarderen. Het leek hem voorbarig en te impulsief.

- Colijn had verwacht dat de Koningin afstand van de troon zou hebben gedaan ten behoeve van Juliana, die al met haar gezin in veiligheid was, opperde Freek, van wie men altijd dacht dat hij wel iets meer wist dan een ander.

Alles liep anders dan verwacht was.

Toen Hugo, aangespoord door Stans, met de kinderen ging wandelen naar de Belvédère, stonden Hollandse soldaten te kijken naar een grote zwarte wolk die uit de richting van Rotterdam kwam aandrijven. De ene jobstijding volgde nu op de andere.

[p. 79]

Rotterdam gebombardeerd, volledige capitulatie en het bezettingsleger onderweg.

De curve van de zelfmoorden onder de Joden liep snel omhoog.

De eerste advertenties van de voor het vaderland gevallenen spraken een onwezenlijke taal.

In hetzelfde blad stond een foto van een parachutist die alle leugenberichten moest logenstraffen. Het was een echte afgezant van Mars, tot de tanden gewapend.

Hitler verklaarde dat de Nederlandse soldaat dapper had gestreden. Maar het volk was misleid. Het ging niet tegen Nederland maar tegen Engeland, de oude aartsvijand van de lage landen.

Hugo was er getuige van hoe de Duitse soldaten, die voor het eerst de Noordzee zagen, hun vingertoppen in het water staken en naar de horizon keken. Achter die kim lag Engeland, het grote doel. Was het ver?

- Zullen we de zaak maar sluiten? vroeg Hugo aan Stans. Gasten zouden er deze zomer niet komen.

Maar ook dat liep allemaal anders. De zomertijd was met een enkel bevel afgeschaft. Heel Nederland zette op hetzelfde moment de klok een uur terug. Befehl ist Befehl.

In een schaars helder ogenblik zei Hugo tegen Stans: Wat er eigenlijk vandaag en morgen gebeurt weten we natuurlijk niet. Misschien zullen we het later weten.

- Ja, zei Stans, zo zal het wel zijn. Maar we hebben met vandaag en morgen te maken.

Hugo zweeg. Hij was niet gewend dat Stans zo nuchter uit de hoek kwam en dat zij min of meer de leiding nam.

Het bericht dat Seyss-Inquart, de verrader van Oostenrijk, door Hitler tot Rijkscommissaris was benoemd, voorspelde weinig goeds.

In de Ridderzaal was de plaats waar de Koningin de troonrede uitsprak met palmen gecamoufleerd.

‘Wij zijn niet gekomen om het Nederlandse volk te verdrukken of aan dat volk onze wereldbeschouwing op te dringen.’