De glazen stad

[p. 5]

 

BIJ DE MONDING DER RIVIEREN

 

ACHTER EEN SMALLE STROOK DUIN

 

DAAR LIGT EEN KLEIN STUK HOLLAND

 

DAT GENOEMD WORDT EUROTUIN.

 

 

 

jac. zonneveld

[p. 7]

1

Zonder uitleg te geven aan zijn kameraden fietste Huib Stein na het beëindigen van de ochtendlessen regelrecht naar de Hoek, waar hij op een bankje aan de waterkant zijn twaalfuurtje oppeuzelde, onderwijl kijkend naar de in- en uitvarende schepen. Daar was ook een van de grijze coasters van Waling van Geest bij. Die jongens hadden het ook niet op de tuin van hun vader kunnen vinden en toch hadden ze een reuze bedrijf uit de grond gestampt. Ze voeren niet alleen op Engeland maar haalden het fruit overal vandaan.

Ik ga niet meer terug naar die rotschool, dacht hij. Ik heb er genoeg van. Er moet dan maar komen wat er van komt.

Deze morgen was nog niet eens zo slecht begonnen. Met natuurkunde had hij geen last. Prompt had hij zijn lesje over carburateuren, diesel- en benzinemotoren kunnen opdreunen. Had een goede beurt gemaakt toen er gevraagd werd wat er zoal kon gebeuren bij elke takt van een dieselmotor.

Daarna met lood in de schoenen het lokaal van Kiezebrink binnengegaan. Die had natuurlijk weer de gemeenste valletjes opgezet in zijn dictee. Wat zit er in het vruchtbeginsel? Waardoor is de komkommer een eenhuizige plant? Wat is een generatieve en een vegatieve voortplanting? Welk Nederlands woord zou je voor virus kunnen gebruiken. Wat doe je tegen knolvoet?

Bij de vragen: wat zijn lokbloemen en wat doe je tegen klemhart had hij, uit het raam starend, bijna de lijfelijke warmte van Ria gevoeld. Welke wonden vergroeien het beste? (Mond aan mond, ouwe sok!)

De boot was helemaal aan toen hij met moeite een geeuw had onderdrukt op de vraag wat doe je tegen slaapziekte.

- Je huiswerk, Huib?

- Geen tijd gehad, meneer.

[p. 8]

- Als je vader je 's morgens om vier uur sla laat snijden in plaats van je huiswerk te laten maken, dan kan je beter opkrassen, Stein.

- Heel graag, meneer.

- Je broers hebben het hier beter gedaan, Huib.

- Kan ik het helpen?

- Als het maar over auto's gaat, hè? zei Kiezebrink, een beetje smalend.

Zeelui, vliegeniers en chauffeurs, die zagen wat van de wereld. Varen en vliegen was voor hem uitgesloten, maar de autobahn lag open. Dat vrije leven van een chauffeur in een gezellige cabine van een Scania Vabis, de mooiste wagen die hij zich kon voorstellen, had hem van kind af aangetrokken. Hij zat van jongs af liever in een garage dan in een warenhuis met tomaten of komkommers.

Rijden, rijden, door heel Europa, kilometers vreten! Geen baas die op je handen keek!

Eerst laat in de middag kwam hij thuis, gooide zijn boekentas in een hoek van zijn kamertje nadat hij er een pakje had uitgehaald waarvan hij driftig het vloeipapier scheurde. Hij stapte op zijn divanbed en lichtte de stoffige fluwelen tekst Hij zorgt voor u van de muur. Hoe lang dat ding hier al hing? Het dateerde nog uit de tijd van opa, die hier, een halve eeuw geleden in de Rusthoek op de geestgronden in Waldeck zijn plekje gevonden had. Opa was al lang dood. Huib hield de nieuwe spreuk die hij in Naaldwijk had gekocht voor zich uit: Doe wat je wilt, gekletst wordt er toch!

Hij was net met het ophangen klaar toen Bea binnenkwam en zwijgend toekeek. Zij was maar een jaar ouder. Bea en Huib. Huib en Bea. Van jongsaf bondgenoten, zich afzettend tegen de heerszuchtige Bert en beschermd door hun oudste broer Kees. Zonder Bea zou het stiekeme contact met Ria van Bree ook niet mogelijk zijn.

Ze hadden van kind af met Ria, enig kind van de gelukkige tuinder Dirk van Bree, gespeeld in de gangetjes tussen de opeengestapelde eenruiters, samen op een geïmproviseerde schuit geploeterd tot ze triomfantelijk bij de veiling waren aangekomen.

Tot die ene keer, toen Bea al naar huis was gegaan, dat

[p. 9]

beslissende moment, waarin zij in hun nalopertjesspel elkaar onthutst in de armen waren gevallen.

Nee - dat had toen nog maar niet moeten gebeuren. Ze waren nog kinderen maar toch al geen kinderen meer. Die eerste bewuste lichamelijke aanraking was maar verwarrend geweest. Twee buurkinderen, beiden in de oorlogsdagen van mei 1940 geboren. Huib drie weken te vroeg ‘omdat hij er bij wilde zijn’. Ria keurig op tijd, wat al niet anders kon als kind van een moeder die op de klok werkte.

Bea las de spreuk en Huib reikte haar nonchalant de verwijderde oude fluwelen tekst die ze niet aannam.

- Heb je je huiswerk al af?

- Van mij bedankt... Ik ben weggelopen. Dat gekwar over knol, spint en aaltjes ben ik al lang zat. Ik kan het niet in mijn hersens krijgen.

- Wat wou je dan, dwarskop?

- Dat weet je wel.

- Wat je nou wil, daar kan je later spijt van krijgen.

- En tòch wil ik niet op de tuin. Ik kots er van... Ik wil wat van de wereld zien.

- Dacht je dat dat zó maar ging?

- Moet je de verhalen horen van die chauffeurs bij Flinterman!

- En wat zou Ria daar van denken?

- Weet ik niet.

Hij stond nog op het bed, een hoog opgeschoten knaap, met een nors gezicht onder zijn mooie zwarte haardos. Door het kleine venster kon hij de in aanbouw zijnde torenflats zien. De aanval van de stenen stad op de glazen stad die opa een halve eeuw al had voorspeld, was nu eerst goed begonnen. De eeuwige nachtmerrie van vader.

- Je hoeft heus niet op de medewerking van Ria's vader te rekenen. Van Bree zal zijn enig kind niet met een chauffeur laten trouwen, zei Bea.

Huib stapte van het bed en gooide de oude tekst in een hoek.

- Is dat soms een minderwaardig vak? Het Westland is groot geworden door de export. Die jongens verdienen een hoog loon. En nog rittengeld extra.

- En hun vrouwen? Hoe vinden die het om altijd alleen

[p. 10]

te zijn en voor alles op te draaien? Als die mannen een of twee keer per week thuis slapen is het veel.

- En de vrouwen van de zeelui en de vliegeniers dan?

- Ik zou nooit met een zeeman willen trouwen, zei Bea.

Ze maakte aanstalten om weer naar beneden te gaan.

- Dirk van Bree heeft geen zoon die hem kan opvolgen. Hij zal daar gek zijn om Ria met jou te laten trouwen. Ik wou je wijzer hebben!

- Wie praat er over trouwen? Altijd die meiden!

- En wie willen er altijd maar vrijen? Altijd die jongens!

Huib had een scherp weerwoord, maar hield het in.

Van beneden riep moeder schel: Eten!

Diezelfde morgen was ir. Streefland de tuin van Job Stein opgelopen. Stein was bezig met het knuppelen van de tomaten. Ze hadden daar ook al machientjes voor, maar hij hield het bij flink tikken tegen de draden, zodat de planten goed schudden voor de zelfbevruchting.

Hij zag Streefland wel, maar maakte eerst de rij af waarmee hij bezig was. Job vond Streefland geen kwaaie vent, hij was in elk geval beter dan zijn voorganger die als stedebouwkundige de tuinders het bloed van onder de nagels had gehaald.

De stenen stad tegen de glazen stad! Het eeuwige touwtrekken dat nu al meer dan vijf en twintig jaar had geduurd. Altijd maar weer plannen die tenslotte door de tijd werden achterhaald. Dan maar weer nieuwe plannen, afgekeurde plannen, gewijzigde plannen. De stad, de tuinders, de provincie. Vechten maar! Wat een vak!

Grootvader was in de Warmoeziersstraat begonnen en nu al een eeuw lang was de familie Stein opgejaagd door stadsuitbreiding. Hier in de Rusthoek was het goed wonen en goed tuinen geweest. Beste opdrachtige afgegeeste grond. Maar na de oorlog was het weer misgegaan. De stad kroop als een stenen monster naderbij. Zolang er geen definitieve beslissing was gevallen hadden de tuinders alleen maar voor eigen risico kassen mogen bouwen. Buurman Dirk van Bree had zich daar niks van aangetrokken maar Job Stein had voor dat risico bedankt.

[p. 11]

Hij wist wel hoe de jongeren over zijn tuin dachten. Hij las het ook in de ogen van ir. Streefland toen ze samen de tuin waren opgelopen. Een verouderd bedrijf!

- Ik heb goed nieuws voor je, Stein. De knoop is eindelijk doorgehakt. De helft van Waldeck mag tuingebied blijven. Daar ligt ook de Rusthoek in.

Job Stein gaf niet direct antwoord. De laatste jaren had hij niet goed meer geweten wat hij het liefst wou, vooral nu de jongens hun eigen weg gingen en hij last had gekregen van reumatiek. Hij had hier, waar hij geboren was en getogen, altijd willen blijven, maar de gedachte tegen een flinke prijs uitgekocht te kunnen worden was als een knagende worm geweest. Hij zat hier op eigen grond en de landhonger van de stad was onverzadigbaar.

- En voor hoelang zal dat zijn? vroeg hij. - Is het maar weer een zoethouwertje?

- Voor dertig jaar, zei ir. Streefland. - Dat is nog een mooie tijd en je hebt drie flinke zoons, Stein. Ik zou zeggen gooi het net nu maar eens uit aan de andere kant van het schip.

- En de jongens hun gang laten gaan zeker! Dat betekent dat ik naar ‘meneertje’ zal moeten. Met m'n pet in de hand naar de Bank. M'n kop in een strop steken. Geen baas meer in eigen huis zijn. Je wordt van mijn bedankt. Ze lopen der eigen wel dood! Eénmaal in mijn leven heb ik na vaders dood om eigenaar te worden een hypotheekje moeten nemen en dat heb ik met guldentjes afgelost. Met guldentjes als je begrijpt wat ik bedoel. En dacht je dat ik me op m'n ouwe dag nou nog aan de Bank zou verkopen? Eerst verdienen en dan uitgeven, zei m'n vader altijd. Ik heb gewerkt van 's morgens vier tot donker. Ik had een welgesteld man kennen zijn als ze me de laatste twintig jaar niet in onzekerheid hadden gehouwe of ik hier kon blijve zitte... Je praat over de jongens. M'n vader zei: Je krijgt niks voor niks op de tuin behalve spit en je mot 't met je gezin doen. Maar die tijd is voorbij. Kees, m'n oudste jongen gaat trouwen met de dochter van een exporteur in Delft. Dan weet je het wel. En de jongste, die snotaap, maakt het helemaal mooi. Die wil chauffeur worden en zit tegelijk achter de enige dochter van mijn buurman aan. Nou vraag ik je...

[p. 12]

- En Bert? Over Bert hoor ik niet dan goeds, zei Streefland. - Die jongen heeft een tuindershart en daar zit een kop op. Als ze dat op de Proeftuin zeggen zal het wel waar zijn.

- Ja, Bert... dat is zo. Maar ik twijfel er aan of Bert wil wat zijn vader wil...

Het was koffietijd.

Leentje van Geest had de mannen binnen genood.

Ir. Streefland prees in het voorbijgaan haar witte leghorns en keek met welgevallen naar haar kleine volière en het overschot van de vroegere boomgaard. Heel vroeger had hier nog een oude druivenmuur gestaan.

- Dus as ik goed begrijp kennen we hier blijve zitte?

Ze keek beurtelings naar haar man en naar ir. Streefland. Ze mocht die man wel. Hij knikte bemoedigend.

- Daar kan ik de Here God voor danken, zei Leentje, aangedaan. Ze had het antwoord van Job niet afgewacht want die zou toch wel weer leeuwen en beren op de weg zien.