Volledige werken. Deel 2
(1884)–Theodoor van Rijswijck–
Auteursrecht onbekend
[pagina 319]
| |
I.Een strenge winter had het al
En meir en vliet en waterval
En weide en weg en woud versteven;
Het aerdryk was geheel omgeven
Als met het somber kleed des doods;
De middagzon vermogt des noods,
Met flauwe schuinsch geschoten stralen,
Door 't mistgordyn der lucht te dalen,
Te weemlen om den harden grond;
Maer, eer zy de yskorst kon doen weeken,
Een enkel dropje mogt doen leken,
Verscheen de duistere avondstond:
Dan joeg de wind van 't snerpend noorden,
De stofsneeuw huilend voor zich uit;
Dan dreunde 't woud van 't naer gefluit,
Tot in zyn afgelegenste oorden.
Vorst Karel, de Onversrchokken, had
Dit jaergety de aloude stad,
Het moedig Nancy ingesloten;
Vergeefsch was hem beleid en macht,
Hoe fel de list zich ook bedacht;
Al lag de ringmuer plat geschoten
Al waeide 't bloedvlag hoog in top,
De dappre steedling gaf niet op. -
| |
[pagina 320]
| |
Dat spytte Karel fel inwendig!
Hy, die te voren zoo bestendig,
Gehoorzaemd werd door 't goed fortuin;
Hy, die zoo menig stad tot puin,
Zoo menig burgt tot gruis deed stampen,
Was nu, helaes! sinds korten tyd,
Met alle tegenheên in stryd,
Vermast van eindloos leed en rampen,
Zyn heir, weleens Europa 's schrik,
Zag men door Zwitserlands kohorten,
By Morat, in een oogenblik,
Verpletterd op het slagveld storten;
Uit weêrwraek, voor de moordery
Te Granson naer zyn wil bedreven.
Ook dat kon Karel niet vergeven,
Dat kon hy niet verkroppen, hy!
Uit vorstelyken stam gesproten,
Van 't bloed van Johan zonder Vrees....
Het zou zyn roem omverre stooten,
Zoo hy dat bergvolk niet bewees,
Dat, wie Bourgogne eens durft trotseren,
Met schade of schande moet verleeren,
Wat men door blindheid en door waen,
Eens te onbezonnen heeft bestaen.
De hoofdstad van het oud Loreinen,
Zweert aen heur vorst René getrouw
Te zullen zyn, hoe digt en nauw
De vyanden haer muer omheinen.
Hoe 't vuer de daken ook bestook',
De honger door de straten spook',
Zy blyven op ontzetten hopen. -
Weêr had de vyand storm geloopen,
En weder stond hem de aenval duer:
De burgery stoof door het vuer,
En 't snorren van den kogelregen,
De naderende krygers tegen;
Zy bonsden hen de bres weêr door,
En jaegden langs het open spoor
Hen rugwaerts met gevelde lansen;
Verwoesteden zyn eigen schansen,
| |
[pagina 321]
| |
En slingerden met yslyk woên,
Den brand in 's hertogs paviljoen.
Maer daeglyks neep de winter harder,
De ellende reikte telkens verder,
Verdeeld was 't laatste korenbrood;
Nog kon men van de hooge daken,
Geen naedrend leger zien genaken,
Dat hen zou redden uit den nood.
Zy zagen d'ysselyksten dood,
De bloedige armen naer hen strekken;
Bang plooiden hunne wezenstrekken,
Hun lippen kleurden zich als lood.
Niet beter stond het er geschapen,
In Karels ontevreden heir;
De ridders en de legerknapen,
Geteisterd door het schriklyk weêr,
Bejammerden zich even zeer.
Het paerd bevroor voor schut en wagen
En ieder uitgezetten wacht
Versteef op zynen post by nacht;
En werd er door den wolf ontdragen,
Die hongrig langs die streken zocht,
En aenviel wat hy vinden mogt.
Des hertogs leger smolt en dunde,
Tot op een onaenzienbre schaer;
Vol lyken lag het hier en daer,
Waer de yzren grond geen graf aen gunde.
De hopliên schaerden by elkaer,
En toonden Karel 't bang gevaer;
Berigteden hem, hoe de vanen,
Der wrekende Helvetianen,
Met vorst René aen hunne spits,
Weêr uit hen schuilhoek kwamen dringen,
Om als een storm hun te bespringen,
Gewapend met de bliksemflits.
Hoe zy reeds in de naeste bergen,
Die met hun toppen 't luchtruim tergen.
Zich vormden tot een talloos heir;
| |
[pagina 322]
| |
Verdeeld in orden en legioenen,
Voorafgegaen door hun blazoenen
Gewapend met geschut en speer;
Hoe reeds de dolle horens schalden,
Van Uri en van Unterwalden,
Met schrikverwekkender getoet,
Dan zy de lucht by Morat kloofden,
En elken kreet en klank verdoofden,
By 't stroomen van Bourgonjes bloed.
Zy baden hem door roerend smeeken,
't Beleg ten spoedigst op te breken,
De ramp te heelen, en het heir,
Dat door 't gebrek en 't nypend weêr,
In magteloosheid lag te kwynen,
By tyds t'herstellen zoo 't nog kon;
En als de nieuwe lentezon,
Het aerdryk weder zou beschynen,
In min gevarelyk saizoen,
Op nieuw den vyand aen te doen. -
Stampvoetend met den yzren schoen,
Zwol Karels hart van toorn en wrake.
‘Dat men het leger slagreê make!’
Zoo bulderde hy woedend uit;
‘Wat zyt gy, kindren of soldaten?
En zal een handvol onverlaten.
Alleen verhit op roof en buit,
Bourgonje in angst en twyfling zetten?
Ik zal dat beedlaersras verpletten,
Hoe fel de noordvorst storme en vriez',
Hoe ook de nood ons tegen grimme;
Dat zal ik, by myn vaders schimme,
Dat zweer ik, by myn gulden vlies!....
Het paste nimmer, vrome ridderen!
Die onder myne vanen vecht,
Van voor een nietig volk te sidderen,
Dat krygstugt kent noch oorlogsregt!
Neen, nimmer zal Bourgonje beven,
Ten waer de hemel vallen zou!
Herkent de pligt u voorgeschreven,
En leert als dappere krygers sneven,
Aen eer en eeden eeuwig trouw.
| |
[pagina 323]
| |
'k Zal u tot de overwinning leiden;
Doet alles tot den slag bereiden,
En met den eersten morgenstrael,
Voer ik u tot den zegeprael.’
De scheemring daelde somber neder,
En digter stoof de jagtsneeuw voort;
De wind woei op met vaen en veder,
En huilde snerpend over 't oord:
De weêrklank raesde door de vlakte,
Herhaelde 't woest geluid van ver,
Der horden die te zamen pakten,
En 't schokken van de legerkar.
Het hoefgekletter van de paerden,
Die op het steken der trompet,
Zich hunkrend in geleedren schaerden,
En draefden op gelyken tred.
Ten stryde! klonk in ieders ooren.
Ten stryde, zuchtte 't in het rond,
Uit 's krygers bibberenden mond:
Zoo zy ons dan door 't lot beschoren
Te sneuvlen op een vreemden grond!....
De hopliên voerden hun kolommen,
Slechts onaenzienelyke drommen,
Door honger, koude en zwaerd gedund,
Naer ieder aengewezen punt.
De naeste morgen zou bepalen,
Wie sneuvlen moest of zegepralen!
De vorst wekte ieders krachten op,
En joeg, in eens te paerd gestegen,
Vast heên en weder in gallop,
En zwaeide met zyn heldendegen.
Die immer, door den minsten houw,
De zwaerste harnasplaet deed buigen.
Hy nam zyn volk in oogenschouw,
En monsterde de dondertuigen;
Versterkte post en battery,
En wees op hoogte en hinderlagen,
Waer men voor 't schot des vyands vry,
Den storm 't voordeeligste kon wagen:
Beval een goede waek aen 't heir,
En keerde naer zyn veldtent weêr.
| |
[pagina 324]
| |
II.De nacht werd naer en bang, en sleep zyn kruipende uren;
De hemel was bezaeid met tintelende vuren,
Waervan de schemering langs ys en sneeuwvlak schoot,
En aen het starend oog een prachtig schouwspel bood.
Soms werd de eentoonigheid gestoord door 't klimmend roepen,
Van d'uitgezetten wacht en 't zwenken van de troepen,
Die naer gegeven sein, langs heuvelkring en bogt
Zich schaerden, en het ys vertrapten op hun togt:
Of door de sneeuwlawien, die, rollend van de rotsen,
In magt en zwaerte groeit, en met vervaerlyk botsen,
Den glinsterenden vloer doet barsten van het meir,
Dat de Echo van den schok terug beeft door de sfeer:
Of door het ravenbroed, dat, zoekend naer de lyken,
Van uit het hooggeboomte op zynen prooi komt stryken,
Met uitgezetten vlerk, een tak der dennen raekt,
Den zilvren yzel aen zyn hangend loover kraekt,
Dat knappend nedervalt, en in zyn klinglend zakken,
Het bros krystal verbreekt der onderstaende takken,
En rond den stam des booms zich aen de sneeuwkorst hecht.
De hertog, afgemat, gebood zyn wapenknecht,
Eer hy de leden op zyn sponde neêr ging strekken,
Dat men voor d'uchtendstond hem uit den slaep zou wekken;
Zyn wapenrusting reê moest houden, zyn genet
Bereiden tot den slag. Hy streek op 't legerbed
Het matte ligchaem uit, van zorg en onlust zwanger,
En sluimerde ylings in. Ras joeg zyn boezem banger;
Als torschte hy den last van een ondraeglyk wigt.
Een ysselyke droom verscheen aen zyn gezigt!
Hy zag by 't heesch gekras, van nachtgedierte en raven,
Zyn vaedren ryzen uit het stof der marmren graven;
Het blanke lykkleed, dat hun lenden eens omgaf,
Hing thans als donker krip van hunne schoudren af.
| |
[pagina 325]
| |
Zy kwamen nader door een wolk van mist omgeven,
En huilden luid en bang, de palmen opgeheven;
Zy schoven langs zyn sponde, en riepen in geklag:
‘Wee! wee Bourgonje, wee! Ach Karel! Karel! ach!’ -
Een waggelend geraemt, den stoet vooruit getogen,
Hield met zyn beenen arm, een vael blazoen ten hoogen,
Waerop een reuzeneik, door weer en storm verdrukt,
Lag in het slyk verplet, ten wortel uitgerukt.
Hy zag en hoorde 't al. Hy sidderde als de bladeren
Der poppelboomen: 't bloed werd koud door al zyn aderen;
Hy wou de handen voor zyn fronsende oogen slaen,
Maer de beweging bleef zyn wilkracht wederstaen.
De neevlen rolden voort, de spookenrei dreef henen,
Maer lang nog hoorde hy den naklank van hun steenen;
En lang nog kwol hem 't schild met d'omgerukten boom,
En hevig joeg zyn hart van d'ysselyken droom.
Zyn zinnen diep geschokt verdwalen in 't verleden;
Daer weidt zyn blik in 't rond op wreed verwoeste steden,
Op burgten gansch in gloed, op lyken torenhoog,
Waer langs de gierendrift met open snavel vloog,
Hy ziet al de ysselykheên in zynen naem bedreven;
Hy ziet der volkren bloed aen zynen standaerd kleven,
En 't zwangre wolkgevaert, dat, bliksmend in 't verschiet,
Om zoo veel euvelmoed zyn donder hooren liet....
Hy gilt! als deed de slag des onweers hem ontwaken,
Hy beeft van top tot teen, by pynlyk zuchten slaken. -
Weêr werd het bang tooneel verzwolgen door den nacht
Der dikke duisternis, die 't hem had voortgebragt,
Om plaets te maken voor nog bloediger tafereelen.
Daer schemert Granson's burgt met wallen en kanteelen;
De rotswand druipt er nog van der gevangnen bloed,
Dáér van de kruin gesmakt in dollen euvelmoed,
Met de armen op den rug, als slagvee vast gebonden;
Of door den strop verwurgt, aen staken opgewonden,
Mishandeld al te laf, trots zyn gegeven woord!
Nu kent hy in zyn droom de wreedheid van die moord.
Hun bloed schreeuwt luid om wraek, de stem klinkt uit de dalen,
De weêrklank blyft haer trouw van berg tot berg herhalen,
En roept Helvetie op! Het bondschap door dien kreet
In 't broederhart geraekt, is thans ter wraek gereed.
| |
[pagina 326]
| |
De hertog staert in angst de grauwe verte tegen,
En ziet der bergen schors zich roeren en bewegen,
Zoo zakte er drom by drom langs iedre helling neêr,
Die zich vereenigden tot een ontelbaer heir.
Der trompen luid getoet doordavert reeds de luchten,
Verdooft het hourralied en andre krygsgeruchten;
Het vreeslyk uer is daer! De vorst ziet koud van schrik
De lyken waggelen aen galgenpael en mik,
En de gesneuvelden uit hunne graven ryzen,
Die op hun landsvolk zien, en naer zyn leger wyzen,
Dat, door den slaep bekoord, in dolle sluimring ligt.
Het koude zweet vloeit langs vorst Karels aengezigt. -
Dan, ylings ziet hy hen ter aerde neêrgebogen,
De handen biddend zaêm, de blikken naer den hoogen,
Als of men om genade en om ontferming bad.
Daer streek zich onverwyld zyn plooijend voorhoofd glad:
Hy dacht dat zy hem wis vergeving wilden smeeken;
Nu zou hy eerst den smaed op 't allerbloedigst wreken,
Die men Bourgonje zoo verwaend als onbedacht,
Uit laffe muitery te snood had toegebragt;
Het vreesselykste lot bleef hun ter straf beschoren.
Hy luistert, en dus klinkt hem hunne bede in de ooren:
ô Heer der heeren! die van boven,
Op uwe schepslen nederziet;
Wien al wat adem haelt moet loven,
Wiens glans het licht der zon kan dooven.
Ach, weiger ons Uw bystand niet!
Wanneer de dwang ons kwam bespringen,
Hebt Gy ons immer bygestaen;
Weêr poogt men onze vrye kringen,
Door juk en slaverny te dwingen,
Wees nogmaels met ons lot begaen!
Ach! wil ons de overwinning geven,
Of zet ons moed en krachten by,
Om tot den laetsten man te sneven;
En gold het ook ons aller leven,
Dan zyn toch onze kindren vry! -
| |
[pagina 327]
| |
Zoo dacht hy nimmer dat geboefte t' hooren spreken....
Hy doet in woesten drift de stormklaroenen steken,
En wekt zyn krygers uit het harde legerbed;
Maer niemand naderde op het klinken der trompet.
Hy zag geen enklen man zich roeren noch bewegen,
En allen schenen zy in doodschen slaep gezegen.
Hy klimt den zadel in, en heft het slagzwaerd op,
En vliegt de tenten langs in druischenden gallop.
‘Bourgonje in 't geweer! zoo schreeuwt hy dol van toren,’
Maer niemand dan de galm scheen zyn geroep te hooren
En kaetste 't schallend na tot driewerf toe herhaeld:
Nu kwam des vyands heir de bergen afgedaeld,
En viel des hertogs kamp, met uitgetogen degen,
Gelyk een onweêr aen! Geen schildwacht hield hun tegen:
De posten sluimerden op hoogte en ravelyn,
En by de klaerte van den held'ren maneschyn
Slaen zy van tent tot tent, met slingerende zwaerden,
En hakken wild in 't rond op soldeniers en paerden,
En juichen om het bloed dat van hun lemmer druipt.
De gramme vorst, wien thans de razerny bekruipt,
Gaet hun alleen te keer, en stort in 's vyands rangen;
Nu schatert aerde en lucht van lied en hourrazangen,
De boomen juichen, en de lyken juichen meê.....
Hy klieft in zynen loop het gros van 't heir aen twee,
En worstelt verder heen door zwaerd en spiesgewemel;
Hy sabelt links en regts, en lastert hel en hemel,
Tot dat een luchtgeest met een vlammend zwaerd verschynt,
Hem toeroept: verder niet! en 't nachtgezigt verdwynt.
Nu ryst hy overeind, gansch duizlig en verschrokken,
Verwilderd staet zyn blik, het zweet hangt van zyn lokken;
Hy loosde zucht op zucht en de adem deed hem zeer;
Zyn hoofd viel schuddend in den kouden handpalm neêr.
Nog hoorde hy 't gewoel, nog meende hy de schimmen
Te zien die rondom hem geschaerd, met yslyk grimmen,
Hem wenken bleven, en hem hitsten tot den slag.
Hy meende nog dat hy den engel voor zich zag,
Die in zyn dolle vaert hem tegen had gehouên.
Hy poogde of hy dit al niet innig konde ontvouwen,
En of 't zyn goede geest niet was, die zyn bestaen
Uit deernis met zyn lot, in tyds te keer wou gaen.
| |
[pagina 328]
| |
Helaes! zyn hoogmoed steeg dit denkbeeld ras te boven!
Hoe! zou een nachtgezicht, hem zynen moed berooven?
Zyn plan verydlen? neen! ofschoon hy zelve viel,
Hy wil dat 's vyands heir verwonnen voor hem kniel'!
Hy springt zyn slaepkoets uit; verbergt aen aller oogen
Het zwarte floers waermeê zyn geest is overtogen;
En als de morgenstond zyn scheemring op liet gaen,
Zag hy het talloos heir der Zwitsers voor zich staen.
Hy gespt zyn helm vast, klimpt te paerde, en met den degen,
Wyst hy zyn magtloos volk des vyands standplaets tegen.
Het trotsch Bourgonje had dien dag geen hertog meer;
Verwond en uitgeschud, vond men zyn ligchaen weêr,
Versteven als een pael, aen 't slibrig ys gevroren:
Dit was het vreeslyk eind, hem door het lot beschoren,
Om zyn ontoombren drift en trotschen overmoed,
En 't roekloos plengen van zoo veel onnoozel bloed.
|
|