Volledige werken. Deel 1
(1884)–Theodoor van Rijswijck–
Auteursrecht onbekend
[pagina 335]
| |
Die grappen zyn er nog al meer geplogen.
Als men de sagen, uit der vaedren tyd, gelooft;
Maer wie breekt hier te lande nog het hoofd,
Met sprookjes uit verloopen tyden?
Als 't geen romans of vaudevill's zyn, een van beiden,
Geraekt het nooit à la portée meer van 't publiek:
Al 't overige is te klassiek,
Wel nu dan, doktor Samuël,
Die in verband stond met de hel,
Woonde in een stad, een groote stad van Polen.
Hy was een man voorzien van zeven scholen;
Hy kende duitsch, grieksch en latyn,
En zoo veel talen die er nu niet meer en zyn.
Ook in all' and're wetenschappen,
Beklom hy tot de hoogste trappen;
Hy wist in alles meê te klappen,
En 't woord te voeren dat 't een lust om hooren was.
Hy kende allang 't effekt van stoom en gaz,
Eer men 't uit Eng'land hier zag arriveren.
Hy kon magnetiseren,
En diamant doen smelten zoo als glas.
Hy wist den loop van zon en maen en starren.
Geen Gordiaensche knoop die hy niet kon ontwarren;
En wat hy zei, was wel dooregen en gesausd.
Hy was een tweede Faust,
Die Willem BartjesGa naar voetnoot(1) op zyn duimken uit kon leggen.
Wat zal ik verder van hem zeggen?
Niets was er of hy kende er 't slot en sleutel van:
Maer ééne kleinigheid waer hy nog bleef naer haken;
Was slechts de kunst van goud te maken.
(Nu zyn dit zoo geen groote zaken.)
Om kort te gaen, het was een man,
Zoo als m'er thans maer weinig vinden kan.
En echter had de liefde hem gevangen,
Dien slimmen wysgeer! aen een vrouw
Die hy als zinn'loos aen bleef hangen,
Waer van hy met geen gloênde tangen
| |
[pagina 336]
| |
Was aftetrekken, werd hy buikvastGa naar voetnoot(2) door de trouw.
Hy was zoo blind als and're menschen,
Met al zyn brein;
Hy wou haer later in een beeld van zout verwenschen,
Maer 't kon niet zyn.
O filosofen, vlug en schrander
Van geest en zin!
Gy zyt al dommer dan elk ander
In 't vak der min.
Zyn ega, een mevrouw Xantippe
Der eerste klas,
Hield heuren man steeds by de slippe
Waer hy ook was.
Geen week nog, na het bruiloftplegen,
Of 't was er op;
Want hy, der studie zeer genegen,
Kreeg op zyn kop.
Zy was met zyne droomeryen.
Maer niet t' akkoort;
Hy moest haer steeds uit wand'len leijên
Op 't eerste woord.
En deed hy 't niet uit ganscher zinnen,
Vernoegd en graeg;
Dan ging het onweer ras beginnen,
Dan viel de vlaeg.
De man om d'eer in huis te houên
Bleef kort en stil;
Denk eens hoe hy zich moest berouwen
By elk geschil.
Zy kreet hem uit voor avondstryker
En nachtgedrocht;
Om dat hy soms eens met zyn kyker,
De maen bezocht.
| |
[pagina 337]
| |
En nam hy by het stormgekletter
Den bliksem waer,
Dan schold zy hem voor jood en ketter,
En toovenaer.
Zy was met zyne studie boeken
'T meest in beslis;
Zy zag hem soms half nachten zoeken,
En dit was mis!
Die glazen bollen en bokalen,
En dit fornuis;
Bragt in de keuken en de zalen
Steeds stof en gruis.
Dat ging er daeglyks van tempeesten
By Samuël!
Als in een hok vol wilde beesten,
Klonk 't in zyn cel,
Of lyk men by de kermis feesten,
Tiert in de hel.
Maer op een morgen, dit kon zoo niet blyven duren,
Voor dat de meid des zaterdags ging schuren
En Samuël den huize uit was;
Riep zyne ga twee mans uit heur geburen.
Zy liet een mand of acht van 't zolder neêr;
Stoof in 't studeervertrek van heuren heer,
En nam zyn bollen en zyn bekers en zyn pypen,
En wat zich heffen liet of slypen,
Van smeltkroes en filtreerkuip, boek en rol,
En smeet het alles in de manden dicht en vol,
En wip er meê naer 't voddenhuis geloopen
Om 't daer voor pondgoed en oud yzer te verkoopen.
‘Nu ben ik’ riep zy uit ‘van al die bullen af!
‘Gelukkig is de dag die my dien inval gaf!
Nu vlegelde zy web en draden
Den schoorsteen en de hoeken uit;
Zy stopte nis en reet en naden;
De kamer gaf een hol geluid.
De doktor kwam naer huis, in diep gepeins verzonken;
En als van mymm'ring zwymeldronken
| |
[pagina 338]
| |
Trad hy in zyne studieplaets,
En greep in aller haest
Naer 't plekje, waer zyn telloskoop zoo vele jaren
Te pronken had gestaen. Hoe rezen hem de hairen
Omhoog! 't was alles wegen leeg....
Hy stond als van Gods hand geslagen,
Hy brak in zuchten uit en klagen;
De holle kamer riep hem tegen tot hy zweeg.
Hy hoorde ras hoe 't alles was gelegen.
Hy deed een uitval op zyn vrouw,
Die op heur hoede met de vuisten uit heur mouw,
Den schok weêrstond. Braef weerde zy haer tegen;
En na wat preut'len en gebas,
Begreep de man dat alles vruchtloos was.
‘Zie’ sprak zyn wederhelft ‘nu zyt g'er van ontslagen
‘Van al die romm'ling, houd u nu gelyk 't behoort,
‘Gy zult my nooit meer liooren klagen.
‘En als ik weder iets begeer aen u te vragen,
‘Wordt gy voortaen door my niet meer gestoord.
Sta 's morgens op, ga 's achternoens naer buiten,
‘Kwist in den nacht niet met het licht
‘En zorg voor een paer frissche spruiten.
‘Zoo'n leven stond m' al lang niet aen;
‘Als gy u 's avonds wilt vermaken,
‘Kunt gy met my eens naer 't spectakel gaen.’
De man scheen maer niet op zyn stel te raken;
Hy dreeg, in zynen heeten drift,
Een razend las'trend hekelschrift,
Op 't vrouwenras, en op het huwelyk te maken.
Hy greep ontwaerdigd, naer zyn lier....
Ja wel, hy vond noch inkt, noch pennen, noch papier!
Hy kon geen epigraf in broeder Job meer zoeken,
Zyn Herakliet, zyn Juvenael,
'T was alles ondereen, met d'and're tooverboeken,
Zoo noemde 't zyne vrouw, gewogen in de schael.
Hy word schier stapel gek. Hy sufte gansche dagen,
En droomde 's nachts zoo aeklig en zoo luid;
Sprong in zyn hemd soms wel zyn leger uit,
En had het maklyk durven wagen,
| |
[pagina 339]
| |
Een toertjen in den maneschyn te doen;
Zoo niet zyn vrouw om zoo'n schandaeltje te verhoên
Hem ras by 't slaepkleed had en weêr te bed deed sling'ren.
Eens, op een avond, dat hy mymm'rend by den haerd
Een pypje leêg rookte, en de lokken van zyn baerd
Tot krullen opwond op de tippen van zyn ving'ren;
Staroogend in den rook die door den schoorsteen joeg,
Schoot hy op eenmael weêr in woede, raesde en sloeg
Zich met de vuisten voor de dichtbehangen slapen.
Hy kruiste zich en vloekte d'eigen stond;
Liep dan weêr dol om zyne boeken rond.
En bleel dan weêr den vuergloed aen staen gapen;
Doch viel in 't eind verlamd in zynen armstoel neêr.
‘Barst! vlammen’ riep hy ‘slinger deze muren
‘Tot puin en asch!... stygt onderaerdsche vuren!
‘Gy stormorkaengeloei, stort uit de sfeer
‘Der hemelen!... breek op uit's afgrondskolken,
‘Gy satensteelt! omhult van pestgiftwolken...
‘Omzwachtel haerd en huis en buert en wyk,
‘Met vrouw en kind en maegd in 't helsche ryk!
‘Kom! of zou dit uw magt te boven klimmen?
‘Daeg, Pacha der gedoemde schimmen,
‘Gryp aen! daeg op! gryp my alleen!
‘Verplet myn hoofd op gindschen steen,
‘En voer my uit de mart'ling heèn!’
En zie, daer daelt een wind, die door den schoorsteen hommelt,
Die in het haerdvuer met de gloênde bouten rommelt;
En sprank en kool en stof door heel de kamer dryft,
En in heur middelpunt een rooden cirkel schryft.
Een rookgevaerte ontplooit zyn kronkelende zyden,
De satan, stapt er uit. Hy nadert Samuël -
‘Zie’ sprak de booze geest, ‘bewogen met uw lyden,
- Verschyn ik uit de hel;
‘Wat is er, groot vernuft van uw gestreng bevel?’
De wysgeer heel onthutst, en als zich zelf te buiten,
Kon maer geen woordjen uiten;
Zyn hairen stonden recht, zyn oogen puilden uit,
Zyn tong gaf slechts een heesch geluid,
Als door den schrik verlamd, die heel zyn aenzyn drukte.
| |
[pagina 340]
| |
Doch, na een weinig tyds, hervatte hy weer moed,
Zyn eerste vrees had uit gewoed;
Hy aêmde vryer, en het lukte
Zich aen den duivel in het eind te doen verstaen.
‘O vorst der avondstar! gebieder van de maen!
‘Die met een wenk alleen, en vledermuis en uilen,
‘En kraei en slek en slang, en groenen krokodil
‘By al wat onderaerdsch, in krochten en in kuilen,
‘De stille vrede zoekt, doet luist'ren naer uw wil.
‘Gy! die het klaverblad van vier gelyke deelen,
‘Alleen ontdekken kunt, als g'op den mistwalm dryft;
‘Die door den dampkring rydt op misp'len bezemstelen;
‘Die in den Hekla stort en ongeschonden blyft....
‘Wat zou ik, diepe geest, wat kan ik u bevelen?
‘Uit wanhoop riep ik u slechts aen;
‘Myn levenspak, met onlust overlaên,
‘Maekt my het daerzyn druk om dragen -
‘'K zal u van allen last ontslagen
Sprak Satan, ‘'k weet allang wat er u schort;
‘Indien g'u wilt aen my verbinden,
‘Zult g'al wat m'u ontnam verdubbeld wedervinden.
‘Beraed u goed en kort;
‘Wy blyven toch de zelfde vrinden,
‘Schoon geen akkoort getroffen wordt -
‘Wat is uw inzigt dan, van my hier voor te stellen,
‘O geest der nacht en duisternis? -
‘Daer my geen een geheim verbergen is,’
Sprak Satan ‘ken ik ook de wenschen die u kwellen.
‘Ik geef u alles dobbel weêr,
‘Wat men u heeft ontnomen.
‘Met waerborg, dat uw vrouw niet meer
‘Er digt omtrent zal komen.
‘Slechts zal het zichtbaer zyn aen uw gezigt alleen,
‘Ofschoon de gansche stad in uw vertrek verscheen;
‘Dus hebt gy nimmer nood voor stelen noch ontdragen;
‘En is er nog iets meer, dat u soms kan behagen,
‘Kunt gy my heden met het overige vragen.
‘Hoor nu wat ik van u in tegendeel verlang:
‘Gy moet my lyf en ziel, wanneer 'k u ooit in Rome
‘By toeval tegenkome.
‘Wees op geen and're plaetsen bang,
| |
[pagina 341]
| |
‘Dan dáér alleen, en kan ik u daer vangen,
‘Dat maer alleen aen uwen wil zal hangen,
‘Dan wil ik nog, drie dingen, voor u doen,
‘Lyk gy my z' op zult leggen.
‘Bedenk eens wel, geen man van goed fatsoen,
‘Die op myn voorslag 't minst zou tegen zeggen’
De doktor overwoog wat hem de duivel bood,
En dacht, och neen! 'k zal nooit naer Rome reizen;
Dit weet ik vast, dus, bleef ik altoos buiten nood.
‘Wel,’ sprak hy tot den goest ‘uw voordeel is niet groot!
‘'T is moei'lyk om zoo 'n zaek al van de hand te wyzen -
‘'K versta u’ sprak de droes ‘wy raken tot akkoort,
‘Al wat gy heden wenscht, of later zult betrachten.
‘Moogt gy den zelfden stond in dit vertrek verwachten.
‘Herrinner ons verbond ik houd my aen myn woord.’
En hier meê vlood de duivel voort.
De wysgeer nog ontsteld, dacht, was ik daer aen 't droomen?
Is my het brein geheel ontnomen,
Of is het waerheid wat hier heden is geschied?
'K geloof myn eigen zelven niet
Doch 't is een gekheid dat ik schroome:
'K ga zelden uit de stad, dit 's ver genoeg van Rome,
Dat nu de duivel zich eens aen zyn woord gedroeg!
Ja, 'k ben nieuwsgierig wat er staen zal morgen vroeg,..
Heb ik daer geen gerucht aen gindsche deur vernomen?
Vervoerd! daer is hy reeds, ik hoor hem weder komen...
Geraden! 't was zyn vrouw die hem naer 't bed toe joeg!
'T was morgen, en waerachtig, satan had
Des doktors kostbren boekenschat,
En al wat hy te voren had bezeten
Gedurende den afgeloopen nacht,
In zyne kamer weêr gebragt.
Er was geen nageltje vergeten;
En 't schoonst der zaek, zyn vrouw zag niemedalle staen,
Nu ving hy weêr gerust zyn oude kunstjes aen;
Hy smolt, hy disteleerde, of keek naer star en maen;
En kwam zyn vrouw hem soms by noen of onty plagen,
Daer werd hy eindlyk aen gewend.
Nu, eens by scheemring met het korten van de dagen,
| |
[pagina 342]
| |
Om zeven ure ot daer omtrent,
Was doctor Samuël een bierhuis in getreden.
Hy had de steenen kan noch in de hand niet vast,
Toen hy van eenen vreemden gast,
Op eene onheussche wys gevat werd by de leden.
Het was de satan... die op eens maer, goed en kort,
Den man te buiten droeg, hy wees naer 't uithangbord.
En las hem grynzend voor: in rome!...
Ja, 't was zoo, Samuël beleed het, hy was kwyt.
‘Maer’ sprak hy, ‘'k heb nog al den tyd,
‘Ligt dat er nog een list my van de hel bevrydt.
‘Laet zien wat er het eerst voor myn gedachte kome...
‘Ga henen, satan, bouw op minder dan een uer,
‘In gindsche vlakte, een burg, uit zaed van korenbloemen.’
De wysgeer kon 't zoo ras niet noemen
Of Satan tooverde 't; en tot aen 't blaeuw azuer,
Zag men een ruim gebouw, met torentin en zalen.
In d' aengewezen vlakte pralen!
‘Ga!’ sprak de wysgeer nu, ‘treed gindschen tempel in,
‘En neem in 't heilig vocht, een bad tot aen de kin.’
Dit was der moeite waerd om Satan te zien springen,
Om hem de lenden te zien wringen,
Toen hy het heilig nat
Vast huilend binnen trad.
Maer toch, hy gaf geen moed verloren,
Al kon men zyn gebrul tot in den afgrond hooren.
En zie, hy heeft zyn taek verricht!
De wysgeer, altoos met beraden aengezigt,
Gaf nog de kans niet op, hoe ver het ook mogt komen.
Noch was de derde zaek zoo ras niet ondernomen:
‘Neem nu,’ hervatte hy; ‘myn wezenstrekken aen,
‘Myn doenwys, myn gestalt, zoo als gy my ziet staen;
‘En leef eens met myn wyf zoo circa zeven weken...
‘Dan zullen wy elkaêr daerna eens anders spreken.’
‘Neen! riep de Satan uit: laet nu de zaek maer steken;
‘'k Ken dit juweeltje, vaer er wel meê slimme gast -’
Sints werd de wysgeer door geen duivel meer verrast.
|
|