Literair dagboek (1940-1950)

16 januari 1946

'k Moet weer terug naar mijn dagboek. Al is wat daarin staat niets bijzonders, het is een bewijs dat er dieper denken en concentratie is geweest.

Ik schrijf dit op kantoor met de januarizon in mijn gezicht. Het is in de namiddag (kwart voor drie); ik voel me kalm, maar moe. Ook in deze toestand kan men dicht bij het vruchtbare denken en het innerlijk-zien zijn. Sinds de vorige aantekening in dit dagboek heb ik in oktober, maar vooral in november de ernstigste geestelijke crisis sinds 1911/1912 doorgemaakt. Het hoogtepunt lag op donderdag 22 november. Aanleiding hiertoe was de verzwaring van de dagtaak, die ik niet als last voel omdat ze inspanning vraagt, maar omdat ze geen kracht en geen tijd meer overlaat voor verdieping. Daarbij kwam een mogelijkheid (naar ik dacht) om nog een nieuw leven te beginnen als journalist. Toen ik instinctief voelde dat die mogelijkheid, zoals ik die mij gedroomd had, niet werkelijk bestond en ik dus in het diepst van mijn hart reeds ‘wist’ dat dit niet meer voor mij was weggelegd, kwam alles in mij in beroering. Het was: God de gehoorzaamheid móeten opzeggen en het toch niet kunnen; aan Hem vertwijfelen en toch in Hem geloven. De oude en de nieuwe mens hadden elkaar bij de keel.

Dit was verschrikkelijk, maar het geheel in beslag genomen zijn door deze éne gedachte had toch ook iets bevrijdends, het gaf lucht. Telkens weer vloog het me aan, een echte ‘verzoeking’. Thuis, na het eten het Onze Vader biddend, bleef ik steken bij de woorden ‘Leid ons niet in verzoeking’ en kon me niet meer inhouden. Ik weet dat deze strijd in deze vorm niet zal terugkomen. Het is ‘uitgehuild’ en als mijn denken weer gevaarlijk in diezelfde buurt komt, geeft die wetenschap me rust.

Nu weet ik dus voorgoed, dat mij onthouden is het me vrij kunnen verdiepen in wat ik als mijn eigenlijke werk voel. Het zal een strijd blijven om aan de vermoeide, vrije uren juist zoveel te ontwringen als ik nodig heb om cultureel

[p. 128]

in het leven te blijven. Een cultureel leven ‘van de hand in de tand’. Ik heb geen specialist kunnen worden en heb het wellicht ook niet willen zijn; ik ben een product van de ‘antwoorden’, die ik naar verschillende zijden heb trachten te geven. Meer en meer moet ik erin berusten te zijn wat ik zo geworden ben en wil geen houding meer aannemen, waarin ik mij niet geheel op mijn gemak gevoel.

Wel voel ik het voor mijn artikelenwerk als een groot gemis, dat ik over geen bibliotheek beschik, maar ook dit is een gevolg: ik heb mij altijd onafhankelijk willen houden van het boek.

Innerlijk voel ik mij - sterker dan in lange jaren het geval geweest is - tot de poëzie aangetrokken. Ik verbeeld mij nu en dan, dat ik een dichtwerk van grotere omvang zal gaan schrijven, waarin ik mijn leven afsluit. Maar dan moet toch de vonk erin vallen.

In ieder geval houd ik dit dagboek aan en blijf ik wakker in de richting van de poëzie. Mijn stijl heeft zich echter naar de behoeften van het proza gevormd; of dit een beletsel is? Het is goed dat ik me ongeveer vijfentwintig jaar geleden nogal met de techniek van de poëzie heb beziggehouden. Toch blijft men zich - ook met een zekere nieuwsgierigheid - afvragen: hoe zou ik mij onder andere omstandigheden hebben ontwikkeld?

De dingen waarover ik in dit dagboek niet schrijf en in de oorlog niet geschreven heb, vond ik niet minder belangrijk, maar ik sprak er liever niet over. Ik had ook geen behoefte verzetspoëzie te schrijven.

Literair-artistiek kan ik niet tot anderen komen (over anderen schrijven), als ik niet eerst tot mezelf gekomen ben.