[Nicolaas Beets. Deel 1]

Onder de Noordhollandsche steden is er in Haarlem zeker wel het zwaarst ‘gekeesd’. Jammer voor de patriottische partij duurde haar rijk slechts kort. Het was zoo schitterend begonnen. ‘Pro aris et focis’, een korps van vrijwillige schutters, dat reeds zestien jaar bestond, was een der drie officieele bataillons geworden, waaraan de verdediging der stad werd toevertrouwd en die de oude schutterij vervingen. Dit geschiedde in April 1787 en den 5^den September van datzelfde jaar verrees er op de Groote Markt te Haarlem ‘een prachtig, eenige duizend guldens kostende Tempelgevaarte...rustende op twintig kolommen van de Jonische Bouworde: met vier Ingangen, alle met eenige trappen opgaande, boven elk van welke Ingangen het Devies van de drie Bataillons der Schutterije, en der Artillerij Compagnie geplaatst was. Boven op den Koepel praalde het Beeld der Vrijheid met hoed en speer, en aan de voeten van hetzelve vertoonde zich het nieuwe en oude Wapen der Stad Haarlem.’ Het plein was geheel afgezet door de schutterij; aan de zijde van het stadhuis stond het pas opgerichte artillerie bataillon met zijn ‘zes nieuw gegotene metalen veldstukken’, haar van stadswege vereerd.

Wat er gebeuren zou was wèl merkwaardig; er zou een nieuw Regeeringsreglement worden beëedigd, waarbij, ‘als van ouder herkomst wijd’ het bestuur der stad zelfstandig door de burgerij zou worden gekozen. Nominatie door den erfstadhouder en alle andere inmenging verviel en hoogstens zou er den Staten der provincie kennis van worden gegeven. Maar 't was niet alleen merkwaardig; het was ook zeer gewichtig; zóó gewichtig dat daags vóór de invoering ‘de Vaderlandslievende Kerkleeraar w. mobachius quaet in de Janskerk’ des avonds een leerrede hield ‘ter Voorbereidinge van het Volksfeest, waarin hij voor eene zeer talrijke vergadering, zijne met de regeering en burgerij instemmende gevoelens, zoo verstandig als hartlijk ten toon

spreidde. Zijne smeekingen om 's Allerhoogsten zegen over de eendragtige pogingen der regeering en burgerij klommen ten hemel, met uitgeboezemde wenschen, dat de allerlaatste nakomelingschap nog de heuglijke vrugten daarvan mogt plukken en genieten!’ Den afloop van dit Volksfeest vermeld ik niet. Het liep goed van stapel en wie er aan deelnam ging uiterst voldaan naar huis. Alleen zij hier nog medegedeeld dat onder hen, die een werkzaam aandeel namen aan deze plechtigheid o.a. uit de schutterij ook voorkomen de majoor a. de waal malefyt en de luitenant j. de waal malefyt.

De tempel bleef eenige dagen staan, maar toen de Pruisen kwamen en het Oranjegezinde volk, daardoor gesteund, erover begon te praten de bouwers op te hangen in hun eigen ‘Keezenhok’, zooals zij dit sierlijk gebouw geliefden te noemen, toen liet men dien door stadswerklieden afbreken. Juist bij tijds, want den drieëntwintigsten der zelfde maand, woei de Oranjevlag reeds weder van den toren der Groote Kerk; ‘de smalle gemeente’ richtte eerepoorten op en sloeg tot baldadigheden over, zooals dat meer gezien wordt bij politieken strijd en het oude regeeringsreglement kwam weder in de plaats van het nieuwe, ter nauwernood geboren.

Toen in 1795 de Franschen, als ware verlossers, ons de zegeningen kwamen brengen van Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap was Haarlem nog niet veranderd en met open armen werden de lieve, maar op de proef wel wat dure, broeders ontvangen. De zaak was reeds lang voorbereid. ‘De middelen, waardoor het verderflijke Huis van Oranje en de Aristocraten...in het bestuur hersteld werden, waren zoo schreeuwend onrechtvaardig en de maatregelen, waardoor zij zich in hunne gewelddadige regeering staande hielden, doorgaans zoo drukkend, tergend en onstaatkundig, dat het beste deel der Natie...hoe langer hoe meer verbitterd werd.’ Daarom hadden zich hier, als in andere steden, revolutionaire klubs gevormd. In één dezer, opgericht om indien het stedelijk bestuur bij een mogelijke komst der Franschen zijn post mocht verlaten, aanstonds met een provisioneel regeerings-reglement gereed te zijn, was o.a. als lid opgenomen ‘adriaan de waal malefyt’ bekend uit de kortstondige regeeringsver-

andering in 1787. De ‘Leesgezelschappen’, waar men door 't voorlezen van allerlei geschriften de belangen van Vrijheid en Vaderland en een algemeene verlichting wilde bevorderen en door gevoelens van Gelijkheid nauwer vereeniging van de burgers onderling trachtte te bewerken, waren in Haarlem talrijk. Het is begrijpelijk dat de Oranjegezinde bestuurders der stad dit met leede oogen aanzagen en op allerlei manier beproefden deze met geweld te keeren. Dit gelukte niet en had bovendien het nadeel dat de aard dier gezelschappen geheel veranderde en zij in geheime klubs werden omgezet. De dirigeerende klub uit zes leden bestaande, versterkt door een lid uit elke der zes Korrespondeerende klubs, richtte zestig Volks-klubs op, elk bestaande uit tien leden en een korrespondeerend lid. Zóó bereidde men zich voor te Haarlem tot de revolutie en toen op 18 Januari 1795 een eigenhandige missive van daendels uit Leerdam te Haarlem ontvangen, het uitzicht opende op spoedige hulp, ware men zeker dadelijk tot die revolutie overgegaan zoo de zware vorst, waardoor men de stad van alle zijden over het ijs binnen komen kon en de vrees dat het staatsche leger van Leiden naar Haarlem zou trekken, dit niet tegengehouden hadden. Toen den 19^den echter het bericht kwam dat in Leiden en Amsterdam de revolutie begonnen en het leger verstrooid was, ving het werk in Haarlem aan. Te middernacht tusschen 19 en 20 Januari kwamen de leden der ‘Dirigeerende club’ bijeen ten huize van den Burger lestevenon. Men ontwierp billetten en een publicatie; deze werden nog dienzelfden nacht gedrukt. Na vier uur in den ochtend werden de zes korrespondeerende leden gewaarschuwd en de leden der zestig volksklubs verzocht zich te verzamelen; No. 1-30 in het logement den Ouden Gouden Leeuw, no. 31-60 in de Doelen. Het afzetten van burgemeesteren, het overhalen van den Kommandant van het garnizoen om zich niet tegen de vrijmaking te verzetten, het benoemen van w. van sypestein tot Secretaris voor de burgerij was in één dag volbracht, de vrijheidsboom werd opgericht en daarmede alles gereedgemaakt tot een waardige ontvangst der bevrijders.

‘De brave burgers ondertusschen, die zich verbonden hadden of aangeboden om voor de goede zaak des volks de wapens op te vatten en 't lang getorscht geweld het hoofd te bieden;..

deze brave burgers hebben door hunnen moed, door hunne bedaardheid, waarmede zij dit groote werk der revolutie voltooid, en door de goede orde die zij dag en nacht, tot op het herstel der wettige schutterij, in de stad bewaard hebben, hunne stadgenooten ten hoogste verplicht; zij hebben zich aan hun vaderland verdiend gemaakt. De Nakomelingschap zal hunner braafheid hulde doen. Hunne namen zijn onsterflijk.’

Om van hunne zijde voor de onsterfelijkheid dier namen te zorgen, hebben ‘de leden van de gewezene revolutionaire club’ achter het Kort-verhaal van de revolutie in Haarlem, op den 19 January 1795, dat op ‘verzoek van de provisioneele stads-regering’ het licht zag, een nauwkeurige lijst gevoegd dier zestig klubs en hare leden.

Onder die namen is er één, welke ook hier aan de vergetelheid ontrukt wordt. Het is die van simon theodorus beets. Daaraan zij nog een tweede toegevoegd: die van a. de waal malefijt junior.

De nadere kennismaking met de Franschen viel niet mede; hun de vriendschap opzeggen ging niet aan en met hen had Holland zich eenvoudig te schikken onder het juk, dat Napoleon ons land op de schouders legde, ternauwernood eenigszins verzacht door 's keizers broeder, of ook deze verademing werd ons ontnomen en ons zelfstandig bestaan met één pennetrek vernietigd. Men moet ze nog persoonlijk hebben gehoord de oudere van dagen, die dezen tijd beleefd hadden, om recht te begrijpen welk gevoel ieder doortintelde, bij den juichtoon: ‘De Franschen zijn weg!’ een vreugdekreet nù in deze, dàn in gene stad gehoord. In Haarlem vierde men den 23en November 1813 den zegen van die verlossing in alle orde op de Groote Markt en op 1 December d.a.v. ontving het Bestuur der stad bericht dat Z.D.H. de prins van Oranje, op zijn reis naar Amsterdam, Haarlem zou passeeren. De heuchelijke tijding werd aan 't volk medegedeeld en in den vroegen ochtend van den 2en December was alles op de been om den vorst te ontvangen. De bereden rustbewaarders waren de Oranjes tot Bennebroek tegemoet gereden en te elf uur verkondigde het gejuich der menigte en het luiden en spelen der klokken dat Z.M. aan de Groote Houtpoort was

aangekomen.’ Zóó luidt in het kort het verslag, opgenomen in het Staatkundig dagblad van de Zuiderzee van Maandag 6 December 1813.

Te dier tijde woonde te Haarlem in de Koningstraat een jonge man, wien ‘onder de verdienstelijke apothekers in de eerste helft onzer eeuw een eervolle plaats toekomt.1) martinus nicolaas beets, geboren 19 April 1780, ontving zijn pharmaceutische opleiding, eerst bij den apotheker krieger te Nijmegen en later bij de gebroeders alma te Amsterdam. In 1803 werd hij tot apotheker bevorderd en vestigde zich in datzelfde jaar, op 23-jarigen leeftijd, in zijn geboorteplaats, alwaar hij 42 jaren lang met groote toewijding en onverflauwden ijver het apothekersvak heeft uitgeoefend.

Reeds in 1806 werd hij lid der in dat jaar te Haarlem gevestigde Plaatselijke Commissie voor geneeskundig toevoorzicht, welk ambt hij tot hare opheffing toe, op 1 November 1865, en dus gedurende ruim 50 jaren heeft bekleed. Na de invoering der Geneeskundige Wetten van 1818, werd hij benoemd tot lid en secretaris van de Provinciale Commissie van geneeskundig onderzoek en toevoorzicht in Noord-Holland, in welke betrekking hij tot op 78-jarigen leeftijd, en dus gedurende 40 jaren werkzaam was. Als een bijzonderheid moet hierbij vermeld worden, dat hij gedurende die jaren slechts tweemaal - wegens het overlijden van twee zijner naaste betrekkingen - de maandelijksche vergaderingen dezer Commissie niet bijwoonde.

Op verzoek van de laatstgenoemde Commissie gaf hij van af 1808 openbare lessen aan de leerlingen in de artsenijmengkunde, en toen in 1824 tot oprichting der Klinische school in Haarlem was besloten, werd Beets het lectoraat in de Scheikunde, Artsenijmengkunde en Kruidkunde opgedragen, welk ambt hij, met het secretariaat der school, tot 1855 met eere heeft vervuld.

In een tijdvak van 32 jaar, 1814-1846, werd hij tot vijfmaal toe tot Directeur der Maatschappij van Nijverheid - vroeger ‘Nederlandsche huishoudelijke Maatschappij’ genaamd - benoemd en ontving te dezer zake in 1835 de gouden eermedaille.

Bovendien gaf hij in verschillende stedelijke en kerkelijke betrekkingen, gedurende zijn gansche leven, doorslaande bewijzen van groote toewijding, onvermoeiden ijver en uitnemende kennis. Het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke wijsbegeerte bood den verdienstelijken man in 1827 het lidmaatschap aan, terwijl The Medico-Botanical Society te Londen hem in 1828 tot correspondeerend lid benoemde.

Bij al deze verdiensten onderscheidde hij zich door nederigheid en bescheidenheid, en, in elk zijne betrekkingen, door rechtschapenheid en hulpvaardigheid. Onder het schier onafgebroken genot eener zeldzame gezondheid, bereikte hij den ouderdom van ruim 89 jaren. Hij overleed op 6 Augustus 1869. Bij de teraardebestelling van zijn stoffelijk overschot, sprak 's mans oudste zoon - onze zoo gewaardeerde letterkundige Prof. n. beets - met diep gevoel een woord tot hulde en dank aan den geliefden vader, ‘den vader, aan wien de zijnen zoo veel verplicht waren, die een toonbeeld was van vaderlandsche degelijkheid en deugd.’

Drie jaar na zijn vestiging als apotheker, 20 Juli 1806, huwde martinus nicolaas beets met maria elisabeth de waal malefijt, dochter van adriaan de waal malefijt, den hierboven reeds tweemaal vermelden zeer ijverigen patriot en van geertruid van aardenburg. Daar simon theodorus beets, de oudere broeder van martinus nicolaas, zich in 1795 mede niet onbetuigd gelaten had in patriottischen geest, is 't waarschijnlijk dat ook de beide echtgenooten niet geheel ‘van vreemde smetten vrij’ zijn gebleven. Doch, patriots of niet vóór hun huwelijk, toen op 13 September 1814 de ‘Opregte Haarlemsche Courant’ de geboorte van hun eersten zoon vermeldde, heeft het ouderhart zonder angst voor de toekomst den jongen wereldburger kunnen begroeten, die onder de regering van een Oranjevorst geboren, in de vereering van dat vorstenhuis heeft volhard tot zijnen dood en door de leden van dat geslacht als den ouden vriend van hun stam is geëerd. Zou het voor de ouders, als voor allen in den lande reden van zorg hebben gegeven, zoo hun eerste kind een zoon ware geweest, nu kon de vader met Spandaw zingen:

De vrees toch dat in de toekomst die zoons het lot der vele duizenden zouden moeten deelen, die jaarlijks opgeofferd werden aan de eerzucht van den tiran, deed menigeen in den Franschen tijd in stilte den wensch uiten, dat de verwachte spruit een dochter zijn mocht.

Zulk een voorrecht, was reeds vroeger, op 13 April 1812 den ouders te beurt gevallen en daar de kennisgeving in de couranten toen niet slechts in het hollandsch, maar ook in het fransch moest geschieden, las men in de Haarlemmer Courant van 16 April van dat jaar niet alleen:

‘Heden verloste van eene Dochter maria elisabeth de waal malefijt, geliefde Huisvrouw van m.n. beets.’

maar stond rechts daarvan:

‘Mon épouse chérie elisabeth (sic) de waal malefijt accoucha aujourd'hui d'une fille.’

Nu, de fransche aankondiging harer geboorte heeft geen schade toegebracht aan de hollands-gezindheid van dorothea petronella beets, die op 23-jarigen leeftijd huwde met pieter françois bohn en helaas reeds in 1864, op twee en vijftigjarigen leeftijd stierf. Heeft zij in het eenig, maar heerlijk boek, dat door haar geschreven werd*) in Mevrouw Rueel het ideaal der vrouw geteekend, zooals zij zich dit voorstelde, geen beter beeld is er van haar persoon te geven, dan gelijk het geteekend werd door a.c. kruseman, die bij de herinnering aan den tijd, dat hij bij den heer bohn in betrekking was, op de volgende wijze dankbaar haar en haren invloed in den huiselijken kring vermeldt:

‘Hoe was die huiskamer een tijdlang zonnig en aantrekkelijk! Als wij daaraan gedenken, aan U wel allereerst onze eerbied, neen ons hart, liefelijke schim van eene afgestorvene, U voortreffelijke zuster van onzen beets, U, onvergetelijke gade en moeder in dat benijdenswaardige gezin! Wie het voorrecht heeft gehad U te kennen, heeft het geluk gehad U lief te hebben, U, toonbeeld van vrouwelijke bevalligheid en beschaving, U, met die volheid van leven en die fijnheid van vormen, U - gelijk uw broeder U toespreekt: “hart vol gevoel, ziel vol geest, oog vol opmerking, tot vertelster geboren!” Ja tot vertelster geboren waart ge. In U had de genius van uw geslacht zetel gekozen op uwe lippen. Uwe mondelinge verhalen waren teekeningen met het woord, door frischheid en natuurlijkheid boeiend tot betooverens toe. Had uw blik iets bespied - en in welk geslacht wordt er scherper een gevonden? - dan was voor U niet de geschreven letter, niet de geteekende lijn de weg ter mededeeling - het was het persoonlijk verhaal, dat ons portretten gaf sprekend van gelijkenis, groepen van vleesch en bloed, handeling aanschouwelijk alsof wij zagen met eigen oogen. Wie het gegund was U te ontmoeten, even zedige als gevierde schrijfster van Onze Buurt, zij zien U onuitwischbaar vóór zich; zij vergeten het nooit hoe zij hingen aan uw vertellen; zij vergeten ze nooit die stralende oogen, die bezielde trekken, die plooibare stem, die ongekunsteldheid van die kunstvolle schetsen, al die teederheid van gevoel bij al die flikkering van vernuft, die bij uw nobele vormen, U stempelden tot eene vrouw bij uitnemendheid, vrouw en kunstenaresse, maar altoos echtgenoot en moeder het meest.’

Na de geboorte van den oudsten zoon, wiens levensbeschrijving deze familieberichten als inleiding mogen voorafgaan, werd het gezin in de Koningstraat met nog vijf kinderen, drie dochters en twee zoons vermeerderd. In het openbaar leven van nicolaas beets treedt van deze vijf alleen nog een weinig naar voren zijn zuster maria elisabeth en dat wel als de echtgenoote van beets' boezemvriend abraham scholl van egmond, die niet beter te kennen en te eeren is, dan door de volgende woorden in de Camera Obscura door hildebrand aan zijn nagedachtenis gewijd:

Hier had ik gaarne de innig gevoelde bladzijden laten volgen door hildebrand in den zevenden druk van genoemd werk aan zijn boezemvriend en schoonbroeder gewijd, indien de Firma f. bohn, te Haarlem, de Uitgeefster der Camera Obscura mij daartoe de gevraagde machtiging had kunnen verleenen.

De allezins gegronde redenen tot de weigering erkennende, welke echter ruimschoots opgewogen worden door de verplichtende wijze, waarop in een andere vraag werd toegestemd, welke ik ten behoeve van mijn arbeid aan de firma deed, maken het voor mij overkomelijk, deze aan vorm en inhoud rijke lijkrede te moeten weglaten. Mijne lezers missen daardoor evenwel een paar bladzijden heerlijk proza; een gemis, dat trouwens spoedig verholpen is, daar de Camera Obscura algemeen genoeg verspreid is, om den lust van hen die haar lezen willen te allen tijde te voldoen. Wat ik daarvoor, zeker in minder sierlijken stijl, in de plaats geef, moge den man teekenen, aan wien beets met heel zijn hart verbonden was en die, onder al de vrienden zijner jeugd, spoedig de eerste plaats innam.

Abraham scholl van egmond, werd den 4 October 1810 geboren te Gouda; hij werd 15 Juli 1828 ingeschreven als student in de medicijnen, aan de Hoogeschool te Leiden, was daar zeven jaar en promoveerde 12 Juni 1845 tot Dr. in de geneeskunde. In het door hem verdedigd proefschrift vindt men een lofdicht van beets, dat den lezer te zijner plaatse zal worden medegedeeld. Hij vestigde zich als geneesheer te Nijmegen en bleef daar tot zijn dood. Hij huwde den 1 September 1853 met maria elisabeth beets en ontsliep na een kort doch hevig typhuslijden, den 31 Maart 1871.

Daar zijn onder de personen, die in beets' academietijd in de medicijnen studeerden, mannen geweest, die vrij wat meer naam maakten in de wetenschappelijke wereld, dan scholl van egmond. Een voorhelm schneevoogt b.v., behoorde tot beets intimi te Leiden, werd reeds betrekkelijk kort na zijn promotie Eerste geneesheer aan het Buitengasthuis te Amsterdam, waar men hem, om zijn vele verdiensten, in 1851 benoemde tot buitengewoon Hoogleeraar in de Geneeskunde aan het Athenaeum Illustre en 's lands regeering erkende zijn groote gaven, door hem het ambt van Staats-Inspecteur der Geneeskundige gestichten voor

Krankzinnigen op te dragen. Toch heeft noch deze, noch j.p. heije, geneesheer en volksdichter bij uitnemendheid, scholl van egmond van de eerste plaats in beets harte kunnen verdringen. Daarvoor moet reden, grondige reden zijn geweest en we begrijpen het, als we aan de hand van beets een kijkje nemen in dat leven en op de uitvaart letten, welke hem ten deel viel.

Vijfendertig jaren in een stad als Nijmegen dokter te zijn wil zeggen, dat iedereen u kent. Wat zegt dit echter omtrent de waarde van den man, zoo daarbij niet gevoegd worden kan: en bemint? Dàt had deze abraham zich ten doel gesteld. Het was hem niet genoeg, indien mogelijk, de zieken te helpen; als dit niet of niet meer doenlijk was, kwam zijn zedelijke steun den lijder verlichting - den nabestaanden troost brengen. Zijn woord bracht medicijn aan 't gewonde hart; en als zijn mond zweeg, sprak zijn handdruk van medegevoel of gaf zedelijken steun aan den terneergebogene. Daarom keken de eenvoudige luidjes, die langs den Voerweg woonden, zoo bedrukt, als hij, vroeg op den eersten Zondag in April, ten grave gebracht werd te Ubbergen. Want het was voor hen meer dan het stoffelijk overschot van een goed dokter, 't was dat van een vriend, dat ter ruste gelegd werd. Als de lijkwagen buiten de poort gekomen was, werd de stoet steeds grooter door de rijtuigen der vrienden, die zich ongenood daarbij aansloten en medegingen naar het kerkhof, waar een breede rij van menschen uit alle standen, aan de groeve stond. En het bleef niet bij dit bewijs hoe lief men hem had; men sprak het uit in woorden van smart, van dankbaarheid en hoogachting. Zelfs de tranen van zijn koetsier waren een sprekend getuigenis van achting, als deze, door de menigte heengedrongen, de laatste plaats, waar hij zijn heer henenreed: de geopende groeve, zag. Ook beets zweeg niet en al is ons niet bewaard wat hij zeide, dat het uit de volheid van een beproefd vriendenhart kwam, zegt ons het ‘in memoriam’ aan hem gewijd, dat in de Camera zal blijven getuigen van een vriendschap, die beiden eert, waar één geloof en ééne hope beider hart vervulde, nu...voor beiden reeds in aanschouwen verwisseld.

Toen beets, in Mei, dat graf nog eens bezocht, zong niet de basterd nachtegaal, maar de nachtegaal zelve en het klonk als een lied den man ter eere ‘die in alles een vriend was van het echte!’

Voorzichtigheidshalve zij hier ook nog genoemd geertruy beets, die in leeftijd op nicolaas volgde, slechts negen jaren gehuwd was met carsten willem thöne; sedert 1850 als diens weduwe te Haarlem bleef wonen en in 1893 aldaar stierf. ‘Voorzichtigheidshalve’ zeide ik, omdat het wezen kan, dat zij aandeel blijkt te hebben in 't verspreiden der dichterlijke reputatie van haren jeugdigen broeder.

Het kwam mij gewenscht voor U binnen te leiden in den huiselijken kring van martinus nicolaas beets en U aanvankelijk met de leden in kennis te brengen, die van zijn jeugd af, meer bizonder hebben samengeleefd met den man om wien het te doen is. Het geeft toch een gevoel van welbehagen en strekt dikwijls tot juister waardeering van personen en zaken, wanneer men niet zoo wild-vreemd ergens in huis komt vallen. De personen met wie ik reeds het genoegen had U in kennis te brengen, en wier leven en werken U uit den mond van alleszins bevoegden werden medegedeeld, zullen, des twijfel ik niet, de overtuiging gevestigd hebben, dat nicolaas beets op 't gebied van verstand en hart van edelen huize stamde. Zijn, zooals dit meer geschiedt, door het steeds klimmend goed gerucht, dat van den zoon uitging, de ouders later eenigszins op den achtergrond gekomen, het ouderhuis heeft zeker een groot aandeel in zijne harmonische ontwikkeling gehad.

Wanneer men bijna negentig jaar worden mag in het volle genot van een gezond lichaam en een helderen geest, dan is dit zeker een zeer te waardeeren voorrecht. Voor den levensbeschrijver heeft dat lange leven echter één groot bezwaar. Het is, dat hij de geschiedenis der kinderjaren moeilijk nauwkeurig schrijven kan, omdat de mond van het meerendeel der tijdgenooten en zeker die der oudere gesloten is, en alzoo persoonlijke mededeelingen ontbreken, meer dan iets anders geschikt om den heengegane in geschrifte te doen leven. Kan een dagboek of autobiografie somtijds eenige hulp verleenen, in de meeste gevallen zijn dit ook nog slechts gebrekkige hulpmiddelen, omdat er weinigen gevonden worden, die in hun jeugd reeds kritisch genoeg zijn aangelegd om een zuiver beeld van eigen aard en karakter te teekenen.

Daar nu nicolaas beets dien leeftijd der zeer sterken bereikte

en mij, zoo ze bestaan, den toegang tot die bronnen niet is gegund, is het ondernemen van dàt deel der taak, welke ik mij voorgesteld heb, zeer gewaagd. Onder belofte niets te zullen vertellen, wat ik niet zeker weet, vraag ik bij voorbaat een zacht oordeel indien ik in dit deel van mijn werk tekort schiet.

Het zijn echter niet alleen de levensbizonderheden uit de jeugd van den oude van dagen, die moeilijk op te sporen zijn, het is ook lang niet gemakkelijk zich den tijd, waarin dat kinderleven geleefd werd met al zijn eigenaardigheden voor te stellen, en zeker is er zelden, wellicht nooit, een tijd geweest, waarin drie vierden eener eeuw, zóó groote omkeering hebben gebracht in huis en maatschappij als de laatste. Dit wèl in 't oog te houden heeft zoowel zijn bekoring als zijn bezwaar. Mag het mij gelukken in dezen recht te doen wedervaren aan den tijd van beets' jeugd, het zal mede kunnen strekken tot de juiste waardeering van zijn leven.

Nog ééne zaak dient besproken eer ik verder ga. Het is zeker de gewichtigste van alle; het is een antwoord op de dubbele vraag: Wat drijft u tot het schrijven van dit leven en uit welk oogpunt wilt gij ons den heengegane doen zien. Mijn antwoord is:

De drijfveer zoeke men in de warme vereering en hooge waardeering, die mij bezielen voor den man, dien ik niet alleen veertig jaar lang mijn vriend heb mogen noemen, maar die ook, door tal van bewijzen, dat hij mijn niet altijd rooskleurig leven medeleefde, bewezen heeft het te zijn.

Het oogpunt, van waar uit ik den persoon van nicolaas beets wil trachten te schetsen, is dat, waarbij zijn beeld zich aan anderen vertoont als één der weinigen, wier leven één harmonisch geheel vormt. ‘Rustig te midden der baren’ kan voor het zijne even goed tot motto dienen, als zijn eigen getuigenis: ‘Partijman wezen wil ik niet.’ Aan een breeden kring van menschen duidelijk te maken, dat ‘doen door laten’ zeker niet tot schade van hem, die 't zich ten zinspreuk kiest, kan samen gaan met een werkzaamheid, die met marnix van st. aldegonde, ‘Repos ailleurs’ tot devies nemen mag,is hoofddoel van mijn arbeid.

Heeft alles, wat door meer begaafden reeds over hem geschreven is bij zijn leven en na zijn dood, mij niet kunnen afbrengen van

mijn plan: beets te teekenen zooals ik hem ken, vooral Dr. joh. dyserinck en prof. Chantepie de la saussaye mogen het mij vergeven indien ik menige levensbizonderheid door hen reeds vermeld, maar ook aan mij bekend, nog eens herhaal, omdat het hier een eigenaardigen karaktertrek sprekender doet naar voren komen, dáár een krachtiger toets geeft aan het reeds geteekende beeld. Ben ik allen zeer dankbaar bij wie ik, hetzij zij nog leven of reeds heengegaan zijn, voor mijn doel iets vond of hoorde, het moge aan beide met namen genoemde levensbeschrijvers blijken uit mijn werk, dat er, met volle waardeering van hun arbeid, voor een derde nog stof te over is, om beets op zijn manier te teekenen. Niets zou mij aangenamer zijn dan de bevestiging mijner overtuiging, dat ondanks veler streven, nog meerderen op hunne beurt het leven van nicolaas beets kunnen schrijven, zonder dat er in de verte vrees is voor uitputting. Mannen als beets ziet elke eeuw er slechts weinigen. Zij wat ik schrijven ga, hem eenigszins waardig.

Het gezin van martinus nicolaas beets, apotheker in de Koningstraat te Haarlem is ons nu niet onbekend meer en bij de geboorte van een stamhouder op 13 September 1814, komen we er niet als vreemdeling binnen. Zoo goed als haar vader en moeder kennen we de kleine dorothea petronella al, die op een maand na twee en een half jaar is, als haar broertje nicolaas geboren wordt. Het kan niet anders of de bescherming van het lieve broertje sprak toen al in het hart van dit zusje, dat als het slechts enkele jaren ouder is, den knaap 's avonds in de kinderkamer met boeiende verdichtingen uit den slaap hield en zich zelve in slaap praatte.1) We vermoeden dat de moeder haar zoon zelf gezoogd heeft. Dat hij een uitnemende baker moet gehad hebben, heeft o.a. pater b. van meurs s.j. helder in het licht gesteld, toen dit knaapje een zeventiger geworden was. Niet te vroeg zegt gij? neen zeker niet, maar niet te laat ook, want dit te weten (en beets heeft het niet tegengesproken, dus zal het wel zoo zijn), bewijst aan een geheele volgende generatie, hoe noodig een goede baker

is, al gelooft pater van meurs, dat hij voor zich zelf meer te danken heeft aan zijn goede moeder dan aan een goede baker. Nu, afgescheiden van het jubileum van beets, voelt deze en gene daar waarschijnlijk wel iets voor.

We moeten het ons getroosten, dat we niet van schrede tot schrede en van jaar tot jaar het leven van den pas geborene kunnen volgen. Waar en op welke wijze het kraamkloppertje1) aan 's vaders huis is aangebracht bij de geboorte van dezen zoon, moge al even weinig uit te maken zijn als de kwestie of men toen nog een kandeelmaal gehouden heeft of niet, daar 't aan de waardeering van den persoon geen hinder doet, getroosten we ons gemakkelijk het hier ontbrekend licht.

Ofschoon ons bezoek er slechts kort zal zijn, moeten we nicolaas toch een oogenblik op de kinderkamer bespieden, en we doen dit als hij gereed staat voor 't eerst naar school te gaan. Van stokpaard en houten geweer en wat er meer aan speelgoed zij, wordt afscheid genomen; ook van de prentenboeken, al is daar nog niet bij het beroemde exemplaar van de Moeder de Gans ‘half-fransch, half-hollandsch, zonder omslag, zonder titel en al de bladzijden boven en beneden als een jachthond behangen,’ dat aan hildebrand, toen hij het als knaap zelf lezen kon, bleeke wangen en kippenvel bezorgde en aan professor geel heel wat ergernis als hij in een der eerste nommers van De Gids het vreeselijk opstel ‘Vooruitgang’ las. Wel neemt de knaap nog eens van Alphen's Gedichtjes voor kinderen in de hand, dat ‘lieve boekje,’ dat hij niet alleen reeds lezen kan maar geheel van buiten kent en dat ‘half versleten, hier en daar gescheurd, op verschillende plaatsen de zucht van den kleinen bezitter verraadt, om het door hooge en afstekende kleuren, meer luister bij te zetten.’2) Hij houdt van zijn boekje, dat kunnen we zien en nog als de knaap student geworden is, zal het duidelijk blijken, dat deze van alphen, een onderwijzer zijner jeugd is geweest, dien hij blijft liefhebben; daar ‘de hartelijke vermaningen,

in het aannemelijk gewaad zijner kleine vertellingen verstoken en ter goeder ure aangebracht, een groot deel uitmaakten van den weinigen ernst, waarvoor zijn kindergemoed vatbaar was.’1) Ja als vijftig-jarige zal hij er nog van getuigen, welk een zegen hij het acht een kind te zijn dat geleerd heeft te gelooven dat het ‘van God bemind en tot geluk geschapen is’; dat Jezus ‘een kindervriend’ is, die zich zijner erbarmen wil, en dat ‘wie Jezus lief heeft rijk is.’2)

Eerst met den schooltijd wordt het weer mogelijk den knaap op zijn pad te volgen. Het kan geen kwaad, ons ook daarbij reeds zuiver te verplaatsen in den tijd, waarin die ontwikkeling plaats had. Men denke daarom aan hetgeen Beets in verband met den toestand van het onderwijs zelf opmerkt:

‘Er waren’, zóó schrijft hij3) ‘in dien tijd geen H.B. scholen, geen ambachts-, geen handel-, geen muziek-, geen zwemscholen; ook geen bewaarscholen “voor den fatsoenlijken stand”, nog wel “matressenschooltjes” voor de kinderen van den kleinen man. Het ging, indien men tot een vak van wetenschap opgeleid moest worden, van de “hollandsche” en de z.g. “fransche”, waar men ook wel eens wat engelsch leeren kon, naar de “latijnsche school” met haar hiërarchische opklimming van praeceptoren, conrector en rector, zonder verderen staf van leeraren in al wat weetbaar is, behalve Latijnsch en Grieksch’.

Bij zulk een toestand van het onderwijs is 't, en dit vergete men niet, zeer moeielijk vergelijkingen te maken met tegenwoordig. In te leven in dien tijd is slechts met veel inspanning mogelijk en waar deze levensbeschrijving vooral in dit deel betrekkelijk uitvoerig wordt, daar wijte men dit aan den wensch den lezer naar dezen maatstaf te doen oordeelen. Schoollokalen, leermiddelen, vakken van onderwijs, onderwijzers, 't was alles zoo geheel anders, bijna zouden we zeggen zoo onbeholpen, dat velen er nu met medelijdend schouderophalen over spreken als over iets voorwereldlijks, en toch hoevelen zijn er juist in dien tijd geweest, die in algemeene ontwikkeling ver boven het gewone waren. Dat dit in 't bizonder te Haarlem het geval was, pleit

zoowel voor de onderwijzers als voor de ouders, die getoond hebben aan een flinke, degelijke opleiding veel te hechten en dat dit met anderen dan nicolaas beets ook het geval was, zal verder in deze studie wel blijken. -

Wij keeren tot den nu vijf jaar geworden knaap terug, op dien leeftijd ging hij naar de school van meester prinsen in de Jacobijnenstraat en tot zijn tiende bleef hij daar. Van zeer buitengewone gaven van geheugen en verstand, zooals dit weleer van van oosterzee wel verteld werd omtrent zijn geheugen, heb ik van beets nooit iets gehoord. Waar van deze de legende gaat, dat hij eens als knaap in de kerk door zijn schijnbare onoplettendheid en beweeglijkheid de ergernis gewekt had van een oude dame uit de bekenden, maar op haar vermaning, dat hij zóó niets aan de preek had en anderen maar hinderde, zijn aanklaagster ongeveer de geheele preek mededeelde, daar is mij geen dergelijk verhaal uit den volksmond over beets bekend. Ofschoon er echter geen officieel bewijs voor bestaat, kan uit de enkele trekken, die ons zijn schooltijd voor oogen brengen, voldoende blijken, dat de gelukkige harmonische ontwikkeling van beets reeds toen begonnen is. Hildebrand had trouwens nooit de hollandsche jongen kunnen teekenen gelijk hij 't deed, zoo hij niet zelf op end' op zulk een flinke knaap geweest ware.

De schooltijden waren in die dagen van 9-12 uur of van halftien tot half één en 's namiddags van 3-5 uur. Die middagschool maakte het noodzakelijk, dat beets en zijn medescholieren afzonderlijk het middagmaal gebruikten. Dat zoogenoemd ‘vooraf-eten’, maarwaarbij gewoonlijk gerechten van den vorigen dag op tafel kwamen, was voor hem zoowel als voor anderen geen lichtzijde van het schoolgaan1). Het zal echter aan zijn lust tot leeren geen kwaad gedaan hebben evenmin als zijn knikkeren dit deed, waarbij hij den nagelaar2) verachtte gelijk elk recht geaard knikkeraar dit wel doen moest. Flink met den knokkel van den duim behoorde de knikker op 't doel afgeschoten te worden, niet met den genagelden duimtop uit den gebogen wijsvinger. Was er voor dit spel welkome gelegenheid in den grooten tuin achter het huis

van zijn vriend hein kruseman,1) aan zijn leerlust en ijver schaadde zijn spel niet. Of hij ooit ‘den bink gestoken’ heeft, dat is of hij ooit is gaan wandelen in plaats van naar school te gaan, mag betwijfeld worden, ja zoo wij een zijner oudste vrienden mogen gelooven, kan zelfs als zeker vastgesteld worden dat hij het nooit deed2). Toch is er zeker zelden een knaap geweest, die, vroeger dan hij, het duin en bosch in Haarlems heerlijke omstreken, het paradijs, dat dezen ‘mennisten hemel’ omgaf, kende in al zijn eigenaardigheden, in zijn flora en fauna, in het schilderachtige van verschillende partijen.

Van het tegenovergestelde van schoolverzuim is ons een aardig staaltje bewaard3). Men schreef achttien honderd drie en twintig en 't was een winter zooals er in geen jaren een was geweest. Zóó koud was het dat er van de veertig jongens bij Meester prinsen slechts zeven school kwamen; één dier zeven was nicolaas beets, maar al prees de onderwijzer hem met de anderen als flinke jongens, de bevroren neus ontdooide er niet mede en daar zijn handen veel te koud en stijf waren om een ‘mooi middelmaat schrift te schrijven op en tusschen de lijn, met zuivere ophalen en zonder aandikken’, ontging den leerling bovendien het ‘kaartje van vlijt’, dat na zooveel verachting der elementen, hem eigenlijk wel had mogen gegeven zijn. IJverig was hij op school, dat blijkt uit de verzekering zijner ouders, aan de ooms en tantes, die 't hooren wilden, dat nicolaas niet blijder was dan wanneer de vakantiedagen om waren, tegen welk beweren echter alles, wat in den aldus geprezene was, opkwam, want hij was volgens eigen later getuigenis lang schuw jegens zijn onderwijzers. Ondanks alle schoolangsten en schoolverdrieten bleef de voortreffelijke school in de Jacobijnenstraat, ‘de school van den prins der onderwijzers’ hem lief. Of die prins (prinsen) ook eenige gegronde oorzaak tot schuwheid gaf? 't Blijkt later misschien.

Woensdag-voormiddag was vooral gewichtig voor de hoogste klasse der Hollandsche school. De ‘heeren van negen tot tien jaar’ konden dan een wedstrijd houden in het maken van een

opstel, soms over een gegeven onderwerp, soms over één, zelf gekozen of uitgedacht. Terwijl hij alle Jannen, Pieten, Willems en Heinen oproept om te getuigen of er ooit één van hen zijn lei volgeschreven heeft met een optelling der genoegelijkheden van den kinderleeftijd, verzekert beets ons zelf, dat hij het met dat opstel nooit verder heeft kunnen brengen, dan tot de philosophische beschouwing der tevredenheid.

Tien jaar geworden werd de Hollandsche met de Fransche school verwisseld. Daarmede was het tijdperk van ‘De brave Hendrik’ achter den rug; van dat boekje, waarover nog al veel gelachen is, ‘meest door hen’ zegt Dr. dyserinck zeer terecht, ‘die hem niet gelezen hebben.’ Hier het vóór en tegen, van dat schoolboekje te gaan behandelen, valt buiten dit bestek. Die 't echter kent of ten einde leest zal er menigen eenvoudigen maar opvoedkundigen wenk in vinden.

Omtrent dien franschen schooltijd is onder meer het een en ander aan 't licht gekomen na den dood van professor beets, dat dit onderwijs aardig teekent1) en ik maak daarvan gebruik, waar wij den knaap bij zijn verdere opleiding volgen.

Van Prinsen ging hij dus naar leendert koning, die te dier tijd te Haarlem de eenige bizondere school hield, waar Fransch en Engelsch onderwezen werd. Zij stond in de Zoetestraat en uit het schoollokaal keken de leerlingen in den grooten tuin met den ruimen koepel aan de Kraaienhorstergracht, waarin met meesters jaardag feest gevierd werd en waar 't dan vroolijk toeging. Te half twaalf bracht 's meesters vrouw haar man, heel huiselijk, een kopje koffie in de school en Grietje en Jetje vergezelden moeder daarbij, terwijl het oudste zusje, dat haar rechterhand miste, aan den rechterhoek der school, afzonderlijk aan een klein tafeltje zat en alleen als meisje, het onderwijs van den vader mede genoot. Of de leerlingen er altijd in een stemming aankwamen, even huiselijk en kalm als die, welke in de school heerschte, is te betwijfelen, indien we mogen aannemen, dat tijdens het bezoeken van deze inrichting vriend nicolaas er een bizonder genoegen in had telkens als hij er heenging de klapdeur open te trekken van het ‘Bonte Kalfjen’, zoodat de bel nog gehoord werd

lang nadat het fransche gebed op school was voorgelezen.’

In dezen tijd zal ‘Le Robinson Suisse ou Journal d'un père de famille naufragé avec ses enfants waarschijnlijk op de lijst der bij voorkeur door hem gelezen boeken zijn gekomen, immers heeft de jonge beets dit oorspronkelijk duitsche boek ‘ettelijke malen’ gelezen en daarmede bewezen, dat hij was als elke jongen van vroegeren en lateren tijd, voor wien de Robinson-lektuur steeds een eigenaardige bekoring heeft.

Na de fransche school wachtte hem het gymnasium, en daarmede de tijd, waarvan hij later den hollandschen jongens zou toezingen:

Hij zat daar met voorhelm schneevoogt en hacke van mijnden in één bank en had h.c. kruseman als medeleerling.

Omtrent het onderwijs aldaar is weinig te vermelden, maar een aardig kijkje dat Beets ons gunt, in de huiskamer van de apotheek in de Koningstraat, is hier op zijn plaats, óók daarom dat het de herinnering aan het huiselijk leven van dien tijd weder als doet opleven,

't Is avond. De gymnasiast is met boeken en schriften in de huiskamer gekomen om zijn thema's te maken. Op de tafel staan in hunne kandelaars, twee kaarsen te branden; omdat er zes van dit soort in een pond gingen ‘zessen’ genoemd, zooals er vieren, achten en tienen bestonden om gelijke reden. Moeder is bezig met mazen en heeft dus behoefte aan goed licht. Zij heeft daartoe de kaarsen dicht op de hand gezet en voor nicolaas is er slechts zwak licht om zijn werk te maken. Maar de niet overleggende jeugd weet raad, de pit van één der kaarsen wordt met de punt van den snuiter uit elkaar gewerkt tot een bezempje, zooals men dat noemde en daardoor, de vlam grooter. Wordt de onbezonnenheid en roekeloosheid van zoonlief berispt, er is toch helderder licht gekomen en met een: ‘Nu moeder klaas mocht toch wel wat meer licht hebben,’ brengt de oudere zuster moeders boosheid naar wij vermoeden tot bedaren

Die kaarsen zijn sinds niet alleen uit de huiskamers, maar ook uit de kerken verdwenen, waar de jeugdige Hildebrand als kind naar de avondpreek medegenomen, zoo gaarne halverwege de preek, tot verpoozing zijner aandacht ze ‘één voor één zag opsteken.’

Wij zouden niet den geheelen duur van den latijnsche-schooltijd onder de kinderjaren van Beets mogen begrijpen, zoo hij dien door alle klassen ware afgeloopen, daar het laatste gedeelte hem dan reeds in een andere verhouding zouden hebben geplaatst tegenover de maatschappij en het leven, dan den gewonen gymnasiast. Het schijnt echter dat hij, van de derde klasse uit, het gymnasium heeft verlaten, daar in de bescheiden van die inrichting zijn naam na dit jaar niet meer te vinden is. 't Kan echter zijn nut hebben hier mede te deelen dat er in dien tijd nog aan het eind van iederen kursus een prijsuitdeeling plaats had en een openbare dankbetuiging voor dien prijs door den primus in 't latijn werd uitgesproken. Werd het ‘Onze Vader’ in beets' tijd in de lagere klassen niet meer in 't latijn en in de hoogere niet meer in het grieksch gebeden, als toen zijn vader het gymnasium bezocht, aan de ‘gratiassen’ heeft hij nog medegedaan. Die ‘gratiarum actio’ ging met eenige plechtigheid gepaard. Curatoren en Rector waren daarbij in groot gala, d.w.z. zij verschenen in den gekleeden Rok met opstaande kraag, droegen de korte broek en hadden den driekanten hoed op, terwijl de leerling, op zijn deftigst gekleed en met handschoenen aan, zijn latijnsche speech afstak. De ons uit 1827 bewaarde1) is zeker door hem zelf uitgesproken. Zij volge hier en besluite voor ons den schooltijd van nicolaas beets:

D.i. naar de vertaling van een bijzonderen vriend, ongeveer:

De “heerlijke eergeschenken” (tanta munera) bestonden destijds voornamelijk in oude en verouderde uitgaven van classici, bij voorraad op veilingen gekocht, in een nieuwen met het stadswapen gestempelden band.’

Zij het bij den een in meerdere-, bij den ander in mindere mate; als regel is wel aan te nemen, dat zij die boven hun tijdgenooten uitmunten, gewoonlijk aan de leermeesters hunner jeugd dank schuldig zijn voor het deel, dat deze aan hun ontwikkeling hadden. 't Is daarom niet overbodig in enkele trekken ons het beeld voor oogen te brengen der leermeesters van beets en met name van p.j. prinsen, h. polman, dirk van dapperen, n.j. anslijn en petrus epkema.

De eerstgenoemde is zeker niet de minst merkwaardige. Beziet men dezen man in verband met de eischen tegenwoordig aan den onderwijzer gesteld ten opzichte van zijn verhouding tot zijne leerlingen, dan zou hij veroordeeld worden op alle punten. Toch is het niet beets alleen, die dankbaar terugdacht aan de voortreffelijke school van prinsen.

In zijne Herinneringen uit het begin dezer (19e) eeuw vertelt d. veegens hoe hij in 1807 bij prinsen ter school kwam. ‘Honderd kinderen (jongens en meisjes) genoten het onderwijs door dezen en enkele ondermeesters gegeven. Het schoollokaal was door een hooge en breede schuifdeur in twee vertrekken gedeeld. In de klasse, waar prinsen zelf les gaf, heerschte gewoonlijk orde en stilte. In de andere, waar een ondermeester hem vervangen moest, verhief zich allengs een gedruisch, dat welhaast oorverdoovend werd, maar waaraan dan ook spoedig een einde werd gemaakt. De tusschendeur werd met donderend geweld opengeschoven en te midden der opening vertoonde zich prinsen, met een gefronsd gelaat stilte gebiedende. Voor dat machtwoord zweeg alles met eerbiedig ontzag. Was er nog een enkel leerling, die bleef doorbabbelen, hij snelde er heen en bracht den onverlaat tot zwijgen. Zoo gebeurde het eens, dat hij een teer, eenigszins mismaakt meisje, die haar mondje bleef roeren, willende terechtzetten, haar arm zoo stevig aanpakte, dat zij een luid gekrijt hooren deed. Dat schreien bleef aanhouden, in weerwil van strenge aanmaning en werd eindelijk zoo hevig, dat de overtuiging van iets buitengewoons zich opdrong. Het meisje werd uit de schoolbank opgenomen; naar een aangrenzende kamer gebracht en daar onderzocht. Met ontzetting bemerkte prinsen, dat zijn al te forsche greep den arm van het zwakke kind gebroken had. Tragische tooneelen volgden; de hoofdonderwijzer, op wiens gelaat bittere smart te lezen was, werd zes weken lang in zijne dienst geschorst en de minder ijverige leerlingen juichten, omdat eene tijdelijke vacantie volgde. ‘Men zou’ (zóó laat veegens hierop dadelijk volgen, als ware hij bang dat het oordeel van den lezer te voorbarig ongunstig worden zou). ‘Men zou prinsen intusschen groot onrecht doen, wanneer men hem naar dit ongelukkig voorval beoordeelde. Hij was een voortreffelijk onderwijzer; misschien niet rijk in aangeleerde kennis, maar helder van hoofd en met een hart begaafd, dat warm klopte voor al wat goed en edel is. Wanneer hij somtijds zich voor de klasse plaatste om ons leerlingen op eene vertelling te onthalen, luisterden wij met gespannen aandacht. Nog wemelt in mijn geheugen zijn verhaal van een jongen, die met hem was opgevoed, doch door luiheid en slecht

gedrag zich zelven in het ongeluk had gestort en de daarop volgende aanmaning om braaf te zijn en God voor oogen te houden, waarbij dan alles door kleine bijzonderheden voor het kinderlijk verstand meer tastbaar werd gemaakt. Want ofschoon op de school geenerlei leerstellig godsdienstbegrip werd aangeraakt, heerschte daar niet de koude onzijdigheid van onzen tijd.’

Tot hiertoe veegens. Het voorval met den gebroken arm kan dunkt mij duidelijk maken hoe beets eenigszins schuw tegen dezen onderwijzer bleef, maar (die al te harde kastijding had reeds vóór de geboorte van onzen nicolaas plaats), aan prinsen's goeden naam deed het geval blijkbaar geen schade, want in waardeering van dezen man, die in onzen tijd zeker ontslagen ware, zoo er nog niet een onevenredige eisch tot schadevergoeding bijkwame, bleef beets bij veegens niet achter.

Ter voltooiing van prinsen's beeld volge hier nog de beschrijving van zijn pcrsoon zooals piet vluchtig (e.g.f. smit kleine) dien teekent in het boekje De Madonna van Duinlust en andere verhalen, waar hij hem als Meester ‘vorsten’ op de volgende wijze aan U voorstelt:

‘Meester vorsten was een kleine dertig jaar geleden nog een van de weinige vertegenwoordigers van het thans wel geheel uitgestorven 18-eeuwsch schoolmeestersgilde. Reeds zijn enkele persoonlijkheid joeg iederen schooljongen schrik aan. Zwaar gebouwd, grof van trekken, norsch van uiterlijk dacht men terstond zoodra men den sloffenden tred van den zestigjarigen “meester Vorsten” hoorde, aan een boozen Sint-Nicolaas met een vinnige gard in de hand en zware ketens die uit de achter- en zijzakken van zijn kleed gluurden. Daar trad hij de school binnen en maar eenige van de moedigste jongens waagden het hem in zijne oogen te zien; al de overigen sloegen de blikken neer. De onafscheidelijke tot boven aan den hals dichtgeknoopte, duffelsche jas met korte mouwen, waardoor de reuzenhanden zoo angstwekkend zichtbaar werden; de groote, blauwlaken pet van den vorm eener koekepan met den looden knop in het midden en de breede, doflederen klep die wel diep over het voorhoofd lag maar niet diep genoeg om het flikkeren der kleine, grijze oogen onzichtbaar te maken; de groote stroefgeplooide mond met de dikke lippen om welke nooit een glimlach speelde; ja,

zelfs de breede, zwarte liniaal, die uit den linkerachterzak te voorschijn kwam en het rammelen van den zwaren sleutelbos, in den rechtervoorzak verborgen, - dat alles was met meester vorsten saamgegroeid en geen van de jongens kon zich een bovenmeester anders dan onder die trekken, met dergelijk kostuum, en dergelijk bijbehooren verbeelden. Met de woorden: “Morgen jongens, wie mot er bidden?” op een brommenden bastoon uitgesproken, trad hij elken ochtend, klokke negen, het schoollokaal binnen; wee den jongen, die dan niet op zijne plaats in de bank zat; hem wachtte een oorveeg van de reusachtige hand, na het gebed natuurlijk, want tijdens die plechtigheid heerschte er een strenge stilte, zelfs niet door kuch of neusgesnuit onderbroken.’

prinsen1)...en hiermede nemen wij van den eersten onderwijzer van beets afscheid, prinsen ‘versmaadde den toon en de vormen eener fijne beschaving en leerde nimmer de kunst van plooien en buigen naar den zin van anderen. In zijn voorkomen en toon was iets terugstootends. “Mijn reglement zit in mijn hoofd,” antwoordde hij aan een vreemd geleerde, die naar de voor zijn school vastgestelde regelen vroeg. Maar wie den schijnbaar barschen man nader leerde kennen, ontdekte spoedig, dat onder de ruwe schors een edel, voor al, wat schoon en goed is, gevoelig hart verborgen was.’

In den persoon van prinsen was Haarlem getrouw aan zijn overlevering. Of is het ‘Hooftsweer’, het uithangbord eener school der zeventiende eeuw te Haarlem, niet door alle tijden befaamd gebleven? Men kent de voorstelling. De meester zit in zijn katheder met plak en roe. Een moeder komt binnen met haar jongen, lang niet tevreden over den onderwijzer. Zij voegt hem toe: ‘Ick ben schier ontsint, Ick kan niet verdragen, Dat myn soete kint Ghy dus hebt geslagen,’ maar een vader, die van een andere zijde het lokaal is binnengekomen met zijn zoon, is ook van een ander gevoelen, en toont dit door tot den meester te zeggen: ‘Slaat hem vry, en spaert plack noch roe, eer ik hem elders doe.’

Of het sparen van de roede bij het tegenwoordig geslacht paedagogisch zoo uitnemend is? Het is zeker beter niet te slaan

als de onderwijzer geen hart voor zijne leerlingen heeft. Ik stem echter voor een hartelijken tik.

De figuur van prinsen brengt mij nog even tot den knaap terug. Hoe vreemd het allen misschien voorkomen zal, die den meestentijds kalmen, bezadigden beets in zijnen ouderdom, ja zelfs in de kracht des levens gekend hebben, het komt mij voor, dat hij als jongen verre van bedaard geweest is. Er zijn in zijne geschriften, zoo in proza als poëzie, uitdrukkingen te over, die recht geven tot deze veronderstelling. De holle olm bij Kraantjelek, de ‘holste der hollen’ heeft onder ‘de vier die zingende en fluitende in dat levend graf afdaalden,’ zeker verscheiden malen dezen apothekerszoon gezien, en zou er ook niet zoo iets van zijn ‘meedoen’ doorschemeren, in zijn eigen woord tot Serena, die wat zij van ‘den woesten knaap moest lijden, gedragen heeft en dikwijls droef beweend’, al behoeft dat ‘woest’ nu niet in de ergste beteekenis te worden opgevat?

Een tweede, die op de vorming van den knaap grooten invloed zal hebben gehad, was de godsdienstonderwijzer h. polman, evenals prinsen op jongeren leeftijd handwerksman, maar door aanleg en ontwikkeling geworden wat hij was. Te Genemuiden op den 4^en November 1779 geboren, was hij in zijn jeugd metselaar, doch nadat hij in 1801 door de Overijselsche synode tot godsdienstonderwijzer was toegelaten kwam hij kort daarop te Haarlem, trad tot 1838 als spreker op in de godsdienstoefening bij de Hervormden, toen als ‘de Oefening’ bekend, werd in 1816 godsdienstleeraar aan de kweekschool voor onderwijzers en was in diezelfde betrekking op de scholen van prinsen, en anderen zóó gezegend werkzaam, dat een tijdgenoot de volgende woorden aan zijn nagedachtenis wijdde:

‘Er zijn weinig menschen die in hunnen kring zooveel nut stichten, als de schrijver van dit boek bij zijn leven in den zijnen heeft gedaan. Oorspronkelijk bestemd tot eenen eenvoudigen ambachtsman, had hij geheel zich zelven gevormd, en door onvermoeide werkzaamheid zich eene mate van kennis verworven, waarover menig Godgeleerde zich niet behoefde te schamen. rec, die den braven man veel bij gerucht en ook eenigzins in persoon heeft gekend, zegt niet te veel, wanneer hij beweert, dat zelden of nooit een onderwijzer in de Godsdienst zooveel invloed

op de jeugd zijner woonplaats heeft gehad. Honderden van kinderen waren aan zijn onderrigt toevertrouwd; alle scholen stonden voor hem open, en op allen kwam hij op gezette uren, om onderwijs in de bijbelsche geschiedenis te geven. Met reikhalzend verlangen zagen de kinderen die uren tegemoet; zij hingen aan de lippen des verhalers, die de aandacht der kleinen wist te boeijen, en wiens levendige voorstelling de verhaalde zaak voor altijd in het geheugen prentte. Kinderen en jongelieden van allerlei gezindte, van elken rang en stand, deelden in zijn onderrigt, niet enkel waar het de geschiedenis des Bijbels betrof, maar ook daar, waar het de waarheden onzer gezegende Godsdienst gold, en verlichte, heldere begrippen waren de vruchten van zijn onderwijs. dat vooral ook strekte, om goede zaden van godsvrucht en zedelijkheid uit te strooijen. Zoo genoot de waardige man de algemeene achting en liefde zijner stadgenooten; en toen hij zijn nuttig en werkzaam leven, helaas! ook voor hem rijk aan beproevingen, eindigde, was de droefheid groot, en gevoelde men, dat zijne plaats niet ligt weder volkomen zal worden vervuld.

Wilt ge het van een dankbaar leerling nog eens vernemen wat als een liefelijke herinnering in zijn hart leeft? mr. h. gerlings zegt in zijn ‘Te Haarlem vóór vijftig jaren’ blz. 86, e.v.

‘De jeugd is warm van opvatting. Te weten, dat een groote geest zich in haar midden bevindt en het openlijk te zeggen, is maar één stap. Voor hem, die zij liefheeft of waardeert, heft zij gaarne de banier op. Zoodanig grootheid was in die dagen in Haarlem. Zijn naam was:

hendrik polman az. godsdienstonderwijzer,

‘....Zijne voorstellingen missen haren invloed niet. Het gehoorde blijft voor het geheele leven in het geheugen geprent en polman heeft de voldoening, dat hij het middel heeft weten te vinden om al die verhalen niet alleen in den geest der kinderen te doen overgaan, maar ook ze als basis te doen dienen voor opvolgend catechetisch onderwijs.’

Zijn onderwijs maakte ‘dat het ons ook niet moeielijk zal vallen, ter eenre zijde de hand te reiken aan hen, over wie dat licht’ (van Gods geest) ‘zoo helder nog niet geschenen heeft en ter andere zijde aan hen, die reeds een licht hebben leeren kennen, dat ons nog te schel in de oogen straalt.

‘Meer kan ik van polman...niet zeggen, dan alleen dat wij hem liefhadden. Den 16 Maart 1841 is door 160 zijner voormalige leerlingen op de begraafplaats van Haarlem een wit marmeren zerk op zijn graf neergelegd, waarbij Dr. nicolaas beets namens de commissie, bestaande uit de voormalige leerlingen: Mr. joh. enschedé jr., Dr. n. beets en den Schrijver dezer herinneringen, een woord tot allen, die daar tegenwoordig waren, gesproken heeft.

Na het doel, waarom zij daar bijeen waren te hebben medegedeeld, om namelijk dat graf niet te doen in het oog vallen door uiterlijke praal, maar de plaats in herinnering te houden, waar men polman had gelegd, sprak beets onder anderen deze woorden:

Die als kinderen aan zijn mond hadden gehangen, wilden ook hunne kinderen aanwijzen, waar de geliefde leermeester rustte.

Nog weinige jaren en de laatsten dergenen, die daar om het graf stonden, zullen zijn heengegaan naar het Vaderhuis; maar de denkbeelden; vrijheid - liefde - verbroedering zijn ontsterfelijk. Zij gaan van ouders tot kinderen over.’1)

Over de ‘voorstellen in den vorm van leerredenen’ van h. polman, die hij als spreker in de reeds genoemde ‘oefening’ hield, wordt zeer gunstig geoordeeld.2)

Behalve in den godsdienst ontving beets ook onderwijs in den zang. De man, die hem daarin aan de school van prinsen les gaf, rees na vijftig jaar voor het oog zijner verbeelding en hij zag nog hoe dirk van dapperen in een groenen rok ter schoole verscheen en op zijn viool den toon bij het zangonderwijs aangaf. Hij was opgeleid door prinsen en door pestalozzi, in wiens

inrichting te Yverdun hij ook een paar jaren doorbracht. beets gedenkt hem als een verdienstelijk onderwijzer in de zangkunst en hij verdient onder hen, die bijdroegen tot de eerste vorming van den knaap vermeld te worden, al waren muziek en zang geen bepaald sterke elementen in diens algemeene ontwikkeling.

Omtrent den onderwijzer leendert koning, voor wiens school

de jonge beets, die van prinsen verliet, is ons weinig bekend. Bij dezen werd de fransche en engelsche taal onderwezen, wat noch bij prinsen, noch op het gymnasium het geval - en dus een noodwendige schakel in het geheel zijner opvoeding was. De brief, door de oudste dochter van dezen onderwijzer, toen weduwe van den heer stapert, op zijn zeventigsten verjaardag geschreven, gaf beets het antwoord in de pen, dat door Dr. joh. dyserinck in zijn ‘Herinneringen’ geheel is opgenomen en door mij bij de herdenking van dat feest zal worden medegedeeld.

De auteur van den ‘Brave(n) Hendrik’, nicolaas anslijn mag hier zeker niet worden vergeten. Hij was (het verdient opmerking) evenals prinsen en polman oorspronkelijk tot geheel iets anders, tot boekbinder, opgeleid en bleef bij dit vak tot zijn vijfentwintigste jaar. Daarna, tot nadeel zijner gezondheid, onderwijzer in een armenschool, moest hij deze betrekking verlaten en gaf sints dien tijd privaatles in de huisgezinnen der meer gegoede standen.

Ook van hem zou het oordeel door anderen uitgesproken, kunnen worden medegedeeld, indien beets zelf, bij 's mans overlijden, niet beter dan iemand anders, diens buitengewone gaven had gehuldigd en in woorden als de volgende had aangegeven, hoeveel hij aan dezen voor eigen vorming verplicht was.

‘Nog zie ik’ schrijft beets ‘den bedaarden man het huis mijns vaders binnenstappen; nog zie ik zijne eenvoudige, zachtzinnige manieren, den ernst zijner berisping en de gematigdheid zijner goedkeuring, altijd gelijkmoedig, en in dien zekeren plooi, die hem, hoe bemind toch ontzien deed worden..beminnelijk, achtenswaardig, vroom.

Het was in het vak der Natuurlijke Historie....dat ik gedurende een vijftal jaren van hem onderwezen werd. Bij het in plaat brengen der laatste prent van de laatste aflevering van een werk over de Artsenijgewassen, viel de teekenpen hem uit de handen...terwijl een ongewisse streep van de bloem af, die hij teekende, tot op den rand van den steen, aanwees hoe zijn hand was afgegleden...de ijveraar, die nooit had geschenen te willen rusten, was tot rust geroepen.’

Zóó schreef beets in zijn ‘Woord aan allen, die den braven Hendrik gelezen hebben’ en hij besluit deze lofrede op de volgende waardeerende wijze:

‘...hij heeft niet stilgestaan en niet één heeft hem gezegd: ‘Zit neder en rust uit.’ Maar zijne lijdzaamheid en zachtmoedigheid hebben niemand ter verantwoording geroepen, en ook deze regelen moeten niet strekken om iemand te beschamen...Herinnert gij u het slot van den Braven Hendrik? Indien de ontslapenen daar boven eenige bewustheid hebben van hetgeen hunne nagedachtenis weêrvaart, dan is er in den geest van dat slot iets, dat hier van toepassing kan zijn. De Brave Hendrik eindigt aldus:

Kinderen wij zouden U nog veel van den braven Hendrik kunnen vertellen; maar als hij dit boekje eens in handen kreeg, dan zou hij maar beschaamd worden, als hij zag, hoe hij zoo zeer geprezen werd, en dat willen wij niet, - wij willen den goeden hendrik niet beschaamd maken.’ -

Ook de praeceptor van het haarlemsche gymnasium heeft deel aan de harmonische ontwikkeling van den jongen beets. In Toen..,. en nu, 1877, heeft de heer h. de veer (later o.a. redakteur van het Nieuws van den Dag), petrus epkema, ‘den kloeken man’, geteekend op een wijze, die het begrijpelijk maakt, dat beets, naar de getuigenis van Dr. dyserinck, tot in zijn laatste levensjaren het Grieksch onberispelijk schreef. En kon het wel anders waar grondslagen gelegd werden zooals het door epkema geschiedde? Wat de veer wedervoer vertelt hij te eigenaardig om het als karakterteekening van den toenmaligen privaat-docent hier niet gedeeltelijk over te nemen. Om zich tot het staatsexamen voor te bereiden schenen ook eenige lessen in latijn en grieksch noodig. de veer, die behalve xenophon reeds een paar treurspelen van sofokles gelezen had, op 't punt stond kennis te maken met euripides en thucidydes en zich met tibullus en catullus had beziggehouden werd kalm uitgenoodigd de eerste verzen van den Ilias eens te lezen en te vertalen.

‘Vertalen? In 't Latijn zeker?’ vroeg hij en hij begon er maar dadelijk mede, want hij was er op gedrild uit de eene klassieke taal in de andere over te brengen.

‘Neen’ zoo werd hij in de rede gevallen, ‘eerst lezen in het grieksch, daarna als je blieft vertalen in het hollandsch.’ Hij voldeed, inwendig kwaad, aan dat verzoek. Maar reeds bij den tweeden versregel luidde het: ‘Gij leest niet goed jonge vriend. Ik zal 't u even voordoen.’ En nu hoorde de jongeman voor

't eerst van zijn leven homerus naar den eisch lezen. Er was muziek in de verzen. Ze groeiden van magere grammatikale manégepaarden tot Pegasussen. Hij zag achilles in levenden lijve voor zich en zat ademloos met open mond te luisteren. Liep het met het vertalen iets beter af, toen naar de grondbeteekenis van de eerste woorden gevraagd werd, bleek het dat hij daar geen flauw begrip van had. De examinator merkte het, kwam hem te hulp en deed hem mèt de overtuiging van eigen onkunde, de heerlijkheid der wetenschap zien. -

Als nicolaas beets in December 1864 te Haarlem zijn lezing geëindigd had over walter scott voegde hij er het volgende aan toe:

‘Er komen in het latere leven oogenblikken voor, er doen zich aanleidingen op, waardoor zich de gewaarwordingen en stemmingen onzer jonkheid met eene verwonderlijke kracht en duidelijkheid in onze harten vernieuwen, en de dagen en dingen onzer jeugd als in een panorama voor ons liggen. Zoo ging het mij op Abbotsford. Tusschen mijn zestiende en twintigste levensjaar, was ik, in den geest, ontelbare malen dáár geweest. En nu bracht Abbotsford mij te Haarlem; ja, in u, mijne lieve, oude, schoongelegene geboortestad, “my own romantic town,” als scott zijn Edinburg noemde, en voerde het gevoel van die levensjaren weder terug in mijn hart, en omringde mij van de tooneelen, de omstandigheden, de personen van den tijd, waarin ik met dezen scott dweepte, in de wereld zijner dichtingen leefde, straks enkele tonen zijner bekoorlijke harp op mijne snaren overnam. Ach! hoe velen zijn reeds ter ruste gegaan uit den toen zoo levensvollen kring van vrienden en makkers, met wie ik zijne genoeglijke boeken (helaas tijdig en ontijdig!) las en herlas, en bewonderde en tot onderwerp van de levendigste woordenwisselingen worden zag, wanneer hij voor dezen, zij voor dien anderen, ik voor weder een anderen held of heldin partij trok, en wij het niet eens waren over “het schoonste van allen!” Gij ook, mijne lieve zuster! hart vol gevoel, ziel vol geest, oog vol opmerking, tot vertelster geboren!’ -

Het zou voor den levensbeschrijver veel waard zijn, zoo hij in aansluiting aan het voorgaande, een zonnig tafereel uit den

jongelingstijd van den spreker in flinke trekken en meer in bizonderheden teekenen kon, maar de noodzakelijke bouwstof daartoe ontbreekt. - Toch niet geheel. Met zijn oudste en meest beminde zuster zien wij toch een derden persoon door beets zelf aangewezen als het op een beoordeeling van scott's figuren aankomt en wie anders zou dat kunnen zijn dan john ingram lockhart, de jongman, die van zijn zestiende tot zijn twintigste jaar voortdurend met hem omging, met wien hij zoowel scott als byron las, en aan wien hij voor zijn geheele leven, die volkomene kennis der engelsche taal te danken had, welke hem, bij menigen doorn op het gebied der letterkunde, in het godsdienstig leven zelf zoo vele bloemen deed plukken, die nu nog hare welriekende geuren verspreiden voor allen, die van gelijken geest zijn als dezen gezegende onder de menschen.

Aan het Zuider Buiten-Spaarne stond in dien tijd het huis ‘Koningsteyn’. Dat werd bewoond door de ouders van lockhart. De vader, wiens zaken in Engeland waren achteruitgegaan, had zich daar gevestigd als onderwijzer in de engelsche taal en het bezoek aan dat huis zal wel één der redenen zijn geweest, waarom de jonge beets meer dan anderen een stuiver betalen moest om 's avonds, na het sluiten der poorten, het hek geopend te krijgen, dat hem toegang tot de stad gaf.

Dat Buiten-Spaarne had ééns in 't jaar een merkwaardigen dag en daar het niet anders kan of onze gymnasiast heeft zulk een feestdag meermalen medegemaakt, stellen we walter scott, byron en al wat engelsch is, even terzijde en vertel ik u wat er op zulk een buitengewonen dag voorviel.

Op den laatsten Vrijdag van de Haarlemmer kermis kwam n.l. toen ter tijde ‘de muziek’ der schutterij bijeen in een schuit aan het Spaarne, binnen de stad, voer onder het ten gehoore brengen van ‘lang niet verwerpelijke muziek’ tot waar het Zuider-Buiten-Spaarne een kom vormt en keerde tegen donker al musiceerende terug. Deze eenvoudige feestelijkheid bracht een ongekende drukte teweeg zoo te land als te water. Want tal van speelvaartuigen vergezelden of omringden de muziek, en aan den wal zag men menig rijtuig der rijken zich bewegen tusschen de Haarlemmers van allerlei stand en leeftijd, die zich naar buiten begaven of in de stad de terugkomst der muzikanten

afwachtten. En welk een gedrang het langs den weg, bij den terugtocht was, als de avond viel, is te begrijpen. Dat onder die menigte john ingram lockhart zijn vriend nicolaas beets nog een eindje stadwaarts vergezelde, mag men aannemen, zoo men beider aard kent. Want als de eerste, na vijftig jaar, beets te Utrecht bezoekt en zijn landgenooten, welke hij tot betrouwbaren gids wezen zou, in den steek laat, om zich met zijn ouden vriend nog eens te vermeien in de dagen hunner jeugd, dan is de herinnering aan de Eendjespoort en zijn bewaarder een te typisch staaltje uit hun jongen tijd om het niet met een enkel woord te vermelden. ‘Heugt je dien man nog aan de poort beets! die ons liet stoppen (ja jou niet, want jij rookte niet), maar mij dan toch en dan niet met de pijp in 't vuistje, maar los in de hand, omdat we onze handen anders ook volstopten?’ zóó vroeg lockhart, en met een weinigje voorstellingsvermogen zien we dat tafereeltje, tachtig jaar oud, voor ons...Maar we keeren tot den vijftienjarigen terug.

Reeds vroeg kwam beets door zijn verzen in aanraking met het publiek en al is hetgeen hij in dien tijd dichtte en schreef, bij het verschijnen zonder kritiek gebleven, ons toont het meer dan overtuigend, hoe ver hij reeds toen geklommen was in ontwikkeling; hoe de dichter en het dichterlijke in hem tot rijpheid waren gekomen. Zeker, niet alles verdient gelijke belangstelling; toch zijn er, behalve de later herdrukte, tusschen de jaren 1830 en 1833 verzen gedicht, door beets, om welke reden dan ook, later in de gezamenlijke uitgave zijner dichtwerken niet opgenomen, die het bewijs leveren, dat hij den doop des waren dichters ontvangen had en de persoonlijke levensbeschouwing van den jeugdigen poëet ernstig en gezond was.

Hier doet zich nu echter in al zijn omvang l'embarras du choix voelen, waar de keus uit zijn gedichten, juist in verband met de spontane ontwikkeling van den jongen man, in dit gedeelte van zijn leven, alzoo behoort te zijn, dat men er uit zien kunne, welke richting zijn geest nam. Mijns ondanks zou ik daardoor verplicht worden uit te spreken, hoe ik over dien tijd denk en oordeel, en daar ik in dit deel van mijn werk in elk opzicht vrij wil blijven van kritiek, is het geen lichte zaak door de gedichten uit dezen tijd aan anderen den indruk omtrent zijn

persoon te geven, welke de mijne is. Maar ik beproef het. Men vergete daarbij den invloed niet van het gezin lockhart, vooral van den zoon john ingram en denke er aan, dat het lezen van byron en scott, met den overweldigenden indruk, die de werken van deze zoo uiteenloopende groote mannen volgens eigen getuigenis op beets hebben gemaakt, deze jaren tot de wordingsjaren van den z.g. ‘zwarten tijd’ stempelen. Is nu in een of ander gedicht van die dagen de kiem daarvan te vinden? De lezer beslisse zelf. -

Tegenover de gebeurtenissen in België stond de zestienjarige zeker deelnemender dan Prof. chantepie de la saussaye dit doet voorkomen. Mr. h. gerlings, een tijdgenoot van beets, en door diens boezemvriend hildebrand in zijn Na vijftig jaar geprezen, deelt, in zijn hiervoren reeds vermeld werkje1) daaromtrent het volgende mede: ‘Alles dichtte op de Belgische zaken...nicolaas beets vertaalde eenigen tijd later de woorden van byron (sic voor w. scott) ‘Lay of the last minstrel’ aldus:

‘beets, die met ons was opgegroeid, die met ons de bezieling dier belangrijke daden gedeeld had, gevoelde ten volle de kracht van die taal’. Waar deze tijdgenoot hieraan nu de waarschuwing meent te moeten toevoegen: ‘Zelfs de uitersten, waartoe een warme opvatting den mensch brengen kan, moet men niet op de bekoelde schaal der latere beoordeeling leggen,’ daar schijnt er wel reden voor het vermoeden, dat beets alles behalve ‘bedaard’ was in zijn anti-belgische gezindheid. Ook het hier volgende gedicht op het huwelijk van prinses marianne spreekt iets anders:

Aan Nederlands beminde prinses marianne bij gelegenheid van haar huwelijk2).

Haarlem, 14 September 1830.

In de Vaderlandsche Letteroefeningen van 18311) vindt men het volgende, reeds in November of December 1830 geschreven dichtstuk:

Het Hollandsch hart.

Dat was in 1830 gedicht; in April van 1831 volgde daarop en werd in hetzelfde tijdschrift opgenomen de minder lange en van nog meer geestdrift getuigende lofzang:

Hobeyn
Beschermheer van Hollands vlag.

Haarlem, April 1831.

N. Beets.

Het motto boven dit gedicht doet zien, dat withuys, een halve eeuw later door beets in zijn Gesprek over den smaak den grootsten uit dien tijd geprezen, reeds in 1831 bij hem niet slecht stond aangeschreven.

Zonder bezwaar mag ook het hieronder volgend vers2) beschouwd worden als uiting van den echten Hollander tegenover de ‘Blauwkielen’, zooals de geijkte naam der in opstand gekomen Belgen was. Het handschrift van dit gedichtje berust in de Koninklijke Bibliotheek en heeft geen datum. Opgenomen in den ‘Nederlandsche Volksalmanak’ van 1833, getuigt dit reeds voor het oogmerk waarmede het werd opgesteld.

Onze vlag.
(Zangstukjen)

Onder de beoordeelingen van dit vers is er één, waarbij aan beets verweten wordt, dat hij weinig begrip van zangstukjes had, daar bij het op muziek brengen, de klemtoon der melodie in den derden regel van het derde couplet op baarste vallen zou. Afgezien van het meer of minder juiste van dit beweren, raakte de beoordeelaar hier toch het zwakke punt van den dichter. Muzikaal was hij evenmin als potgieter, en naar het schijnt ook als juffrouw toussaint, zooals men zou opmaken uit een briefje van P. aan zijn vriend heye, waarbij hij dezen op de volgende wijze tot een avondbezoek noodde:

Amicissime!

Wilt Gij U om den wille van Juffrouw toussaint Zaturdagavond ten onzent verloochenen - ik bedoel, afstand doen van alle Musyk - dan zult Ge mijne Tante en mij door uw aangenaam bijzijn zeer verpligten.

- Mij dunkt de hier opgenomen gedichten weerspreken reeds voldoende dat beets aan ‘de geheele beweging vreemd bleef’ en ‘de greep van Byron’ blijkt ook hier niet zóó sterk, dat hij onder ‘de jaar een-en-dertig zangers’ geen plaats zou mogen innemen. Maar de zeventienjarige dichter deed meer. In de lijst zijner Werken, achter de levensbeschrijving van Prof chantepie de la saussaye worden op het jaar 1831 twee volksliedjes op de volgende wijze vermeld:

Van Speyk. (Lied om bij straatorgels gezongen te worden.) Rotterdam, Hoffers, Pannekoekstraat. (Zonder naam). en:

Een nieuw lied ter eere van den onverschrokken matroos Hobeyn. Rotterdam, Hoffers, Pannekoekstraat. (Zonder naam). Straatlied als boven.

Slechts van het tweede dezer liedjes kan ik, door vriendelijke hulp, den tekst geven, het eerste bleef tot nog toe onvindbaar. Ik geef het hier des te liever, omdat er het ‘Hollandsche hart’ van den dichter uit blijkt.

Een nieuw Lied ter eere van den onverschrokken Matroos Hobeyn welke op den 19 Maart 1831 onaangezien het vijandelijke vuur, de Hollandsche Vlag al zwemmende van een vastzittende sloep gehaald heeft.

Wijze: Marchand de la Paraplui.

Te Rotterdam, bij T.C. Hofers, in de Korte Pannekoekstraat by de Nieuwe Markt.1)

Een geheel anderen blik op het denken van den jongeling geven ons de volgende versregels, die, zelfs gevloeid uit de pen van den volwassen man, rijk aan levenservaring, ook dezen tot eere zouden strekken:

Wenschen.

Sempre Crescendo.

Dit ‘Ex-tempore’ zooals er op het handschrift staat, dat in de Koninklijke Bibliotheek in den Haag bewaard wordt, is met een ander vers ‘Troosten’ betiteld eerst opgenomen in den Nederlandsche(n) Volksalmanak van 1836, ofschoon het reeds in 1834 in het bezit van den uitgever was. Dat beets toentertijd niet erg ingenomen was met dit ‘Troosten’ blijkt uit een brief aan potgieter van 26 November 1835; hij noemt het daar een ‘pauvreté’ en hoopt niet dat potgieter het ‘abominabel’ vers zal gelezen hebben, want hij heeft door den redakteur gedrongen, maar iets gezonden. Heel goed stond den dichter blijkbaar niet meer voor den geest hoe de gang van zaken geweest was, de volgende brief van beets aan frijlink geeft ons de juiste toedracht. Indien we aannemen dat het verschijnen van de Jose beweegreden geweest is voor den wensch van anonymiteit in dit schrijven uitgesproken, zijn we geloof ik de plank niet ver mis. De brief, eveneens in de Koninklijke Bibliotheek bewaard, luidt:

Haarlem, 1 Aug. '34.

WelEd. Heer,

Ik heb uwe letteren van den 29 ll. wel ontfangen en daaruit met genoegen gemerkt 1^o. dat UWEd. het door mij voor den V. alm. bestemde Dichtst: met genoegen gelezen hebt, 2^o. dat UWEd. voornemens is het (en zonder mijn naam) te plaatsen, en 3^o. dat UWEd. er eenig belang

in schijnt te stellen mijn naam in uwen Almanak te zien, waarom UWEd. mij verzoekt UWEd. een ander stukjen met naam tot dat einde toe te zenden. Daar ik nu evenwel mijn naam niet van het stukjen in quaestie terughoude, omdat ik daaraan bijzonder eene mindere waarde hecht, maar in 't algemeen mijne redenen heb waarom ik vooreerst in Almanakken, en Maandschriften ongenoemd verschijnen wil (waarop evenwel de Muzen Almanak voor 34 een uitzondering maken zal, want daar is - zooals men zegt - de kogel reeds door de kerk) zoo spreekt het van zelve dat ik, hoegaarne ik UWEd. anders verplichten zou, niet in de toezending van een tweede stukjen kan treden, dan ook weder anonym, in welk geval ik niet geloof dat UWEd. doel bereikt zou worden - Ik beken dat het vreemd voor moet komen dat iemand die reeds vele malen, en bij allerhande gelegenheden ruiterlijk zijne stukjens heeft onderteekend, en wien daarenboven, noch schampere recensies, noch beleefde teregtwijzing, maar integendeel altijd aanmoediging is te beurt gevallen zich plotseling met den sluier der naamloosheid gaat dekken, doch ik heb er mijne redenen voor, en in alle gevallen is deze mijne handelwijze slechts voor een zekeren tijd.

Wat uwe propositie betreft in 't postscriptum van uwe geëerdeletteren omtrent de spelling gedaan, - ik weet dat in een boekjen als uw Almanak, zulke varianten het der correctie zeer lastig maken, daarom mag ik het, nu 'er toch mijn naam niet onderstaat lijden, dat zij Siegenbeeksch worde, 't welk ik in alle gevallen dan nog liever heb dan dat barbaarsch mengsel van Bilderdijksche spelling en Siegenbeekerij dat men mij in andere jaarboekjens wel eens heeft opgedrongen, en waardoor de lezer het voor hem liggend gedicht niet anders dan als vol fouten kan beschouwen. -

Intusschen heb ik met achting de eer mij te noemen

WelEd. Heer!

UWEd. DW. DR.

beets.

Ondanks eigen ongunstig oordeel heeft de dichter dit vers niet als andere voor goed gebannen. Tot een viertal 4-regelige coupletten zijn de zes meer-regelige terug gebracht, maar de gedachte: ‘tracht niet door redeneeren een bedroefde te troosten’ bleef dezelfde. Is het latere korter, het langere is mij meer pathetisch. Het oorspronkelijke, in HS. in de Koninklijke Bibliotheek, luidt:

Troosten.1)

1832.

N. Beets.

- Hoe wenschte ik mij een pen als van hildebrand, om het beeld te schetsen van den zestien- tot negentienjarigen beets in de frischheid en veelzijdigheid van dat jonge leven, zooals het zich voor mijn geestesoog vertoont; nù in den Hout, òf in de omliggende dorpen aan het botanizeeren, dàn de fauna van die schoone streek nasporende. Om beurten zich vermeiende

in de gespierde taal van zijn stadgenoot bilderdijk of meegesleept door de schoone verzen van byron. In den zomer, 's avonds na den arbeid, met lockhart aan het Spaarne; 's winters, met deze en met serena, aan de voeten van walter scott. Steeds bezig. Toch geen boekenworm, maar vrolijk en helder het leven beziende, om het even of hij aan 't werk is of zich verpoost. Met zulk een benijdbaren blik op wat hem omgeeft, zoo fijngevoelende, dat een leven van bijna negentig jaren nog in het laatst volkomen beantwoordt aan hetgeen de achttienjarige zich als de kenmerken van ‘De(n) man van smaak’ voorstelde1).

Hoe hij dezen teekende, mag in de levensschets van beets niet ontbreken:

‘Van alle menschen geniet ongetwijfeld de Man van Smaak het meest het leven: - wel verre van zijn vermaak te zoeken bij de woeste tooneelen van zinverstrooijing en wellust, geniet hy al de stille en zielsversierende zaligheden van het innerlijk leven; alles wat schoon is treft hem en stemt hem tot het edele; de natuur maakt hem gelukkig, want hy is vatbaar voor al die genoegelijke gewaarwordingen des harten, die zy alleen in staat is aan het gemoed toe te bedeelen; de kunsten brengen hem hare offers, die hy weet uittekiezen en te waarderen; zy zijn voor hem nimmer uitgeput, omdat het schoone voor hem den glans van het Nieuwe niet behoeft; de eenzaamheid heeft voor hem niets verschrikkelijks, want de verveling kent hy niet dan bij name, of het moest zijn, wanneer smakelooze lieden hem door hun bijzijn lastig vallen; in de zamenleving wordt hy gezocht en geëerd, men verlangt met hem in aanraking te komen; men bemint zijn toon, zijn manieren; men gedraagt zich aan zijnen raad en aan zijn oordeel in het gebied van het schoone. Vraagt gij waar gy hem aan onderkennen kunt? Ik zal hem in eenige trekken pogen te schetsen: benijdenswaardig, lieve lezer, zijt gy, indien gy, hier de beeldtenis van velen uwer vrienden en bekenden ontmoeten moogt.

De Man van Smaak is even vreemd van het beuzelachtig toilet dier ondingen, welke de wereld fatten noemt, als van de (somtijds opzettelijke) havenlooze slordigheid eens geleerden, of van hem, die daarvoor wil doorgaan, maar zijne kleeding zal eenvoud en bevalligheid vereenigen; hij zal op geenerlei wijze door het in 't oogloopende zoeken te schitteren,

hy zal in een gezelschap binnenkomen en gy herkent hem dadelijk aan de benijdenswaardige ongedwongenheid, waarmede hy zich van de vereischte beleefdheden weet te kwijten, zonder zich aan der zelver letter te houden, zonder ze te veronachtzamen; hy zal geen discours af breken, noch by de schoone kunne, noch by mannen van wat stand of betrekking, hy zal zijn medegenooten niet lastig vallen met de opsomming zijner werkzaamheden, noch hen vermoeijen met gesprekken welke over zijn eigen vak, beroep of betrekking in de Maatschappij loopen; maar, wanneer het gesprek eene drooge, eene eentoonige wending neemt, zal hy het zijn die 't weet aan te wakkeren, te herstellen en algemeen te houden; hy is het die de heterogene deelen van een gezelschap in zamenstemming weet te brengen en te houden; voor zijne mannelijke aanhoorders is hy genoeg en voor zijn vrouwelijk gezelschap nooit te veel; en echter verandert hy niet merkbaar van toon, als hy met deze of gene zich onderhoudt; hy verhaalt niet half fluisterend eene onkiesche anekdote aan de heeren, noch valt, met een' kwaadaardigen glimlach en uitvorschenden blik de dames door dubbelzinnigheden en duistere woordspelingen lastig; - maar hy verstaat er zich op een oud verhaal in een nieuw gewaad te steken, eene geestige anekdote, eene schoone plaats uit een auteur, waar 't pas heeft, by te brengen; een gedicht met uitdrukking en gevoel te reciteren, en wat dies meer zij; nooit maakt hy zich meester van zijn hoorders, noch van het gesprek; zijn woorden zijn niet tot plegtstatige aanspraken zamengevoegd en hy is evenmin de man om met schoolnauwgezetheid telkens de N. in zijne uitspraken te doen hooren, als om in het platte dialekt zijner geboorteplaats te vervallen; hy streelt evenzeer door het losse, als door het wezenlijk belangrijke van zijn voordragt, hy schuwt alle schreeuwerijen, maar zoodra er zich iets schoons opdoet, of over iets schoons gesproken wordt, geraakt hy in een welsprekend enthusiasme, dat de omstanders altijd gezind zijn met hem te deelen, en op allen even aangenaam werkt; hy zal al de verschillende bedrijven eens gezelligen avonds van het komen tot het scheiden met smaak weten aan een te schakelen, gastheer en medegasten - beide om 't zeerst - te verpligten en hen allen slechts eenmaal te grieven, het is by zijn vertrek. Vraag den Man van Smaak een boek ter leen; hy zal u by voorraad opmerkzaam maken op de schoonste en treffendste plaatsen, u aanbevelen die vooral met aandacht te lezen, dàt toch niet over te slaan, en wanneer gy het hem terugbrengt zal hij u op de aangenaamste wijze over de lektuur onderhouden. Lees met hem een gedicht en geen enkele schoone gedachte, geen eenige uitdrukking zal u ontglippen, en gy zult zien, welk een glans van vergenoegen over zijn gelaat komt, wanneer gy in zijne verrukking betoont te deelen. Hoor met hem een concert, hy zal u nu

en dan zacht aanstooten wanneer de harmonie eene schoone hoogte bereikt, en gy zult zien, hoe hy, - schoon zelve geen kenner - op eene voldoende wijze met kenners spreekt. Vraag of hy u vergezellen wil naar een schilderytentoonstelling en terwijl de groote menigte de stukken aanstaart, waar menschen ten voeten uit en in levensgrootte zijn afgebeeld, of die door de heftigheid der voorstelling spreken, zal hy uwe opmerkzaamheid inroepen voor sommige kleine tafereeltjens in dezen of genen hoek onder de veelheid als verdronken, overvloeyend van waarachtige schoonheden. Ga met hem naar den schouwburg en hij zal u b.v. stilletjes wijzen op den natuurlijken stand der acteurs, terwijl gy slechts aan zijnen mond als hangt, of u het bevallige en teekenachtige der groepen doen opmerken, terwijl gy slechts de bewegingen van iederen byzonderen persoon gadeslaat.

Wandel met hem - en deze trek moge het pourtrait voltooyen - wandel met hem; hy zal somtijds te midden zijner medeslepende en altijd de aandacht overwaardige gesprekken stilstaan, om u na eenige oogenblikken zwijgens, waarin een stille glimlach zijn mond betrekt - het verhevene, het grootsche van een vergezigt, het lieve van een zomeravondhemel, het pitoresque van een landschapje, het treffelijk gelegene van eene boerenwoning, het teekenachtige van een omvergevallen boom, van een verheven grondjen, van een waterpartijtje doen opmerken; gy zult met hem behagen leeren scheppen in het schoon effect, dat hier een schaduw, daar een door de bladeren vallend licht doet, in die mengeling van onderscheiden groen in 't verschiet en in duizend andere byzonderheden, die u anders ligtelijk zouden ontsnapt zijn en u nimmer vroeger getroffen hebben. Aan deze en dergelijke trekken kunt gy den Man van Smaak onderkennen; hy heeft niets van de onbeduidendheid van een homme du bon ton, noch van de arrogantie eens waanwijzen, noch van de ruwe plompheid eens onbeschaafden; evenmin van de confusie eens menschenschuwen druilers; ook zelfs niet van de stroefheid eens geleerden, noch van de dartele onopmerkzaamheid van den comikus, noch van den ingespannen ernst en geïsoleerdheid, die het onderscheidend kenmerk der meeste filosofen is, maar al de belanginboezemende aangenaamheid en bevalligheid van zijn ideaal, het schoone, 't welk deszelfs stempel op al zijn spreken en doen heeft afgedrukt.

Haarlem 1832.

N.B.

Dat was niet het eerste proza, in het licht gegeven door den jeugdigen Haarlemmer. Als in één jaar bilderdijk, goethe en walter scott stierven, drie reuzen op het gebied der letterkunde van verschillende volken, dan vloeit uit zijne pen de ‘Proeve

eener hulde aan Sir walter scott’. Het komt mij voor dat Dr. dyserinck bij het vermelden van dezen eersteling een verkeerden maatstaf van waardeering gebruikt heeft en daar het tot de ontwikkelingsgeschiedenis van het denken en werken van nicolaas beets als letterkundige te gelijk een moeilijk te vinden, daardoor weinig bekende en tevens een hoogst belangrijke bijdrage is, zij het opstel hier in zijn geheel opgenomen:

Het is een rein genoegen voor den menschenvriend, een' welverdienden lauwer te vlechten om het hoofd eens grooten mans. Die, welken wy in deze eenvoudige regelen wenschen te huldigen, is gestorven - sluimert sints kort aan den moederlijken boezem der aarde, waaraan er zoo velen het hoofd nederlegden of nog nederleggen zullen, en het is zoet een bloem te werpen op het graf van dien wy eeren of beminnen. Hy was een vreemdeling - onze lofspraak zal er des te onpartijdiger om wezen, en ook in het Rijk van het Schoone en Goede zijn geene afscheidingen, geene grenzen; dáár bestaat, daar alleen kan bestaan het waarachtig wereldburgerschap, en zoo behoort walter scott (want van dien spreken wy) niet slechts aan den engen kring van zijn Vaderland, maar aan geheel de beschaafde wereld toe.

Niemand kan een Genie schetsen: een geest die, geheel Gevoel, de natuur verstaat, hare geheimen ontraadselt, haar schoon en onschendbaar geheel omvat, en, door eene krachtige verbeelding voorgelicht, zich eene nieuwe wereld schept, die de oude doet vergeten; een geest met eene alles overtreffende veerkràcht toegerust, die de slagboomen, welke de rede en het verstand by het gros der menschen stuiten, omverwerpt, en door een snelblikkend vernuft ondersteund, met één oogwenk al datgene ziet, wat het algemeen niet dan met moeite bereikt, zulk een geest is te na aan de Godheid verwant, dan dat menschelijke uitdrukkingen hem zouden vermogen af te malen.

Zulk een geest was het deel van walter scott; dat fijn gevoel, die heldere verbeelding verhieven hem tot Dichter; die onfnuikbare kracht van ziel, dat heerlijk vernuft, tot Denker en Filosoof.

Maar nog meer vereenigde zich in hem: - een ongeloofelijke vatbaarheid van aannemen en onthouden, groote snelheid van begrip, voorbeeldige zucht tot onderzoek en navorsching, heilzame juistheid van oordeel en onderscheiding, eene zeldzame gemakkelijkheid om al wat hy wist en kende, in één oogenblik in zijne gedachte te zamen te roepen, een uitgebreide schat van classische belezenheid, dit alles maakte hem tot een Geleerde, tot een' man van veel omvattende en algemeene kennis. En dit alles, gevoegd by zijnen dichterlijken aanleg, zijn zuiver gevoel

voor het schoone, zijn fijnen smaak, zijn ongeloofelijke verscheidenheid en rijkheid van denkbeelden en vergelijkingen, en de benijdenswaardige bevalligheid van stijl en voordragt, waarin nu eens de luimige neiging van zijnen geest, en de naïve loop zijner gedachten, dan eens de verheven ernst van zijn karakter en de juistheid van zijnen blik in de wereld, dan weder de zuiverheid van zijne gevoelens doorstraalde, moest hem tot een Schrijver vormen, wiens voortbrengselen aan elken beminnaar van het Schoone en Goede aangenaam wezen moesten.

Deze gelukkige en zeldzame vereeniging van gaven en bekwaamheden is niet voor de wereld verborgen gebleven; noch zelfs schitterde met terughouding: zij blonk onafgebroken gedurende eene reeks van twee en dertig jaren1). Walter scott's voorbeeldelooze snelheid van ontwerpen en uitvoeren, die echter in zijn werken zeldzaam sporen van achtelooze vlugtigheid naliet, zijn onuitputtelijke schat van geest stelde hem daartoe in staat, en zijne wilde en onafgebrokene werkzaamheid overlaadde zijn bewonderaars gedurende dat tijdvak met bijna tweehonderd boekdeelen te regt komt hem de naam toe van den Grooten Veelschrijver2).

Het was walter scott niet te doen, om hetgeen zoo velen in het perk der Wetenschappen en Schoone Kunsten prikkelt, - Roem. Zijn karakter en zijne filosofie beiden leerden hem dien min te achten of met eenen medelijdenden glimlach aan te zien; de langdurige terughouding van zijnen naam voor zijne aangebedene Romantische werken bewijst, hoe weinig waarde hy er aan hechtte om denzelven te zien rondbazuinen door de faam1). Neen, zijn doel was, (en het straalt in al zijne voortbrengselen zoo levendig door) nuttig te zijn; de zucht om liefde voor het Vaderland en eerbied voor de deugd in te boezemen. Geschiedenis en Oudheidkunde, vooral met betrekking tot den hem zoo dierbaren geboortegrond te leeren, Menschen- en Wereldkennis te bevorderen, ziedaar de voornaamste beweegredenen van zijn rustelooze vlijt en onverpoosde inspanning.

Daartoe schetste hy de karakters en gedragingen van dezulken, aan wier heldendaden of wijs beleid het Vaderland zich verpligt achtte, goede en kwade regenten, doldriftige partijgangers en ordelievende burgers; daartoe de gematigdheid der zegevierende deugd, de grootheid der lijdende onschuld, de schrikkelijke folteringen van een slecht geweten en den schoonen moed van den pligtgetrouwen man; daartoe hing hy tafereelen op van bijna alle tijdvakken der Engelsche en Schotsche historie, zoo gansch in hunnen eigenaardigen geest bewerkt, dat de lezer er zich geheel in verplaatst vindt en doordrongen wordt van hetgeen zonder kronykvorm en geslachtlijsten eigenlijk waarachtige geschiedenis is; daartoe maakte hy deze geschiedenis wederom dienstbaar aan zedelijke doeleinden; daartoe eindelijk teekende Hy, die het menschelijke hart tot in deszelfs verborgenste zwakheden doorzag, honderd verschillende karakters, in honderd verschillende omstandigheden, op honderd verschillende tooneelen, en met het schoone doel voor oogen om bijdragen te leveren tot de kennis van ons eigen geslacht, schroomde hy niet het voetspoor van de meesten zijner voorgangers te verlaten, en met verwerping van de zoo vaak aangeprezene en zoo zeer verleidelijke Idealische wereld der uitersten, zijne

denkbeeldige wereld te zamen te stellen met de bouwstoffen der bestaande, opdat de mensch er den mensch, en geene engelen of duivelen in vinden zou.

En dit alles draagt hy ons voor in den bevalligsten en aannemelijksten vorm, die zijn gekuischte smaak, zijn uitgestrekte belezenheid, zijn vergebragt kunstvermogen, en ook al weder zijne menschenkennis hem aan de hand gaven; hij dekt de mannelijke trekken der geschiedenis met het bevallige masker der verdichting, en omhult met dier liefelijker gewaad, den haren boetmantel der zedekunde; de waarheid komt bij hem in den luchtigen dosch der fabel voor, ja somtijds vermaakt hy zich, als echt humorist, om de wijsheid het bonte pak der scherts aan te trekken, ten einde haar den weg tot het gemoed gemakkelijker te maken. Zoo door afwisseling van stijl boeijende, maakt hy als van zelve indrukken in het hart van die hem lezen, geeft rigting aan hunnen geest, smaak en manieren, en verrijkt hun hoofd ongemerkt met eenen onwaardeerbaren schat van allerlei kennis.

Zoodanig eenigermate was walter scott; in dien geest zijne werken, wier nadere beschouwing stof tot een uitvoerige verhandeling geven zou, die een welsprekender lofrede over hem zijn zou, dan mijne goede wil vermag. Die voortbrengselen van zijn genie zullen met geen enkel meer vermeerderd worden; want zijn ligchaam is onder de gedurige inspanning van de groote ziel bezweken. walter scott stierf; hy sluimert aan den moederlijken boezem der aarde; maar de bewondering, die groote mannen volgt, stierf niet - mag niet sluimeren en zal het ook nooit, zoolang het Schoone en Goede zal gewaardeerd worden.

's Mans werken, in alle beschaafde talen van Europa overgezet, waarborgen de onsterfelijkheid van zijnen naam, en de banier, die hy als voorganger op eenen nieuwen weg opstak, heeft reeds begonnen mannen om zich heen te verzamelen, die haar zullen weten te handhaven.

Intusschen zullen de eeuwen daar henen rollen, de geslachten elkander opvolgen, met hunne nietelingen by duizend- en hun groote mannen by tientallen, maar lang kan het duren, eer de wereld zich weder verheugt in een drietal, gelijk aan dat, 'twelk onze leeftijd, in den tijd van naauwelijks één jaar, zag ten grave gaan: johann wolfgang goethe, willem bilderdijk en walter scott.

Haarlem, October 1832.

N.B.

Aan deze ‘Proeve eener Hulde voor Sir walter scott’ en ‘De Man van Smaak’ is de volgende bizonderheid verbonden:

Toen beets zijn lezing over walter scott (o.a. te Haarlem gehouden in December 1864, zie blz. 38 hiervoren) het licht deed zien1) gaf hij daarbij eenige aanteekeningen. De laatste van deze, die in verband staat met de woorden uit zijn lezing: ‘Wat mij aangaat, ik vereer zijne nagedachtenis’ enz. luidt:

‘Proeve eener hulde aan Sir walter scott,’ was het opschrift van het allereerste opstel in proza, dat ik de vermetelheid heb gehad aan de drukpers toe te vertrouwen. Ik was toen achttien jaar oud, en verwierf er een plaats voor in een der laatste nommers van het Algemeen Letterlievend Maandschrift, Jaargang 1832. Ik heb het sedert nimmer onder de oogen gehad, daar ik er afdruk, afschrift, noch kladde van bewaarde, en herinner mij niets meer dan het slot, waarbij ik de opmerking maakte dat een zelfde jaar de wereld van een goethe, een scoot en een bilderdijk had beroofd. Dat ik het hier vermeld, is alleen om te doen zien hoe oud en hartelijk mijne genegenheid voor den beminnelijken schrijver geweest is en hoe vroeg zij getracht heeft zich te uiten en mede te deelen.’

Toen ik die noot eenige jaren later las, stond het bij mij vast, dat ik die aflevering vinden en aan den hoogvereerden vriend bezorgen moest. Ik heb er meer dan twee jaren lang mijn best voor gedaan, doch herhaalde advertenties in het Nieuwsblad van den Boekhandel, noch het vragen aan mannen van het vak, noch het ijverig nalezen van verkoopings-katalogi brachten mij, ook zelfs geen brokstuk van dit Tijdschrift, op het spoor. Eindelijk (ik was toen zelf nog een beginneling in de letterkundige wereld) vroeg mij iemand: hebt ge het al eens aan de Koninklijke Bibliotheek in den Haag beproefd? Dàt had ik niet gedaan èn toen ik het deed, waarlijk, daar had ik het met enkele dagen in tijdelijk bezit. Het te hebben, het uit te schrijven en aan mijn vriend te zenden was één, en het gevolg: een nauwere bekendheid met den auteur, aan wiens welwillendheid te mijwaarts ik zooveel liefelijks in mijn leven dank.

Het ‘habent sua fata libelli’ geldt ook voor dit tijdschrift. Altijd hoopte ik het afschrift nog eens door een echt, gedrukt

exemplaar te kunnen vervangen. Het is mij niet mogen gelukken; maar na den dood van den schrijver in de verkooping der boeken van het Instituut Noordhey, in 1908 gehouden te Amsterdam, door den heer r.w.p. de vries, kwam het Letterlievend Maandschrift voor, in de jaargangen, die ik veertig jaren lang te vergeefs gezocht has en in mijn beets-verzameling ontbreken de afleveringen niet meer, waarin iets van zijn hand voorkomt.

Waar eenmaal de weg open was naar het Letterlievend Maandschrift, kon ik aan de ‘Proeve’ gemakkelijk ‘De Man van Smaak’, hiervoren afgedrukt, en het gedicht: ‘Echte Moed’ toevoegen, op dezelfde verplichtende wijze in dat tijdschrift opgenomen, zonder dat men er den auteur een afdruk van toezond. ‘Wij jonge broekjes moesten’ aldus beets, toen hij er mij over sprak, ‘al blij zijn dat die hooge Oomes ons waardig keurden in hun gezelschap toegelaten te worden’ -

Hoe hoog de zeventienjarige bilderbijk en diens echtgenoote stelde, blijkt eigenaardig uit een handschrift in mijn bezit. Het zijn 118 blz. klein in-8^o., met den door beets op zijne wijze eenigszins kalligrafisch uitgevoerden titel: ‘Alcéus en Saffo, verspreide gedichten van Mr. willem bilderdijk en vrouwe katharina wilhelmina bilderdijk - schweickhardt.’ In deze bladzijden zijn al de gedichten afgeschreven, door beiden afgestaan voor den Muzen-almanak van 1819-1831 ('s mans sterfjaar), behoorlijk met een register voorzien, de jaren vermeldende van het jaarboekje, waarin zij waren opgenomen.

Persoonlijk is hij echter nooit met den grooten dichter in aanraking gekomen, daarin minder gelukkig dan Mr. gerlings die, eens in de kerk naast hem zittende hem de parapluie aanreikte, welke de grijzaard in den hoek der bank had laten staan. Wèl ‘staarde hij’ den excentrieken oude, die, ondanks de veranderde mode, nog steeds den driekanten hoed droeg ‘op straat en in de kerk na en aan’ en als na diens verscheiden, het lijk werd bijgezet in het familiegraf van Ds. manger, was ook beets erbij tegenwoordig en hoorde daar o.a. jan van walré, met wien hij in zijn studententijd in nauwer kennis kwam.

Maar al vereerde hij reeds toen van heeler harte den man, wiens dichtwerken hem levenslang dagelijks verkwikten, ook den Hollandschen blijgeestigen toonde hij zijne sympathie

als hij voor hun Almanak van 18331) zijn ‘Bianka’ afstond, een gedichtje naar het hoogduitsche van tiedge gevolgd. De reden, waarom het niet herdrukt werd in het midden gelaten, komt het mij als een te eigenaardige proeve van beets' goeden smaak voor in het blijgeestig genre om ook dit niet tot kenschetsing van zijn persoon op te nemen. Het volge hier:

Bianka.

Meest bekend en om strijd geprezen is, uit dezen tijd, zoowel zijn ‘Ter nagedachtenisse van Vrouwe katharina wilhelmina bilderdijk, geboren schweickhardt’ als ‘Het Veld-viooltjen’. Het eerste werd door immerzeel, toen redakteur en uitgever van den Nederlandschen Muzen-almanak als 't ware op sleeptouw genomen, achter zijn opstel: ‘Levensberigten van, sedert 1819 (sic voor 1829) overledene, dichters. Hij deed dit met de volgende aanmoedigende woorden: ‘Wij stemmen gaarne in met de schoone dichtregelen, ons ter plaatsing uit Haarlem toegezonden, waarmede wij deze levensschets besluiten.’ Zondert men de enkele verzen uit, hier voren reeds vermeld of afgeschreven, dan kan de mededeeling van beets: ‘dat dit metterdaad het oudste (is) van degenen, die ooit van (hem) gedrukt zijn’ er mede door, al

is 't toch eigenlijk wel wat hard, dat ‘hobeyn’ mèt ‘van speyk’ zoo gansch vergeten zijn, waar beiden nog wel verheerlijkt werden in een lied, dat ‘bij een draai-orgel moest gezongen worden.’ Van geheel anderen aard is ‘Het Veld-viooltjen.’ Staat bij het treurlied de dichter voorop, hier is het de man, die de natuur en het leven met helderen blik heeft opgenomen en de lieve lentebloem tot het symbool des eenvoudigen levens stempelt. Maar welk viooltje doet dit nu? Het eerste? ‘Het veld-viooltjen’, dat de zeventienjarige op een zijner wandelingen tot zingen stemt, of het tweede? ‘Het Maartsch viooltje’, ruim veertig jaar later opnieuw bekeken. Mij dunkt, voor deze mijn levensbeschrijving heeft de eerste vorm de voorkeur, aan het oordeel van anderen overlatende, welken van beide zij het meest naïef achten:

Het veld-viooltjen.
(1831).
Het maartsch viooltje
(1876).

Is het bezwaar ongewettigd tegen het beoordeelen der dichtgaven van den zeventienjarigen beets, naar den vorm en den inhoud van het ‘Maartsch viooltje’?

Ook in den, hier voren genoemden, treurzang op vrouwe bilderdijk zijn talrijke veranderingen aangebracht bij den herdruk1). Het uitlaten van een geheel couplet is echter de grootste wijziging en daar de woordenkeus, noch den zin van het lied veranderd-, noch den vorm noemenswaard verbeterd heeft, is het niet noodig dat gedicht in zijn eersten vorm geheel over te nemen. Wèl echter moet ik dit weder doen met ‘Zwijgen’, opgenomen in den Muzen-almanak van 1833, waarbij in de Gedichten2) te lezen is: ‘Later gewijzigd en bekort.’ Zoowel het een als het

ander is in groote mate waar. Het aantal coupletten is van zestien tot acht teruggebracht, de dichtvorm is gewijzigd en ofschoon de hoofdgedachten gebleven zijn, het is alles zóó anders, dat nu niet meer de achttienjarige, maar de zestigjarige, dichter is van geheel het vers. Daar het er hier niet alleen om te doen is, te zien hoe het jongmensch de lier hanteerde, maar óók hoe zijn ethiek en moraal toen reeds op dezelfde grondslagen rustten als later, kunnen wij zijn ‘Zwijgen’ niet missen. Meer toch, dan in eenig ander gedicht uit dezen tijd, spreekt reeds hier de beets, die het overigens allezins gewijzigd lied als man van ervaring kan zingen, omdat voor hem, door de jaren heen, de zin van den laatsten regel, gelijk deze zelf onveranderd bleef: ‘het welbesteden van zijn stem.’ Ziehier het jongelingslied:

Zwijgen.

Die sijnen mondt bewaert, behoudt sijne siele.
salomo.

1832.

Ook de jaargangen 1832 en 1833 van den Almanak voor het Schoone en Goede bevatten elk een dichterlijke bijdrage van n. beets, die hij zelf niet waardig of geschikt geacht heeft in zijn Dichtwerken op te nemen. Ik geloof niet dat er in ‘Avond’ of ‘Afsterven’ iets is, wat een nieuwen blik geeft op karakter of leven van den dichter en ik volg daarom zijn voorbeeld, door het bij de vermelding der titels te laten.

Is de arbeid uit den jongelingstijd hiermede tamelijk wel overzien en zijn de neigingen en gevoelens, die zijn hoofd en hart vervulden, daaruit zeer goed te kennen, wat het eigenlijk leven aangaat, hebben wij slechts bij verrassing en zeer onvolkomen van hier en ginds iets kunnen bijeenbrengen. Wanneer precies de latijnsche school verlaten werd waaraan Dr. venhuyzen peerlkamp rector was; hoe lang de veel vroeger zeker reeds aangeleerde bekwaamheid om zijn vader in de apotheek te helpen, nog in praktijk gebracht werd; hoe tegenstand overwonnen en de toestemming verkregen werd om te Leiden te gaan studeeren voor predikant; welk aandeel in die overwinning serena heeft gehad, er zijn er niet meer die het ons kunnen vertellen; dàt het zoo geweest is en de akademietijd op negentienjarigen leeftijd begon, staat vast.

Tot de zeldzaamheden op letterkundig gebied mocht het toen, als nu, zeker gerekend worden, dat een aankomend student reeds op zoo velerlei wijze, door de voortbrengsels van zijn geest, in het publiek bekend was en medewerker kon genoemd worden aan de Vaderlandsche Letteroefeningen, het Algemeen Letterlievend Maandschrift, den Muzen-alma-

nak, den Almanak voor het Schoone en Goede en dien voor Hollandsche Blijgeestigen. Toch was zijn naam als dichter, en het is begrijpelijk, daarmede nog niet zóó gevestigd, dat het overbodig was dien meer bekend te doen worden. Hoe één zijner zusters ongezocht het hare daartoe bijbracht, wordt op onderhoudende wijze medegedeeld door Mevrouw bosboomtoussaint, in de, helaas door haren dood onvoltooid gebleven, herinneringen uit hare jeugd, na haar overlijden opgenomen in De Gids1). Het zij mij vergund in korte woorden na te vertellen wat daar te lezen is en daarmede den Haarlemschen tijd van beets te besluiten, al is er grond voor de veronderstelling dat het voorgevallene een jaar later plaats had, dan de beroemde schrijfster aangeeft. Het verhaal doet ons tevens zien hoe juffrouw toussaint, ‘die toen noch tot zijn familie, noch tot zijn intiemste vrienden behoorde’, vóór vele anderen kennis kreeg van ‘de zucht voor poëzie en van den ongemeenen aanleg en besliste roeping voor het leeraarsambt’ die in hem woonden.

Ik breng u in de woning van den notaris p.a. beets te Nieuwediep. Zijn jong vrouwtje anna slothouwer is eenige dagen naar Harlingen geweest, heeft daar haar schoolvriendin toussaint ontmoet, deze uitgenoodigd met haar terug te keeren naar Holland en enkele dagen haar logée te zijn. Daar er een officier van 's Rijks Werf met een jacht der K.N. Marine te Harlingen was en deze aan het Nieuwediepsch mevrouwtje voorgesteld had de terugreis met hem te doen, ging de vriendin óók mede. Zij hadden een gezellige reis; waren voor ze er aan dachten te Nieuwediep; werden door den notaris afgehaald en vernamen, dat er ook nog een nichtje van hem uit Haarlem te logeeren zou komen en dat wel heel spoedig. Vrouwlief vond het best, er was ruimte genoeg in huis en de gezelligheid kon er slechts bij winnen. De tweede logée kwam en de kennis was spoedig gemaakt. Zoo vinden wij dan op een snikheeten dag de twee

logéetjes samen in levendig gesprek. De notaris had het zeer druk met zijn zaken, de tijd van de gastvrouw werd erg in beslag genomen door haar eerste kindje en er bleef dus ruimschoots gelegenheid voor de beide meisjes, elkaar veel belangrijks te vertellen, zooals dat vooral in dien leeftijd zich voordoet. De oudste der twee, anna louisa geertruida toussaint, ofschoon reeds onderwijzeres der kinderen van den heer de bruyn kops te Hoorn, ziet er uit als eene die pas de kostschool verlaten heeft, toch is ze reeds eenentwintig jaar. De andere, een zuster van nicolaas beets, doch niet zijn serena, is kloek en flink en hoewel eerst in haar zestiende jaar, in voorkomen en beweging beslister dan haar vriendin. geertruy (want geen andere zuster kan het geweest zijn, al wist mevrouw bosboomtoussaint zich den naam niet te binnen te brengen toen zij hare herinneringen schreef), had aan haar nieuwe kennis reeds in vertrouwen medegedeeld, dat ze zoo'n knappen broêr had, die eerst in de apotheek zijns vaders zou worden opgeleid, maar nu met September naar Leiden ging om voor dominé te studeeren - en dat hij nu reeds zulke mooie verzen maakte. Aan de knapheid van dien broer had geertruy's vertrouweling geen reden te twijfelen, van dat verzen maken geloofde ze echter niet veel, want ze kende er zooveel, die ‘o zulke lieve versjes maakten’. maar dat eigenlijk niets beteekende. De latere mededeeling dat er reeds van die verzen gedrukt waren, ‘doch niet met zijn naam natuurlijk’ was niet in staat geweest dien twijfel geheel op te heffen. Maar, 't was op den dag, waarop wij het tweetal onbemerkt bespieden, snikheet, zooals ik reeds zeide; te warm om te wandelen en (wat was er beters te doen tot afleiding) de vraag werd geuit: Lieve mag ik die verzen van uw broer niet eens lezen? Aan dien wensch werd slechts ten deele voldaan. De zuster gaf er de voorkeur aan ze voor te lezen. Zóó vinden wij ze samen. Met groot talent en welluidende stem draagt de zuster de verzen voor, welke zij bijna van buiten kende. Is 't wonder dat de toehoorster om nog iets, om alles vraagt? Het is op haar gelaat te lezen dat de aanvankelijke belangstelling in bewondering overgegaan is en als straks de praktische, maar materialistische neef, alles goed en wèl vindt, maar zich het onverstand niet begrijpen kan van een vader, die zijn zoon toestaat voor dominé

te studeeren en de gelegenheid laat glippen om hem eenmaal aan het hoofd te zien eener goede affaire, dan krijgt die zakenman het hard te verantwoorden. geertruy beets vindt een ijverige medestrijdster tegen zulk een alledaagsche levensbeschouwing en in haar enthousiasme stelde juffrouw toussaint al vast, wat eigenlijk slechts gehoopt en verwacht werd, de toekomstige grootheid van den onbekenden broeder. ‘Wij profeteerden’, zoo schrijft ze in haar herinneringen: ‘wij profeteerden nicolaas beets als dichter en kanselredenaar.’

Het is om deze op zich zelf staande ontmoeting, dat ik den lezer reeds bij het begin in kennis bracht met geertruy beets, later mevrouw thöne. Wel zagen de logées van notaris beets elkaar nog een enkele maal in het leven, maar blijvende vriendschap werd er uit de hier beschreven ontmoeting niet. -

marie enschedé aan Joh. enschedé te Leiden:

Haarlem 22 Sept. 1833.

‘Waarde Broeder! Op verzoek van Mama schrijf ik u dezen brief om U te berigten dat J.W. heden met de schuit van zessen naar Leiden zal vertrekken, vergezeld door het groen beets. Dan zult gij zeker de goedheid wel willen hebben hem van de schuit af te halen.’

Door deze weinige woorden zien we een zeker onzijdig wezen dat ‘beets’ heet, zijn ‘joyeuse entree’ doen in de stad der Alma mater en der peueraars, beiden te hunner tijd door den student beets bezongen of geschetst. Wil men het echter officieeler: In het Album studiosorum academiae Lugduno-Batavae is de komst van nicolaas beets aan de Leidsche hoogeschool op de volgende wijze vermeld:

‘1833. Sept. 12 nicolaas beets Harlemo-Batavus. 19 T’.

Zes dagen vroeger had Janus gulielmus enschedé zich als student in de rechten aan die akademie laten inschrijven en het was deze, die in bovenvermelde brief met de letters J.W. aangewezen, per schuit met beets naar Leiden trok, om daar groen te loopen en te worden ontgroend. Zijn er wellicht nog andere herinneringen over aan den groentijd van den laatste, één is er meer algemeen bekend geworden. Het is een groenenvers met aangewezen onderwerpen op eindrijmen; om drie redenen merk-

waardig: om het onderwerp: bilderdijk; om den student, die het onderwerp en de eindrijmen aangaf: den kandidaat in de Godgeleerdheid g. van der linde jz., nooit predikant geworden, maar als ‘de Schoolmeester’ bekend en vermaard; en om den groen, die er een extempore van gemaakt heeft, dat hem steeds tot eer zal zijn. Opgenomen als bijdrage in het feestnummer van het studentenweekblad ‘Vox studiosorum’ dat bij het 61^e lustrum der akademie, in Juni 1880 verscheen, is het sints dien tijd in facsimile en niet onnoodig daarnaast geplaatsten gewonen boekdruk bekend. Daar ook dit tijdschrift echter niet zoo algemeen verkrijgbaar is, dat een belangstellend lezer het overal en gemakkelijk inzien kan, is met toestemming van den oorspronkelijken uitgever, een facsimile van beiden hier tusschen gevoegd, met verbetering van de fout door Dr. dyserinck reeds aangegeven in zijn Herinneringen en van een paar andere, niet minder storend dan de door hem genoemde.

Van Oktober 1833 tot Maart 1839 was beets student aan de leidsche hoogeschool, Onder hen die met hem studeerden is een breede rij van personen, die naam gemaakt hebben op allerlei gebied, toch werd geen van allen, als student op zoo velerlei wijze genoemd als beets. Het was evenwel niet op het terrein zijner studie: de godgeleerdheid, dat hij in dien tijd van zich deed spreken, maar op dàt der letteren. Er was geen aanleiding om op kerkelijk gebied als student iets te doen, dat naar buiten uit de aandacht trekken moest, ook was het geheel tegen zijn karakter in, om waar hij in de wetenschap zijner roeping leerling was, als leeraar op te treden. Van die studie zelve is weinig bekend. Zij er van blokken geen sprake, van spoed evenmin, toch zal hij met lust en ijver de godgeleerdheid beoefend hebben, al verzekert hij ons, dat het ‘cetera desunt’, een onbekend woord in het dictaat van petrus stastokius j^r., op het zijne dikwijls voorkwam. Naast zijne studie, welke nog niet zoo slecht is geweest, waar hij met ‘summa cum laude’ tot doctor theologiae gepromoveerd werd, heeft hij echter zoowel voor uitspanning als voor arbeid op letterkundig gebied veel tijd weten te vinden. Om 't even naar welke zijde hij zich op dit gebied bewoog, draagt al wat hij deed en schreef zijn eigen merk; de befaamde ‘Zwarte Tijd’ is daar zelfs niet van uitgezonderd. Valt het niet

te ontkennen, dat vooral in zijn studententijd een begeerte naar ‘hooger op’ zich openbaart, die door den laag-bij-den-weg-levende al zeer gauw voor pedanterie wordt uitgekreten en daarmede ook wel sommige uitingen gemeen heeft, ja in zwakke oogenblikken zelfs een poging doet om in een lange reeks van adellijke voorouders een oorzaak van standsuitnemendheid te zoeken, die men niet behoeft; onnatuurlijk is beets nooit geworden. Of hij byron vertaalt of navolgt, want dit zijn de eerste uitingen, waarmede hij als student tegenover de buitenwereld komt te staan er ligt evenzeer iets eigens in, als wanneer hij in den Studentenalmanak de lotgevallen der hoogeschool beschrijft, in den Vriend des Vaderlands of eenig ander tijdschrift zijne boekbeoordeelingen geeft, een ‘Masquerade’ of een ‘Camera obscura’ het licht doet zien, voorzitter der ‘Rederijkerskamer voor uiterlijke welsprekendheid’ is, of als paranimf bij de reunie der oud-studenten ‘Leidens burcht’ bezingt.

Voor een optreden in zoo velerlei richting, waarbij bezoeken aan professoren niet uitgesloten zijn en kennismaking met de familie zijner vrienden nog andere dan vriendschapsbanden knoopt, waarbij het studentenleven, niet in zijn uitspattingen, maar in al die jovialiteit, waarin het zich zoo bij uitstek openbaren kan, door hem werd medegeleefd, voor zulk een optreden is een uitkoopen van tijd noodig, als waarvan weinigen begrip hebben. Wat we slechts bij benadering kunnen vaststellen omtrent de werkzaamheid van beets gedurende zijn leven in Haarlem, doet zijn studententijd ons paal boven water zien. Maar, ook iets anders geeft deze ons in hooge mate te aanschouwen, het is dit, dat afgunst, tegenover zulken, naar middelen van verkleining zoekt en dat soms doet op lakenswaardige wijze, die echter niet kan nalaten den afgunstige zelf het meest te treffen. Van het één zoowel als van het andere behoeft het aan proeven niet te ontbreken. Moet ik daartoe vele en groote stukken aanhalen door anderen geschreven en gedicht, de keuze mijner citaten moge eenigszins mijn verontschuldiging zijn.

Het eerste wat in den studententijd het licht zag, waren de ‘Proeven uit Lord byron's werken’ en daarmede ving dan officieel ‘de Zwarte Tijd’ aan. Volgens eigen getuigenis is een deel dier Byroniana reeds in Haarlem bewerkt en zóó wordt die

te veel besproken en te zwartgemaakte ‘Zwarte Tijd’ de schakel, die jongelings- en studentenleven aan elkaar verbindt. Daarom is het hier van pas, te vergelijken wat door anderen van dien zwarten tijd is gezegd en wat er eigenlijk in werkelijkheid van bestaan heeft. Laat mij beginnen met te zeggen, dat de meesterlijke vorm van het opstel, dat dien titel draagt, m.i. de grootste oorzaak is van het latere misverstand dat beets in zijn leven een periode zou gekend hebben, waarin alle andere aandoeningen zouden hebben plaats gemaakt voor dat gevoel van verlatenheid, voor dat zien in een zwart, vreugdeloos leven, dat zelfs aan den gezichtseinder geen lichtstreep, veel minder een lichtstraal ontwaart. beets is naar mijn meening, door dit letterkundig hoogstaande opstel, zich zelven in den weg getreden en al was er reden met een afzonderlijken naam de dagen aan te duiden, waarin hij de verzen dichtte, opgenomen in zijn ‘Zwarte Tijd’, het wil er bij mij niet in, dat beets, door het schrijven van dat opstel (om de platte maar schilderachtige oud-hollandsche term te gebruiken) schoon schip op zedelijk gebied wilde maken eer hij het studentenleven verliet. Veelmeer zie ik er de waarschuwing in, om niet toe te geven aan indrukken; die (zonder tegenwicht in beter beginsel) een zielstoestand zouden kunnen doen ontstaan, schadelijk voor den dichter en den mensch, die er geheel door overmeesterd wordt1) en die waarschuwing dan

gegeven door den zesentwintig-jarige. Want het woord, ter inleiding van ‘De Zwarte Tijd’, in de gezamenlijke uitgaaf der Gedichten van nicolaas beets, wel eenigszins verdronken, doet zien dat de bijna zestig-jarige bij het schrijven van dat stuk in 1840 dien tijd al lang voorbij wist.

‘Het was een opstel’, aldus beets: ‘waarin de nog altijd jonge dichter, maar die dan toch nu den academieleeftijd achter en het maatschappelijk leven voor zich had, alvorens verder te gaan, met zichzelven scheen te willen afrekenen, en openlijk zijn eigen oordeel te doen hooren over eene phase in zijn dichterleven op welke hij meende nu reeds als voorbijgegaan te kunnen nederzien. Dit Opstel, waarin hij zich in den persoon van een vriend, dien hij starter noemt, als tegenover zichzelven stelt, en verzen, waaraan hij maar al te veel kennis heeft, als waren zij van een ander, kastijdt, werd ook in de uitgave zijner ‘Verstrooide Gedichten’ (1862) opgenomen en mag ook hier niet ontbreken. De schrijver, die niet alleen het geluk gehad heeft voor den zielstoestand, waartegen het hem behoefte was te waarschuwen, een naam te vinden, welke sedert in Nederland gangbare munt is geworden, maar ook, te oordeelen naar de algemeene minachting, waarin deze krankheid sedert bij zieken en gezonden vervallen is, door de waarschuwing eenig nut schijnt te hebben gesticht, zou, nu hij weer zooveel ouder is, daarover misschien ook weer eenigszins anders spreken, en in zoo verre gunstiger als hij, meer dan voor ruim dertig jaar, bij het jammerlijke, ook het onder omstandigheden in de gevolgen nuttige van deze ziekten heeft leeren inzien, en ook op haar het Hippocratische ‘de aard der ziekte is genezende,’ in zekere mate zou durven toepassen. ‘Het is,’ schreef in 1855...cornelis des amorie van der hoeven...‘Het is een dier voor onze geestelijke ontwikkeling noodwendige overgangstijdperken, welke wij ons wel wachten moeten als absoluut noodlottig te beschouwen, tot hoeveel verkeerds zij dikwijls leiden, en welke, vooral bij anderen, nimmer door iemand onzer ruw behandeld of belachelijk gemaakt moet worden. De Tijd is ook hier de beste leermeester; practische levensondervinding doet, wat geen redeneeringen vermogen.’

Met dit oordeel zich vereenigende, heeft de man van ervaring zelf het deel aangewezen dat de Byroniaansche invloeden in zijn studententijd innemen.

Het heeft er iets van, als ik het voorgaande herlees, alsof ik hier oordeel. Sterk door het citaat dat beets zelf gaf, geloof ik echter, dat mijn persoonlijke meening geheel wegvallen zal, wanneer ik iets aanhaal uit de niet-byroniaansch gestemde verzen, door hem in dien zelfden tijd gedicht. Of is er veel vrees voor blijvend troostelooze indrukken bij iemand, die den eenen dag dicht:

om er den anderen dag op te laten volgen, als een zuster tot lid der gemeente aangenomen is:

Ik zou meenen de vrees om een sentimenteel dweeper te worden, en ‘in den lauwen dommel van de smart onder te gaan’, behoeft hier niet groot te zijn. Dichte zoo één veilig:

Wie dit leest en daarbij ziet hoe, bijna in hetzelfde tijdsgewricht, regels als de volgende aan zijn hart ontbruischen, zegt van het bovenstaande niet van harte: Words, words! Het is een deel van het vers, zijn oudste zuster, zijn serena toegezongen, toen zij voor het eerst moeder geworden was, dat ons met meer anderen de zekerheid geeft van een, ik zeg niet godsdienstig, maar vroom element in den dichter, dat hem toen reeds moest vrijwaren voor de verderfelijke invloeden van het Byronianisme, dat in zwakke karakters zeker veel kwaad teweeg brengen kon.

Zóó dicht geen mensch- of wereldhater. En bovendien, ofschoon het moeilijk is het met doorslaande bewijzen te staven, de indruk die men van het studentenleven van beets verkrijgt, kan er hoogstens toe leiden, dat men hem mede overweldigd acht door byron's dichtgaven. Is dit echter te verwonderen, waar een zijner tijd- en landgenooten het volgende van george gordon, Lord byron getuigt1):

George gordon, Lord byron. ‘Byrons philosophy of life was false and pernicious; but the splendour of the artist concealed the deformity of his design. Parts were so nobly finished, that there was enough for admiration to rest upon, without analysing the whole. He conducted his readers through scenes of surpassing beauty and splendour - by haunted streams and mountains, enriched with the glories of ancient poetry and valour; but the same dark shadow was ever by his side - the same scorn and mockery of human hopes and ambition. The sententious force

and elevation of his thoughts and language, his eloquent expression of sentiment, and the mournful and solemn melody of his tender and pathetic passages, seemed, however, to do more than atone for his want of moral truth and reality. The man and the poet were so intimately blended, and the spectacle presented by both was so touching, mysterious, and lofty, that byron concentrated a degree of interest and anxiety on his successive public appearances, which no author ever before was able to boast. Scott had created the public taste for animated poetry, and byron taking advantage of it, soon engrossed the whole field. For a few years it seemed as if the world held only one great poet. The chivalry of scott, the philosophy of wordsworth, the abstract theory and imagination of southey, and even the lyrical beauties of Moore and Campbell, were for a time eclipsed by this new and greater light. The rank, youth and misfortunes of byron, his exile from England, the mystery which he loved to throw around his history and feelings, the apparent depth of his sufferings and attachments, and his very misanthropy and scepticism - relieved by bursts of tenderness and pity, and by the incidental expression of high and holy feelings - formed a combination of personal circumstances in aid of the legitimate effects of his passionate and graceful poetry, which is unparalleled in the history of modern litterature.’

Met velen heeft beets aan dit genie hulde gebracht, doch zonder ook maar één oogenblik zijn persoonlijke eigenaardigheden in te boeten. Zeker er is, wat doet zeggen: ware byron niet te ongewenschter tijd op het tooneel verschenen, vondels en bilderdijks invloed ware misschien meer uitgekomen in beets' dichtvormen, maar in liefde voor zijne moedertaal staat hij des ondanks bij geen van dezen achter. Door zijn opstel: ‘De Zwarte Tijd’ kan menigeen zich gewaarschuwd achten en is onze letterkunde met een stukje proza verrijkt, dat tot heden in de waardeering van velen zijn uitnemendheid handhaaft.

Bovendien is het, zooals ik reeds zeide, geen op zich zelf staand verschijnsel bij beets. Ook Kneppelhout schreef over zijn ‘Zwarte tijd’, en het komt mij voor, dat de volgende korte aanhaling daaruit, een onwaardeerbare maatstaf is voor den aard en het karakter der kwaal: ‘O, die zwarte tijd, o, die goede dagen van voorheen, toen wij zoo rampzalig waren; die zonnige jaren van akademievreugd, toen wij zoo wanhopig keken, toen men zich aan eene voortdurende romaneske aandoenlijkheid overgaf, die ons benijdbare nachten van slapeloosheid bezorgde, in heerlijker

droomen gehuld, dan de rust kan schenken, en welke den verhitten dichter verzen ingaven, uitboezemingen van een diep, maar den Hemel zij dank! slechts gewaand en denkbeeldig ongeluk1).

Het zal blijken, dat hiermede dit verschijnsel in het leven van beets voor goed kan worden terzijde gezet, waar wij hem volgen op zijn akademische loopbaan. In dat volgen zelf is echter nog een eigenaardige moeilijkheid. Het is, dat niet de theoloog, wèl de letterkundige, op den voorgrond treedt; en dat niet alleen als student, als dichter, maar als prozaschrijver, als recensent, en,

wat het allerlastigst is voor den levensbeschrijver, als gerecenseerde. Is 't een eerste voorwaarde, dat het licht van zijn tijd valle op wat hij dichtte en schreef, dan zullen vooral de beoordeelingen van zijn arbeid bij zijn optreden uitgebracht, ons een juiste voorstelling geven van den aard en de beteekenis van beets, voor de letterkunde van de eerste helft der negentiende eeuw en daardoor voor onze dagen. Een betrekkelijk groote voorraad materiaal is in dit opzicht aanwezig en het aantal tijdschriften niet gering, dat den jongen letterkundige zijn oordeel niet onthield.

Onwillekeurig afgedwaald van beets' eersten arbeid als student, komen wij daarop nog even terug. We vinden hem op een der dagen van April 1834 bezig met het schrijven van een ‘Kort bericht aangaande Lord byron en zijne werken,’ bestemd om geplaatst te worden vóóraan het ‘Derde stukje’ der ‘Verzameling van voortbrengselen van Uitheemsche Vernuften’, dat kort daarop bij m. westerman en zoon te Amsterdam zou verschijnen en ‘Proeven uit de werken van Lord byron’ bevatten zou. Begin en slot van dit ‘Kort Bericht’ worden door mij overgenomen, omdat zij doen zien hoe de twintigjarige over byron dacht en wat zijn voornemen was, omtrent sommige grootere gedichten van den engelschen zanger.

‘George Lord byron, uit wiens werken wy onzen landgenooten de volgende proeven van vertalingen aanbieden, heeft in de eerste vijf en twintig jaren der 19e Eeuw, zoo door zijn genie, als door zijn karakter, niet minder door zijn huisselijke omstandigheden als door het edel plan, waaraan hy het laatste gedeelte zijns levens wenschte toe te wijden, de algemeene belangstelling der beschaafde wereld zóó zeer tot zich getrokken, dat er wel byna niemand gevonden zal worden, wien niet een of andere byzonderheid uit zijn leven en gedragingen als mensch en Dichter bekend is, en zeker niemand verdiende meer de opmerkzaamheid der wereld dan de ongelukkige man, die, met een zeldzaam genie begiftigd, altijd met zijn eigen hart en met de omstandigheden te worstelen had, en een raadselachtig samenstel was te noemen van goede en kwade hoedanigheden.

Een korte opgave der voornaamste byzonderheden van zijn leven en van zijne geschriften moge hier volstaan, waartoe wy, met eenige verandering, van de biographische notice voor de laatste uitgave van den Don Juan gebruik maken....

Indien de Autheur der volgende Vertalingen eenige tevredenheid over zijnen arbeid by zijne Landgenooten ontwaren mag, is het zijn voornemen, by de Uitgevers dezes, onder den tytel van Gedichten uit het Engelsch van Lord byron, eenen bundel uit te geven, welke, benevens een groot aantal van des Edelmans losse stukken, de Hebreeuwsche Melodyen compleet, den Parisina, den Gevangene van Chillon en den Mazeppa in hun geheel bevatten zal.

Leyden, April 1834.

Het plan in het laatst gedeelte van dit ‘bericht’ is niet tot uitvoering gekomen. Is het omdat hem op geenerlei wijze de tevredenheid van het publiek bleek, of waren de uitgevers niet genegen tot de uitgave van een grooteren bundel gedichten van byron? Geen van beide; er schijnt eenige moeite te zijn gerezen tusschen B. en den uitgever. Zeker is het dat dit derde stukje minder de aandacht trok dan de beide voorgaande1), die in meer dan een tijdschrift beoordeeld werden, terwijl van de beide volgende, door beets bewerkt, nergens eenige recensie te vinden is. ‘De beide volgende’, want ook het vierde stukje bevat vertalingen van beets; nu niet naar byron, maar naar walter scott. Op dezelfde wijze saamgesteld, gaat ook hier aan die vertalingen een ‘Kort Bericht’ vooraf, nu echter niet gedateerd uit Leiden, maar uit Haarlem July 1834. Het toen geschrevene is minder bekend en moge met de ‘Proeve eener hulde’ die voorafging en het ‘Eeuwgetijde’ dat veel later volgen zou, als blijk beschouwd worden van de voortdurende achting van beets voor den schotschen bard.

‘Daar is zeker geen autheur meer algemeen en by alle klassen der Maatschappy, welke voorondersteld kunnen worden te lezen, bekend en hooggeschat, dan Sir walter scott. Zijne romans, in alle beschaafde talen overgezet, hebben in geheel Europa eene geestdrift ontmoet, evenredig aan het genie, waaraan zij hunnen oorsprong verschuldigd zijn. Hy staat, in dezen, aan het hoofd eener nieuwe school, welke zich in

alle opzichten aanprijst, en reeds by alle geletterde natiën waardige volgelingen gevonden heeft. De Hollandsche natie, altijd naijvrig om de waarde van het genie ook in den vreemdeling te bewonderen, heeft zich gehaast, byna alle die verhalen, welke met zulk eene onbegrensde goedkeuring in Engeland ontfangen waren, in hare taal over te brengen, en wij gelooven niet te veel te zeggen, indien wij vermeenen, dat het Nederlandsch beschaafd publiek den autheur van Waverley, als zoodanig, volkomen kent. Doch vóór de sints zoo bewonderde Brit, onder den sluier der naamloosheid, begon romans in het licht te zenden, waarvoor alle anderen voor een' tijd lang uit de handen werden gelegd, was hy reeds by zijne landgenooten als Dichter bekend, en had hy menige welgeslaagde proeve in het vak der romantische Poëzy gegeven. Als zoodanig is walter scott minder in Holland bekend, en wij vermeenen derhalve onzen landgenooten geen ondienst te doen, indien wy het vierde stukjen dezer verzameling met eenige proeven uit den Dichterlijken arbeid van eenen man, dien zy geleerd heeft hoog te schatten, vullen; latende wy, op denzelfden voet, als waarin wy dit in het vorige nummer omtrent Lord byron deden, een kort bericht omtrent 's mans leven en werken voorafgaan.

Walter scott werd den 15den Augustus des jaars 1771 te Edimburg geboren, waar zijn vader een' rechterlijken post bekleedde1). Tot moeder had hy de dochter van david rutherford Esq., een' bekwaam en geacht rechtsgeleerde. Zy heeft eenige gedichten vervaardigd, en stond met onderscheidene letterkundigen van haren tijd in betrekking, en het laat zich aanzien, dat walter scott veel aan haar te danken heeft gehad, ook wat de poëtische richting van zijn' geest betreft, en misschien wel zijne eerste leiding in het beoefenen der dichtkunst. Tot deze legde hy reeds vroegtijdig eene sterke zucht aan den dag, vooral voor zooveel de Legenden der middeleeuwen, de romaneske oudheid betrof, waartoe het pittoresque Land, waarin hy woonde, en dat hy heel Europa heeft leeren liefhebben, de oudheid der stad Edimburg, en de toon der familiën, waarmede hy als kind in aanraking kwam, veel bijdroegen. ‘Want’ zegt hy, in de opdracht van den derden zang van zijn Marmiön, waarin hy aan zijn' vriend william erskine Esq. de neiging van zijn' geest in zijne kindsche dagen, en zijn daardoor gevormd dichtgenie, beschrijft:

Hier in byzonderheden te treden over den aard van 's mans romans en derzelver litterarische waarde koomt minder te pas. Zijne Poëzy onderscheidt zich minder door hooge vlucht en verheven inspiratie, dan door diep gevoel, fijnen smaak, zachte naïviteit en menige schoonheid van beschrijving. Zijne versificatie laat niets te wenschen over. De Romance en Ballade is zijn lievelingsgenre, en het is bewonderingswaardig, hoe juist hy overal den toon des tijds heeft weten te vatten en deszelfs kleur te bewaren.

Mochten de volgende zwakke proeven van navolging den Lezeren der Uitheemsche Vernuften niet ongevallig zijn.’

Haarlem, Julij 1834.

Omtrent de gedichten in deze beide boekjes vervat, geldt weder, wat ik reeds schreef over die uit den knapen- en jongelingstijd, men vindt ze bijna allen in de Gedichten terug, maar, voor een deel althans, zeer gewijzigd. Een enkele proeve volge hier uit Parisina: ‘hugoos dood.’

Is Stanza XV bijna onveranderd in de gedichten Deel I te vinden, de XVI^e is zéér gewijzigd, zooals uit den hier naast elkander gestelden tekst blijkt

Ook van ‘De Hebreeuwsche melodyen’, waarvan er twaalf in westerman's Verzameling zijn opgenomen en die, met eenige daaraan toegevoegde, in de Gedichten, als ‘Joodsche zangen’ zijn aangeduid, neem ik een enkele over, waaraan ik ditmaal, ter vergelijking, de engelsche tekst doe voorafgaan:

On Jordan's banks.

In westermans Verzameling luidt de vertaling:

Aan d'oever der Jordaan.

(On Jordan's Banks.)

In de Gedichten is dit op de volgende wijze veranderd

Jordaan! Uit u.

Uit ‘Beppo’ vertaalde beets de tachtigste Stanza aldus:

Deze overzetting, in de Gedichten niet opgenomen, meende ik aan de vergetelheid te moeten ontrukken, want westermans Verzameling is moeilijk meer te vinden1); maar toen ik den Leidschen Studentenalmanak van 1834 doorbladerde, zag ik op eens de jonge beets voor mij, den welgevulden roemer in de hand, (was het als groen tot een dronk op rijm gedwongen, was het als student op een vroolijke fuif?) en hoorde hem, op zijne uitnemende wijze, deze Stanza uit Beppo als ‘Toast’ uitspreken, waarbij de ordinaire ‘brandewijn’ echter in ‘rooden wijn’ was omgezet; want met dit opschrift en die wijziging is zij in gezegden almanak te vinden.

Wat de enkele gedichten van walter scott aangaat, in het Vierde Stukje dezer zelfde Verzameling, deze zijn, aangevuld met ‘Elsje's gelofte’, uit den Nederlandsche(n) Volksalmanak voor 1834; ‘Liefde’ uit den Studentenalmanak van dat jaar, en ‘Rebekkaas Gezang’ uit Ivan-

hoe in 1835 in de Vriend des Vaderlands verschenen, mèt eenige op lateren leeftijd door beets vertaalde, wel in de Gedichten, maar, voor zoover mij bekend, op andere wijze niet meer herdrukt, al zijn ze volgens het eigen getuigenis van den dichter herhaald herzien. Daarom volge uit ‘het lied des laatsten bards’ de Inleiding naar de vertaling van 1834:

Uit ‘Het lied des laatsten bards’.

De Inleiding.

Ik noemde zoo even den Leidschen Studenten-almanak van 1834. Met een zestal bijdragen op rijm nam beets reeds deel in het Mengelwerk van den jaargang, die, hoogstens twee maanden nadat het ontgroenen had plaats gehad, het licht zag (met St. Nicolaas lag het nieuwe deeltje gewoonlijk in de Societeit op tafel). Als eerste bewijs hoe hij van zijne komst aan de akademie dadelijk meêtelde mag dit wel vermeld. Vier van de zes zijn opgenomen in de Gedichten; mèt de ‘Toast’ echter ‘Kleedwisseling’ niet. Vond het bij den dichter geen genade, wij kunnen het niet missen. De wisseling der jaargetijden als beeld van de

veranderingen, die onze levensjaren ons brengen, is er door den 19-jarige te eigenaardig in weergegeven om 't niet op te nemen. ‘Als 't sneeuwkleed’ zoo luidt het:

Mag ik nog eens vragen: Zit hier de Zwarte tijd in? Of is ‘De Rijmelaar’ er soms een uitvloeisel van? Is 't niet op end' op humor als hij ons dien bloed aanwijst; die daar zit ‘met doodsverf op 't gezicht. Met de oogen strak op 't blad gericht? Ziet daar slaat hij 't oog omhoog,

Hij grijpt het rijmregister, de ontsloten bladen leggen hem

En, meer dan half in zwijm, zucht hij ‘Helaas...ik vind geen rijm’. Hij is uitgeput en op;

Beangstigende droomen brengen hem in duizend nooden. Maar kalmer wordt zijn droom en het woord, het zoo zeer gewenschte, is er, tot hij ontwaakt: ‘en 't woord is voort en vruchtloos nagespoord’. Neen, terwille van enkele dichtproeven moge beets zelf van een zwarten tijd en spreken, een volkomen ‘Zwarte Tijd’ kende hij nooit.

Een onwillekeurig verzuim, begaan bij het vermelden van beets' komst te Leiden is des te beter hier hersteld, omdat het, bij hetgeen nu volgen gaat, niet zonder belang is. We zijn namelijk nog niet op de kamer van den jongen man geweest. De Studentenalmanak voor 1834 vertelt ons, dat beets woonde bij van duk1) op de Beestenmarkt, maar reeds in den volgenden is het adres veranderd en woonde hij op de Breedestraat bij van 't hull2), onmiddellijk onder bescherming van den torenwachter van het stadhuis en, waar 't vooral om te doen was, hier vrij van het geblaat der schapen en het loeien der koeien, dat elken markttijd bij het aanbreken van den dag, den student wakker maakte. De nabijheid van het diligence-station, zoowel als van de woning van zijn vriend hasebroek, moge, mèt het ruime uitzicht op de markt, tot de keus van dit eerste verblijf hebben geleid, toen

hij het huurde was het kalm op de markt, maar de drukte van vee en veeleiders vergalde de pret. Daar het, om eenige afwisseling te brengen aan den lezer, geen kwaad kan aanvankelijk eens kennis te maken met den student-recensent, komt 't goed dat we de beide woningen even opgezocht hebben, omdat de beoordeeling van den Muzen-almanak voor 18351), die ik aan een paar vroegere doe voorafgaan, zal doen zien dat de kamer daarin mede-zeggen heeft; want al is deze recensie volgens beets' eigen getuigenis2) door hem en hasebroek samen opgesteld, stijl en taal zijn zóó den eersten kenmerkend, dat ik alleen de beoordeeling van wat beets in dezen Muzen-almanak inzond, aan hasebroeks pen zou willen toeschrijven.

Het is niet te ontkennen dat de tamelijk sterke lof, aan beets' bijdrage in deze recensie geschonken, eenigszins vreemd is te midden van al het overige, dit neemt echter niet weg dat de vorm van deze boekbeoordeeling, zelfs al is mijn vermoeden omtrent het deel dat hasebroek er in had juist, den persoonlijken stempel van beets draagt. Het is een der eerste bijdragen voor ‘De Vriend des Vaderlands’, waarvan drost gedeeltelijk de leiding had en geeft ons het volgende te lezen:

‘Brief over den Nederlandschen Muzen-almanak en dien voor het schoone en goede, voor den jare 1835.’

‘Ik moet bekennen, waarde eugenius! dat uwe redenen geldig waren, (en dat is bij u meestal het geval,) toen gij mij zeidet, dat onze jaarboekjes en met name de Muzen-almanak, meer belangstelling bij u zouden opwekken, indien zij waren wat zij, bij den toestand onzer Nederlandsche literatuur, wezen konden. Het is mij uit dezen jaargang weder dubbel gebleken. Indien toch onze goede, en erkende Poëten, hetzij dan dat hunne beeldtenissen al of niet voor den Muzen-Almanak gepronkt hadden, in plaats van zich of plotseling of langzamerhand aan ondernemingen te onttrekken, waaraan velen hunner, hunne eerste opkomst, hunnen eersten roem te danken hebben, zich veeleer beijverden dien te ondersteunen; indien zij, in plaats van die stukjes in te zenden, waaraan

zij de minste waarde hechten, of slechts onbeduidende kleinigheden af te staan, zich, als voorheen, wilden laten vinden tot het leveren van een goed stuk, in hun echt genre, en waaraan men hen erkende, dan voorzeker zou de Poëdsche oogst dien ons de Redacteuren van den Muzen-Almanak en die van het Schoone en Goede, jaarlijks hadden aan te bieden, eene heerlijke zijn, en waarnaar men, als naar eenen vasten maatstaf, den toestand der letterkunde zou kunnen beoordeelen. Thans gelijkt hun oogst meer naar dien der arme dochter van naomi, die henen ging, “ende kwam, en las op in het velt, achter de maeyers,” dan naar eenige andere. (Maar hebt gij ooit gehoord, eugenius, dat het goede meisje ook ledige halmen voor volle airen heeft opgeraapt, alleen op grond dat een maaijer ze vallen liet?

Het is toch nu al weder sterk in het oog vallende, hoe de traagheid der bekwame dichteren de Redacteurs genoopt heeft, veel in dank aan te nemen, wat zij anders zouden behooren af te wijzen, en, hetgene wij van hunne bekende verdiensten weten, dat door hen in andere omstandigheden afgewezen zou worden. Zoo achterhoudend als onze beroemde, als onze (mag ik het zoo zeggen) geëtablisseerde Dichters zijn, zoo onbekrompen goedgeefsch zijn de jeugdige, de mindere, voor welke het tot nog toe het hoogste toppunt van roem is, hunnen naam in het nette jaarboekje gedrukt te zien, - tweemaal, eens onder de verzen, en eens in den Inhoud. Deze beschenken de Redacteurs dan ook met het beste wat hunne portefeuille kan op leveren, en ofschoon het uitmuntendste in onze almanakken, meestal onder het door sommigen hunner zoo nederig aangebragte schuilt, van de meesten is het er zoo mede gelegen, dat de lezer zich niet geroepen voelt, om hun op eenigen anderen grond dank te weten, dan op dien van hunnen goeden wil.

Gij vraagt mij naar mijn oordeel over de, in den Muzen-Almanak en in dien van het Schoone en Goede geplaatste stukken, en verlangt dat eenigzins uitvoerig van mij. Ik zie, dat gij het er voor houdt, dat ik onafhankelijk over mijnen tijd beschikken kan, - en gij hebt gelijk. Of gij evenwel gelijkt hebt, wanneer gij zulk een goed en onbepaald vertrouwen op mijnen smaak en kunstgevoel hebt, dat gij hebt kunnen besluiten, niet te lezen dan hetgeen ik u aanprijs, hieraan gebiedt mij mijne nederigheid te twijfelen, veeleer zoude ik....; doch

zegt bilderdijk, in een gedicht, waar ik u straks van spreken zal. Dit verzeker ik u, dat ik de beide jaarboekjes oplettend en onbevooroordeeld gelezen heb, en u thans onbewimpeld het resultaat mijner bevindingen zal mededeelen. Vooraf moet ik u nog iets zeggen:

Ik geloof dat het er, om een recensie gunstiger of ongunstiger te doen

uitvallen, veel toe doet, of de Recensent goed dan kwalijk gehumeurd zij, vroeg of laat opgestaan zij, hoofdpijn hebbe of niet, enz. en dat dit daarenboven nog voor een goed deel afhangen kan van duizenderlei kleine omstandigheden van buiten, die op zijn stemming werken. Ik voor mij houd het er voor dat menig Auteur er even zeer voor heeft moeten boeten, dat de haard van een zijner Recensenten rookte, of zijn lamp walmde, als hij het heeft moeten bezuren, dat een ander van die heeren kiespijn of persoonlijken haat tegen hem had.

Daarom eugenius, wilde ik u verzekeren, dat ge aan niets van dit alles denken moet, indien ik nu en dan wat gestreng ben. Wat mijn menschenliefde aangaat, gij weet die is zoo groot als mijne kunstliefde; en de omstandigheden, waaronder ik deze beoordeeling schrijf, zijn allergunstigst. Gij kent mijn comfortable schrijfcel. Daar zit ik in mijnen grooten armstoel, aan eene kleine tafel, die ik voor eenige dagen naast den haard heb laten schuiven, die op dit oogenblik helder en lustig brandt, en ben geheel gezondheid, geheel opgeruimdheid, geheel welgezindheid, en zoo gelukkig als de Koning aller pamphletschrijveren, scribe met zijn 100.000 livres de rente wezen kan. Vóór mij liggen, in hunne nette bandjes en schitterend van goud, de beide jaarboekjes, die ik (en dat maakt mij bij de vreemdheid van het geval eenigzins trotsch) recenseeren zal. (NB. De Almanak voor het S. en G. in extra band). Tot overmaat van geluk heb ik, wat mij zelden gebeurt, een uitmuntende pen, en vang dus mijn taak aan met een tevredenheid en een genoegen, die aan de zaligheid grenzen moet van een jong meisje, dat naar een bal gaat, of van een' gastronoom aan een welvoorzienen disch. Dit is het slechtste niet wat ik van ovidius onthouden heb.

Laat ons beginnen en wel met bilderdijk.

Heu quanto minus est cum reliquis versari, quam tui meminisse! riep ik uit, en sloeg eenen welgevalligen blik op des mans portret, dat vlak tegen mij overhangt, toen ik de stukjes, die gij van hem in den M.A. vinden zult, gelezen had, stukjes vol gevoel, kieschheid en kracht, - heerlijke verzen...’