Het menschelijke beeld van Willem Kloos

[p. 198]

Nawoord van Lodewijk van Deyssel

Het boek van mevrouw Kloos over haar man is een tegelijk intime en een publieke handeling. Als mevrouw Kloos zelve spreekt over haar man, kan dat niet anders gebeuren als van intimiteit, van intime kennis, uit, en deze intimiteit zal van zelve, argeloos, verschíjnen, en op vele plaatsen bespeurbaar zijn, in het geschrift, in het publieke boek, waarmede de auteur zich richt tot ieder dus, ongeveer zoo als een koningin, met haar voorkomen, met haar persoon, zich in verbinding stelt met iedereen op het plein, van af het balkon van het paleis.

In het boek komen voor vooral mevrouw Kloos en haar man. Als eenige derde nu, betrokken te worden bij dit boek, is een voldoening voor mijn vriendschap en vereering jegens Willem Kloos dan welke ik mij er geen grootere zou kunnen denken.

Zooals uit de gedurende ons leven door mij aan Willem Kloos gewijdde geschriften reeds ten zeerste blijkt, was hij voor mij de éerste mensch, wijl mijn opvatting luidde, dat hetgeen wij met het woord Letterkunde of Literatuur noemen, het beste bestanddeel der menschheid is, dat van die Letterkunde het dichterlijke het beste is, en dat Kloos, de levende, de tusschen ons levende, mènsch Willem Kloos, de belichamer van dat dichterlijke bij uitnemendheid, het type van den dichter, was.

Ik bedoel met dit ‘dichterlijke’ iets in de dichtkunst, dat veroorzaakt, en weerspiegeld wordt door, een werking in het aandoeningengeheel, dat de opneming in ons van gedichten te weeg brengt, die de andere in dat aandoeningengeheel voorkomende werkingen overtreft, door ons meeslependerwijs in iets onbegrends van heerlijkheid te doen komen. Ik bedoel zoo, dat, gesteld er ware een schoone-kunst-wetenschap, waarin al wat

[p. 199]

metra, rhythmen, ‘klank-expressie’, betreft, ware blootgelegd, uiteengezet, en onder regels gebracht, men toch niet tot voorschriften betreffende dit dichterlijke zou kunnen komen.

In gedichten, beantwoordend aan de strengste, meest redelijke en meest verantwoordde, voorschriften eener Schoonheidswetenschap, zou toch juist dit dichterlijke kunnen ontbreken.

Dit dichterlijke nu, komt voor in Kloos' werk en van dit dichterlijke was zijn lichamelijke verschijning het toonbeeld. Ik vond hem een ‘hooger wezen’, in dien zin, dat het al-overheerschend deel van zijn persoon het schoonste van het geestelijke in de menschheid, het dichterlijke, was. Tot het leven der zintuigen en van het verstand en gemoed stond het dichterlijke bij hem in een andere verhouding als bij de andere menschen. Hij was niet iemand met die-en-die gewoonten, neigingen, karaktertrekken, tot welke dan ook iets dichterlijks gerekend kon worden; maar al de eigenheden van zijn aard, al de kenmerken van zijn karakter, waren een aantal bijkomstigheidjes in deze menschgestalte, die de verpersoonlijking van de poëzie was. Van menschen, vooral van vrouwen dan, kan gezegd worden, dat zij iets engel-achtigs hebben. Een engel is echter iets anders als een engel-achtige. Denkt u nu in: die hoedanigheid, die liefheid, die engel-achtig genoemd wordt, die liefheid in zich zelve, op zich zelf, geabstraheerd uit de verbondenheid met andere menschelijkheden, en die dan gestalte zoude worden, die dan een figuur zou aannemen en voor ons waarneembaar zijn. Dat ware dan een Engel. Zoo nu, als men zich aldus een engel kan denken, zoo was de mensch-op-aarde, de stads-burger, de den familienaam Willem Kloos dragende, zoo was die door de natuur tot dichter uitgebeeldde, het toonbeeld van het dichterlijke, de in het geheugen der gevoeligen, die hem mochten naderen, met hem samen mochten zijn, met onaantastbare felheid voortlevende verschijning in de menschheid.

Nu deze hoogste figuur tusschen ons geleefd heeft, stellen wij natuurlijk belang ook in alle dingen van zijn leven als gewoon mensch. Dat zijn eigenlijkheid elders lag, en zij in dit boek nu van zijn dagelijksche alledaagsche aardsche dingen gaat verhalen, heeft mevrouw Kloos, naar mij voorkomt, juist willen uitdrukken in den titel: Het Menschelijke Beeld van Willem Kloos.

Haarlem, April 1947.

[p. 200]

Op verzoek van redactie en directie van de Nederlandsche Monographieën treedt Mevrouw Kloos, die zich zeer bescheiden op den achtergrond plaatst, in den tekst en vooral in de illustraties, welke ter documentatie mogen worden beschouwd, naast den grooten dichter iets meer op den voorgrond.