Over-Ysselsche sangen en dichten

Lofdicht op de Nederlandtsche historien van W. Baudartius.^*

Wanneer ick over-denck dees wonderlicke tijden,

* Lofdicht op de Nederlandtsche Historiën enz. Baudartius is, behalve als vertaler van het Oude Testament, vooral bekend door zijn ‘Memoryen’, de geschiedschrijving van het Bestand. Revius' lofdicht komt voor in den tweeden vermeerderden druk daarvan, die in 1624 te Arnhem ‘by Ian Iansz.’ verscheen.

[p. 61]

 

Hoe s'werelts staet en Rijck vast rollet hoogh en laegh',²

 

Mijn zinnen zijn verwert in treuren en verblijden,

 

In droefenis en lust, in lof-sanck en in klaegh'.

5

Ick treur dat Christi Bruyt soo jammerlijcken treuret,⁵

 

Ghetreden op den hals, gheschuppet met den voet:

 

Haer Croone van het hooft, haer kleederen verscheuret,

 

Ghewentelt om end'om in haer onnoosel bloet:

 

En niemant reyckt de handt van al die om haer woonen,

10

En niemant trecket zich haer banghe suchten aen,

 

Oock die haer gheven wt voor haere waertste Sonen,¹¹

 

Die hebben haer, eylaes, den moorder-steeck ghedaen.

 

O lustich Oden-walt, ô Moldau onghetomet,¹³

 

O Elve ende Mayn, ô Neccar ende Rhijn,¹⁴

15

Hoe ist dat ghy te saem in dit verseeren komet?¹⁵

 

Hoe langhe zult ghy noch der vreemden Slaven zijn?¹⁶

 

Als ick aen weder zijd' bedenck den rijcken zeghen,¹⁷

 

Die God zoo wonderlick giet over 't Nederlandt,

 

Mijn herte is tot vreucht en danckbaerheyt gheneghen,

20

En mijne tonghe tuyght van mijner zielen brandt.

 

En heeft de Heere niet zoo goedighlick beschermet

 

Ons Steden van verraet, ons Prins van moordery?²²

 

Heeft hy hem over zijn ghemeynte niet ontfermet?²³

 

Gheschuttet haeren val, die haer was harde by?²⁴

25

Maeckt hij ons niet als noch de haven der verdruckte?

 

Gheeft hy ons niet den toom selfs van den Oceaen?²⁶

2 vast: hevig.

5 Christi Bruyt: de Christelijke gemeente (Revius denkt hier aan den wanhopigen toestand der Duitsche Protestanten in den Dertigjarigen oorlog ± 1624).

11 haer gheven wt: zich uitgeven.

13 lustich: liefelijk.

14 Elve: Elbe.

15 verseeren: verdriet, lijden.

16 der vreemden Slaven: aan de zijde van den Katholieken keizer Ferdinand II streden Spaansche, Poolsche en Toskaansche troepen.

17 aen weder zijd': aan den anderen kant.

22 ons Prins van moordery: vermoedelijk denkt Revius vooral aan het moordplan van 1623, dat door toedoen van Jan Faassen mislukte.

23 nl. door de overwinning van de Dordtsche synode.

24 harde by: zeer nabij.

26 den toom: (voor) de heerschappij over.

[p. 62]

 

Den Spaniaert oock door hem syn voornemen misluckte,

 

Doe hij quam op den Zoom syn machtigh Legher slaen.²⁸

 

Hy heeft hem over 't Ys eens laten inne-komen,²⁹

30

Maer dreef hem weer te ruggh' eer dat hem jemandt joegh:

 

En doet nu in den Oegst op-zwellen onse Stroomen,

 

Ghestoort dat haerer een den Landt-verderver droegh.³²

 

Dees wonderen voorwaer syn weert te zijn beschreven,

 

En hoogh te zweven op de vleughels van de faem,

35

Op datse over al in aller monden leven,

 

Soo langh' als leven zal des Heeren grooten Naem.

 

Wie zal doch zijn hier van den konst-voorsienen Schrijver?³⁷

 

Ghy Baudaert zijt daer toe de nutste die nu leeft,

 

Dewijl de Waerheyt zelfs, aenziende uwen yver,

40

Haer Goddelicke pen' u in de handen gheeft.

 

En spreeckt: Mijn lieve kindt, zoo langh' als Maurits Degen

 

Het Nederlandt bewaert, haer vyanden verwint,

 

Laet vloeyen oock u schrift, ghelijck een gouden regen,

 

Gheen beter stoffe ghy in al de Werelt vint.

45

De deucht moet zijn gheroemt, de euvel-daet ghelastert.⁴⁵

 

Van gonst en van parthij sy suyver u ghemoet:⁴⁶

 

Ten is mijn Sone niet maer een gheboren bastert,

 

Dien sucht, of eyghen-baet de waerheydt kreucken doet.⁴⁸

28 op den Zoom: aan de Zoom, het riviertje waaraan Bergen-op-Zoom ligt, dat in 1622 tevergeefs door Spinola werd belegerd; syn Legher slaen: zijn legerplaats opslaan.

29 Hy heeft hem: nl. God heeft den Spanjaard; over t'Ys: in Februari 1624 had graaf Hendrik van den Berg over den bevroren IJsel een inval in de Veluwe gedaan, maar invallende dooi noodzaakte hem al spoedig tot den terugtocht.

32 ghestoort: vertoornd.

37 konst-voorsienen: kundige, bekwame.

45 ghelastert: berispt.

46 parthij: partijdigheid.

48 sucht: genegenheid, eigen voorliefde.

[p. 63]

 

Of dan de Pennen swart der Nijders heen en weder⁴⁹

50

Haer keeren teghen dy, weest voor haer niet verveert,

 

Mijn Penne, dat ghy 't weet is van een Arents veder,⁵¹

 

Die in een oogenblick haer vederen verteert.

49 heen en weder: nu en dan.

51 is van een Arents veder: is gemaakt van de veer van een arend, die de sterkste vogel is, dus: onoverwinnelijk (cf. ook reg. 14 van ‘Johannes Apostel’ in deel I, pag. 200).

Lofdicht op de Nederlandtsche historiën enz. Het lofdicht is hier afgedrukt, zooals het voorkomt in Baudartius' Memoryen (1624). De herdruk in A (1630) vertoont een groot aantal varianten, vooral in spelling en interpunctie. Titel. A: Op de Nederlantsche historien Wilhelmi Baudartii; 1. A: overdenck; wonderlijcke.

2. A: rijck; hooch en laech; 3. A: sinnen sijn; 4. A: lofsanck; claech; 5. A: bruyt so; 6. A: getreden; geschuppet; voet.; 7. A: crone; clederen gescheuret; 8. A: gewentelt; onnosel bloet.; 9. A: hant; wonen; 10. A: sich; bange; aen,; 11. A: geven; hare; sonen; 12. A heeft een drukfout: moorder-sterck; A: gedaen; 13-14. In A zijn de eigennamen niet gecursiveerd; 13. A: Oden-walt?; ongetomet!; 14. A: Mayn!; Rhijn!; 15. A: tesaem; comet; 16. A: lange sult; vremden slaven; 17. A: wedersijd'; segen; 18. A: so wonderlijck; Nederlant; 19. A: genegen; 20. A: tonge tuycht; sielen brant; 21. A heeft ‘Heer’, wat in strijd is met de maat; A: so goedichlijck; 23. A: gemeente, ontfermet,; 24. A: geschuttet haren val die; 25. A: alsnoch; 26. A: geeft; self; Ocean.

27. A: Spaengiaert: sijn; 28. A: zoom sijn machtich leger; 29. A: t'ys; innecomen; 30. A: te rugg'; yemant joech; 31. A: inden oogst opswellen; Stromen; 32. Het lofdicht bij Baudartius mist het woordje ‘dat’ achter ‘ghestoort’; A: gestoort; harer; lant-verderver droech; 33. A: sijn weert; 34. A: hooch; sweven; vleugels vande; 36. A: so lang'; sal; groten naem; 37. A: sal doch sijn; const-voorsienen schrijver (blijkbaar ten onrechte zonder vraagteeken); 38. A: Baudaert sijt; 39. A: Waerheyt self, aensiende; 40. A: goddelijcke pen; inde; geeft:; 41. A: kint; so lang; Maurits degen; 42. A: Nederlant; haer vyanden verslint; 43. A: schrift gelijck en gouden regen.; 44. A: geen; werelt; 45: A: geroemt; euveldaet gelastert; 46. A: party; gemoet; 47. A: gheboren; 48. A: sucht of eygenbaet; waerheyt creucken.

Lofdicht op de Nederlantsche Historiën enz., 49. A: pennen; nijders; 50. A: keren tegen u; verveert:; 51. A: penne; ghyt weet, is; 52. A: ogenblick.