Meditaties over literatuur en leven. Deel 1

[p. V]

Mijne Meditaties zullen in drie deelen verschijnen. Het tweede deel zal uitgebreide hoofdstukken bevatten over Fransche en Nederlandsche literatuur, kritiek en wijsbegeerte van vroegeren, en dezen tijd.
Het derde deel alleen de volledige synthesis voor een levensleer.

[p. 1]

Preludium.

[p. 3]

Preludium.

De Onbewuste Cosmologie.

Ik heb vandaag te luisteren naar een lichte fluistering van zachte suizende stemmetjes, op me aanschietend uit grijs-zilvren-wolkjes, die duizelend ver boven mij zweven.

Ik droom uit mijn venster, waar de groene boom-gestalten mij aanstaren.

O! 't zijn wijzen, de boomen, 't zijn zwijgende peinzers.

Ik heb die peinzers beluisterd, en hun vilt-groen-pluimige knokkels hebben me geheime dingen van de natuur verteld.

Wat een geheimenis, de natuur zoo; - o, 't kan niet worden bedacht, niet worden gezien, de wonderen van haar onbevatbaar kalme rust.

Die rust is de wezenlooze wijsheid van de natuur; zoo is de Wijze ook; de groote emotievolle Wijze.

Ik heb met de boomen, met de groen-zachte woudmystieken gesproken, gefluisterd.

We hebben ons zelven lief in hun wezen; wij zijn het.

Er slaan hartstochten door de wouden en de boomen; de wind, die er ruischt, is onze klaagzang; de rillende trillingen der takkenspraak zijn onze peinzende bewegingen; we droomen in de geluiden en wijzelf zijn het, de droom, de gedachte, beweging, geluid, natuur.

We kussen onszelven in den klaagzang der winden; we beweenen onze tranen in de loeiing der woudboomen; we spreiden onze geheimen over den nacht, als de takken hun donkerte weven tusschen licht en duisternis.

[p. 4]

O! die wisseling van natuur-vizie.

Zoo straks, hier vlak voor me, was 't somber in den tuin en de boomen kwijnden; het licht raakte hun levenskruin niet meer; ze zakten onzichtbaar in d' aarde, die zich opende om haar peinzende reuzen te bergen tegen het kouê-valsche licht.

En nu! Och zie! Nu trekt het licht weer over de tuinen; nu stroomt een lichtgolf, bevend als gaas-gouden luchters, om de levenskruinen; - de peinzers stijgen op uit d'aard, vol, met gloeiende kruinen, brandend in pracht van roode zonne-steken, paarlend-drijvend in een lichtsfeer van teêre tuingratie.

De natuur heeft hen uit d' aarde gelokt, arme wijzen; gelokt door het licht, door den stil-luiden praal van het leven boven d'aard.

Zoo, o zoo zacht, zoo oneindig stil heb ik geluisterd naar m'n zachte suizende stemmetjes boven me. En o! wat waren ze bescheiden, schuchter, als bloeiende viooltjes onder schuttingen; als snel drijvende wolkjes; als spelende kinderen in pluimend nederig riet.

Ik heb 't gehoord; men sprak mij van het Weten der menschen; van het Weten, bitter-droeven tijd.

Als we ver wandelen in duinen, goudgronden, waarop paarse regendroppels schitteren, en boven in de oneindige luchten hooren we bazuingalmen van godentwisten; als we in eene vlammende licht-witheid achter heide en duinen, witte huizen stil-berustend zien branden in de daghitte, omruischt door zacht-trillende klanken van windgamma's; als we twee menschen, hoog op de toppen der velden, in bloedende kielen, vuurroode lichamen, vol en kalm, met epische zekerheid, met tergend gemak, zien werken in hun wei, hun danszaal; als we langs hen zien sluipen lichtwuivingen als blonde bloote engeltjes, in krullen gewikkeld van sluimering, of als koorddanseresjes op zonnestralen, zwevend, buigend en zwenkend rondom vuurrooie, blauwe, albast-witte en oranje-rooie bloempjes, als 'n optelling onder elkaar van kleuren; als we dàt zien branden in het hart van den dag, dan weten we alle dingen, dan voelen we alle dingen, dan is het weten eerst voelen, dan

[p. 5]

hebben we de smart van ons leven en ook de bittere, innige bloedende schoonheid van ons bestaan gezien.

De natuurvizie wisselt.

Ik zie de oneindige rijpe glorie van de diepe diepe wouden, van lange, lange tijden van hier. Toen was de zon gloeiender en brandender; toen was het Leven, de Natuur nog geheel, en in hare broeiende hevigheid gaf zij menschenkinderen het aanzijn in het volle, jubelende Zonlicht. En de Goden zagen toe bij de geboorte der kinderen, de wouden luisterden, de boomen peinsden.

Toen juichte men het leven toe, onder den rijpen vuurbol te zijn geboren; er golfden zangen en hymnen uit de zielen der menschen.

De zangen bleven klagen door de sombere schoone wouden, de hymnen ruischten hoog, en de luchten daverden van de opgevangen geluiden der menschen.

Vielen dan de luchten, als een angstige, broeiende zwaarte op d' aarde, dan openden zich de wouden als een lichtzaal van zachtgroen schijnsel, waarin alle levende wezens samendrongen.

De Goden kenden hun kinderen.

Dan dompelden de wouden zich in lange nachten van blauwe dampen, menschen en boomen bevend beschijnend.

Er werd gezongen met stemmen zóó rein, zóó heilig, dat de vogelen hun tjilpende gedweeheid, in melodieuse schuchterheid verkortten, uitschommelend de weeke geluidjes uit hun zilveren fluitgorgeltjes....

Van kristallen trillingen barstte de lucht uiteen, wijkend voor de hymnen, die stegen in de oneindigheid der tijdlooze hemelen.

Dan weefden de blauwe, violette dampen zich als sluiers van schemering in den langen oneindigen woud-nacht.

Toen was de Mysterie alom, zuiver en heilig.

Er vielen regens van glinsterende zilveren pieken daarna. De zon trok door den nacht. En de armen der boomen schakelden en weefden door de lucht, het licht en den regen, vol zilveren zachtheid, vol blije koelheid, als netten waarop de wolken dreven.

In zulke uren, waarin het levensmysterie onbevlekt de natuur

[p. 6]

liet spelen in haar oneindig wezen, zijn de grooten van deze aarde geboren, Boeddha en Jezus.

O! zij wisten, zij waren de weters der natuur, de dragers der geheime krachten, de goddelijke eenvoud-stamelaars der Mysterie. Zij kenden de zielen der menschen, hun gedachten, hun verlangens. Zij hadden de pijnen van de slechten gevoeld in hun kindsheid, die kort was, ondenkbaar kort.

Zij hadden de droomen der rijken en der wellustigen op de naakte velden en weiden voor zich zien stoeien met de reine, ademlooze vreugd van het wijze leven.

In de duinen, op de gouden gronden, met de paarse regendroppels, zag ik weerkaatsen mijn droomgedachten; daar zag ik de geboorte van Boeddha, Jezus en de geheiligden onder de menschenkinderen. Wat was in hun hoofden dat hen deed zijn als de raadselen der oneindigheid zelf? Zij hebben het leven gekend, zij hebben zich in alle menschensmart opgelost, en al de elementen der vreugde en smart in hun ziel gebrand. Zij hebben gehad verbeeldingen en visioenen als golvende waterval-brandingen, zóó hevig, en in hun pracht van inwendige verrukkingen hebben zij met de kleuren der schoonste visschen geruild; zij hebben de teer-gouden-sprenkelende huidjes van de spattende licht-visschen in hun levensbeweging geuit; zij hebben het karmozijn-dronken-rood met zonlicht er achter, het groene marmer als tempels van blokkade-eenzaamheid, als woestijngeur in zich; zij hebben aan inwendige kracht, de schoonste lijnen-grilligheid der sneeuwstormen, de witte lawina's der ijsbergen, in het stemtimbre; in het hart de kristallen water-trillingen van een weenenden oceaan, door de maanstralen besproeid.

Voor hun oogen vlogen paarlmoeren-vogelen, in koren tjilpend en neuriënd lichte melodieën, de aarde omkransend met hun zilver geluidweefsel; zij koesterden de witte pluimende duifjes, naïef en bloedend van verlatenheid. Zij zagen alles, het felste leven, ook onder de menschen.

Zij spraken in geluiden, die als vloeiende echo's door de wouden

[p. 7]

en de tijden kaatsten. Hielden hun stemmen op, dan werden gehoord in gonzende dreuningen de werkende menschengroepen.

En de zee! de zee, die zagen zij met oogen dronken van ontembaar genot. Aan de onmetelijke stranden rolden hun stemmen, van de oevers over de oceaan-wereld. Het geluid hunner stem kon niet sterven. In aanbiddelijke zachtheid verlengden de nymphen en sirenen telkens en telkens de galming hunner geluiden, de rythmiek van hun woorden. Hun geluid kon niet sterven.

Ver over de oceanen brachten de nymphen hun woorden, in brooze teedere klank-verlengingen, als slepende melodieën vol levend rythmus over in de ooren der menschen, aan den anderen kant der zeeën.

Zoo begreep men al het voelen en de nooden der menschen. Een groote, een heilige ziel had gesproken, zoo, met de woorden van zijn hart, op den rythmus van zijn levenskracht, door de menschen bruisend; gesproken aan de stranden, aan de zeeën, in de hutten, in de witte huizen op de verre wei, tot allen die luisteren kwamen.

Niets werd geleerd en niets werd bedacht.