Putmans manuael, dat is een kleyn pest-boecxken seer dienstelijck alle menschen

Dat XIV. Capittel. Vande deurloop Diarchea, Lyenteria ende Disinterio in Peste.

Autheur

NV willen wy alhier in des Heeren name uytghetrouwer liefde tot de konst, ende tot nut van veel vrome lieden verhalen, soo wel voor eedele als on-eedele, ende voor de Armen soo wel als voor de Rijcken, de middelen om te genesen, de sware Accidenten van de veelderhande soorte van deurloop als boven staet, uyt welcken lichte-

[p. 31]

lijck een oorsaecke des doodts ontstaet.

Want het is Natuerlijck te ghelooven, wanneer daer eenige stercke Medicijnen ofte Fenijnen inde Maghe komen, soo heeft elck fenijn sijn besondere werckinghe, al en isser geen overvloet van Excremen in't lijf, soo en laet nochtans de Colochintida, Esula, Scamonia Euphorbium etc. haer Purgheren niet, ende vinden sy gheen overvloet, soo moet de Natuere aenstaen, al souden de Dermen met 'tsamen de Lever ende de Longe ten lijve uytvloeyen.

Daeromme alsodanighen Pestilentale gift inde Maghe ontfanghen sijnde, soo bewijsen sy haere werck gelijck haren Aert, Condicie en Natuere is, het welck een goede Philosophus seer wel sal connen onderscheyden.

Als nu dese sieckte ofte dit Fenijn de Mage also gheturbeert heeft, soo isset met reden dat wy dese ontstelde Maghe soecken te ghenesen, ghelijck hier volgens (soo vele ter saecke sal dienen) gheleert sal werden als volcht.

Neemt Tormentil en Pimpinel Wortels elck een loot, Caneel ses dragma, Paradys-hout een dragma, Folie onderhalf dragma, Zeduar een loot, alles ghepulveriseert en met Suycker gemenght, Dit Pulver (soo den Patient begeert) met geroost Broot inghenomen, sterct de Maghe seer van sulcken Accident.

Een ander

Neemt ghedroocht Bloet van een Hert, twee loot. Roode Corallen een loot. Mumia van menschen Bloet van een Root Mensch die ghesont is 3. loot, hier van een dragma in Weeghbre-Water inghenomen, de oude lieden, s'morgens ende s'Avondts aengehouden ende daer op wat ghesweet, gheneest seer haest.

[p. 32]

Een schoone Remedie buyten op de Mage te leggen.

Neemt Boontjes Holwortel vijf stuckx, Absintium ende Roode Roosen, met Roo-Munthae, elck een hant vol, Calmus, Galigaen en Zeduar van elck ses dragma, met ses dragma Wiroock, en vyer dragma Mastick, koockt het in goeden Wijn-Eeck. Desen Asijn legget met een vyer dobbelen doeck soo warm op de Mage ofte Doopt een stuck ghebraden Broot in dese Eec ende legt het op de Hert-Colck.

Dit beneemt de Mage alle onlusten, en sieckte, het stercktse gheweldigh. Item, men mach alhier de middelen die in 't elfde Capittel tegens het braken gheordineert sy, oock in desen ghevalle wel ghebruycken, ende dese middelen hier ghestelt, kanmen oock aldaer seer wel ordineren en ghebruycken, oock soo en salmen niet laten in desen toe-val, alle het ordinaer drincken dat den Patient ghebruyckt met Gloeyent Stael af te lesschen.

Insgelijckx een ghedroochde Vorsche ghepulveriseert, ende een dragma van dit pulver in Munten-water in ghegheven, is een seer Expert stuck in desen deele.

De Tinctura Corillorum, Crocus Martis ende dierghelijck, werden by ons ghevonden als besondere Experimenten in deser sieckten, het ghebruyck eens ygelijckx wort daer by berecht.

Noch dient al hier in dit Capittel aengemerckt een berecht om de Haemeroydische vloet te ghenesen, die uyt het Fondament van Ambeyen en Spenen haeren oorspronck heeft, die sich in dese sieckte alsoo openbaren datse moeten geholpen werden, of den krancken souden moeten sterven.

Dat eerste Recept is alsoo.

Neemt Nieu Geel-Was ende Eynden Smout, maeckt

[p. 33]

daer een Salve van, ende smeert daer mede in het Fondament, soo diep als 't doenlijck is, dit versacht de pijne geweldigh seer.

Een ander. Neemt Scarabeos ofte de Kever-wormen die inden Peerden mest groeyen, koocktse in Lijn-Oly, slaetse door eenen doeck, en salft daer mede, het versacht gheweldigh. Maer indiense soo diep staen datmense niet en kan bereycken met de voorghedachte middelen, soo salmen dit volgende Recept ghebruycken, dat van buyten ende oock inwendigh seer wel helpt.

Neemt Serpentina een once, den besten Honingh dry loot, maeckt een Electuarium daer van, ende laet den Patient alle morgen daer van eten een loot, dit gheneest seer wel van binnen ende van buyten, Ende hier mede besluyte ick dit Capittel.

A.L.V. Ick en kan niet laten alhier te ghedencken een Expert Misterium seer dienstelijck in allerley doorloop en Pestilentiale gift der Magen.

Neemt Aq; Tormentillae twee mutsjes, ofte een half Pintjen, doet daer in een dragma Spiritus Terrae Sigillatae en twee scrupel Spiritus ex Vitriolo Martis, neemt dan Caneel twee dragma, gedrooghde Roode Roosen een dragma, Sap van Quaen een loot, laet het staen Extraheren twee daghen inde warmte, dan Filtreert het, ende alst ghereynight is, doet dan het Quaen Sap daer in, ende maeckt het soet met Sirup de Acatie een loot, soo hebt ghy een treffelijcke Compositie, wiens kracht en deucht niet en is om verbeteren in desen deele, selfs oock in Haemorrhoides, soo daer eenigh snijdinge by is, soo doet een ghedrooghde en ghepulveriseerde Vorschen Lever daer by, ende ghebruyckt telckens hier van eenen lepel vol, 't is een experte Remedie.

Een ander diergelijck.

Neemt Conservae Rosarum, Sirup d'Acatie elck een

[p. 34]

Once, Croci ex Vitriolo Martis, twee dragma, ende de Tincturae Martis een dragma, hier van gheeft een loot t'seffens, in ghestaelde Roode Wijn twee lepel vol, doch alles na gheleghentheyt van Persoon en zieckte.

Voor de Haemorrhoides inwendigh, dient dit volgende.

Neemt Balsem Sulphuris een dragma, Sal Saturni een dragma, Tincturae Martis een scrupel, gedestileerde Aq; Theriacalis een once, Quae-sap, ende Sap van Roode-Roosen elck een loot, t'samen wel onder een ghemenght ende met Suycker soet ghemaeckt, ende hier van gheeft telckens twee dragma, oft een half loot te drincken in Roode-wijn.

Anders, neemt de soete Martis Oly, ende de Roode soete Oly van loot, elck een dragma, gheeft daer van telckens 6. droppelen in, met een lepel vol Aq; Theriacalis, dits een treflijck stuck voor beyde Ambeyen, en voor de Pest.

Wtwendigh, ghebruyckt dit Salfken.

Neemt Olei Olivarum, Cerae novae elck een half pont, drooghe Cerusae een vyer-en-deel, die t'samen gekoockt tot een harde swarte welrickende Salf. Ghebruyckt dit uyt-wendigh Plaister-wijse, het sacht en vercoelt seer.