Putmans manuael, dat is een kleyn pest-boecxken seer dienstelijck alle menschen

Dat Xii. Capittel. Vande Bruyne inde Peste, een quaet Accident.

Autheur

INdien de Bruyne (die gemeynlijck inden mondt ende op de Tonge) sich vertoonde, wierde gemerckt, soo salmen dat Remedieren als volcht.

Neemt ses of acht levende Kreeften ende dry of vyer handen vol Huys-loock, stoot dit t'samen in een Vijsel door malkanderen, ende druckt het sap daer uyt, daer sal men de Tonghe mede wasschen en wrijven soomen t'best kan.

Een ander.

Neemt de kleyne witte Pruymen diemen Syparden heet, Distileert een Water daer van, ende gheeft den Patient daer van te drincken telcken

[p. 26]

twee Lepels vol, vijf of ses malen, of oock wel meer daeghs.

Noch een ander wel versocht stuck.

Neemt Huys-Loock een Pont, stoot het tot een Moes met een loot Sal nitri, laet het in een vochte Kelder solveren, ende Distileert daer een water van, hier me de Tonghe dickwils ghewasschen, doch altijt warm ghemaeckt. Ick gheloove datter niet veel beter ghevonden kan werden als dit stuck. Maer inwendigh salmen dit volgende stuck gebruycken, 't is een schoon Experiment.

Neemt goeden ghereynighden Salpeter, ende soo veel Water dat het smilten kan, maeckt het warm ende Filtreert het, koockt een vyerdepaert wech, lecht kleyne stocxkens daer in, set het inde Kelder, soo sullen aen de stocxkens Christallen schieten, die neemt ende droochtse op een Briefken inde Sonne, van desen Salpeter salmen een out mensch in Brunel-water in geven onderhalve dragma, de jonghe naer advenant.

Een Gorgel-water tot de Bruyne.

Neemt Brunel-water, en water van Suiring, en van Kooren-Roosen van elck twee mutsjes, Sap van Moer-Beyen, twee oncen, hier mede salmen den mont dickwils wasschen en spoelen.

Een ander.

Neemt oprechte gherectificeerde Oleum Vitrioli dogh niet vande Swarte, want die is hier te sterck, doopt een Veerken inde Oly, en bestrijckt de Tonge daer mede, daer den mont of tonghe besmet is, het valt af op staende voet, daer nae salmen den mont spoelen met water van Brunel ofte van Huys-loock.

Een lavament uyt-wendigh om de keel te slaen, in tijden vande Pest.

Neemt Mirrhae, Wiroock elck vyer loot, Asijn twee

[p. 27]

lepels vol, Campher en Safraen elck dry dragma. Laet het wel sieden, tot dat de Gommen gesmolten sijn, ende dan alsoo warm met natte doecken om de Kele geleyt, ofte op andere vyerige steden, 't sy Roos of andersins, 't welck in tijden van Pest sich dickwils openbaert.

Een ander.

Neemt een kan Aquae Spermâ Ranarum en doet daer in Mirrhae, Wiroock, en Campher, elck dry loot, laet het over 't vyer soetkens koocken. Dit water om de keel geslagen, en is sijn leschingh niet te beschrijven. Indien de kracht en deucht van dit water bekent waren by de meesters soo alst by my beproeft is, ick meyne daer en souden soo veel Armen en Beenen, niet afghesneden werden, als nu (Godt betert) wel gheschiet.

Merckt ghy Barbiers in S. Anthonis vyer, ofte in Ignem Persicum is geen beter.

A.L.V. Voor de Bruyne ende voor de Sprou en vintmen gheen beter als dit volghende Waterken.

Neemt Water van Brunel, een pint. Sirup Violarum, twee loot. Caneel-water, twee lepels vol. Sal Saturnum een dragma. Hier mede salmen gorgelen daeghs ettelijcke reysen, telckens eenen lepel vol, ende swelgen het door, de Sprou of de Bruyne valt terstont.

Anders, wanneer men het Sal Brunel bereyt ende af brant, soo kanmen een Sublimaet becomen, die noch niet veel bekent is, wiens deught en kracht in dit ghebreck niet genoech te roemen is. Het koelt machtigh seer, drijft steen en sant.

Neemt van desen Sublimaet een dragma, en solveert het in Huys-Loock Sap dat wel suyver en klaer geset is, een Mutsje doet een half lepel vol

[p. 28]

Roos-Eeck daer by met een weynigh Violen-Siroop. Daer mede gorgelt en spoelt den mont, dickmalen daeghs, het valt af, koelt wel, ende gheneest, drinckt door, soo lescht het den inwendighen brant.

Ofte andersints. Distileert een Spiritus van Salpeter en van Terrae Sigillatae daer van neemt een scrupel, doet het in Aq; Buglossae twee Mutsjes Diamorum een loot, hier mede gorgelt ende drinckt daer van voor den dorst, ofte wasschet den mont daer mede dickwils daeghs.

De Oly van Vitriol daer van den Autheur ghedenckt, daer van segh ick: dat het ghebruyck my niet aen staet, om dat het ghevaerlijck is de Oly soo alleen te gebruycken, wegens de al te grooten kracht, maer, soo ghy op de wijse wilt procederen, kan veel bequamen geschieden, met dese onse Spiritus Nitri, diemen nochtans soo alleen sonder Additie niet en behoort te ghebruycken.