Putmans manuael, dat is een kleyn pest-boecxken seer dienstelijck alle menschen

Dat III. Capittel.

Autheur

DEwijl ick nu op't beste heb aen ghewesen de teeckenen der inwendige leden, soo isset oock nodigh te verhandelen, onder welck vande vier Elementen de Sieckte sijn wooninghe heeft, het welck nootsakelijck te weten van nooden is, om dat een yder Element (in't uyt-trecken des gifts) hare verscheydene Medicamenten ver-eyschen, op dat het niet ter herten dringhe.

Merckt wel ten eersten.

Ist saecke dat ghy aenden siecken merckt een

[p. 5]

groote hitten of brant ende dat den krancke steets begheert te slapen, met op-rijsinghe van gheswel achter de Ooren, ende weynigh drinckende: dese sijn besmet van't Element des vyers, ofse nu uyt gheslagen sijn of niet, altoos sullen de Polsen sulcx oock openbaer en bekent maecken.

Ten tweeden.

Welcke Pest met groote dorst en weynig slaep is, benevens een geswel in beyde Lieschen, ofte soo de krancke begeerde te Eten, ende gheen drincken, met gheswel aende voeten die oordeele dese Sieckte uyt het Element des Waters.

Ten derden.

Merckt: als de krancke benout is om de dorst met groote Hooft pijn en vermindering des verstants, ende als de krancke niet stil magh liggen, maer met de beenen gins en weder sich beweeght, met geswel onder de Armen, soo is sijn Sieckte uyt des luchts Element.

Ten vierden.

So een mensch de sieckte aen komt met sware slaep, sonder eenighe buylen op de voorsz. plaetsen, maer wel op andere eynden des Lijfs, giftig en bruyn ghelijck een gheslagen buyl vermenght met bloet: dese wort gheoordeelt, van het Aerdsche Element besmet te wesen, ende besluyte also dit Capittel.

A.L V. 'Tis aen merckens waerdig: dat het Element des vyers sijnde het lichste en subtijlste Element, aen't hoogste en opperste deel des Lichaems is ghestelt, gelijck de natuere des vyers (vluchtigh sijnde) altoos opwaerts dringht, op't alder hooghste. Doch ick soude mijns bedunckens oordeelen, dat dese Peste uyt het vyer ontstaende, niemant en treft sonder alteratie der hersenen, meer dan de Pest die uyt de lucht ontstaet.

[p. 6]

Ende dat de Lucht in Peste meerder corruptie inde keele geeft als in't Hooft, om dat de Lucht altijdt onder't vyer swevende, niet veel hoogher als inde Kele en gaet, als sijnde gheordineert beneden 't vyer te sweven. Als andere teeckenen der Elementen gevallen my seer wel, maer dit kleyne oordeel, heb ick (onder correctie) hier willen by stellen.