Frans Coenen

Een beeld van zijn leven en zijn werk

[p. 2]

[p. 7]

Verantwoording

Frans Coenen Jr., aan wie dit werk is gewijd, was geen groot kunstenaar, maar wel een merkwaardige figuur in onze letteren. Zijn belletristisch werk is niet zeer omvangrijk en nam slechts een betrekkelijk klein gedeelte van zijn leven in beslag. Het bestaat uit een 8-tal banden episch proza plus een vrij groot aantal nooit gebundelde schetsen en reisbeschrijvingen, en werd gepubliceerd van 1890-1905 en in 1936. Deze belletrie is, cultuurhistorisch gesproken, als tijdbeeld niet onbelangrijk, maar zinkt toch in het niet tegenover wat hij schreef als journalist, criticus, kroniekschrijver en essayist, waarin een brede en diepgaande belangstelling in heel het culturele en maatschappelijke leven zich gedurende bijna een halve eeuw uitspreekt. In dit boek zal op deze arbeid, die hij tegelijk met zijn literaire begon, de grootste aandacht vallen. Het getal van deze artikelen is verbijsterend groot. Om (met enig voorbehoud) enkele cijfers te noemen: in de Oprechte Haarlemse Courant schreef hij er ruim 1450, in de diverse Amsterdammers 950, in De Kroniek 150, in Hollandia 50, in Groot Nederland meer dan 1100, in De Nieuwe Kroniek 60, waarbij dan nog talrijke in verschillende periodieken komen, zodat het totaal ver boven de 4000 stijgt. Naar rubrieken gerangschikt volgen hier nog enkele cijfers: 1650 boekbesprekingen, 900 artikelen over toneel, 330 over muziek, 320 over schilderkunst, 850 kronieken, 120 sociale artikelen.

Het was niet eenvoudig uit deze artikelen-massa - naast de aan zijn episch proza geschonken aandacht - een boek te componeren.

[p. 8]

Uiterste beperking was geboden en heel veel moest tot ons leedwezen worden weggelaten. Wij hopen het karakteristieke te hebben gegeven. Het moeilijkst was dit misschien bij zijn kritische arbeid, die lang niet altijd over belangrijke werken ging, maar wel van betekenis was voor zijn gedachtenwereld en ontwikkeling. Daarom zal de lezer hier en daar weinig betekenend en lang vergeten werk genoemd vinden. Dat wij ons beperken moesten ten opzichte van zijn honderden kronieken, ligt voor de hand. Maar ook hier hopen wij het karakteristieke gevat te hebben. Ook over zijn essayistisch werk moesten wij sober zijn, al hebben wij wel meer plaats gegeven aan het belangrijkste daarvan. Aan een volledige bibliografie viel natuurlijk niet te denken.

Ondanks het grote aantal vindplaatsen dat wij aanbrachten hebben wij, teneinde dit boek daarmede niet al te zeer te overladen en ontsieren, ons hierin enige beperking opgelegd. Bij het dagblad de Oprechte Haarlemse Courant en de diverse Amsterdammers bv. vermeldden wij de minder belangrijke niet, hier en daar combineerden wij meerdere vindplaatsen tot één noot, bij reeksen artikelen (bv. sociale aangelegenheden, kronieken) specificeerden wij ze niet nader, bij het maandschrift Groot Nederland gaven wij ze alle.

Wat de spelling betreft: wij ‘vereenvoudigden’ de citaten uit Coenen, omdat het gebruikelijk wordt dit met niet te ver in de tijd achter ons liggende auteurs te doen, en omdat het ook in de bundel Verzameld Werk reeds gedaan is; een bijkomend motief was de grote slordigheid van Coenen in zijn spelling en met de geslachten. (Zie de uitspraak van De Vooys op blz. 81 van dit boek.) Op deze wijze menen wij een grotere eenheid verkregen te hebben en het risico van drukfouten door uiteenlopende spellingen te hebben verkleind. Dat wij Coenens eigenaardigheden (bv. zijn veelzeggende hoofdletters) respecteerden, spreekt vanzelf.

Dank ben ik verschuldigd aan vrienden en bekenden van Coenen, met wie ik gesprekken over hem mocht voeren; deze gesprekken hebben mij bevestigd hoe gecompliceerd de mens Coenen was en hoe zo verschillend oordeel over hem mogelijk is. Met name moge ik hier noemen Mej. A.C. François, die ook met grote bereidwilligheid mij het in haar bezit zijnde materiaal (dagboeken, brieven etc.) ter beschikking stelde. Dr. B. de Goede ben ik erkentelijk voor

[p. 9]

zijn vriendelijkheid mij tijdelijk zijn Coenen-collectie af te staan. In mijn dankbaarheid betrek ik gaarne diverse bibliotheken, in het bijzonder de Amsterdamse Universiteitsbibliotheek, alsmede de gastvrijheid van Joh. Enschedé en Zonen te Haarlem.