De briefwisseling tussen Arij Prins en Lodewijk van Deyssel

[p. 241]

[deel 2]

128

Hamburg 24/IV '99

Amice,

Ik zit hier thans druk in 't verhuizen - eerst van kantoor en nu van woning, hetgeen de oorzaak is, dat ik je brief van 10 dr. nog niet eerder heb beantwoord.

Wel bedankt ook namens mijn vrouw voor de gelukwenschen. Moeder en kind maken 't best, en wij zijn nu gelukkig allen van de Influenza hersteld.

Mijn werken na drukke bezigheden is natuurlijk gewoonte, maar toch min of meer geforceerd, want de zoo noodige rust om goed werk te produceeren ontbreekt. Zoodra men over andere dingen moet denken dan over 't werk kan dit niet vlotten.

Dat de hollandsche schrijvers zoo weinig afleveren, en meestal slechts fragmenten geven, komt m.i. alleen daarvan dat ze niet vrij zijn. De fransche en engelsche auteurs zijn in dit opzicht gelukkiger, want voor hen is 't geen onmogelijkheid eenmaal de noodige rust te krijgen. Misschien of liever zeer waarschijnlijk staat echter de hollandsche litteratuur thans hooger dan die der beide andere landen, wijl 't niet vrij-kunnen-worden een schrijver voor zichzelf streng maakt, en alle onwillekeurige bijbedoelingen niet laat opkomen.

Als Zola bijv. niet van zijn werk kon leven, zou hij zeker minder hebben geproduceerd, maar ook betere boeken hebben geschreven. Ik heb in den laatsten tijd wat van de goede engelschen gelezen, en 't is bedroevend hoe lui die werkelijk talent hebben, er toe komen handig, licht werk te leveren.

Couperus is daarvan bij ons dikwijls ook een voorbeeld.⁴⁹⁹

Enfin dit is nog een groote troost voor ons.

De ‘Jonge Gids’ gaat er niet op vooruit. De laatste aflevering is vol grof metselwerk van Heijermans en anderen (ik vermoed, dat hij eigentlijk bijna 't heele tijdschrift vult, onder tal van pseudoniemen). - 'T socialisme brengt 'm heelemaal van streek. 'T is wel opmerkelijk, dat alle socialistische schrijvers uitdroogen, en zich met studiewerk gaan occupeeren, dat beter behandeld kan worden door rechtsgeleerden, dominees etc. Het niet-vrij-kunnen-worden brengt hen op 't pad van de Soc. dem. Arbeiderspartij. Ik vrees dat Gorter, H. v. d. Schalk e.a. nooit meer iets goeds zullen maken, of ze moeten van dien dwaalweg terugkeeren.

VdGoes is ook zeldzaam taai en droog geworden; ik geloof dat ik in een gevangenis zou moeten zitten met niets anders om mij dan zijn geschriften om ze te kunnen lezen, maar neen ik geloof dat ik dan toch nog zou prefereeren ze niet te lezen en mijn tijd met droomen door te brengen.

Toen Heijermans hier was, maakte hij op mij een goeden indruk: hij was eenvoudig en bescheiden. Dit is nu echter al 4 jaar geleden, en ik vind nu ook,

499 Dit was koren op Van Deyssels molen. Zie Karel Reijnders, Couperus bij Van Deyssel, a.w., blz. 491-513.

[p. 242]

dat uit zijn werk en optreden blijkt dat hij eenigszins ploertig is. Vele zijner opstellen hebben een bedenkelijk Asmodeeluchtje.⁵⁰⁰ 'T is wel jammer want hij behoort door zijn talent tot de allereersten.

Ik ben 't volkomen met je eens, dat mijn 3e periode eigentlijk een voortzetting van de 2e is.

In de gruwelen van 't verhuizen gekomen, vervolg ik dezen brief met potlood. Ik heb geen inkt meer bij de hand.

De schijn van wonderlijkheid is ook in de 3e periode, in St. Margareta, Dragamosus en ook in De Heilige Tocht (minder in 't andere werk uit de 3e periode) maar wordt door 't massieve en geserreerde verborgen. Door de zekere ijlheid van de 2e periode, komt 't daar meer voor den dag.

Jolles heeft, als ik mij niet vergis van retrospectief realisme gesproken. Dit is onjuist; 't eenige waarop dit misschien van toepassing zou kunnen wezen is ‘In Rusland’.⁵⁰¹ Mij bevalt wat puur taal aangaat gedeelten van dit stuk 't minst van allen. De uitdrukking retrospectief realisme zou men eerder op Van Oordts ‘Ermelo’⁵⁰² kunnen toepassen als 't beter ware, meer in de middeleeuwen, minder XIX eeuwsch. In Van Oordt zijn Van Lennep en Netscher vereenigd.

500 Asmodee, een in 1854 opgericht satyriek weekblad, dat allerlei toestanden en personen zodanig op de korrel nam dat het de reputatie kreeg van een schendblad. Overigens had dit blad in 1894 reeds Heijermans zelf ‘toegezongen’:

Wie vliegt heel 't recensentenheir
Zoo waanwijs naar de strot
Wie plaatst zelf zich op 't hoofd
Zoo'n helle stralenkrans?
Wie is toch wel die aartspedant
't Is Herman Heijermans.

501 Een Koning, a.w., blz. 213-244.

502 Bedoeld wordt Irmenlo (1896) door Adriaan van Oordt (1865-1910). Op 8 augustus 1897 schreef Van Eeden aan Henri Borel: ‘Ik begrijp dat Irmenlo je koud liet. Zoo deed het Van Deyssel ook, hoewel hij moest erkennen dat het goed was van begin tot eind’. (Brieven van Frederik van Eeden aan Henri Borel, Den Haag/Brussel z.j., 1933, blz. 80). Van Eeden wist waarschijnlijk dat Van Deyssel zich op 20 april 1897 gezet had tot een bespreking van Irmenlo, die onvoltooid is gebleven: ‘Ik kan niet zeggen hoe zeer ik mij nu en dan belemmerd gevoel door de gedachte dat tegenwoordig waarschijnlijk meer lezers vertrouwen stellen in mijn beweringen dan tien jaar geleden. Heerlijk jong en opgewonden te zijn en tegen alles en iedereen te keer te gaan, in de verhitting van den delicieuzen waarheid-wijn, die uitbruischt in onze woorden, te zijn het kind en de dronkene, die, naar het oude spreekwoord, de waarheid zeggen, te zeggen de waarheid rein en ongebroken fel, door letterlijk geen énkele overweging ingehouden, ook niet door die, dat toch niemand u gelooft, - te schrijven zijn waarachtige meening zóó, dat men, zittend met zijn kleine pen boven het papier, reëel gevoelt te willen stérven voor wat men daar schrijft, ja, te voelen dat men met gráâgte zoû sterven in dat geheimzinnige gevecht, - het zijn verheffingen, wier onweêrstaanbaarheid alleen gebroken kan worden door de vioolsolo van teederheid, die met groote klaarheid boven het orkest van ons leven komt uitjoedelen, door de weekheid van rijping, die ons leven verkrijgt en wier stille aanwezigheid op háre beurt ons ónweêrstaanbaarder lijkt dan vroeger het ontembaar kordate.
Met welk een weemoed moet ik er nu aan denken, hoe erg verschrikkelijk ik toen tegen een boek als dit zoû zijn opgekomen. Als het zonder aanmatiging gezegd kan worden, mag de schrijver zich geluk-wenschen, dat hij niet een gezien-letterkundige was, die Irmenlo publiceerde, toen ík pas begon. Duivekaters, wat zoû het er van langs zijn gegaan! Maar nu kán ik dat niet doen. Ziet daar, vrienden, een gulle bekentenis. Als mijn zoon mij een zeer knappe en neutrale teekening laat zien, waaraan hij met zooveel trouw en moeite zijn best heeft gedaan, waaraan hij zooveel genoegen heeft nu hij ziet dat er niets aan hapert, - al vind ik in mijn hart die teekening ook exekrabel, - het is wel erg, dat geef ik toe, maar dan kán ik hem dat niet zoo rond-uit zeggen. Zijn aard zit in de teekening, het komt niet door bijkomstigheden. En zijn aard kan hij niet veranderen.
Ik moet hem dan zachtzinnig het verder teekenen ontraden, zult gij zeggen.
Heel juist, maar daartegen is niet alleen het bezwaar dat hij met zijn teekening misschien genoegen zal doen aan menschen, wien anders noch dit noch een beter en voor het gemis schadeloos-stellend plezier te beurt viel, maar vooral ook dít:... hij doet het zóo zeer gaarne. Hij is van nature een knap, een verbázend knap, ernstig, eerlijk, studieus en exekrabel teekenaar. Hij is om zoo te zeggen gebóren als een volmaakt werkman in een superieur vak. En zijn werk, dat is zijn lust en zijn leven. Als dát maar fraai wordt, als dát maar degelijk en rijk wordt, dan geeft hij niet om rooken of biljarten en luistert niet als zijn moeder hem van den Grieksch-Turkschen oorlog iets voorleest uit de krant.
Ach, juist om dat die zwakheid mij nu tot een kracht is geworden, kan ik zoo gemakkelijk erkennen, dat ik dáar niet tegen op kan. Laat hij zijn gang maar gaan, ik zal mijn leed verkroppen, ik zal die lust niet storen...
Dit voorbeeld houdt geenerlei dadelijk verband met de werkelijkheid, want de eenige verwantschap, die ik in Irmenlo met ander werk waarneem, - ofschoon de afstand groot en, naar mijne meening, essentieel is - betreft den arbeid van den Heer Arij Prins.
Ik wil er alleen meê zeggen, dat de schrijver van Irmenlo aan de serieuze Hollandsche Literatuur doet en dit zijn eerste werk is. Alles wat aangeleerd kan worden, alles wat in de orde der hoogere literaire vermogens, door oefening verkregen kan worden, schijnt deze schrijver wel van Onze-lieve-Heer te hebben meêgekregen. Een krachtige en zuivere verbeelding, die hem ten eerste, met enkele woorden, juist en klaar landschappen, binnenhuizen en menschen doet afbeelden, ten tweede, hem vergelijkingen doet vinden, waarbij er onvergetelijke zijn.’

[p. 243]

Wat de spin-scène aangaat, zoo ziet Dragamosus dit eerst als ziener-in-een-droom. De scène is niet duidelijk, omdat 't tweede gedeelte van Dragamosus, de lotgevallen van zijn vrouw, nog niet geschreven is. De spin was in de middeleeuwen 't symbool van geluk; en Dragamosus ziet (door zijn huwelijk) 't geluk op haar nederdalen.

Markowefe wordt nu zijn dood, een koningin van 't Merovingische tijdperk die oppermachtig is. -

'T doet me veel pleizier dat je die studie over mijn werk wilt schrijven. Mocht je nog meer willen weten, dan hoor ik wel van je.

Vele groeten ook van huis tot huis

t.t.
Arij Prins

Ik verneem zooeven met eenige verbazing uit een courantenberichtje dat Kloos

[p. 244]

geengageerd is met Jonkvr. Jeanne Reyneke van Stuwe. In de laatste Nieuwe Gids⁵⁰³ heb ik verzen van haar gelezen, die niet slecht waren.

Zij is natuurlijk op Kloos' ziel verliefd in hoogere beteekenis van 't woord. De avonturen van Kloos grenzen aan 't wonderbare. -

Adieu
tt
AP.

503 Jeanne Reyneke van Stuwe, Verzen (Mist, Sainte Gudule I en II, Smeeking, Van toen Klacht, Aan zee), in De Nieuwe Gids, Nieuwe Reeks, Jrg. IV, aflev. 8 (april 1899), blz. 433-439.