De briefwisseling tussen Arij Prins en Lodewijk van Deyssel

[p. 230]

126

Hamburg, 2 April 1899.
Bulanstrasse 1²

Amice,

Doel dezes is je medetedeelen dat mijn vrouw gisteren voor acht dagen voorspoedig bevallen is van een jongen. Moeder en kind maken het best.

Ik kom met deze mededeeling wel wat laat, maar de vorige week hebben de twee meisjes, mijn schoonzuster (die hier is om mijn vrouw van steun te zijn), de dienstmeid, de baker en ikzelf meer of minder influenza gehad, zoodat 't huis vrijwel op een hospitaal geleek.

Alle zieken zijn nu vrijwel hersteld, maar je begrijpt dat hierdoor veel niet op tijd is geschied o.a. 't afzenden van 't geboorte-bericht.

Ik heb in de laatste drie maanden bitter weinig gewerkt doordien ik een troep onaangenaamheden en teleurstellingen in zaken heb gehad, die mijn werkkracht totaal verlamden. Vooreerst zal ik nog wel geen rust hebben, en 't jaar '99 zal voor mij dan ook niet zeer productief zijn.

Om goed werk te maken moet ik op mijn gemak zijn d.i. een kalm aangenaam zaken-leven hebben, en dit heb ik in mijn 3de periode slechts korte tijden gehad, namelijk van Maart-Sept^r '90 toen ik St. Margareta schreef 't allerbest, daarop van April '92-Dec^r '92 't eerste gedeelte van Dragamosus), en ten slotte nog eenige kortere tijdperken: einde '94, einde '96 en Dec^r '98, maar deze laatsten minder zuiver gelukkig dan '90 & '92.

Zoodra ik niet in een betrekkelijke rust zit, kan ik mij niet zoo in mijzelf afzonderen en concentreeren als noodig is, en werk ik moeielijk en minder goed. - Trouwens ik geloof, dat wij allen ‘die aan litteratuur in Nederland doen’ in dezelfde omstandigheden verkeeren, en dat 't niet rustig onafhankelijk van 't buiten-leven kunnen werken oorzaak is, dat er zoo weinig geproduceerd wordt.

De schilders zijn vrij wat gelukkiger!

Je laatste boek⁴⁹¹ met genoegen gelezen. De brokstukken uit ‘De Kleine Republiek’ bevielen mij zoo nog beter misschien, dan in 't werk zelf.

De Aankomst te Parijs⁴⁹² vind ik ook heel goed.

Heijermans' Diamantstad⁴⁹³ wordt er m.i. niet beter op. De eerste hoofdstukken, die je hier nog gelezen hebt, stonden hoog, nu gaat 't naar de laagte.

Ik begrijp ook werkelijk niet hoe de socialistische artisten Heijermans, Gorter

491 L. van Deyssel, Vierde bundel Verzamelde Opstellen. A'dam, 1898. Op blz. 5-109 van deze bundel werd een gedeelte van De Kleine Republiek herdrukt.

492 De aankomst te Parijs, a.w., blz. 115-148.

493 Diamantstad verscheen, vóor de publicatie in boekvorm, in Heijermans' tijdschrift De Jonge Gids. In een (nooit herdrukte) aantekening in het Tweemaandelijksch Tijdschrift, Jrg. IV, aflev. 4 (maart 1898), blz. 170, had Van Deyssel geconstateerd: ‘De heer Herman Heijermans Jr. is een schrijver, die tot in 1896 niet iets van waarde heeft gepubliceerd. In verschillende genres heeft hij gewerkt. In die vele heele korte realistische stukjes, die hij gemaakt heeft, was een opmerkelijke vaardigheid te erkennen, en nu en dan een enkel glimpje van talent. Zoodra hij het algemeene realisme verliet om de uitwerking in een afwijkend motief te zoeken, zooals in de “Poppenwinkel” en vele andere stukjes, miste hij zijn doel. Ik dacht niet, dat de heer Heijermans ooit iets goeds zoû maken. Dit werd nog waarschijnlijker door dat hij zoo véél schreef.
In 1897 echter is de heer Heijermans begonnen een roman te geven, getiteld: Diamantstad.
Tot mijn verbazing betoont de heer Heijermans zich hierin een uitmuntend kunstenaar en het thans bekende deel van dien roman bezit reeds een gehalte dat hem tot het voortreffelijkste doet behooren, wat wij van dien aard hebben.
Mij voorbehoudend later den roman te karakterizeeren, heb ik den schrijver gevraagd een reeds uitgegeven gedeelte hier over te mogen nemen.
Het feit, dat dit uitmuntende literatuur is, zoû het zeer onaangenaam doen vinden als het gevaar voor ondergang van een inderdaad groot talent bleef voortduren door veelschrijverij of minder goede letterkundige situatie.’ (Hierna volgde (blz. 171-180) hoofdstuk II uit Diamantstad.)
Deze aankondiging pakte intussen heel anders uit dan Van Deyssel had kunnen voorzien. In De Jonge Gids, Jrg. II, 1898/'99, blz. 50-52, publiceerde Heijermans Eene Antikritiek. Aan den Heer L. van Deyssel. De kern van deze antikritiek lag hierin besloten: ‘Veroorloof mij op te merken dat het qualificeeren van de beschrijving der toestanden, der werkelijke toestanden in een stadsdeel van Amsterdam - van toestanden zoo gruwelijk en schandalig dat zij alle daden van wanhoop zouden rechtvaardigen - tot “uitmuntende literatuur” een lof is die mij pijnlijk heeft aangedaan. Het zoo formuleerend, doet U wel zeer scherp uitkomen het verschil dat er in onze aandoeningen bestaat. Ik vermeende te schrijven een deel van het ellende-epos - gij kijkt over die ellende heen, vermeidt U in de “uitmuntende literatuur” op die gruwel-toestanden geïnspireerd.’ Van Deyssels Antwoord aan den Heer H. Heijermans Jr. werd op blz. 52 afgedrukt. Nog in zijn laatste levensjaren dacht Van Deyssel er met genoegen aan terug dat hij in dit antwoord Heijermans had aangesproken met ‘Waarde Collega!’ (H. had hem aangesproken met WelEdgeb.Heer) en dat hij, met vermijding van Heijermans' slotformule ‘Met de meest hoogachting’, als een pur-sang socialist van Heijermans afscheid nam ‘Met kameraadschappelijken groet.’ Dat Heijermans deze kniebuiging niet heeft gewaardeerd, wordt duidelijk uit Eene Antikritiek II. Antwoord aan den Heer L. van Deyssel, a.w., blz. 200-208.

[p. 231]

enz. er toe komen met hun litteratuur voor 't Socialisme te willen werken door elkander te hoonen etc. Zij zouden om iets te bereiken plat grof werk moeten geven, dat door iedereen te lezen was, en ‘opgang onder alle standen maakte’, zoo in 't genre van ‘De Negerhut’ en ‘Europeesch Slavenleven’. 'T willen samengaan van kunst en verbetering van sociale toestanden is m.i. even monstrueus als 't willen paren van een vlinder, pauw, nachtegaal of leeuw, met een koe, trekhond, schaap, haring of ander nuttig gedierte.

Ik geloof, dat je er even zoo over denkt als ik.

Over 3 weken verhuizen wij naar Alt Rahlstedt. Over 't naar hier komen schrijf ik je nog nader. 'T doet me veel genoegen, dat je lust hebt te komen.

Nu adieu, vele groeten ook van huis tot huis

t.t.
Arij Prins

Misschien zend ik je nog voor 't Mei nummer van 't TT eenige bladz. van ‘De Heilige Tocht’ ofschoon 't niet waarschijnlijk is.⁴⁹⁴

494 Inderdaad zou De Heilige Tocht in het Tweemaandelijksch Tijdschrift, Jrg. V, aflev. 6 (november 1899), blz. 355-359, worden vervolgd.