Liederijk de Buck

[p. xviii]

N^o. 5. Aenspraek
Tot de vergàdering der Vlaemsche Tael-belusters in het Gildhof der Getrauwige Herten binnen Ieper, op de 12 Slag-maend 1809, dag der uytreyking van den Gouden Eer-loon.

Eene gelégendheyd, gelyk dése, geëerde Konst-minnaers, heb ik in mynen onsékereu, maer met sékerheyd korten lévens loop niet meer te verhópen: wanneer sal het my nog gelukken soo treffelyken en soo talryken saemenvloed van konstkenners en konst-betrachters by te wónen? des bid ik de Vergàderang eene korte aenspraek met geduld te aenhooren: myn doelwit raekt d'eere van 't vàderland in 't volmaeken en grondvesten der tael.

Is Vlaender het minste, het slechtste, het verworpenste order alle landdeelen? syn de Vlàmingen het uytschot der volkeren? en wy naementlyk westerlingen syn wy soo ver gebragt, soo seer vervallen, dat wy geen aensicht meer durven toonen, dat wy als voet-slépers, als slép-draegers achter den rug staen niet alleen van inwonders van groote en verlichte Ryken maer selfs van onse gebuermannen de Hollanders.

Den tyd is gewést, dat den naem der Vlàmingen in de alsdan bekende weireld met beruchtheyd gemeld wierd. Met schrik erinneren wy nog de talloose ooreloogen en vereewigde helde-daeden onser voor-vàderen: met weedom gedenken wy nog aen den ondergank van onse luysterlyke reederyen van stoffen làkens: met smert en spyt bestókt de landlievende gemoederen de vrye koopvaerd op Indiën soo haest gestremd als verworven: met verdriet kan men maer óverslaegen de hier en daer gesaeyde overblyfsels van geestvolle voordbrengsels van vernuft; vaste blyken van de kloeke verstanden, welke onsen hoek met luyster en roem zouden vervold

[p. xix]

hebben, waeren hunne werken door onse vaddigheyd en schraep-siekte niet in het duyster gebléven. Hollanders schreeven, lieten hunne werken drukken, en sy wierden gekocht: Vlàmingen hebben geschréven, séker synde niet verkocht te worden, wagteden sich te laeten drukken, en dus versmoorden hunne schriften in de Léthe; toch de keest is van diamant, sy kan nooyt verslyten. Noch tyd, noch kennissen genoeg hebbende, om den wel verdienden lof der Vlàmingen uyt den vergét-hoek te trekken, ende onse eygene achteloosheyd voor ons Vaderland af te keeren van de smette van altyd óveroude en verst afgelégene landen en volkeren te melden, ofte in ondersoeken ver bóven ons begryp en buyten ons bestek te sammelen, en de werkende verstanden tot de bespiegeling van den kostelyken bódem, waer sy eerst het licht sàgen, op te wekken, héft het my een bekwaemen middel geschénen dit Tael-en - digtkundig Genootschap daer toe te bewégen, dat sy een Konst-beroep door geheel Westvlaenderen souden uytsenden, betrekkelyk tot myn oogwit, de verheffinge van 't Vàderland.

Den eersten spoorslag heb ik in de herssenen gedrukt met selve op den 5 Grasm: 1807 een voorstel aen te bieden, om den lof der Ieperlingen behaeld by den Peuvelberg in 't óvermeesteren van het niew-gevonden Fransch steenwerpende moordgetuyg heldhaftig te beschryven. De geesten syn hier aen 't gisten geslaegen, ende een helde digt ten prys van Vlaenders Vorsten wierd het dryf-rad van eenen letter-stryd: een dier werken gaet het licht zien. Ach! had het door het sift van Mynheer De Foere grooten letterkundigen te Rousselaere gebuydeld gewést!

Hoe! een eenig den drukweirdig en nog te siften? ô Westvlaemsche geleerde, uwe slaepsucht was wel doodelyk, als twee jaeren gerucht u niet gewekkerd hebben? het kostelyk, eer-metael blonk dan voor uwe oogen niet? het rotelen der versche Lauwer-kroon kon het gehoor-vlies niet doordringen tot in den sétel van 't verstand? den onbekenden vlaemschen Cynthius met u in Hoogléde, Wacken, Ieper en andere gevallen by d'oor te trekken héft u niet konnen den bol doen schudden en d'oogen ópenen? ach neen: évenwel de hópe is gegéven, het is te hópen, dat den stryd sal voordgaen, en dat de naekomelingen in treffelyke réde - voering en schatweirde Digt-stukken beyde faelvry en onberispelyk sich aen u hunne voorvàderen sal konnen spiegelen, ende ontstéken

[p. xx]

worden om op uw spoor in alle helde-deugden van lichaem en van geest sich te oefenen en uyt te munten.

Op de woorden faelvry en onberispelyk ik sie ettelyke voorhoofden rimpelen trekken: jae, gy raed myn gepeys, en ik raed ook uwe meyning: jae, ik verstae daer door de misslàgen tégen de sin-trekken, tégen den eygendom der woorden, tégen de welvoeging der woorden, tégen de suyverheyd der tael, ens. Jae, tégen eene met grond gerédenérde spelling; en waerom niet? eene spelling, die duysterheyd of verwarring invoert, sal vroeg of laet moeten wyken voor eene klaerdere; ook de géne uyt het hoofd van eenen waenwysen komt, sal vluchten voor de goede réden en waerheyd, gelyk de wàtervarve verbleekt voor 't sonne-schyn.

Hier sullen wéderom de aenhangers van dólingen, uyt berstende, misschien in schamper woorden schreewen van kibbeling en lettervitterye: het tégenseg is oud, gereed, kort en gemakkelyk: als 'er niets nae réden smaekende en wolmt noch en danst in hunne sénuwen, wat souden sy béter doen? de kinders kennen die geslépentheyd; liever ter verschooning een kaelen bybreng als geenen: maer dat verstandige lieden met bekwaemigheyd tot schoone saeken sich van die oude slechte en onvoldoende vodde van muggesifterye bedienen, moet allen rédelyken en oplettenden mensch stom stellen. Ik, ik die hier sprék, heb iet geschréven, iemand toont in myn schrift dat 'er sulken sin, woord, of boekstaef kan verbéterd worden, dat ik, in plaets van te seggen eene rék van eewen, met den sotsten van alle régelloose klaps een eeuwen reeks heb willen pronken by boeren en schoenlappers; eenen vriend segt my dat: ik moet hem dan niet aensien als eenen vriend, die den voordgank der letterye behert en d'eer van myne schriften bemint, maer myne dólingen voordplanten en syne nuttige waerschauwing uytmaeken voor lettervitterye? Apollo bewaere my voor soo hoofdige en schandelyke onbillykheyd.

Ik schyn hier van myn beschik gedwaeld te syn; maer neen, het leyd 'er recht nae toe. D'aenporring tot dése aenspraek is eene sterke, misschien buytenspoorige, liefde tot d'eer der Westvlaemingen ten opsichte der wétenschappen; eene vaste inbéldinge gevoed door overtuygende bewysen, dat Westvlaender geensins den minsten is onder de stammen van Néderland; ende dat Westvlaender noch in werksaemheyd, noch in gebruyken sich schaemen moet voor andere

[p. xxi]

land stréken; vervolgens dat het eene domheyd van désen tyd is syne oude gebruyken af te stappen, om sonder genoegsaemen grondslag tot vél slechtere wysen óver te gaen, enkelyk door sucht tot vrémdighéden, sonder van die verandering sluytende rédens te konnen géven; waerschynelyk om dat een uytheemsch werk het anders voorenhoud, ende om dat menschen van vrémde stréken anders te werk gaen. Daer syn 'er die sweiren by den woorde-boek van Winkelman; wat is Winkelman? eenen verminkten taelleeraer; eenen man gelyk tien duysend andere, die syne spelkunde héft laeten drukken sonder réden te géven, waerom sy verschélt van de géne van meest alle oude: en men stékt dien boek in de handen der jonkheyd: waerelyk alle die kindsch syn, meynen, dat sy dien Hollander moeten volgen. Andere géven den voorkeus aen den niewen Des Roches: wat vind ik daer? eene bespottelyke niewigheyd op het tytel-blad; twee boekstaeven syn niet genoeg, sédert gisteren of eergisteren om de lange o uyt te drukken, men stelt een schrabbeken bóven eene der twee; soo dan dry teekens om een enkelen klinkletter voor d'oogen te wenden oó: onnoodige schryf-wyse in heel de oudheyd der Néderlandsche werken niet te vinden, en strydende tegen de kortheyd en eenvoudigheyd.

Gaen wy nu tot de Poëten: Holland héft schoone schryvers; maer geenen van alle is volmaekt: den eenen maekt faelen door sich-selven; den anderen lapt staet-spraek by goede réden; een derden om 't gemak van Digt-maet of rym kraekt een woord of seg-wyse, en peyst dat het of ongemerkt sal doorvloeyen, of steunende op synen naem, dat men het sal moeten goedkeuren, niet tegensteende dat goede rédens en gegrondveste taelwetten het verwerpen: en somtyds het lukt hem: en hoe soud het niet lukken, als men mannen met geest gebooren, en door lessen versterkt soo bot hooveirdig, soo ydel, soo met het hoofd vol wind siet, dat-se hunne goede schriften bevlekken met vodderyen en walgelyke missen.

Wat sal ik nu van d'uytspraek seggen? de verniewers syn sy daer in wel gegrond: ach goede! sy syn heel afgewéken van het bétere tot het slechtere, sy syn van den os op den ésel gevallen: d'uytsprak van Hollanders en Branbanders is vél meer onvolmaekthéden en verwerringen onderhéven als de onse; maer dat hier te toonen is te lank en buyten myn bestek; een dingen is séker, dat d'oude Westvlaemsche uyt-

[p. xxii]

spraek aen de deur des tempels der volmaekte tael klopt, is sy daer niet binnen.

Dit soo synde, hoe konnen menschen met gesond verstand sich daer af verwyderen? ik beb myne jonkheyd doorgebragt sonder énig oogmerk te maeken op het Néderduytsch, maer wel op Latyn, Grieksch en Fransch. Den tyd kwam dat ik myn vàderland en moedertael verlaetende négen jaeren met Bràbanders en Hollanders dàgelyks wónde en verkeerde, welkers strék-spraek my haest als aengebooren was: in 't vàderland wédergekeerd ik hernam myn Iepersch, belacchelyk oordeelende om eene korte afwésigheyd een vreemd geluyd te géven by alle de géne onder welke ik opgegroeyd was. Ik had geene sucbt om uyt te stéken by myne gebueren, noch ik wilde niet gelyken aen Toone Korwyn, die dry maenden te Ryssel gewond hebbende wéderkeerende vraegde nae de straet waer hy vyf-en-twintig jaeren verbléven had, en waer syne moeder nog gehuysvest was: dien gast vraegde eenen schoemaeker: Monseu parle vous francé? voor den donder jae, Toone, seyde den schoemaeker; - comment! gy kent moi encor? 'k sal-je seggen: quand queuqu'un a comça, voyez vous, été en france, tout est comme autre chose. Ik hoor het, Hernam den schoemaeker; eer gy vertrok gy waert maer half sot, en nu syt gy het gansch. Sans badiner, lapte den reyser daer op, est-ce par cette coté que mon mère est encore au logis? Je veux voir, voyez vous si ce femme encor me connaitre. In dien tyd de Vlàmingen schompten nog met Vlàmingen die geen vlaemsch spràken. Dus ik voegde my naer den landaerdt en 't gemeyn gevoelen: ook het konde my selfs nae négen jaeren afwésigheyd niet invallen, dat énig ander néderduytsch my soud te pas kómen: en nogtans siet, die nooyt Braband noch Holland gesien hebben, loopen my vooren; eene bedorvene uytspraek blinkt my geduerig in d'ooren, en, soo vél ik bemerken kan, héft het breyn der rym-maekers meest alle beslégen: soud men wel met eenvoudiglyk syne land-tael te spréken maer een onkundigen en verworpen rymelaer syn? nu, welkdaenige is die versch opgeraepte uytspraek? is het Hollandsch? neen: is het Brabantsch? neen: West-vlaemsch? neen: het is eenen àterling, eenen onechteling, die hier en elders alle suyvere ooren moet kwetsen.

En welke syn de gàven van die niewigheyd? ik peyse dat sy in ydele bollen en windbuylen eene uytnemende

[p. xxiii]

vreugd, en heet gevoelen van welbehaegen en grootheyd ontstékt: vreugd! welbehaegen! grootheyd! is dat niets? het is seer vél: wie wenscht niet nae vreugd! wie kittelt sich niet door eyge liefde? welken mensch tracht niet, om bóven andere uyt te stéken, was het maer gemakkelyk. Nu is het gemakkelyk; men word nu groot - man met by syne schoone, suyvere, klaerdere, en met vastere wetten pronkende moedertael swaerdere syllàben, verwarrende woorden en gefaelde sinnen onder eene misdraeyde uytspraek te mengelen, met het echt kind te laeten krom slaegen van bastaerden dat is immers niet moeyelyk: en word men daer door groot? en is men daer méde letter-held? geluk, ô markt-sangers! ulieden liedjes spélen in 't hoogdraevende. Wat groot leet voor my, dat ik te oud ben, om die konst op te raepen! hoe souden mynen gebuer Klaes, mynen hovenier Piet, mynen hout-splyter Jan, mynen knecht Ivo met opgepalkten monde staen hooren, als ik aen den eenen soud seggen: Now-meester! hoe vaer-je? sowje teyd kunnen beschaere, om mey een paer laersen te verwaerdige? aen den anderen: hedde in de kow de kouwe kow kunne kouwe? stowt stowt, en howt howt: aen den derden: ey! they, tey aen 't ey bey 't ey, reys met reys om reys ten brey te bereyen, aen den vierden: man, kost gey te meynen kost dat tweyn in dreyen dreyen, ten tey ik met meynen tey drey wey en doe weyen en weyen, soo uwen soon en meynen meynen? die goede borgerlien souden peysen dat ik sot wierd. Maer laet nu die uytgekipte sinnekes daer; is 'er iet édeler verstandiger of aengenaemer in te seggen: als Herman fleuyten wilt, dan roert hey seyne peyp, als wel in te seggen: als Herman fluyten wilt, dan roert hy syne pyp? fluyten is sachter als fleuyten, pyp is eer geseyd als peyp? is 't sachter te seggen: Bowverey veylt sowpe teylen; als wel Bouvery verkoopt soupe-teelen? is 't beter: den teuynier Vandenbrowke sneyt de weyn - dreuyven, als wel: den hóvenier Vandenbroucke snyt de wyn-druyven?

Wel! moet ieder een niet verstomd staen óver die slaefsche naer-aepinge van eene bedorvene uytspraek onder ons sédert weynige jaeren van wétwels soo belachelyk ingevoerd en tweemael belachelyk als sy in hunne dólingen verdólen seggende: hy is wey: sey is ryk: het scheynt aen synen vàder soo; en het schynt aen seyne moeder anders. Schaemt u alle die plichtig syt, dat gy het swaerdere kiest voor het logtere, het langere voor het kortere, het verwerrelde voor

[p. xxiv]

het onderscheydene, eene vrémde en bedorvene spraek voor de géne van onse voorouders, die de kloekmoedigheyd hadden van de gekke Hollandsche kermende galmen en hoog opgedrongene spreuken tégen te staen en te verwerpen. Sy wisten wel, dat men Hollanders vond; sy stelden sich bóven hun, en de vlaemsche spraek bóven de hunne: een tael, die Holland sprékt, en Vlaender moet versaeken was hun woord. Waer syt gy, kwaelyk onderwésene taelbedervers, met alle uwe niewe woorden en uytdrukkingen, waer af een goed deel oneygen en een deel onverdraegelyk syn? waer syt gy aerme raetelaers, met uwe krépele luyster-spraek? komt, lést in eene talryke vergaedering een stuk op uwen toon, en ik sal het daernae lésen gelyk uwen vàder en grootvàder het souden gelésen hebben; en dan sullen wy d'oplettende aenhoorders ondervragen, welke lés-wys hun gemakkelykst voorkómt en best bevalt. Maer het is nu genoeg berispt; verheft u, verheft u waere taelliever, rechtschàpene Westerlingen! omhelst malkanderen, laet de schaepshoofden en weytens loopen en sich opblaesen in hunne bottigheyd, gylieden onderwyst d'eene d'andere sonder nyd, suyvert eerst uwe schriften, en stapt dan óver tot hoogere werken, soo sult gy uw vàderland vereerelyken ende een onstervelyken naem verwerven. Vaert wel.