Antwoord aan het kwaad, getuigenissen 1939-1945

[p. 230]

Lotte Paepcke

Ook van Lotte Paepcke is welbeschouwd zo weinig te vertellen, eigenlijk niet veel meer dan dat ook zij eveneens ‘terugkwam’. Zij, als Joodse partner in wat de nazibarbaren ‘eine priviligierte Mischehe’ noemden, was boven duizenden voorgetrokken omdat zij de ‘ster’ niet behoefde te dragen en alleen tegen het einde ondergedoken was in de betrekkelijke veiligheid van een klooster. Al met al beleefde zij niets bijzonders. En ook haar terugkomst in de wereld was niets bijzonders.

Onder een vreemd gesternte

Ik ging dus. Eerst een stuk rijweg, daarna het weidepad, dat rechtstreeks naar de stad leidde. En het was of de afgewende wereld zich omkeerde en mij plotseling aanstaarde. Het groen van de weiden was in een plotseling licht gekomen alsof het uit een achtergrond was losgebroken. De schors der boomstammen begon als zilver te glanzen alsof er een hoes van af was genomen. De weg slingerde zich in zijn bochten alsof kettingen zijn bewegingen hadden geremd en overmoedig danste hij door zijn vrijheid. Een berk aan de wegrand toonde zijn volmaakte lieftalligheid en zijn twijgen glimlachten zo bekoorlijk omlaag, dat het mij trof als een groet. En de hemel was niet meer ver; hij had zich in een warme vertrouwelijkheid tot zijn aarde gewend, verlichtte haar ruimte, belommerde haar gronden, volgde de vlucht der vogels en drong in de kelken der bloemen. Het was de vrijheid!

Toen kwam een mens mij tegemoet. Een heer uit de stad met een rugzak op de rug. Hij wilde zeker de in een dorp opgeslagen voorwerpen terughalen, want de oorlog was

[p. 231]

voorbij. De heer droeg een bril, men zag zijn ogen niet. Het voorhoofd was hoog en hoekig, het ovale gelaat eindigde in een puntige kin, waarboven in een rechte dwarslijn een smalgesneden mond liep. Een pezige hand rustte op zijn stok. Het eerste menselijke gelaat in mijn nieuwe vrijheid: de vijand. Ik zag hoe achter hem vele andere gezichten stonden, mannen, vrouwen, kinderen, onafzienbaar. Zij gingen op hun straten, reden met hun treinen, leefden achter hun vensters, zoals het altijd was geweest.

Toen stortte de angst uit de geopende hemel en hield mij vast voor dit gelaat. Hij was daar, de levende vijand. Uit mijn zelfgebouwde wereld keerde ik terug in die andere, die thans weer onze gemeenschappelijke worden moest. Wij zouden nu weer samen gaan en reizen. Wij zouden in onze huizen komen, ik zou bij hen kopen en wij zouden elkaar in de schouwburg ontmoeten. Alsof er niets was gebeurd. Alsof zij van hun kantoortafels niet waren opgestaan en uit de deuren van hun woonkamers waren gestapt om hun voetpaden achter ons schoon te vegen. Thans keerden zij wederom terug naar hun kantoren en in hun huizen en hun voetpaden waren wederom vrij.

Aan het einde van mijn klein weide wegje begonnen de straten en daar kwam ik thans weer in terug.

Er was geen terug. Ik wist het op dat ogenblik, dat het niet weer goed kon worden. De haat, de geweerkolven en het gas hadden hen en ons leven gescheiden, onze ogen zouden elkaar niet meer vinden. Zelfs wanneer uit hun aller harten de goede wil zou opstijgen en het verlangen ons tegemoet kwam: een der hunnen te zijn, - dat woord over hen en ons was uitgesproken. Het werd niet wederom goed.

Zo mogen wij beiden, zij en wij, sterk zijn om te dragen wat ons werd opgelegd: elkaar voor ogen te staan in de over ons gemeenschappelijk toegemeten tijd tot aan het einde van ons aller dagen. Het laatste van onze gemeenschappelijke uren zal hun raadselachtig gelaat onthullen en zal ons beiden, hun en ons, de zin van dit alles openbaren.