Het land, in brieven

XXXVI Eufrozyne aan Elize

De 26 juli 17 -

Voor vier dagen schreef ik u mijn laatste brief, en alweer vat ik de pen met lust in de hand om een nieuw genoegen met u te delen. Gisteren deden wij de schoonste nachtwandeling die gij u verbeelden kunt; wij begaven ons naar een nabijgelegen heuvel, op welkers top wij onbelemmerd de prachtige Hemel beschouwen konden. De donkerblauwe lucht was bezaaid met helderschitterende sterren; - een vaal kleed bedekte de ganse aarde; geen hut, noch bos was op enige afstand kenbaar, maar de wasem der geurige kruiden deed ons zo veel meer aan. - Overal heerste de diepste stilte: de vogelen sliepen; - geen windje zuchtte; - geen blaadje roerde zich. - Alleen een waakzame hond blafte bij een der boerenwoningen, en de nagalm der velden verdubbelde zijn getrouwe tonen. -

[p. 147]

Hier voelden wij het schone van Van alphens verheven Cantate:

Daar rijst het tint'lend sterrenheer,

En de aarde zwijgt verbaasd!

’t Gesternte spiegelt zich in ’t meer,

Waarop geen windje blaast.

’t Is alles Hemel wat men ziet;

Zelfs bergen vluchten heen.

’t Verdorde blaadje schuifelt niet;

’t Gesternte spreekt alleen.

Alle veldelingen sliepen; slechts alleen in een eenzaam hutje ver van ons zagen wij het stervend licht van een bleke lamp flikkeren; daar verbeeldden wij ons de nijvere behoeftige landvrouw nog in de nacht aan haar spinnewiel, - of de trouwhartige moeder, wakende bij een kranke zuigeling. Wij verbeeldden ons hoe thans de stille rust de moegewerkte landman, al snorkend zijn zorgen deed vergeten, of de dagloner op een bed van stro met nieuwe krachten beschonk, terwijl menig vorst met rijkszorgen beladen, of van moeilijke en eerzuchtige ontwerpen zwanger, tevergeefs de slaap begeerde; of een angstvallige vrek uit zorgen voor zijn goederen onrustig sluimerde. - Zouden deze laatsten, zei Emilia, met de onbekommerde slaap dier landlieden niet gaarne ruilen willen? ik dacht het na, en gevoelde de waarheid. Na een wijl zwijgens hielden wij dit gesprek.

emilia Hoe ernstig is deze heilige stilte! - Dit is de tijd voor de inspraak van het geweten. - Voor hen die liever zijn stem verdoven, is zij ondraaglijk, maar de leerling der wijsheid luistert naar zijn waarschuwingen. De nacht doet mij veeltijds terug denken aan de doorgeleefde dag, mij dunkt hij vraagt mij nadrukkelijk af: Hoe hebt gij de tijd doorgebracht? - Hoe Gods goedheden beantwoord? Lette gij leergierig op alles wat u beje

[p. 148]

gende? - Was ieder ogenblik u dierbaar? - Werd gij daarin wijzer voor de eeuwigheid? Waart gij getrouw aan de plicht van een Christen? - Zijt gij nu, zo eens de slaap u in de armen des doods overvoerde, bereid om te sterven? - dan antwoordt mijn geweten onbewimpeld, ik voel mijn gebrek, - ik bloos, - ik treur, - en vind alleen de rust mijner ziel weder in het offer van een borg die mijn schuld verzoende, en door zijn volmaakt leven mijn onheilige wandel bedekt: en in een oprecht voornemen tot verbetering dat uit het geloof aan de Verlosser voortvloeit.

ik o! Ja, ik gevoel het majestueuze der donkerheid voor de zo nodige zelfbeproeving, maar is zij u nooit akelig als gij zo gans eenzaam zijt? Schept zij nooit schrikverwekkende verschijnsels voor uw verbeelding?

emilia Zeer zelden; het denkbeeld: Ook in de donkerheid woont God, voor wie de nacht licht als de dag, en de duisternis als het licht; en die God is mijn vader, dit verdrijft alle vrees. En zou ik wel zo eenzaam zijn? - zouden thans geen Engelen op onze aarde wandelen om hun God ook in de schoonheid van de nacht te aanbidden? - Zou hier nooit een vlugge seraf luisteren naar het sprakeloos lied der schepping? - Zou hij de wierook van het avondoffer, door het rijk der planten aan de Godheid gewijd, niet met blijdschap gewaar worden? - Zou hij ook in ’t gedierte van de nacht, in de vogel die zijn nest, in het konijntje dat zijn hol verlaat, en zelfs in het wormpje dat in het mos kruipt, of door zijn gang de grasjes doet trillen, geen stof voor zijn Hemellofzang vinden kunnen? Zou hij zich niet verblijden in de ontmoeting van een sterveling, die, schoon zeer gebrekkig, in zijn gevoelens deelt?

ik Deze gedachte is mij zo vreemd, als bevallig: zij treft mij. Met zulke denkbeelden voorzien, kunt gij de eenzaamheid niet

[p. 149]

schuwen; zo is de doodse nacht voor u gezellig; - en hij wordt het nog meer, als gij de Hemel aanziet; die duizenden flikkerende sterren verminderen zelfs voor de landman, die ze als zovele heldere lampjes aanmerkt, de naarheid van de nacht; hoe veel meer voor u, die ze met uw wijsgerig oog beschouwt als zovele werelden en zonnen, die in het mateloos ruim geregeld langs hun loopkringen omwentelen of in hun standplaatsen blijven. Zeg, Emilia! wat gevoelt uw grote ziel wel op dit gezicht?

emilia Mijn grote ziel, Eufrozyne? Juist dan gevoelt zij allermeest haar kleinheid; dan wordt zij niets. Zie ik zo veel wereldbollen buiten onze aarde, wordt onze kloot in mijn oog maar een stipje in vergelijking van ’t geheelal: - Wat kan dan één mens mij anders worden dan een onmerkbaar niet? - En hoe verdwijnt dan alle stof tot hoogmoed? - Waarlijk de nacht verkondigt Gods grootheid en eer! - Hoe onuitdrukbaar groots is alleen het denkbeeld van deze eindeloze ruimte, waarin miljoenen van werelden zweven! De meestgeoefende sterrenkundige bepaalde nooit haar grenzen, en toch Jehova meet ze met een span! - Wie kan zich voorstellen dat die ongetelde menigte van vaste sterren zovele zonnen zijn, om welke weder andere, voor ons onzichtbare wereldbollen wentelen? - Dat de planeten hun dagreizen en jaarkringen met de stiptste nauwkeurigheid volbrengen? - Dat de zwervende kometen, schoon in een schijnbare onorde, echter naar juist regelen hun wijduitgestrekte loop volgen. - Wie kan dit bedenken zonder aan een Almachtige Bestuurder te geloven, en van eerbied voor hem geheel doortrokken de bevallige dichter na te stameren: Als ik uw Hemel aanzie, het werk uwer Vingeren, de Maan en de Sterren die gij bereid hebt - wat is een mens dat gij zijner gedenkt! - of met feith, de gevoelvolle Zanger van onze tijd, te zeggen:

[p. 150]

 

Door ’t akelig gevoel mijns eigen niets verwonnen,

 

Schouwt mijn verbijsterd oog uw eeuw'ge Hemel aan;

 

Waar duizend duizenden van werelden en zonnen,

 

Uw wenken gadeslaan.

 

 

 

Daar ik hun talloos tal verrukt, bedwelmd betrachte,

 

Verzink ik in de glans van uwe majesteit!

 

o God! wat is dit heer? Een enkele gedachte

 

Van uwe Almogenheid!

ik Mij dunkt ik gevoel thans iets van ’t geen David gewaar werd. Het denkbeeld is groots en een onbepaalde macht waardig, maar is het geheel zonder zwarigheden? Ik zal niet zeggen dat de Bijbel daarvoor geen gronden aan de hand geeft, ik weet wat men met reden hierop antwoordt; - maar is de stelling niet onbegrijpelijk: - ‘Buiten onze kloot is een menigte werelden; hij is maar een stipje van 't heelal, en evenwel, om wezens gelukkig te maken die slechts zulk een stipje bewonen, moest de Zoon van God, de Schepper van al die werelden, aan een kruis sterven!’ - Zijn er zo vele werelden, waarom kwam de onze dan zo zeer in aanmerking? Ik weet niet welk een angstige twijfeling hier mijn verrukking stoort.

emilia Maar weten wij wel genoeg van de huishouding van God met andere werelden, om deze zwarigheden voedsel te geven? Is het niet mogelijk dat ook op andere kloten zedelijke wezens van een andere aard gezondigd hebben; die ook delen zullen in het heil door de Verlosser van onze wereld aangebracht? - Of al was dit zo niet, zullen wij Gods wijsheid naar onze nauwbeperkte begrippen omtrent het mogelijke afmeten? en verdwijnt deze zwarigheid niet geheel, als wij aanmerken hoe dezelfde keten der wezens die hier op aarde alle schepselen verenigt, ook wereld en wereld aan elkaar verbindt? De kleinste schakel daaruit gemist, zou de schoonheid van het geheel ver

[p. 151]

breken. Onze aarde met haar redelijke bewoners van haar oorspronkelijke heerlijkheid beroofd, - kon niet meer schitteren onder Gods schone werken zonder dat zijn eigen zoon, met almacht en liefde gewapend, die luister herstelde door zijn dood; Gods eeuwige wijsheid dacht dit middel uit, onbegrijpelijke goedheid stelde het daar, en het geloof vindt hier een onpeilbare diepte.

ik Nu gevoel ik niet dan verwondering en dankbaarheid, ja zo rijst de roem der genade! ontzettend denkbeeld! - Hij die al deze vuurbollen op een enkel bevel: ‘wordt’ een aanzijn gaf, werd een machteloos kind, lag in een arm verblijf; gerold in sobere windsels zonder enige flauwe straal van zijn goddelijke glorie! Hij die niet slechts de hoge ceder voortbracht, maar de aarde die hem voedde, de zon die hem koesterde, de hemel, die zich over hem uitbreidde, - stierf aan een kruis op het bloedig Kalvaria. - Hier gevoel ik de armoede mijner woorden voor de taal van mijn hart. Schone prachtige sterrenhemel, hoe verrukt gij mij!... Maar welke zijn de bewoners van al die werelden? Zijn zij ook redelijk? zondigen zij ook? zullen bij de branding der aarde de planeten ook in haar lot delen?

emilia Wie zal u die vragen beantwoorden? en is het dan geen ijdele nieuwsgierigheid, te vorsen naar verborgenheden welker ontdekking bewaard is voor gelukkiger eeuwen? De kundigheid van deze geheimen der schepping zal een deel van 't geluk der hemelingen uitmaken. Waarschijnlijk zullen ook andere planeten de verblijfplaatsen voor de verheerlijkten worden, waarnaar zij met de snelheid van het licht zullen heen ijlen. Ik word verrukt als ik de bestemming van de vromen indenk. - Wie zou om enige verdrietvolle jaren mismoedig zuchten, die zulk een heil vooruit kan zien! - Zo sprekende, vonden wij in 't afgaan des heuvels een menigte glimwormen, onder de struiken in het mos, die zich als vuurvonken vertoonden: en waarlijk, voor

[p. 152]

iemand die er nooit van hoorde, iets ontzettends hadden. - In onze woning wedergekeerd, was een geruste slaap het gevolg van zulk een vreedzame zielsgesteldheid. - Nu, mijn waardste Elize, wacht ik ras een brief van u; uw langer stilzwijgen zou treurige ogenblikken geven aan de verlangende

eufrozyne