Reizen en stilstaan

[p. 74]

In memoriam Cola Debrot
(1902-1981)

Toen Cola Debrot als eerste Antilliaan tot gouverneur van de Nederlandse Antillen werd benoemd, moet hij zich de eerste dagen als een kat in een vreemd pakhuis hebben gevoeld. Ik weet nog goed dat ik, toevallig op doorreis, door hem werd uitgenodigd om te eten in zijn ambtswoning, het gouverneurshuis, in het Fort Amsterdam. Estelle, zijn vrouw, was nog niet gearriveerd en hij zat er in zijn dooie eentje. Na een paar schildwachten, mariniers te hebben gepasseerd, werd ik bij hem toegelaten. De woning was nog niet ingericht. Het isolement waarin de pas benoemde gouverneur verkeerde deed denken aan een huis van bewaring met het marinepersoneel als bewakers. Cola liet mij in de galerij de geschilderde staatsieportretten van zijn voorgangers zien, die vanuit goudbestikte kragen op ons neerkeken.

Toen het tijd werd om op te staan - het zal omstreeks middernacht zijn geweest - vroeg ik Cola of ik een taxi kon opbellen. Deze eenvoudige vraag veroorzaakte een lichte paniek, Cola had er gewoon geen idee van hoe je op dit uur zonder bijstand van de adjudant een taxi naar het paleis moest dirigeren. Ten einde raad stopte hij mij een bankbiljet van tien Antilliaanse guldens in de hand, zei tegen mij om buiten de poort naar een taxi om te zien en gaf mij de goede raad om voorzichtig te zijn bij het passeren van de wachtposten.

Waarom vertel ik dit? Omdat eruit blijkt dat ook in het werkelijke leven Cola soms opereerde in een klimaat van onzekerheid. Dat is het klimaat van waaruit zijn indrukwekkende roman Bewolkt Bestaan, dat in 1948 uitkwam, voortspruit.

In een bespreking bij de tweede druk van het boek heb ik het een romantisch leerboek van de psychiatrie genoemd. Cola vond dit een passende omschrijving. Telkens, als hij mij

[p. 75]

opbelde vanuit het Rosa Spier-huis in Laren, kwam hij daarop terug. Verheugd als hij was voor de hernieuwde belangstelling voor zijn persoon en zijn werk, moet het toch een teleurstelling voor hem zijn geweest dat juist dit boek, zijn magnum opus, zo ongelezen en onbegrepen is gebleven. ‘Alleen Estelle heeft het kunnen lezen,’ grapte hij.

Bij de dood van Cola komen twee facetten van zijn kunstenaarschap naar voren, zijn Antilliaanse en zijn Nederlandse, beter nog Europese, instelling. In het Nederland van voor de oorlog neemt hij deel aan het literaire leven, is redacteur van Criterium en van Werk. Maar essentieel blijft voor hem zijn Antilliaanse achtergrond, al betekenen de Antillen voor hem meer dan alleen maar de zes eilanden, die toevallig de Nederlandse Antillen vormen. Zijn belangstelling strekt zich uit tot de dichters van de Spaans sprekende eilanden, Cuba, Santo Domingo en Puerto Rico, van de Franstalige, Haïti, Guadeloupe en Martinique en van de talloze Engelstalige. Hij is in cultureel opzicht een ambassadeur van een niet-bestaande Westindische federatie, hij is een dichter die in het Spaans droomt, in het Hollands schrijft en in het Papiamentu babbelt. Hij is in zijn eentje de belichaming van Poetry International.

Nicolaas Debrot werd in 1902 op Bonaire geboren als zoon van een protestantse Antilliaanse vader en een katholieke Venezolaanse moeder. Op zijn veertiende jaar komt hij naar Nederland voor zijn opvoeding. Hij studeert rechten, later ook nog medicijnen. ‘Hij wilde zijn handen gebruiken,’ vertelt zijn vrouw, de danseres Estelle Reed, die hem meer dan vijftig jaar heeft begeleid, beschermd en liefgehad: ‘Hij vond zichzelf zo onhandig.’ Dat laatste moet heus wel zijn meegevallen, want hij had tijdens de oorlog een drukke fondspraktijk in Amsterdam-West.

De naam Cola werd hem in de groentijd in Utrecht gegeven. ‘Nicolaas past niet bij een Antilliaan,’ zei een ouderejaars tegen hem, ‘voortaan heet je Cola.’ En dat is zo gebleven.

[p. 76]

Intieme mededelingen liggen niet voor het opscheppen in het werk van Debrot. Het is geen bekentenis-literatuur, het strikt persoonlijke is weggestopt, gaat schuil, is soms nauwelijks zichtbaar. De camouflagetechniek paste ook bij zijn persoonlijkheid. De man, die zo graag praatte en vertelde, gaf zichzelf zelden bloot. Wat hij over zichzelf losliet, kleedde hij meestal in in de vorm van een anekdote, een verhaal waar hartelijk om kon worden gelachen. Soms, in zijn kwatrijnen, onthult hij iets van het geheim.

Zwervers als ik, zij leren heen te zwerven
over de moeilijkheden van het leven.
Even vonkt iets als wanhoop in hun ogen,
maar met een kwinkslag is dit ras verdreven.

Cola heeft na de onlusten van mei 1969 op Curaçao een moeilijke tijd doorgemaakt. Het zwaarmoedige, melancholieke in zijn karakter, dat achter zijn beweeglijkheid, humor, esprit en spotlust niet zo opviel, heeft de schokwerking daarvan en van de verschillende reacties daarop, die ook zijn persoon betroffen, moeilijk kunnen verwerken. Toen hij na een lange inzinking weer was hersteld, heeft hij in 1974 nog een lezing gehouden voor het genootschap Caribiton. Om zijn fragiele gezondheid te sparen verzocht ik na de pauze de vragenstellers om het kort te houden. Het lukte niet, Cola ging uitvoerig en onvermoeibaar op alle vragen in. De oude veerkracht scheen te zijn teruggekeerd.

De laatste jaren werkte hij bij tussenpozen aan een historische roman. Fragmenten daaruit heeft hij mij deze zomer nog voorgelezen. De roman was af, maar Cola voegde er telkens iets aan toe. De finishing touch ontbrak nog volgens hem; die heeft hij dus niet meer kunnen aanbrengen. Een paar maanden voor zijn dood stuurde hij mij zonder briefje erbij het volgende gedicht, dat nu pas in zijn volle betekenis tot mij doordringt.

[p. 77]

Het heet ‘Maiquetía’. Dat is de naam van de ontstellend hete luchthaven aan de noordkust van Venezuela, een beproeving voor de reizigers.

In de straten van de hemel hebben wij ons verstand verloren en de wolkflarden en nevels hun vingers van filigraan En bij het ontwaken, de gloedhete aarde van Maiquetía zonder vader, zonder moeder, zonder broers, zonder zusters, zonder de Verloofde, zonder de Geliefden. O Maiquetía.