De zonde van Jan der Kindere

[p. 4]

De werkmeester giet een beeld, en de goudsmid overtrekt het met goud, en giet er zilveren ketenen toe; die verarmd is, dat hij niet te offeren heeft, die kiest een hout uit, dat niet verrotte, hij zoekt zich een wijze werkmeester, om een beeld te bereiden, dat niet wankele.
Jes. 40: 19, 20.

[p. 5]

Eerste deel
Nel

I

Toen Jan der Kindere zeven jaar was, stierf zijn moeder. De vorige dag had zijn vader verschrikkelijk gehuild. Maar op die lentemiddag niet: hij kwam bedaard op zijn pantoffels de serre in, waar Jan op de grond zat met een groot platenboek. Jan keek een beetje bang naar hem op. Het leek wel dat vader glimlachte. Maar dat kon natuurlijk niet. ‘Nou is moeder in de hemel, Jan.’

Jan schrok. Moeder gestorven, dat was heel erg. Hij begreep wel dat het erger was dan hij wist. De serredeuren stonden open, er dreef een geur van seringen naar binnen. Rechts, achter het raam van de uitbouwkamer waren de gordijnen dicht. Daarachter lag moeder nu dood in bed.

Jan hoorde de huishoudster in de keuken scharrelen. Ze deed heel rustig. Hij hoopte dat ze nu niet binnenkwam. Hij keek weer naar zijn vader.

Vader Der Kindere keek strak de kleine tuin in. Hij keek naar de verte, al was de tuin maar klein. Hij zuchtte. De huishoudster kwam de kamer binnen. Vader keerde zich naar haar. De huishoudster, een kleine grijze vrouw, zei met haar hese stem:

‘Is het afgelopen, meneer?’

Vader knikte. Zij gaf hem een hand. Maar ze zei niets. Vader wandelde de kamer in. Bij de deur bleef hij staan, en zei tot de huishoudster:

‘Ik ga nou even wat rusten.’

De kleine vrouw veegde met de rug van haar hand langs haar oog. Jan begreep dat vader in de voorkamer in een Zondagse stoel zou gaan zitten. Hij wilde hem zeggen, dat vader wel op zijn bed kon gaan liggen. Maar hij deed het toch maar niet.

Even later kwam de huishoudster bij de serre-drempel staan en zei:

‘Je mag nou wel extra stil wezen, jongen, nou er een dooie-n-in huis is.’

Jan gaf geen antwoord en keek niet op van zijn boek.

's Avonds kwamen Nel en haar moeder. Nel had iets tegen haar arm; het was een kleine gele komkommer. Ze hield het smalle ronde uiteinde stevig met de vingers vast; de komkommer rustte tegen haar magere onderarm. Vader praatte met Nels moeder. Nel stapte op Jan toe en duwde de komkommer in zijn handen, zonder iets te zeggen. Ze had behuilde ogen.

Vader zat met rustige stem te vertellen. Nels moeder keek hem oplettend aan. Opeens zag Jan dat er twee maal, kort na elkaar, een zilver-glimmende traan langs vaders gezicht rolde en op zijn vest terecht kwam. Maar vader praatte rustig door. Hij was kalmer dan de moeder van Nel; die kreeg telkens brede neusgaten en het krampte dan even bij haar mond. Jan vond dat wel vreemd, want Nels moeder had altijd zo iets bemoedigends over zich.

[p. 6]

Nel en haar moeder woonden in dezelfde straat. Jan kwam volledig op de hoogte door wat Nel hem vertelde.

‘Moe moet werken voor de kost, weet je, want we hebben natuurlijk geen vader meer; maar ze wordt nooit moe, dat is nogal gelukkig. Ik heb 'et 'er ó zo vaak gevraagd.’

Dat was dus wel in orde. Het verwonderde Jan niet, dat Nel d'r moeder nooit moe werd. Dat kon hij wel zien. Ze had een strijkerij. Toen moeder ziek was kwam ze nogal eens een kom soep of een schotel pudding brengen. Maar moeder kon niet veel eten, en meer dan eens had Jan dan de lekkernij gekregen.

Toen moeder weg was, sliepen vader en Jan samen in het grote bed. Dat was gezelliger; en bovendien kon vader dan 's morgens vroeg met Jan plannen maken. Dat was soms zeer nodig. De kleine grijze vrouw was al een paar weken na moeders dood weggegaan. Haar dochter had gezegd dat ze het niet volhield. Ze kreeg soms zulke hoestbuien. Maar ze wilde wel blijven totdat meneer wat anders had. Maar vader had er op aangedrongen dat ze maar gaan moest. Hij zou zich wel redden, ze waren maar met z'n tweeën. Ze redden zich. Jan bleef 's morgens thuis van school en kookte eten. Hij kon aardappelen koken, en rijst, maar meer ook niet. Het ging best, vond Jan, want aardappelen met margarine waren lekkerder dan aardappelen met groente en jus met kaantjes. En rijst is altijd heerlijk. Dat vond vader ook wel, maar Jan kon niet altijd 's morgens van school wegblijven. Na een paar weken was er een nieuwe huishoudster. Ze was nog vrij jong en erg dik. Ze rook muf en had een harde stem. Na veertien dagen was ze weer vertrokken, want ze kon een baan krijgen als schoonmaakster op een kantoor. Dan hoefde ze niet de hele dag te werken en verdiende nog meer. Ze werd vrij snel opgevolgd door de tweede. Die was oud en langzaam. Ze had een klagerige stem, en zei vaak tegen Jan dat hij een stakker was. Jan vond dit een dwaas zeggen, maar redeneerde maar niet tegen haar. Het eten was zelden op tijd klaar, en daar werd vader zenuwachtig onder. Maar het was toch beter dan niks. Op een morgen kwam ze niet; een slagersjongen kwam zeggen dat ze haar been gebroken had en in het gasthuis lei.

De derde was doof. Ze had altijd een vaatdoek in haar hand. Daar veegde ze de tafel mee af, en Jans gezicht. Dan was hij meteen gewassen en kon naar school.

‘Ik wil die vieze vaatdoek niet in me gezicht hebben!’

Maar ze hoorde het niet; ze was knap doof.

Op een morgen zei vader tegen Jan, dat er eigenlijk weer een moeder in huis moest komen. Ze lagen samen een beetje te luieren, Jan had zijn beide handen om vaders arm. Hij keek langs vaders nachthemd naar het raam, waar de vroege zon door scheen. Jan vond het nogal bedenkelijk. Een moeder, die gaat niet zo maar weer weg, en als het nou eens zo iemand was als de dove? Of als de dikke?

‘Wat zou je denken van Nel haar moeder?’

[p. 7]

Jan begreep niet wat vader bedoelde. Wat hij van Nels moeder dacht? Dat het bij haar altijd fijn was en gezellig. En ze was nooit moe. Als ze tegen je praatte, kreeg je een prettig gevoel.

‘Ik vin haar aardig.’

‘Nou, ik ook; als we die nou es als moeder kregen?’

‘Ha!’ riep Jan opgelucht. Maar op hetzelfde ogenblik ging het scherp door hem heen, dat hij niet blij mocht zijn met een nieuwe moeder; zijn eigen moeder was nauwelijks een jaar dood. En hij bedacht, dat hij niet wist hoe erg het was.

Vader stapte het grote bed uit en Jan lag ernstig te prakkizeren. Hij dacht aan de droom, die hij gehad had een jaar voor moeders sterven. Hij stond op een heuveltje, en vader stond tegenover hem.

‘Nou is je moeder dood, en je zul er nog wel es aan denken, dat je niet lief voor haar geweest ben.’

Opeens had Jan het kruideniersboekje in zijn hand. Hij werd onbegrijpelijk woedend en sloeg er mee naar vader. Maar hij raakte hem niet, en vader schudde zijn hoofd. Dagenlang had hij onder de druk van die droom geleefd. Hij was een jongen die niet lief voor zijn moeder was, en dat is erg.

Toen het erger met moeder werd, kwam de herinnering aan de droom hem opnieuw kwellen. Jan nam zich voor het aan moeder te vertellen. Maar hij deed het niet. Hoe kun je zo iets vertellen?

Vader stond al brood te snijden. Jan sprong gauw uit bed en keek naar vaders gezicht. Vader gaf hem een knipoog. Dus vader vond het niet erg dat hij zo net ‘ha!’ gezegd had.

Om acht uur belde Jans, de dove. Vader vertelde het haar van de nieuwe moeder. Jans knikte. Drie dagen later zei ze, dat ze moest helpen bij haar zieke zuster. Vader en Jan waren weer alleen en aten aardappelen met margarine en een groot bord rijst toe.

Maar dat duurde niet lang. Jan wist nu dat vader, als hij naar bed was, soms een eindje ging wandelen met Nels moeder. Maar op een avond kwam deze om zeven uur even aan en vertelde, dat ze met de strijkerij was opgehouden. Morgenochtend zou ze komen om de boel te doen, en Nel kon uit school met Jan meekomen, en dan konden ze samen eten.

‘En zo gaat dat totdat we getrouwd zijn. De buren zullen wel zeggen dat het te gek is, maar die kunnen het heen-en-weer krijgen.’

Jan fluisterde, genietend, voor zich heen: 't heen-en-weer.

Onderweg uit school, de volgende dag, zei Nel:

‘Nou wonen we eigenlijk al half bij jou en je vader, vin je dat niet leuk?’

‘Nee, ik had het leuker gevonden als je moeder en jij opeens helemaal bij ons gekomen waren. Nou is het eerst een beetje en dan nog een beetje, en dan merk je haast niet dat het helemaal is.’

‘Ach jò, jij heb van die eigelijke deeë.’

‘Watte?’

‘Eigelijke deeë, weet je nie eens wat dat is?’

‘Jij schep zeker op.’

Maar het was wel heerlijk dat Nels moeder met het eten klaar was als ze

[p. 8]

thuis kwamen. Het verraste Jan elke dag opnieuw, al wist hij heel goed dat het komen zou. Hij dacht er onder schooltijd soms opeens aan en moest dan glimlachen van plezier. Na de avondboterham speelden Nel en hij samen in huis, en gingen vader en Nels moeder een eindje wandelen. Om een uur of acht kwam Nels moeder haar halen. Dan waren vader en Jan weer alleen, maar ze praatten over de nieuwe moeder, en hoe fijn het was. Vader vond dat Jan nu al best ‘moeder’ tegen haar kon zeggen, en het was Jan een opluchting dat vader dat óók vond: hij had het al lang gedacht. Maar Nel zou er iets van te zeggen hebben; hij zou het de eerste keer zeggen als Nel er niet bij was; dan kon hij de volgende keer gewoon doen alsof het al lang zo was geregeld. Maar Nel was niet stom, die zou toch snappen dat er maar éne keer aan was voorafgegaan. Dan kon hij beter tegen Nel zeggen, dat hij ‘moeder’ zou zeggen. Zo deed hij; en Nel keurde het goed: we zijn immers toch al de hele dag bij jullie in huis.

Toch viel het de eerste keer niet mee. Het was toen vader en Nels moeder thuis kwamen van hun avondwandeling. Nel en Jan gingen samen naar de deur, en toen Nel zei: ‘Ha! dag moe!’ zei Jan met een verlegen stem ook: ‘Dag moe.’ Maar het leek net of Nels moeder het niet gehoord had. Bij het weggaan streek ze over zijn haar en zei: ‘Ik heb het wel gehoord hoor, 't is best.’ Tegelijk keek Nel hem aan; toen zag Jan wat een heldere ogen en wat een lief gezicht ze had.