Logo DBNL
Gedichten. Deel 3 (1735)

Gedichten. Deel 3

(1735)–H.K. Poot–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Het leven van Hubert Korneliszoon Poot.

Het leven van Hubert Korneliszoon Poot.

+Niet onbillyk, myns bedunkens, hebben sommigen, van het stuk der Poëzye gewagende, beweert en staende gehouden, dat onder alle kunsten en wetenschappen, de begaeftheit alleenlyk der Dichtkunst, met betrekking, te weten, tot menschen, versteken van eenen ingeschapen trek tot de zelve kunst; aen geenerhande lessen gebonden, door geenerlei oefeninge te verkrygen was.

Eene zekere hebbelykheit des gemoets en aengebore gesteltenis, zonder welke niemant, om zoo te spreken, tot in de binnenste heiligdommen der Zanggodinnen doorgedrongen is: een Poëetsche geest namentlyk, ryk van aerdige invallen, en vaerdigh om zyne gedachten, op maet en voeten gezet, gelukkigh uit te drukken; wert vooral hier vereischt, en hoogstnoodigh geoordeelt. Dan quam 'er, naer de meening der meesten, eerst onderwys te passe; dan most de Dichter, van de Natuur dus gevormt, door de Kunst worden opgequeekt, en zyne genegenheit en yver door leeringe laten breidelen. En zeker, dat ook de ondervinding, die gewisse leermeesteresse, by meer dan eene gelegenheit, niet gansch duister dit bevestigt hebbe, kan door niemant wedersproken worden. Vruchteloos zagh men menigmael

alle pogingen aengewent van zulken, die, misdeelt van eene begaeftheit, aen zoo weinigen gegeven, en echter vaerzen willende schryven; met hunne wanschepsels en ontydige misgeboorten goden en menschen verveelden: daer in tegendeel anderen, de enkele leiding van hunnen geest volgende, verbazende dingen hebben voortgebragt. Met een enkel voorbeelt slechts, om eenige andere voorby te gaen, lust het my, ten opzichte van deeze leste soorte, het gezegde te sterken, en daertoe by te brengen een uitmuntend en bloeiend Vernuft; een Vernuft, onder ons geboren, van gansch Nederlant gekent, en voor uttel tyts, tot onherstelbaere schade der Nederlantsche welsprekentheit, wechgerukt. Lichtelyk, meene ik, zal men bevroeden kunnen, dat ik hier het oog hebbe op Hubert Korne-

liszoon Poot; eenen man, begaaft niet alleen met zoo treffelyk eenen geest, als tot de Poëzy vereischt worden kan: maer die bovendien ook, niettegenstaende het lot zyner laege geboorte, als uit eenvoudige lantluiden gesproten, en in den styl zyner ouderen opgetrokken; door eige naerstigheit en vlytigh onderzoek van alle wetenswaerdige zaeken, zynen aengeboren geest krachtigh in zich voortgezet, en eindelyk, door zyne schrandere en doorwrochte schriften, zynen naem, hoe gering ook en duister, der vergetelheit ontrukt, en aen de onsterflykheit bevolen heeft.

+Van deezes mans leven zal ik, voor zoo verre het zelve ter myner kennisse gekomen is, in deeze weinige bladen eenigh berecht geven; hiertoe bewogen, eensdeels door het aenhoudend verzoek van

den Boekverkooper Reinier Boitet, die, eigenaer geworden van des Dichters overgebleve Rymstukken, volgens de jongste begeerte van hunnen maeker onder myn oog en toezigt gedrukt; gaerne eene Levensbeschryving voor die uitgave gevoegt zagh: ten anderen door eene drift, om, dus doende, my weder te erinneren, en als het waere te vertegenwoordigen, eenen afgestorven vrient, wiens gedachtenisse my boven anderen dierbaer is.

+HUBERT POOT, om dan een begin te maken, of, gelyk hy schreef, HUBERT KORNELISZOON POOT; de beroemde man, wiens bedryf en leven hier te melden staet, wert geboren in Abtswout, eene zekere streeke lants, of buitenbuurte, ook bekent onder den naem van Paepsou, en gelegen tusschen de stadt Delf en den dorpe de Ketel. In dit Abts-

wout, den Abten van Egmont weleer toebehoort hebbende*, en sedert nogh meer verheerlykt door deezen Inboorling; quam de Dichter ter werelt, Toen, gelyk hy in zynen Algemeenen Brief te kennen geeft,

 
de Loumaent elf
 
En tweemael negen schreef met haer verkleumde handen,
 
In Jakobs schrikkeljaer.+

Het jaer namentlyk van MDCLXXXIX. wanneer Jakob de tweede, Koning van Engelant, zich in dat Ryk niet langer veiligh achtende, naer Vrankryk overstak, en den Engelschen troon aen zynen opvolger, Willem den derden, Prinse van Oranje, dien dapperen hersteller der Britsche vryheit, overliet.

+De ouders des Dichters, Kornelis Poot, thans nogh in leven, en Katharina Groen-

heide, waren luiden nederigh en oprecht; menschen, die geene groote schatten hadden te zamen gebragt, maer die de voorspoet, by vervolg van tyt, in den lantbou, hun bedryf, veelsins bejegende. Aen hun gedenkt hy, zich met een dankbaer harte tot de Goddelyke goetheit wendende, ergens op deeze wyze:

 
Gy gaeft my ouders, laeg van naemen,
 
Maer die 'k my echter om hun deugt
 
En vroomheit by geen' vorst zou schamen.+

+Deeze twee menschen, hun huwlyk gezegent ziende met drie dochters en deezen zoon, behalven nogh een dochtertje, heel jong gestorven; lieten de goede opvoeding hunner kinderen zich niet luttel ter harte gaen, en zonden, dus bezorgt, hunnen zoon, onzen Dichter, al vroeg naer Schipluide, +een dorp omtrent eene halve myle gaens van hunne lanthoeve gelegen, ter

schoole. Hier gekomen zynde, gaf hy in den beginne weinigh proeven van gaeuheit, en beloofde schier niets minder, dan den man te zullen uitleveren, die hy naderhant geworden is. Men hoore hem zelf in den bovengemelden Brief al boertende hiervan gewagen, en in deezer voege spreken:

 
Toen nu myn groote kop bet uit begon te dygen,
 
Zond Vader, dagh op dagh, maer tot myn hartewee,
 
My naer de boerenschool van 't Schipluisch A B C.
 
Hoe dikwyls dropen dan myn tranen langs de wegen!
 
De meester was niet quaet, maer 't leren stont my tegen.
 
Als ik dat huis beschou, (wat is de mensch ook dom!)
 
Sluit my het hart nogh toe, al weet ik niet waerom.+

Het bedolven vuur echter eerlang te voorschyn komende, stak hy wel dra alle zyne medescholieren de loef af; ook oefende hy, van zyne ouderen eindelyk t'huis gehouden, en geheel aen den lantbou, het

beroep waertoe hy geschikt wiert, overgegeven; zich nogh op byzondere uuren in het lezen, schryven en cyferen, met eene onvermoeide naerstigheit.+

+In zyne eerste jeugt al wert hy verslingert op de loffelykste kunsten. Eerst hieldt de muzyk by hem aen, en daerna de tekenkunst. Op deeze leste wel het meest gevallen, tekende hy, slechts gedient van eenigh sap, uit bloemen geperst, en andere geringe behulpmiddelen, ook zonder onderwys; allerhande levendige en levenlooze zaeken, op eene geestige en overaerdige wyze.

+Vervolgens begost zyn Poëetsche geest zich te ontdekken, en de Dichter, door de Natuur als met eige handen in den schoot der Zanggodinnen nedergezet, gaf blyken eerlang van zyne overhellende drift en geaertheit. Dus tot de rymkunst over-

geslagen, zagh onze jonge Lantman wel haest om naer menschen, die hem, ten minsten gelyk hy in dien tyt waende, hier-omtrent met noodige onderrechtinge de hant zouden kunnen bieden. +By de zoogenaemde Rederykers dan van de Ketel, Schipluide en eenige andere plaetsen, daer omstreeks gelegen, bekent geraekt; heeft hy in het gezelschap van die bende, meestal uit lantluiden bestaende, die, volgens eene aeloude gewoonte, de Nederduitsche dichtkunst op hunne wyze hanteeren; ook nu en dan zich bevonden, en met hun verkeert. Dit evenwel duurde niet lang; en de Poëet, op den raedt van zekeren Jan Guldeleeu, een lit van het gemelde genootschap, zich van eenige boeken voorzien hebbende; +begost allengs uit andere oogen te zien, en zich ten lesten geheel van zyne spitsbroederen af te zon-

deren. Echter schreef hy, eer hy zich nogh van hun afscheidde, de twee gedichten, met hunne bygevoegde liederen, het geval van Koning Krezus en zynen zoone betreffende+; in welke vaerzen geene duistere naervolging van Antonides te bespeuren is+: dan hunne hoogdraventheit mishaegde den Dichter naderhant zulks, dat hy, om die reden alleen, eene kleine voorrede, by wyze van berecht, voor die gedichten en liederen gestelt heeft. +Aen dit zeer hinkte niet luttel een groot deel zyner eerste rymen. Ingenomen met het wonderbaer vernuft van den bovengenoemden Schryver, hadt zich de Dichter ook teffens toegelegt op de sterkstuitgezette spreekwyzen van dien verheven Geest. Hierdoor stout geworden in het aenëen-koppelen der woorden, zelfs boven zynen voorganger, en zwellend van styl ten al-

leruitersten; bragt hy vaerzen voor den dagh, die, even als Vondels eerste rymen, luidt schreeuden en weinigh zeiden.+ Doch daerna aen ryper oordeel geraekt, heeft hy verscheide van deeze dichten met eige handen gescheurt, en uit de werelt geholpen+; vrezende, dat misschien anderen, vroeg of laet, zulke papieren magtigh wordende, die tegens zynen wil, en met krenking van zynen naem, onder de persse zouden brengen.

+Den twintigsten van Herfstmaent des jaers MDCCIX. overleedt des Dichters moeder. Het gedicht, by hem, omtrent deezen tyt, op haer overlyden gestelt; is mede onder zyne verworpe rymen geraekt. +Echter heeft hy naderhant haere gedachtenisse geviert, gelyk ze waerdigh was, haer ten toon voerende en betreurende, als eene vrouwe van ernsthaftige deugt en

Godtsvrucht, met eenen styl op haer bedryf passende.+ Dus storf deeze vrou, zonder de naderende vermaertheit van haeren zoon, (die, door gestadige oefening en wakkerheit meer en meer vorderende, eindelyk in den jaere MDCCXVI. eenige van zyne gedichten in het licht gaf) te beleven. +Dit werkje, te Rotterdam, by den Boekverkooper Arnold Willis, met den tytel van H.K. Poots Mengeldichten gedrukt; was niet zoo dra te voorschyn, en onder de kunstkundigste oogen gekomen, of elk hadt, in die eerste opgetogenheit, den mont vol van deezen jongen Dichter; niet kunnende begrypen hoe het mogelyk was, dat iemant van zyne gelegenheit en jaeren, zonder kennisse ook van uitheemsche taelen, zulke schoone vaerzen hadde kunnen voortbrengen. Want of schoon hier en daer eenige kleenigheden, als kenbaere te-

kenen van des Dichters kintscheit, gelyk hy naderhant schreef, zich opdeeden+; waren evenwel die in geenen staet, om aen het hemelsche gelaet der Dichtkunst, met eene genoegsaem alleruiterste bevalligheit in deeze gedichten zich vertonende, eenigh merkelyk nadeel toe te brengen. Overäl wert hier des Dichters ongemeene begaeftheit ontdekt, die niet minder in de verscheidenheit der stoffe, dan in de behandeling der zelve te bespeuren was. Zuiverheit van taele, klaerheit en kortheit van zinuitinge, kunst en kracht van redeneringe, rykdom van overaerdige vonden, de ziel der Poëzye, en majesteit eindelyk en eenvoudigheit, die twee groote kunstdeugden, liepen hier te zamen. +Het gewyde teffens en ongewyde, het stemmige en luchtige, op eene aengenaeme wyze al-omme verwisselt en geschakeert zynde,

vondt men 'er onder de eerste soort, Jezus Geboortenis; den Uitgang van Godts Zoone; twee aenspraeken, de eene van Christus tot de Kerk, en de andere van de Kerk tot Christus; de Lykklagt over den Predikant Theodorus van Elzen, en meer diergelyke voortreffelyke vaerzen.+ Onder de tweede soort verdienden zyne Minnedichten, en al wat van dien aert in deezen bondel zich bevondt, ontwyfelbaer de eerste plaetse.+ Van deeze leste zeker magh men zeggen, (en kloeke kenners der kunste hebben 'er dus van geoordeelt) dat namentlyk, gelyk dezelve eene zielstreelende lieflykheit en hartïnnemende tederheit over zich hebben, zy ook geen duister bewys uitleveren van de natuurlyke aenvalligheit onzer loffelyke moederspraeke;

de taele ook zelfs der Françoisen, die niet weinigh hier vooruit waenen te hebben, luttel toegevende. +Eenigerwyze, doch zonder dievery, waren zy (gelyk de Dichter naderhant zelf zeide) gevormt naer het geestige exempel van den Ridderlyken Poëet en Historischryver Pieter Korneliszoon Hooft, en andere befaemde Dichteren. En voorwaer onze geestige Lantman gaf, het zy ook van wat zyde zyn werk beschouwt wiert, geene geringe blyken, dat Hooft en Vondel niet alleen met oordeel van hem gelezen, maer zelfs door veel herlezens als in merg en bloet by hem verandert waren.+ Op deeze Doorluchtige Mannen, de zekerste voorbeelden waerlyk die in de poëzye kunnen verkoozen worden, staen ook de volgende vaerzen,

in des Dichters Voorzangen te vinden:

 
Ik oog, met eerbiedt en ontzagh,
 
Op fiere Helden die in dichtkunst niemant wyken;
 
En schoon ik op geen' eenen dagh
 
Waert ben te noemen by Hooftzwiergen en Vondryken,
 
Zoo stel ik ze my echter voor,
 
En klim en hink ze naer op Pindus wenteltrappen.
 
Dus volgde Askaen Eneas spoor,
 
Uit Trojes veege vest, met ongelyke stappen.+

En elders:

 
Ik ben nogh jong, maer heb de dichtkunst lang geprezen,
 
Waerin ik, wilt en woest, by wylen iet begon,
 
Tot Hooft en Vondel my het beste dichtspoor wezen.
 
Ochof myn traege vlugt die zwaenen volgen kon!+

+Na de uitgave van deeze eerstelingen zyner poëzye, kreeg de Dichter wel haest kennisse aen verscheide menschen,

liefhebbers en begunstigers der Nederduitsche taele en dichtkunst; ook toegang tot luiden van soorte en geleertheit. Veele, getrokken door de zeldzaemheit der zaeke, quamen hem zien, begroeten, en van hunne achtinge verzekeren. +Ten uitersten stonden eens twee of drie jongelingen verzet, die, den Poëet indiervoege op het lant komende bezoeken, geheel op zyn boersch hem daer toegerust, en in het akkerwerk bezigh vonden: niet anders alsof Apollo de ossen van Admetus weder in bewaringe hadt. +Dus leefde hier onze Dichter, die, voor het overige, binnen den omtrek van zeker kleen schryfvertrekje, niet onvermakelyk van uitzicht, zyne ledige uuren doorbragt in bezigheden, dienstigh om zyne aenwassende glori te vermeerderen.

+In den jaere MDCCXIX. gaf hy het Vervolg der Poëzye van den Heere Arnold Moonen, Predikant, voormaels, te Deventer; een werk van Moonens vrienden zyner zorge en toezigt aenbevolen, in het licht: wel haest, te weten in den jaere MDCCXX. gevolgt van eenige Gedichten, door den Zevenbergschen Poëet Jakob Zeeus geschreven en nagelaten.

Na het afdoen van deeze taek, viel de Dichter aen het overzien en beschaven der gedichten, by hem in den jaere 1716. uitgegeven, en sedert, gelyk hy naderhant in openbaeren druk voorgaf; half buiten zyn weten, en geheel zonder zyn toezigt, herdrukt.+ Dus beschaeft, en, naer des Dichters beste weten, in veele woorden en uitdrukkingen verandert, werden deeze vaerzen, met eene ver-

meerdering wel styf driemael zoo groot als die oude bondel geweest was, eerlang door eene Delfsche drukpersse, genoeg vermaert wegens haere sierlyke netheit; afgelevert, en den dichtlievenden Nederlander medegedeelt.+ In het berecht aen den lezer gaf de Dichter te kennen, dat alle de moeilykheden en hindernissen die de lantbou, zyn beroep, naer zich sleepte, hem niet hadden kunnen beletten, in het overschot van zynen naeubepaelden tyt, de handen somwyl aen de citer te slaen, en Apollo zyn offer en yver ootmoedigh aen te bieden. Dat hy het voor geluk rekenen zoude, indien zyne boersche Zanggodin gunstige ooren bejegende. Dat kennis van uitheemsche taelen, en onderrechting van naeukeurige Aristarchen, beide zoo nut en dienstigh om de poëzy haeren juisten tooi te geven, hem ont-

braken, en diergelyke redenen meer. Het werk zelf, in wynmaent des jaers MDCCXXI. uitgekomen, was versiert met een goet getal fraeie plaeten, en daer onder de afbeeldinge des Dichters; voorts vereert met getuigenissen van de Heeren David van Hoogstraten en Joan de Haes+; mannen, die onder de zuiverste schryvers van hunnen tyt eene aenzienlyke plaetse verdienden: en zulks met recht bevoegt om uitspraeke over deeze uitmuntende stukken te doen. En zeker zy queten zich op eene deftige wyze. Van den Heer Hoogstraten zagh men, behalven een gedicht op het werk, twee byschriften, door hem, ten verzoeke van den Weledelen Heere Joan de Wit, eerst Sekretaris, daerna Schepen en Raedt der Stadt Am-

sterdam, mitsgaders Bewindhebber van de Oostindische Maetschappye, tot billyk verdriet der Latynsche Zanggodinnen onlangs overleden, op des Dichters afbeeldinge gestelt. Een van deeze byschriften vervatte in luttel woorden niet weinigh lofs, en was van deezen inhoudt:

 
Dus nam Natuur een proef wat zy wist uit te werken
 
Aen POOT, en stortte hem haer geest en gaven in.
 
De Kunst boodt haer de hant om zyne kracht te sterken,
 
Waerdoor Natuur en Kunst vereenigden uit min,
 
Om door dien bant verknocht een proefstuk voort te telen,
 
Dat zich vertoonen zou volmaekt in alle deelen.

Ook schreef de Heer De Haes op die afbeeldinge het volgende:

 
Wat schrander wezen toont de kunst op dit papier?
 
Is 't POOT? men kroon' dit hooft met eeuwigen laurier.
 
Maer hoe! een eerkrans van die gloriryke blâren
 
Past die met reden ook een' lantman om de haeren?
 
Wien dit een wonder schyn', dat elk verbazen moet,
 
Die weet', dat Febus zelf het vee ook heeft gehoedt.

+De orde en schikking des werks was aldus. Aen het hooft van dit schoone lichaem vertoonden zich eerst en vooräen vier gedichten met den tytel van Voorzangen, des Dichters persoon, aert en bedryf eenigszins meldende. Voorts een goet deel Bybelstoffen, verscheide gevallen zoo des Ouden als des Nieuwen Testaments behelzende; daerna Geboortedichten, Minnedichten, Bruiloftdichten, Lyk- en Grafdichten, Lofdichten, Mengeldichten, in twee boeken verdeelt, en eindelyk eenige Byschriften. In alle welke vaerzen des Dichters overvliegend vernuft, snedigh oordeel en (waerom toch zou men 'er

dit leste niet mogen byvoegen?) meer dan gemeene geleertheit, op het luisterrykste doorstraelden.

Na dat het werk afgedrukt en uitgekomen was, wert onze Dichter, die onder anderen ook een exemplaer of afdruksel aen den Heer Hoogstraten t' huis gezonden hadt, deswegen door dien Geleerden Man, in zekeren brief, van achtinge en genegenheit overvloeiende, op de volgende wyze bedankt:

 

Zeer geachte Vrient,+

 

Ik eigene door den drang myner veelvuldige bezigheden my toe het geene Cicero ergens in zyne brieven zegt, dat de laete dankzegging niet pleeg bestraft te worden. Ik denke dat hy het neemt in dien zin als wy ons Hollantsch spreekwoort gebruiken,

Laet komen, is ook komen. Gaet dit by u niet door, ik bidde om eenige verschooninge over dit uitstel, betuigende middlerwylen dat dit geschrift strekt tot eenigh bewys myner verplichtinge voor zoo fraei een geschenk. My is lief dat zulke schoone gedichten hebben aengetroffen eenen drukker, die het werk zoo keurlyk heeft uitgevoert. Alleen zie ik dat aen deezen bondel haest veel zal gebreken, omdat gy, aengezet door zoo loffelyk eenen yver, niet zult laten ten dienst te staen aen uwe zoo teder beminde Zanggodinnen. Echter wensche ik het zelve, als zynde niets zoo zeer naer mynen mont als zodanigh letterbanket. Godt zegene de kracht uwer jaeren ten beste der Nederlantsche welsprekentheit, die om zulke voorstanders roept. Dit bidde ik van harte, en dat u believe my te houden in het getal uwer goede vrienden, en der geenen die achtinge hebben voor

uwe ongemeene gaven. In dien wensch zal ik met bede van een zaligh nieu jaer, dat vast aenschiet, afbreken met verzekeringe dat ik blyve,

 

Zeer geachte Vrient,

 

Uw wilvaerdige dienaer

 

DAVID van HOOGSTRATEN.

 

't Amsterdam den 16. Decemb. 1721.

 

De vaerzen ook van den Heer De Haes, voor het werk geplaetst, waren al voorheen verzelt geweest van deeze regelen:

 

Waerde Vrient,+

 

Zie hier eindelyk het geen ik gestelt heb,

zoo wel om uwe begeerte te voldoen, als de myne, die ik al overlang gehadt heb om U.E. eenigh openbaer blyk van myne achting te geven. Buiten inzicht van onze vrientschap heb ik myn gevoelen hier openhartigh geuit, zooals het by my legt. U.E. gelieve dit hiervoor aen te nemen en te gelooven, dat ik ben

 

U.E. dienstwillige Vrient

 

J. de HAES.

 

Te Rotterdam den 4. van Wynmaent 1721.

 

+Niet lang na de uitgave, en wel zoo ik meene in den jaere MDCCXXII. wert dit boek, dat zonder privilegie te voorschyn gekomen was, door den Boekverkooper Arnold Willis, van wiens drukpersse de Dichter, zooals gemelt is,

zich voorheen bedient hadde; naergedrukt: met invoeging ook van twee vaerzen, door den Dichter in vroeger tyt gedicht, en sedert by hem verworpen. +In de voorrede wert hy van den Drukker afgemaelt, en ten toon gestelt, als een man, die, tegens zyn gegeven woort en gedaene belofte, zyne schriften, en onder die wel zulke, waeraen hy geen' den minsten eigendom meer hadde, op eene andere drukkerye bestelt hebbende, den Voorredenaer dus van het zyne ontzet hadde. +Dan hiertegens heeft de Dichter (die tot zyn gehouden gedragh bondige redenen meende gehadt te hebben) naderhant in het Berecht, gestelt voor den tweeden Delfschen druk deezer Gedichten, zich verzet, en zyn bedryf, zoo veel mogelyk was, trachten te billyken.

+Omtrent deezen tyt, of (daer ik het rechte bescheidt niet van hebbe) een weinigh vroeger, en daerna nogh eens, of tweemael; wert onzen Dichter het Welgebore Manschap van Delflant opgedragen.

+In het lest ook van den jaere 1722. of daer omtrent, heeft de Dichter een groot en zwaer werk op zich genomen. +Te weten, door de sierlykheit van zynen schryfstyl nu alöm bekent geraekt, was hy verzocht om de hant te helpen houden aen zeker boek, dat by inschryvinge gedrukt worden, drie deelen in folio uitmaken, en den tytel voeren zoude van Groot Natuur- en Zedekundigh Werelttoneel van aeloude Egiptische, Grieksche en Romeinsche Zinnebeelden of Beeldenspraek; vervattende eene geleerde en leerzaeme uitbeelding en beschryving van alle Deugden, Ondeug-

den, Genegentheden, Bedryven, Hartstogten, Kunsten, Leeringen en Zinnelykheden; mitsgaders van de Hooftstoffen, Hemellichten, Lantschappen, Rivieren en veele andere zaeken: in het kort een trezoor van allerlei geleertheit. Dit werk, door een' ervaren Tael- en Outheitkundigen, wiens naem niet gemelt wort, uit de oirsprongklyke schriften van Cezar Ripa, Zaratino, Kastellini, Piërius Valerianus, Horus Apollo en andere Doorluchtige Vernuften getrokken, en in eene Alphabetische orde gebragt, mitsgaders door den gedachten Outheitkenner met aenmerkingen en ophelderingen, als mede een' volkomen bladwyzer van zaeken en woorden verrykt; hadt onze Dichter, voor zoo veel hem mogelyk was, in klaer Nederduitsch te stellen, en voorts de uitmuntenste zinnebeelden met toe-

passelyke gedichten te besluiten en uit te breiden. En voorwaer hoe treffelyk hy zich ook hierin gequeten hebbe, kan het eerste deel deezes werks, voor omtrent acht jaeren uitgekomen, getuigen.+

Het volgende jaer geeft stoffe tot een ander verhael. +De Dichter namentlyk, het lantleven eindelyk moede geworden, begaf zich met het begin van Bloeimaent des jaers MDCCXXIII. naer de stadt Delf, en zette zich aldaer neder. +Hier wonende, geraekte hy, na verloop van eenigen tyt, in gezelschap verwart van menschen, meer gewoon by den drank te vertoeven, dan met zaeken van geleertheit of kunstoefeningen zich bezigh te houden. Wat zal ik zeggen? Aen de eene zyde schynt de vrientschap myne penne hier te willen tegenhouden: terwyl, aen den anderen kant, de waerheit

ons verplicht om, zonder de minste eenzydigheit, dit Verhael te voltrekken. +Allerbest echter kan hier de Dichter zelf het woort doen, die, tot bezinning eerlang gekomen zynde, deeze verwildering, met eene allerkrachtigste welsprekentheit, en niet zonder beroernis, in zyne gedichten afschilderde+; blyken teffens gevende van eene hartelyke boetvaerdigheit, die, van tyt tot tyt ryper wordende, hem eindelyk zyne voorige onbezonnenheit met heete traenen, dit weet ik, verfoeien en beschreien deet. +Ook vertrok hy, om zich van alle gezelschap des te beter te kunnen ontdoen, met het einde van Grasmaent des jaers MDCCXXIV. de stadt vaer wel zeggende, weder naer buiten. Hier leefde hy straks op nieu, als in zyn element. Zynen meesten tyt aen de boeken

bestedende; ja geheele dagen, somwyl met lezen, schryven en andere nutte bezigheden doorbrengende, scheen hem, gelyk hy verklaerde, deeze geruste wyze van leven niet beter te kunnen worden uitgedrukt, dan met de woorden des Geleerden Ridders, die, op het slot van Muiden diergelyke dagen slytende, zich deswegen in deezervoege hooren liet: +Nu leven wy hier als die de werelt gestorven zyn, of ten minsten leeren sterven, op zyn Filozoofs. D'eene dagh is den anderen zoo gelyk, dat ons leven een schip schynt zonder riemen, in doode stroom en stilte.

Wel haest wert onze Dichter, dus weder naer buiten gekeert, van verscheide zyner oude vrienden bezocht, hem wegens zyne veranderinge van levenswyze verheffende, en daermede geluk

wenschende. +Hier ook hebben wy hem gekent, ten minsten zeven of acht jaeren lang, en daerna weder te Delf, tot op den dagh van zyn overlyden, als een voorbeelt van ingetogenheit en matigheit: ja zelfs zodanigh, dat hy, om het misbruik voor te komen, ook het gebruik van sommige zaeken achterliet. Dit weten nevens my, en zouden dies kunnen getuigen, Mannen niet alleen van Achtbaerheit, Eerwaerdigheit en gelove: maer ook beroepen wy ons op de ondervinding van alle de geenen, die, sedert den gemelden tyt, eenigen omgang met onzen Dichter gehadt hebben. 't Geen des te meer hier gezegt zy, omdat anderen, misleidt, zoo wy hoopen, door verkeert berecht, deeze zaek hebben getracht anders te doen voorkomen.

+Nogh te Delf zich bevindende, hadt

de Dichter eenige Vaerzen van den Geleerden Joachim Oudaen uitgegeven; en thans, weder t' huis gekeert, schreefhy eene sierlyke voorrede, gestelt voor den tweeden, of liever vermeerderden druk der Gedichten van wylen den Heere Joan de Haes.+

Niet lang nogh buiten geweest zynde, zette hy zeker gedicht op, lang van adem, en ruim zoo geestigh als zeldsaem van stoffe. In dit stuk, een doorluchtigh bewys van des Dichters vruchtbaer verstant, beschreef hy zyne Delfsche doolvaert, en het leven, daer geleidt, op eene allegorische en overaerdige wyze. Dit gedicht wert door hem de tytel van Reisbrief gegeven, en aen den Heer Jan Oudaen, zynen byzonderen vrient, opgedragen en t' huis gezonden.+

In den jaere MDCCXXV. wert de

Dichter aengegrepen van eene lastige en pynlyke quaele, die hy, naer het oordeel van Geneeskundigen, zich door veel zittens op den halze gehaelt hadde: het graveel namentlyk, die overfelle plaege.+ Deeze onpaslykheit benam hem niet alleen den lust om de proeven van het eerste deel zyner Gedichten, omtrent deezen tyt herdrukt, behoorlyk naer te zien; maer deet zelfs, als de pyn op het heftigste neep, hem nu en dan om den doot wenschen.+ Eindelyk echter, door het lozen eeniger steenachtige stoffe, van zyne quellaedje ontslagen, geraekte hy, kort daeräen, weder tot zyne voorige gezontheit.

Dus herstelt zynde, en de ledigheit aenziende als eene pest, die, in het gemoet eens vat gekregen hebbende, haere bezittinge niet gaerne we-

der inruimt; ontvoude onze Dichter, in zynen kunstyver voortvarende, den glans van zyn opgeheldert vernuft al verder in verscheide vaerzen, die, tot een aenzienlyk getal aengegroeit, en in den jaere MDCCXXVII. uitgegeven, het tweede deel van zyne Gedichten uitmaekten.+ +In dit tweede deel nu (om van den inhoudt deezes boeks mede een woort te melden) vondt men, in de eerste plaetse, eene reex van Brieven in dicht, aen verscheide van des Dichters vrienden, Meçenaten en begunstigers zyner poëzye, geschreven; Brieven, die, gelyk ze, naer de stoffe daerin verhandelt, schrander waren van invallen, en des Schryvers grondige kennisse van menigerlei zaeken en gebeurtenissen ontdekten: zoo ook hier en daer eenige trekken en slagen vertoonden, by de Eer-

waerdige Aeloutheit t' huis horende, en door behulp van vertalingen met veel oordeel daer afgekeken. Dus was het ook gelegen met de Velt- en Zeezangen, waerin Virgilius+, op verscheide plaetsen, als met handen te tasten is. Door hunne natuurlyke eenvoudigheit, eene hooft-eigenschap hier vereischt, ten hoogsten behaeglyk, streden zy met de treffelykste schriften, die van deeze soorte in het Nederduitsch gelezen worden, om de kroon. Op de velt- en zeezangen volgden Geboortedichten, en voorts Bruiloftdichten, Lyk- en Grafdichten, Lofdichten, Mengeldichten en Byschriften, even als in het voorgaende deel; ook, naer het oordeel van veelen, niet minder dan die van waerdye. In eenige, namentlyk, van deeze gedichten was, behalven dat ze van geest en wys-

heit t' zamenhingen, ook de trant en maet nieu, en doorgaens zeer gelukkigh op de verhandelde stoffe gepast.

+Maer wy keeren van des Dichters werk weder tot den Dichter, die, in den jaere MDCCXXVIII. en vervolgens, met het bewerken en beschaven der Zinnebeelden van Cezar Ripa, boven gemelt, onledigh, zynen geest luttel aen de poëzy konde te koste leggen: zulks 'er in een' geruimen tyt weinigh van hem te voorschyn quam, daer zyne groote naeukeurigheit, hoe langer hoe scherper op de geringste zaeken zelfs acht gevende, al mede het haere toe deet. Ook voltrok hy het genoemde boek, en schreef dat geheel af.+

+Het jaer MDCCXXXII. zagh den Dichter veranderen van staet, en in huw-

lyk zich begeven met Neeltje 't Hart, dochter van Jakob 't Hart, Burgermeester, in zyn leven, van 's Gravezande, en Maria de Bye. Met deeze jongkvrou, die hy sedert verscheide jaeren eene oprechte en tedere liefde toegedragen hadde, en in zyne gedichten hooglyk verheft+, op den XI. van Bloeimaent des genoemden jaers, binnen 's Gravezande getrout zynde; verkoos hy, door eene byzondere reden daertoe bewogen, de stadt Delf weder tot zyne verblyfplaets+; met voornemen om aldaer (ten waere hem eenige andere wyze van bestaen bezorgt wierde, waertoe hy zeker geene losse noch ongegronde hoope hadde opgevat) eene eerlyke neeringe by der hant te nemen.

+In deeze stadt woonde en leefde hy nu andermael, maer geheel anders dan

voorheen: te weten, stil en matigh. In het gezelschap zyner huisvrouwe, eene brave en schrandere huishoudster, zyn grootste vermaek vindende, bleef hy geheele dagen by haer t' huis; den tyt, ook in haer byzyn, met zyne letteroefeningen slytende.

Dan deeze wyze van leven, zoo geheel vry van opspraek, en in veelerlei opzichten naer zynen wensch; duurde, gelyk trouwens alle ondermaensche zaeken haere wisselvalligheden onderhevigh zyn, en onze dagen niet oneigentlyk by eene voorbygaende schaduwe vergeleken worden,* niet zeer lang; en de Dichter, al in het begin van den jaere MDCCXXXIII. nu en dan zich onpaslyk bevindende, wert voorts omtrent

den Herfst des zelven jaers overvallen van eene ziekte, die naer kunst noch kruiden te luisteren scheen, maer, hant over hant toenemende, eindelyk aen zyne herstellinge twyfelen deet.+ Van onlydelyke pyn in de rechter zyde, als ook in het rechter gedeelte des buiks, nachten en dagen met klagen en kermen doorbrengende, hieldt eene slepende koorts hem daerenboven geheel onder. Men oordeelde, namentlyk, dat zyne oude quael hem weder aengegrepen, en de steen ergens eene verzwering veroorzaekt hadde; ook meenden sommigen dat 'er de teering onder liep. In zulk eenen toestant zich bevindende, gedroeg hy zich lydzaem en Christelyk, met eene bedaerde gelatenheit den Goddelyken wille in alles afwachtende. + Als iemant zyner goede vrienden eenige stichtelyke

redenen met hem wisselde, en wegens zyne gemoetsgestalte hem ondervraegde; gaf hy onder andere dit antwoort: De rekening moet bytyts vereffent worden, en dat heb ik zoeken te doen.+ Op eenen anderen tyt zeide hy: Indien ik iemant wist dien ik verongelykt hadde, ik zoude hem met schreiende oogen om vergiffenis bidden. By poozen ook naer zyn einde verlangende, ontviel hem somwyl deeze tael: Wat zal ik langer in deeze bedorve werelt doen? Des daegs voor zyn overlyden my by hem bevindende, en naer zyne gesteltenisse vragende, antwoordde hy: Het zal niet lang meer duuren. Schuif, zeide hy voorts tot zyne huisvrouwe, de gordynen wat wech, opdat myn vrient my nogh eens zien moge; en hierop my de hant toereikende, wenschte hy my het allerleste vaerwel.

+Hy overleedt den lesten van Wintermaent, des jaers MDCCXXXIII. op of omtrent den middagh, in den ouderdom van vierenveertigh jaeren, elf maenden en twee dagen. Met ongekreukt verstant storf hy en volkomen kennisse: want, onder het uiten van redenen, die niet anders dan enkele Godtsvrucht ademden, en zyn vertrouwen op des Heilants verdiensten te kennen gaven, zyne vrouwe, die, gedurende zyne ziekte, hem alle gerak en gemak aengedaen, en de uiterste proeven eener innerlyke genegenheit gegeven hadde; by de hant grypende, en die met eene doodelyke kracht tusschen de zyne knellende, ontging hem in diervoege de geest. Op den vierden dagh na zyn overlyden wert hy in de oude kerke te Delf ter aerde bestelt, en in het padt, achter den predikstoel heen-

lopende, naer de zyde des orgels begraven+; ook werden, na zyne doot, verscheide lykdichten gelezen, zyne gedachtenisse toegewydt.+

Geene kinderen heeft hy nagelaten; zynde zyn Dochtertje, een bloempje van slechts dertien dagen out, omtrent vyf maenden voor hem gestorven,+ en het gedicht op haer overlyden de leste snik geweest zyner poëzye.+

Dit was het einde van Hubert Korneliszoon Poot, dien begaefden man, in wien, tot verwondering en verbazing zekerlyk onzer laete nakomelingschap, het geval ten onzen tyde heeft willen toonen, tot welk eene hoogte van vernaemtheit eenige aengebore hoedanigheden, verzelt van eene sterke drift om vorderingen te doen; ook zonder de minste hantleidinge van anderen, iemant opvoeren kunnen.

+Wat zynen Godtsdienst betreft, hy was door zyne Ouderen in den hunnen dat is in den openbaeren of hervormden opgetrokken, en hadt in zyne jongkheit ook belydenis daervan gedaen. En waerlyk men moet zeggen, dat hy in dit stuk gansch niet koel noch onverschilligh was; behalven het bywoonen somwyl der predikaetsien, niet weinigh tyts met het lezen der H. Schriftuure doorbrengende, en de gevoelens daerenboven van verscheide gezintheden onderzoekende. Dien Godt, oordeelde hy, het verstant gegeven hadde, was verplicht om op het vlytigste naer te sporen, en met veel arbeits te overwegen, wie onder zoo veele verdeeltheden des Christendoms gelyk hadde; en zich aen die zyde te houden of te voegen: zonder echter andere menschen daerom te haten, ofte de zulken,

die ons tegenstemden, met averechtse verven af te schilderen. +Van ongodistery alleen, en alles wat daer naer zweemde, hadt hy zoo geweldigh eenen afkeer, dat de enkele naem van deeze zaek genoeg was om hem te doen sidderen; geenerlei boeken ook van die soorte immermeer willende lezen. +Sterk wert hy eenigen tyt aengezocht van zekeren Roomschgezinden, reets overleden, een Geleert Man, door zyne schriften bekent, en een Theologant in den aert; om, naer het voorbeelt van Justus Lipsius, Petrus Bertius, Joost van den Vondel en eenige andere geleerde en vermaerde mannen, zich in den schoot der Roomsche kerke te begeven. De byzondere omstandigheden, waerin mogelyk deeze menschen zich bevonden hadden, en hunne inzichten, daer-uit geboren, verzwygende, of niet onder-

zoekende; zocht de gemelde Roomschgezinde onzen Dichter slechts tot zulk eene verwisselinge van, Godtsdienst, met veele redenen te bewegen: ook schonk hy hem eenige Roomsche boeken, over verschilpunten handelende, en beschikte hem andere te leen. Echter trok deeze man geene andere vrucht van zynen arbeit, dan alleen dat de Dichter in eene lang durige twyfeling viel; zulks het somwyl geschapen scheen naer den wensch van zynen aenzoeker te zullen uitvallen; totdat eindelyk onze Poëet, met andere luiden hierover in gesprek geraekt, door de opgevatte zwarigheden heengeholpen, en gerust gestelt wert.

+In hoe hoog eene achtinge hy by zyne tytgenooten, mannen van geleertheit en oordeel, gehouden wiert, is ter zyner plaetse eenigszins aengewezen; ook

schreef de Heer Joan de Wit, mede boven gemelt, een zeer schoon byschrift op eene afbeeldinge des Dichters; welke beeltenis, met de genoemde vaerzen pronkende, thans nogh berust onder het nagelaten kunstwerk der vernuftryke Joffer Joanna Koerten. Niet geringer zeker is de lof, dien de Weledele Heer Balthazar Huidekooper, in zyne doorwrochte Aentekeningen over Vondels Ovidius, onzen Dichter heeft gelieven te schenken: nu eens den grootsten Naervolger van den grootsten onzer Dichteren; dan eens het Wonder onzer Nederduitsche Dichtkunst, en doorgaens den Netten, den Zuiveren, den Sierelyken, den Voortreffelyken Poot hem daer noemende.+ Hier benevens ook plagh hy te deelen in de vrientschap en gunste van Antoni van Leeuwenhoek, dien schranderen on-

derzoeker der natuure; Adriaen vinder Werf, den Apelles van zynen tyt, en eenige anderen, die zyne uitmuntende gaven kenden en waerdeerden.

+Zoo groot van geheugen als van oordeel zynde, wist hy niet alleen de schoonste trekken, en aerdigste manieren van uitdrukkingen en bewoordingen, in allerlei soorten van bevallige schriften af te zien, en zich eigen te maken; maer hadt bovendien ook het geluk dat veelerlei zaeken, lang voorheen gelezen, hem, wanneer hy ze noodigh hadde, weder te binnen quamen, en straks, het een of het ander boek opengeslagen zynde, van hem gevonden wierden. Op deeze vaerdigheit verliet hy zich zoo zeer, dat hy sedert een' geruimen tyt geenerlei aentekeningen hieldt; dan naderhant, vrezende misschien dat hem zulk eene begaeft-

heit met den ouderdom ontschieten mogte, heeft hy deeze en geene waernemingen op het papier gebragt.

+Naerstigh was hy inzonderheit; by afgebrokene uuren, toen hy nogh aen den lantbou verknocht was, ja dikwyls gansche nachten, en naderhant geheele dagen, met het onderzoeken van menigerlei outheden, historien, zeden en gewoonten van volkeren, het doorbladeren van Redenaers en Poëten, vroegere en laetere taelschriften, het Nederduitsch betreffende, en wat meer van dien aert waere, zich bezigh houdende. Van zoo groot eenen leeslust gedreven, verzamelde hy van jongs af al wat hy byeenbrengen koste, en kocht 'er, wanneer de gelegenheit zich daertoe aenboodt, eenige boeken voor: ja zelfs ging deeze drift zoo verre, dat hy op zekeren tyt, niet

zeer van gelt voorzien zynde, eenen gouden ring, dien hy in zyne jongkheit gewoon was te dragen, verkoft; de penningen, daervan gekomen, al mede op de bovengenoemde wyze bestedende. Voor het overige waren zyne meeste boeken, gelyk hy zelf ergens zeit, gulhartige geschenken van goede vrienden en edelmoedige menschen.+

+Van zyne bedrevenheit in de eigenschappen onzer taele kunnen zyne schriften beter getuigen dan wy. Grondigh was hy en in allen deele daerin ervaren+: met recht, zeker, begrypende, dat, alhoewel eene goede tael juist geen goet gedicht maekt, naerdien hiertoe vry iet meer dan bloote woorden vereischt wort, het nochtans ook zeker was, dat het geene fraeie vaerzen kunnen zyn, die, schoon by geval van eenige goede gedachten voorzien,

door hunne kreupele en kromme worgtael, de ooren der toehoorders om wasse stopsels doen wenschen, tegens het dootsgevaer dier yslyke lieflykheit.

+Onder de Schryvers die hy meest poogde te volgen, of al volgende op de hielen trat, en in eenige opzichten voorbystreefde; waren (gelyk wy alrede ten deele hebben aengemerkt) Hooft en Vondel de voornaemste.+ In hunne schriften was hy zodanigh bedreven, dat hy, terstont en op staenden voet, allerlei exempelen daeruit by te brengen wist; ook zelf niets byna schryvende, dan het geen op het gezagh van die twee wondergroote Letterhelden steunde. Gereeder liet hy zich nooit uit, dan daer hem gelegenheit voorquam om van hun te gewagen.+ De weêrgalooze Dichthelden Hooft en Vondel, liet hy zich ergens

hooren, mogten de eerste lauwerkransen, hun onbetwistbaer in vollen eigendom toekomende, uit het strytvelt der poëzye, veiligh wechdragen; daer teffens byvoegende, dat het byna buiten 't bereik scheen van het menschelyk vermogen den Ridderlyken Drost, die gezegt wert door de wolken te wandelen en de starren te genaeken, of den Agrippyner, alom voor Vorst en Vader der Nederduitsche dichtkunst erkent, in hemelsche gedachten en eenvoudige majesteit te willen evenaeren.

+Naest hen stont Vollenhove zeer hoog by hem te boek; ja niet zelden voorwaer haelde onze Dichter (de geleertheit, zinryke wyze van schryven en zonderlinge netheit van dien vollen vruchthoorn ten hemel toe verheffende) het hart op in den lof deezes beroemden mans.

+In Antonides prees hy de weelige over-

vloeientheit van geest en rykdom van verstant, aen deezen Dichter eigen, en in het werk des Ystrooms en andere zyner dichten te bespeuren. Ongemeen ook behaegden hem de Herderszangen van Moonen+, de Byschriften van Geeraert Brandt+, en eenige vaerzen van Jeremias de Dekker+, die, zeide hy, met sommige schrandere slagen zelfs Vondel te boven gaet.

De Hartspiegel van Henrik Laurenszoon Spiegel+, schoon in vroeger tyden geschreven, en duister op veele plaetsen van diepzinnigheit; beviel hem echter, om andere hoedanigheden daerin begrepen, zodanigh, dat hy dat boek verscheide reizen las en herlas, zeggende, dat het een onvolprezen werk en onuitputbaere bron was van geleertheit, wysheit en

ernst, niet zonder groote reden door Vondel en anderen aengeprezen.+

+Indien men ook kennisse begeere van zynen aert, eenige meenen dat hy, even als Vondel, in het gezelschap der menschen luttel sprak+; zynen geest ook gestadigh ingespannen hebbende en peinzende op zyne vaerzen: en alhoewel ik dit niet geheel tegenspreken wil, als die uit zynen eigen mont weete op hoeveel arbeits en zweets hem zyne gedichten quamen te staen; zoo moet ik echter zeggen, dat hy ook veeltyts, wanneer hy op zyn dreef, en onder menschen van zyne verkiezinge en zinlykheit, of op eenige andere wyze aengenaem van ommegang, zich bevondt; gansch niet spraekeloos was: inzonderheit als 'er over zaeken daer hy t'huis hoorde te spreken

viel: dan leefde al wat aen hem was, en de tyt, aldus gesleten, scheen, door genot van zyn gezelschap, zoo ras verstreken als verscheenen.

+Luttel moedts evenwel op zyne ongemeene gaven dragende, ja kleen in zyne eigene oogen, kost hy naeulyks begrypen hoe het mogelyk was, dat sommige menschen zoo met hem ingenomen waren. Ik kruip toch mê, schreef hy in een' zyner Dichtbrieven van zich zelven,

 
+Ik kruip toch mê, Godtwouts, naer 't blinkend koor der eere,
 
Hoe luttel onderleit van voorraedt op dien togt;
 
En vorder schier zoo veel, wat ik my wend of keere,
 
Alsof ik zinneloos met myne schaduw vocht.

Uit deezen hoofde was hy zeer nederigh en eerbiedigh in zyne verkeeringe; ook eenigszins bedeest, wanneer hy met luiden van rang te spreken hadde; duch-

tende dat men hem eenige misslagen, die hy uit boersheit zorgde te begaen, qualyk nemen mogte: daer in tegendeel zyne ongemaekte beleeftheit en gulhartigheit, waerin eene eerlykheit en oprechtheit van zeden doorstak, hem by alle brave menschen geacht en bemint maekten.

+Voorts was hy (om ook van zyne gestalte en gedaente eenigh denkbeelt te geven) een man lang en gezet van persoon, gezont doorgaens en sterk. Zyn aengezicht, tamelyk vol, was een weinigh bruinachtigh van verve, met een' frisschen blos op de kaeken; zyn hair, zwart van kleur, kort en eenigszins gekrult. Licht bruin waren zyne oogen, daer de schranderheit van zynen geest in scheen te speelen; zyne gebaerden mannelyk en rustigh.

+Eens wert hy geschildert, welke schilderye, door den Schilder Thomas vander Wilt uitgewerkt, en zeer wel gelykende, naderhant in myne handen gekomen is. Door deeze afbeeldinge, naer welke ook de print gesneden is, kan zyne uiterlyke gedaente by ons in geheugenisse blyven; terwyl zyne schriften het beste en duurzaemste tafereel verstrekken van zynen geest.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs