Elbrich

[p. 302]

XXXII

Pas doe't it tsjuster waard, weage ik my út myn beskûl. Ik wie net út 'e rie, wêr't ik hinne soe. Moast ik Willemke freegje, oft hja my helpe woe? Soe se wolle? Hja hie it famke hjitten om my los te snijen. Hie hja krekt foartiid allinne mar beard, dat se sa fan my wearzge? It moast wol sa wêze en dochs seach ik der sa tsjinoan om har ûnder eagen te kommen. In pear stikken lân fan 'e pleats ôf bleau ik hingjen. Wie it wol fertroud en gean derhinne? As Klaas dêr noch op my loerde?

Wat wie dat? Immen mei in hynder kaam deroan. Ik gyng plat lizzen yn in fuorge.

De man sjocht alle kanten út. - It is in frommes!

‘Willemke!’

‘Alef! Foarsichtich! Kom my ûngemurken efternei!’

In ein fierder stiet in hynder by in hikke. It is in witenien. Beide hynders binne seale.

‘Dû moatst hjirwei! Ik sil dy fuortbringe.’

‘Binne se noch op 'e pleats?’

‘Nee, mar 't is net feilich.’

‘Kin ik it famke earst net sjen?’

‘Is der net. Ik haw se fuortbrocht. Men kin nea net witte. No ha se net op har sind hjoed. Hja is salang beside bleaun.’

‘Is se fier fuort? Ik woe sa graach...’

‘Dan hiest earder komme moatten. Hast lang genôch tiid hân.' It hearde hast hurd, mar der kaam efteroan: ‘Sjoch, ik haw iten foar dy meinommen. Hast hjoed noch neat hân.’

[p. 303]

Dan giet de frjemdste tocht oan, dy't ik ea makke haw. Fannacht moast ik ut 'e reek, sei Willemke. Mar de wegen binne faaks net feilich. Men wit net, wat Klaas ûndernimt. It bliuwt in gefaarlike fijân, ek al is er dronken. Wy geane bûtendyks. It soldatefolk hat myn hynder meinommen. Ik riid op ien fan Willemke, in brunen. Harres is in witen, net mear deselde fan foarhinne. It binne gjin seehynders, dêr't de hoeven omkeard ûnder steane, mar dochs binne hja hjir better te brûken as gewoane hynders: hja binne it wend om by nacht oer it ûnsljochte bûtendykslân te draven.

Wy glide troch dizestripen. De dyk kinne wy net mear sjen.

‘Kinne wy net ferdwale?’

‘Wat tochtste, dit is myn ryk!’

‘Wêr moatte wy hinne?’

‘Wat seiste? Rop wat lûder! Hoe't ik it ha? Wel, it is ommers stjer-helder!’

‘Binne wy hjir feilich?’

‘'t Soe 'k al tinke. Hjir doarmje inkeld in pear geasten, dy't gjin rêst ha.’

‘Lykas wy.’

‘Mar dy kenne my ek al. Willemke riidt wer, sille se wol tinke. Sjochst se net? Hui, goeie, dû wite, hast noch gjin grêf? It libben is bitter, watte? Sjoch, dêr rekt him in oarenien op! - Ja, hear, sjochst it goed, âlde, Willemke is diskear net allinne. Nee, nee, hast gelyk, in libben allinne is ek neat, seiste. Kaam der mar in goede seedamp, dan boskje jimme gear, hen! - Dat jout wat mien-skip, seiste, al is 't ek mar mei oare ellindigen. Mar in grêf is better, jawisse.’

‘Toe, Willemke, haldop!’

‘Nee, noch net. Soa, skiere! Rinst in eintsje mei ús op? Dat jout wat oanspraak. 't Falt net ta, wier, in siel sûnder lichem. Ik haw eartiids in lichem sûnder siel hân. Hoe? Ja, ja, witst wol: seemear-min. Letter in siel krige. Hoecht men net nei ut te sjen, nee. - Dan wurdt it allinnewêzen ûndraachlik, krekt - Hie net hoegd yn myn gefal. Kwestje fan doaren... by de oare. Heart in krom moed ta om it mei in seemearmin wer yn it lyk te bringen, as men har

[p. 304]

bedragen hat. - Is net safolle oars as oare froulju, woest ha. Dy binne ek neigeaniger as manlju. Moatte tiid ha om ta ferjaan te kommen. Kinst it net byhâlde? Bist ek mar in siel. Nacht, hear! 'k Sjoch dy wol wer ris, ast gjin grêf fynste.

Hiest net tocht, tink, Alef, dat ik hjir sa'n oanspraak hawwe soe op 'e romte. Aardich folk, dy sielen. Begripe jin sa. 't Is hjir alle-gear kunde fan mines. Bliuwt oars ek net folle foar jin oer, as men mei de divel huorke en der in jong fan oerwûn hat.’

‘Wêrom helpst my fuort, Willemke?’

‘Kinst hjir dochs net bliuwe, wol! Bist op 't lêst Sjouke har heit, al hast der nea nei omsjoen.’

‘Ik haw altyd bang west, dat ik ôfstegere wurde soe.’

‘Hast bang fan dyn eigen skaad west. Ik haw dy dochs genôch noege!’

‘Ik haw it niis wol heard, Willemke. Dû hiest gelyk. Ik bin net wur-dich, datst my helpst.’

‘It is ek eigenbelang. Dat silst strak wol merke.’

‘Wêr moatte wy hinne?’

‘Ik nim dy mei ûnder wetter. Dêrfoar bin ik in seemearmin. Dan trouwe wy nochris oer neffens de ûnderseeske wet. It is hjir dochs langer in tizeboel.’

‘Ik bin bang, datst net folle mear oan my ha soest. Ik bin in brutsen man, ek nei it lichem.’

‘Dan wit ik better rie: ik bring dy by de seemuontsen yn 't ûnderseeske kleaster; dat hawwe de wettergeuzen altyd gewurde litten. Dêr silst wol feilich wêze.’

Wy moasten it easten yn, soe ik ta Fryslân út komme. Justjes foar de dage wiene wy te Rinsumageast. Dêr wenne op in stins Saapck Winia. Dy wie widdo fan in Aylva, fan Ulbe Tsjaards. Hja naam ús yn foar in oeremannich. Ik wie oan rêst mear as ta, Willemke faaks ek, mar it wie har net oan te sjen.

Dy deis op 'e Geast frege Willemke, oft de predikant ek komme koe. Hy kaam, Johannes Harmens Klinkbile. Oant foar koarten tiid hie er de mis betsjinne, no preke er yn 'e nije trant dêr yn 'e

[p. 305]

selde tsjerke. Hja die him in slimme fraach, dêr't er wol wat mei oan wie. Oft de dekreten, dy't de papisten nêst jierren oer it houlik makke hiene en dy't de biskop hjir ynfierd hie, no ek noch gouwen?

De man plôke oan syn burd. Hy soe hast wol sizze fan net. Ommers, de biskop koe net mear rjochtsprekke. De grifformearden hiene gjin tsjerklike rjochtbank. Dêrom soe it Hôf wol wer yn houlikssaken rjochtsprekke moatte, tocht him, krekt as foar't de biskop kaam. Mar der wiene him noch gjin gefallen bekend.

Mar hoe stie it mei de jildichheid fan in houlik, woe Willemke witte, wie dat no wer as by âlds?

Dominy Johannes Harmens waard ferlegen. As er it hearskip en har faaks trouwe moast, dan die er dat leaver net hookstrooks. Hy hie de gewoante oanhâlden om de jongelju fan tefoaren twa kear fan 'e stoel ôf te roppen. Hy seach wol, sei er glimkjend, dat er net in bloedjong pearke foar hie, dat in ûnberette die dwaan koe, mar hy woe dochs leaver net fan 'e regel ôfwike.

‘Dat hoecht ek net,’ antwurde Willemke, ‘wy hawwe nêst jierren, mar yn 'e biskop syn tiid, in geheim houlik sletten. Ik woe wolris witte, oft dat no jildt of net. Doe is der gjin preester oan te pas kommen.’

Dêr koe de predikant ek net útkomme. It stie allegearre noch lang net fêst mei it rjocht. En it wie bard yn in tiid, doe't it geheime houlik net wettich wie. Mar moast it rjocht deroan te pas komme? Mynhear en hja wiene it wol iens, sa't it like. It wie faaks de wiiste wei en slút jitris in houlik. En net sûnder foarôfgeande ôfkundi-gingen, dan wiene hja alhiel wis.

Dat lêste wie útsletten, sei ik, allinne al troch it feit, dat ik daalk it lân ferlitte moast. Dan soene wy al in predikant fine moatte, dy't it houlik sûnder ôfroppen slute woe.

Willemke skodholle.

‘Ik haw ienris sein, dat ik mysels beskôge as troud en dêr bliuw ik by.’ ‘Mar tagelyk seiste, ik hie gjin rjocht op dy. Dat strykt net mei-inoar,’ lei ik yn.

‘Lit ús dêr net mear oer stride. It giet my der alderearst om, dat myn dochter in heit hawwe moat. En dêr bistû altyd noch neier

[p. 306]

oan as hy, dy't ik net neame sil. Hja sil doopt wurde en ik wol oan it nachtmiel. Dêrfoar wol ik gjin dingen belide, dêr't ik net skuldich oan stean. Mar sille hja aanst myn houlik erkenne?’

Doe sei de dominy, dy't mei oandacht nei ús harke hie: ‘Der moat hjir noch ûnderskie makke wurde tusken twa dingen, de jildichheid fan it geheim houlik en de bewiisgrûnen, dat der sa'n houlik west hat.’

‘Dy nachts, Alef, hastû it my op skrift jûn en dat haw ik altyd bewarre. Is dat in bewiisgrûn?’ Hja helle it papier foar it ljocht, dêr't de troupenjen yn sitten hiene en dat ik doe beskreaun hie. Hja toande it de predikant, dy't it mei stúdzje ynseach.

Doe sei ik:

‘Willemke, ik wol alles foar dy dwaan, dat der dien wurde kin. As ik no ris yn it bywêzen fan de learaar en noch in tsjûge in nij stik opmeitsje en tekenje, dêr't ik alles jitris yn befestigje, faaks kin dat helpe.’

Sa is it bard. It is in lang stik wurden. As ik noch wat goedmeitsje koe oan Willemke, dan wie it hjirmei. Ik haw alles beskreaun, sa't it wie. Dat hja net wist fan 'e nije houliksfoarskriften, doe't se it geheim houlik mei my oangyng. Dat ik har as myn wettich wiif rekkene yn alle rjochten en Sjouke as myn dochter. Mocht my wat oerkomme, dan wiene hja myn erfgenamten.

‘Dit is tagelyk myn testamint,’ sei ik. ‘Lit it jilde, as jimme fan myn dea hearre.’ Doe betocht ik my. ‘Nee,’ sei ik, ‘meitsje no daalk oanspraak op wat ik efterlit yn Fryslan.’

En ik skreau der jitte by, dat ik har ek dêr it rjocht ta joech.