|
| |
| |
| |
XI
De oare moarns haw ik it net lang makke yn it fiskermanshûs. Wat my noch foarstie fan Folkert syn ferhaal yn 'e nacht, dreau my fuort. Mar soe ik deropoan kinne? Oan myn eigen ûnthâld twivele ik en soe Folkert allinne mar net mear witten hawwe wat er swije moast of koe it syn oerstjoere ferbylding ek ris west hawwe? Opsnijerij, heldhaftigens efter in glês drank? Mar de bysûnderheden wiene sa krekt oanjûn, dêr moast dochs wol wat fan wier wêze. Mar dan wie der ek gjin tiid mear te ferspyljen! Ik fielde my ek net mear noflik by de tafel fan it golle fiskerswiif. Soe ik de man aanst ferriede? Dat moast net, as it heal koe, mar ik koe my dit ek net ûntkomme litte: it wie de kâns fan myn libben. Folkert sels wie yn 'e pream oan it stoaterjen. Aanst soene se nei de snikke farre, dy't op 'e ree lei.
Wat wie dat in lang ein te gean, fan Fiskbuorren by Ternaard nei Berltsum! No en dan ried ik in eintsje mei op in boerewein. Dan koene de fuotten efkes bekomme.
Op Hemmemastins bleau ik net langer as nedich wie om my te ferklaaien en in hap te iten. Myn hynder waard yntiid út 'e finne helle en seale. As de reek gyng it de kant op nei Minnertsgea. Ik ried lykwols net troch dat doarp, mar hâlde noch efkes de âlde Middelseedyk. Noard fan Minnertsgea kaam ik by in twasprong. Dêr stjoerde ik myn hynder de hearrewei op, dy't dêr begjint en sa fierder tusken de seedyk en de Bierrumen trochrint. It waar wie omslein. It waaide stiif út it westen. Ut en troch sloech in buoi my yn 't gesicht. Dan dûkte ik my wat en sette myn hynder noch
| |
| |
mear oan. Ut 'en fjouweren dat gyng it bêste. As Harns noch fier-derôf lein hie, dan hie ik myn goede guds alhiel ferjage.
Ik seach yntiid goed om my hinne. As ik aanst net in grut hoarnleger foarbykaam, dêr't de púnfallen fan in âld stins noch op stiene, koe ik wol omkeare. Dan wie it mar better, dat de drost op it blokhûs te Harns net warskôge waard. Ik hoegde lykwols net lang út te sjen, of dêr seach ik al in almeugend grut stee lizzen. De wei rûn der mei in flauwe bocht oan 'e seekant omhinne. Wat in hieminge! Hjir soe it wêze. Ik joech myn hynder in tik tsjin 'e hals. Wy moasten strak net te let komme...
Mar ynienen krige ik foar it ferstân, dat dizze ruïne net op it goede plak lei. Sa't Folkert fiskerman it my útskildere hie, lei it stee noch gjin tsien minuten fan 'e seedyk ôf; in griene leane rûn der fan 'e see ôf rjocht hinne. Dat wiisde hjir hiel oars. As men hjir fan 'e hearrewei ôf dwersoer stiek, kaam men wer by de âlde Middelseedyk en dêrefter lei de westhoeke fan it Bildt! In leane wie hjir ek net te sjen.
Ik ried fierder, yn dubio wat ik dwaan soe. Dêr wie Dykshoek oan 'e rjochterhan. No hie ik fierder oan dy kant allinne de seedyk mar mear njonken my. Ik wie dermei oan. Mar ear't ik út 'e rie wie, hoe't ik fierder soe, foel ik alwer yn in nije ferbazing. Dêr lei foar my wer in grut woast hoarnleger. Brokstikken fan swiere muorren yn âlde kleasterstien stiene noch oerein. Dûbele grêften mei in singel dertusken rûnen om it gehiel hinne. In poarte sleat it noch fan 'e wei ôf. Ienris moast hjir in sterke stins fallen wêze yn 'e tiden, dat Skier en Fet inoar noch mei fjoer en swurd befochten. Mei-iens seach ik de griene reed ek nei de seedyk rinnen. Dit moast it wêze! Alles kaam krekt út, sa't de fisker sein hie. Yn it foarbyriden naam ik de sitewaasje goed op; hjir koene noch kelders wêze, dêr't men slûkerswaar yn opbergje koe. It hiem waard ek noch bewenne. Ien fan 'e âlde bygebouwen wie stean bleaun. It moast heal wenromte, heal hynstestâl of skuorre wêze. It wie hjir in tige ienlik stee, allinne fierderop oan 'e hearrewei stie hjir en dêr in state, by de see wei koe men hjir komme sûnder dat men ien hûs foarby hoegde. Ik hâlde it hynder net yn. Men koe it
| |
| |
net ris witte. Ik mocht net opfalle. En om 'e tiid koe it ek net lije. Fierder, fierder! Doe't ik op it Harnzer blokhûs op in stoel siet, fielde ik de guds noch ûnder my stampen en fjouwerjen.
George Espelbach, de Harnzer drost, frege him itselde ôf, dat ik my ek ôffrege hie. Soe men oankinne op it praat fan in frjemd, dy't men by tafal moete? Espelbach hie faaks ek net it measte betrouwen yn myn persoan. It proses mei syn snoar Anna Dekema wie him grif noch net fergetten. Ik woe de fiskerman net neame. Dêrom die ik in hiel oar ferhaal. Yn 'e herberch op 'e Bildtsyl hie ik in man moete, dy't my dizze dingen ferteld hie. It woe Espelbach net oan, dat in man, dy't yn sok wurk siet, sa loslippich wêze soe.
‘Hy wie dronken,’ lei ik yn. ‘Hy wist net mear, wat er sizze en swije moast.’
It wie neffens Robles syn ynstruksjes, dat ik yn in gefal as ditte by Espelbach om help kaam. De drost woe my dy ek net wegerje, mar it gyng net sa fan herten. It wie koart dei; wy moasten in plan opmeitsje. It soe allegear sa stil mooglik om en ta gean moatte. Dêrom soene wy in lytse patrûlje, mar in man of tsien sterk, mei-nimme. Wy rieden, net mear as twa byinoar, fan Harns. Ik njon-ken Espelbach sels. Yn 'e skimerjûn kamen wy op it grutte slot Liauckemastate by Seisbierrum oan. Dêr soene wy inoar allegear wer moetsje. De hynders koene der ek bliuwe, want ús fierdere tocht soe o sa hoeden yn syn wurken gean moatte. Mei Skelte Liauckema leine wy oer, oft wy it bêste de seedyk lâns gean koene of de hearrewei hâlde. Dêr stiene de twa mannen byinoar, dy't hast myn sweagers wurden wiene. Beide lang fan stal, Espelbach swier en foars, net jong mear, mar noch op en út soldaat. Syn koarte sinnen hearden yn syn hurde poepske tongfol allegear as befellen. Skelte lang en licht, justjes dûknekkich. Hy hie in sêft, freonlik lûd. In aventoer as dit mocht hinnebruie, mar oars hie er it net op kriichshaftige aksjes begrepen.
Wy moasten wachtsje. Pas as it tsjuster genôch wie, soe it oan-gean. Ik prate mei in pear fan Espelbachs Walen. Ik frege, oft hja
| |
| |
hjir wat aardzje koene. - Dat soe wol gean, joegen hja werom, as der mar wat mear te fjochtsjen en te plonderjen wie. It foarich jier hie gâns better west as ditte. Och, it wie sa mei har: soldij seagen se nea. Hoefolle jier wiene se benefter? Hja rekken de tel kwyt. Ja, se moasten it de húsman of de boarger fan 'e hûd skuorre, oars leanne de hantearring net. Lykwols, der wie har no tasein, dat hja meikoarten har lean barre soene. Hja soene der beide hast wol mei ophâlde wolle. Hja hiene langst nei it suden en nei har sibben. As it safier wie, woene se har rêstich deljaan. Hja hiene dan alles mei-inoar in aardige sint opgarre. As hja dat op woeker útjoegen, koe it libben har noch in bulte genot jaan. It wiene twa freonen. Hja hieten Pierre en Matthieu.
Ik hie net tsjin Espelbach sein, wêr't de waar weikaam. Hy wist wol, dat hjir yn dizze omkriten faak skipkes de kust oanfoeren. Sadwaande wie hy der lykwols net al te fier by troch mei wat er ûnderstelde. It lake him tige oan om ris sa'n skûtsje oer it mad te kommen. Hy woe dêrom in pear man as wacht by de seedyk útsette. Ik koe him dat aldergeloks út 'e holle prate. Ik brocht by, dat wy ús lyts ploechje nedich yn 'e hân hâlde moasten. Boppedat, wa sei, wêr't sa'n skipke oanfoer (steld, dat it guod fan 'e seekant kaam). It hiele ein kust tusken it Bildt en Harns wie fandatoangeande frijwat gelyk. Wat oars, dat ik te Harns ek al yn 'e haast efkes sein hie, kaam ik no wer op. Folkert, de fisker, hie it efkes hân oer de mannen, dy't oan 'e fêste wâl foar har part fan it noedlik bedriuw stiene. De measten koe er net; it wiene ek net altiten deselden. Ien lykwols miste komselden. ‘Net bêst, wa't dêr mei yn 'e slach komt,’ hie Folkert sein. ‘In gefaarlik man, mei mear as minskekrêften.’ De fisker hie it net op him stean en tagelyk hie er fol bewûndering fan him sprutsen. Der wie gjin twadden, dy't sa hurd rinne koe en sa fier springe. In ferwoesten fjochter, dy't syn tsjinstanner net sparre. In meunster fan in hûn soe er altyd by him hawwe. Dy hie er allerhanne divelskeunsten leard. Hy koe him bygelyks op it spoar sette, as er immen fine woe. Wa't er ha woe, wie nearne feilich. Nammenste mear wie it nedich, woe ik hawwe, dat wy tichternôch byinoar bleauwen om elkoar yn gefal
| |
| |
fan need byspringe te kinnen. It die bliken, dat wy ús folkje ek wol nedich hiene om it grutte hoarnleger oan alle kanten ôf te sluten. Espelbach en ik slûpten der ris foarsichtich omhinne om poals-hichte te nimmen. Wy rûnen rûngear yn 'e wâl lâns. De reiden stiene heech en it wie knap tsjuster, mar wy gyngen dochs tige hoeden te wurk, ek al mei't wy net wisten, oft der in hûn wie of net (it die neitiid bliken fan al). Us opset wie om de slûkers yn te sluten, sadree't wy wisten, dat se op it hiem wiene. It lei yn 'e reden, dat it hoarnleger mar ien útgong hie: de poarte. Wy fûnen lykwols earne in hout, dat oer de bûtenste grêft lei. Wy weagen ús der net oer om te sjen, oft der oan 'e oare kant de singel ek ien oer de binnenste grêft lei. Doe't wy sa in slach om it hiele hiem makke hiene, brochten wy ús mannen teplak. Twa kamen yn in fuorge te lizzen tichte by it hout. As hja net woene, soe nimmen har sjen, mar as it moast, koene se elk de pas ôfsnije, dy't oer it hout fan it hússteed ôf woe. It koe ris wêze, dat der earne in skouke yn 'e grêft lei; immen, dy't de wyk spylje woe, koe der fansels ek troch baaie of swimme, dêrom setten wy op in pear oare plakken in man del, dy't soks keare en warskôgje koe. Ienkear waarden wy alderheislikste kjel, doe't wy sa foar de twadde kear om it tsjustere beammige hoarnleger glûpten. Op it ûnferwachtst begûn in geweldich gepolsk en gespat yn 'e grêft. Wy bekamen earst, doe't wy murken, dat it allinne mar in ein wie. Mei rêde slaggen fleach er leech it lân oer. Pas doe't it swypkjende gerûs fan 'e reppende wjukken yn 'e fierte weiwaard, strúnden wy fuotsje foar fuotsje fierder.
Fjouwer fan ús mannen brochten wy oan 'e hearrewei beskûl. Twa dêrfan by de noardeastlike herne fan it hiem, twa by de oare herne oan it begjin fan 'e griene wei. As ien fan 'e oaren wat te melden hie, koe er nei ien fan dy beide posten gean, dêr't wy sels ferbining mei hâlden.
De poarte siet ticht. Espelbach en ik sochten in plak dêrfoaroer, oan 'e oare kant fan 'e wei. Op dat stik lân wiene hja oan it raapjen. Hja leine de heap oan, tichte by de wei, foar it hiem oer, sawat tusken de poarte en de griene reed, dy't nei see rûn. In part
| |
| |
fan 'e heapsflier wie al mei rapen bedutsen. In kjirrebûkwein stie derby. Oan 'e oare kant de heap leine skeaven slûkstrie en leaf-reid, dy't noch brûkt wurde moasten. Wy gyngen derop lizzen en loeken guon oer ús hinne.
Doe begûn it wachtsjen. It waar wie gelokkich goed; it wie stil en droech. Allinne de grûn joech wat damp op troch de buoien fan 'e oerdeis. Wy leine ridlik goed, mar wy koene dochs noch net lykhâlde. It wie op 't lêst al septimber. En it duorre sa lang. Al hoe't wy harken, der barde neat. In ûle rôp fan it hiem. Yn it hôf kreake it ris, mar dan folge allinne in doffe plof en fierder neat: in apel, dy't fan 'e beam foel. Yn 'e fierte klagen de greidefûgels; fan it waad kaam it heaze gekries fan seefûgels. Ik begûn te twiveljen. De fisker hie it oer moarntenacht hân. It hie nei tolven west. Hie er no dizze nacht bedoeld of de oare? Espelbach lei langút te fûterjen. Ien gelok: hy moast it sunich dwaan. Yn syn lang kriichs-manslibben wie er net frij fan rimmetyk bleaun; in nacht as dizze soe der gjin goed oan dwaan. Stadich kroepen de oeren om en ik waard mismoedich. Ik wist, dat ik Espelbach in twadde nacht net wer meikrige. Doe sloech op it hiem in hûn oan. Justjes mar. Efkes letter die ien fan 'e Walen troch, dat der in man it lân del-setten kommen wie. Dy wie oer it hout nei it hoarnleger gien.
Espelbach krige no ek nocht oan de ûndernimming. Wiene it in pear man, dan woe er aanst daalk de slûkers yn hannen sjen te krijen. Wiene se de man machtich, dan soe it de baas wurde en hâld se oan 'e moarntiid ta ynsletten. Yn tsjuster soe der dan neat tsjin har te begjinnen wêze. De moanne wie yn it ôfgean en fersiet al safolle, dat dêr hie men ek neat mear oan. By need moast der earst om f er sterking skikt wurde.
It kreakjen fan 'e poartedoar makke in ein oan ús oerlis. De hûn moast yn 'e poarte stean. Hy gromme. Immen hiet him sunich om koest te wêzen. De man trêde efkes hinne en wer op 'e dyk. Doe kaam der in oaren mei in hynder ta de poarte út. It hynder snúfde. De poartedoar kreake wer. Wy hâlden de siken yn. Hoe woe dit komme! Wy leine hjir oars moai ferside, mar dy smoarge hûn! Wy hearden him noch ienkear brommen. Gelokkich! It wie
| |
| |
efter de poarte. It bist soe wol hiemfêst wêze. De twa manlju mei it hynder rûnen de wei in eintsje del. Dit giet nei see ta, tocht ik, mar hja kamen de daam troch rjocht op ús oan. De hynstehoeven plompten dof op 'e bougrûn. Wy ferroerden gjin fin ûnder ús skeaven. It hynder begûn lykwols te blazen en te skytskoarjen. Bisten hawwe sokke skerpe sintugen. Mei lijen krige de iene man, dy't leie en sile yn 'e hannen hie, him by de heap. De sile waard ynheakke en dêr rieden hja hinne. Dat wie mar bêst beteard. It gyng de reed op, nei de seedyk ta. It hynder drafke efkes, mar it waard daliks wer ynhâlden. It skodzjen fan 'e wein makke tefolle lawaai. Neitiid hearden wy allinne it hoarten en skokken mar mear, as de wein yn in knikspoar skeat.
Espelbach woe syn mannen byinoar swylje en dan de wein efternei. Krekt wat ik no perfoarst nèt woe. Mar hy wie net te hâlden. In skipke oan 'e kust by ferrassing nimme, dat hie er mar yn 'e holle. Ik gyng dêrtsjinyn. As er syn folk byinoar hie, wie dy wein al lang út 'e reek en wist hy dan, hokker kant oft er by de seedyk út moast? - Hy soe wol net fier hoege, grânzge de drost. En it wetter joech altyd wat ljocht op; hja seagen sa'n skipke gau lizzen.
Mar ik hie mear arguminten by de hân. Soene hja gjin wachtposten by de seedyk hawwe? As dy op 'e tiid warskôgen, ûntkamen de oaren allegear op it skip. - Wy sille it skûtsje gjin tiid litte om fuort te slagjen, tocht Espelbach. It sil flak ûnder de wâl lizze. Wy sille dochs altyd in pear foet yn 't wetter op moatte, woe ik ha. Hoe komme wy dan op it skip? Dat giet samar net. Hja kinne ús wol mei de boatsheak deaslaan. - ‘Hiene wy ús hynders mar,’ sei Espelbach wer. Mar dy wiene alhiel op Liauckemastate, dat Espelbach joech krimp. Wat hy woe, wie te noedlik, stimde er sels mei. Sels koe er it hjir lykwols net langer hurde. Foarsichtich bejoech er him dat út nei de seedyk.
‘Ik sykje wol in oar paad,’ sei er. ‘Hja krije fan my de rook net.’
It duorre tige lang, ear't ik it knikken fan 'e wein hearde. Ik skerpe Pierre en Matthieu, dy't by de yngong fan 'e reed leine, jitris yn om dochs beleaven neat te dwaan, ear't it har hjitten waard of ear't hja in fluitsinjaal hearden, dat betsjutte, dat allegearre
| |
| |
komme moasten om te helpen. Ik sloep wer nei myn âld plakje. Ik lei it ear oan 'e grûn, want ik miende noch wat oars te hearren. Dat miste my ek net, it wie it doffe dreunen fan in dravend hynder. It kaam hurd tichterby.
Ik sil my wer wat yn myn skeaven benestelje en ik fiel, oft myn rapier los yn 'e skie sit. Tagelyk sjoch ik, dat der wat swarts de reed lâns stoot: in man op 't hynder. Ik haw myn omtinken der wat tefolle by, want dat der ek wat skean oer it boulân jachtet, fernim ik net earder as wannear't ik flak by my wat hymjen hear. Dan fljocht in grut bist my ek al oan. Ik kin noch krekt op knibbels komme en triuw him in bosk reid mei de hurde ûndereinen yn 'e bek. De hûn, want in hûn is it, jankt koart en skel. Dan giet er my wer mei in ferwoeden gegrom te liif. Mei de fuotten skop ik nei him (ik bin yntiid stean gien) en yn 'e hannen haw ik it reid noch en ik tyskje ta, mar it is in behyplik wapen. De ruter hat syn hynder ynhâlden. Ik nim de sitewaasje yn in momint op. As dy op my takomt, bin ik ferlern. Mar wylst ik it mei de hûn te stellen haw, moatte de beide Walen op him takommen wêze. It hynder dûnset en stegert. Wylst myn bosk reid los giet en útinoar falt, dreune dêr al slaggen fan stiel op stiel. De hûn hat my al by de lurven. Ik fiel de skerpe tosken yn it fleis. Hy hoart fûl om my ûnder 'e fuotten te krijen. Ynienen lit er los en fljocht by my wei. Ien koarte rop fan 'e man op it hynder hat genôch west. De hûn falt ien fan 'e Walen yn 'e rêch oan. No is er faai. In skreau fan eangst en pine stjit er út en dan tommelt er efteroer. Mar ik wachtsje net ôf, wannear't iksels wer oan bar bin. Ik sto nei de wei en sil help helje. Mei is Espelbach der ek wer en syn sinjaalfluit klinkt koart en skerp. Fan alle kanten komme se op it fjochtsjen oanfleanen. Te let. De man, dy't him as in wyld ward hat op it dûnsjende hynder, smyt it bist om, út 'en fjouweren set it dier fuort, de reed del. Mar in lêste hou wie foar de oare Waal. De hûn is mei-iens ferdwûn.
‘Fjouwer man hjir bliuwe! Hiem ôfslute!’ kommandearret Espelbach.
Mei de oaren rinne wy op in draaf de reed del.
‘De wein!’ himet de swiere drost.
| |
| |
De wein stiet op 'e reed, de sile noch yn it tiksel. Mar beide mannen sitte al op it hynder. Wy komme krekt te let. Wy sette it wer op in rinnen, mar as wy oer de seedyk komme, is it smelle stikje strân leech. De see brûst sêft. Ik ferbyldzje my, dat ik in smel skipke dobberjen sjoch (wetter jout sikerwier ljocht op), mar dat is ek alles.
De oare moarns fûnen wy noch gâns slûkerswaar, dy't ferside brocht wie yn it reid, dat om in kolkje efter de dyk woechs. De wein wie ek swier ôfladen.
Wy wiene yntiid weromgien nei it hússtee. Minsken fûnen wy der oars net as in arbeiderswiif mei in mannich jonge bern. It minske wist op har manear nearne fan. Espelbach koe der mei goedens noch mei lilkens wat út krije. Har man wie nachts wolris op 'en paad, mar wat er dan útheefde, hie er nea sizze wollen. Hja woe, dat hja him nea sjoen hie. No bleau se mei in hûsfol bern sitten.
Wy fûnen in kelder, dy't op slot siet. Hy waard iepenbrutsen. De âlde krúsferwulften burgen op it each neat gjin bysûnders. Under in klampe stien ûntdieken wy dochs noch it ien en oar.
Pierre en Matthieu wiene kreas njonkeninoar dellein, presiis heaks op in tebleakere stik muorwurk. Hja wiene kroandea. De iene hiene se op 'e tiid de eagen noch tadrukke kinnen, de oare hie se stiif iepen. Hja waarden net bot mear achtslein, ek net fan 'e oare Walen. It liken no mar lytse stokkerige mantsjes. Sa hie har libben in ein nommen fier fan har sibben yn it Walelân. Wat wie in minske!
Neitiid waarden hja binnendoarren sleept, want de swarte krieën hiene se op 'e kuer krige.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd