Elbrich

[p. 87]

XIV

It lok dat men sà by in jongfaam feroverje moat, is dûbeld swiet. It like dat ik it no alteast by harsels wûn hie en ik naam myn trekken wol waar. Sa'n dei of tsien fan de freeds fan ús boask ôf, bin ik út- en yngien by Anna Dekema en wy wiene tige sib. Wol wie ik jitte net yn 'e graasje by har susters, mar wat lette my dat! Wy sochten de ienlikheid en it tegearrewêzen, ik hie oars nearne each foar as foar Anna' leaflikheid. It mocht my stekke, dat hja by har susters net better foar my as har takommende útkaam, sadree't wy de oaren mije koene en hja blierke my sa guodlik oan, dan wie alles wer fergetten. Wy wiene noch fierste iens en te grien om ús lok earne troch fersteure te litten.

Oant amke derefter kaam, dat der fochten wie yn 'e herberch by de Easterpoarte en dat ik dêrby west hie. No wie dat de amme ek allinne ferteld ûnder betingst dat se it stilhâlde soe, want de kastlein woe der gjin praat fan hawwe, bang as er wie, dat syn weardshûs troch sok ding op in minne namme te lizzen komme soe. Hja hâlde der har ek stil oer behalven tsjin Anna. Dat mei de divel har ynjûn hawwe! Fertel in jong frommeske in saak dêr't in geheim by is, sis derby dat har leafste dat geheim wit; mei dy leafste dat geheim net ferriede op straffe dat in freon foar it grutste gefaar bleat komt te lizzen, wylst syn eigen eare en oansjen der ek mei mank is, dan is it earme lijen geande.

Anna soe gjin frommeske west hawwe (en hja wie neat as datte), as no de nijsgjirrichheid har net prike hie. En de amme

[p. 88]

wist wol wat se die, doe't ek Anna ûnthjitte moast om der tsjin nimmen oer te praten. Dat liet har gjin rêst om te witten te kommen, wa't dy geheimsinnige persoan west hie, dy't ferwûne rekke wie en dy't wy meinommen hiene. Doe't se der tsjin my oer begûn, woe ik it earst âldwivepraatsjes fan amke hjitte, mar hja wist safolle bysûnderheden te neamen, dy't Marije har derfan ferteld hie, dat dat gyng net mear op. Doe hie ik folle wei fan in belegere stins, wêrby de fijan alles ôftaast, oft er earne it swakke stee ek fine kin. En dan moat de fijan sa'n jongfaam wêze, en jins âlderleafste. Sok oanhâlden en safolle list hie ik by Anna, it dimmen fanke, dat swijde foar har susters, ek net socht. Earst wie se tige leaf en soe se my it geheim flaaikjendewei ûnttroaie; doe't ik folhâlde dat ik it net sizze koe, waard se muoilik; doe begûn se my ferwiten te dwaan; wêrom koe ik it har no net fertelle, wy hearden dochs gjin geheimen foarinoar te hawwen; wat by my fertroud wie, wie it by har dochs ek, en sa gyng se troch; wêrom oft ik it dan net sizze koe? - Omdat ik myn wurd jûn hie! (Ik koe har dochs net ferriede, dat dy freon fan my in geus en in ketter wie?) - Oft der dan wat noedliks foar dy freon yn stike? frege se wer. - Ja! - Wat dan? - Ja, dat koe ik net sizze. (Ik woe alhiel net ferriede, dat er hjir yn 'e stêd lei. Stel, dat se har fan 'e amme útkloarkje liet!) Mar Anna waard namste begiener om mear te witten te kommen. It wie gemien fan my! Dan wie se leaf en dan lilk, dan stume se en woe neat fan my witte.

Dat gyng sa twa dagen lang, doe wie it sinteklaas. Ik woe net weibliuwe fan Anna en ik seach oankommen, dat ik it ferlieze soe. Wa dy't fereale is en yn syn grienste rite, kin soks úthâlde? Juster hie ik ek fêst yn 'e holle om hurd te bliuwen, mar ik hie dochs hast al belies jûn.

It wie in skiere desimberdei, it waard hast net ljocht. Ik woe Anna in eksimplaar presint jaan fan Atteignants luteboek; ik hie in bulte war dien om dat te besetten, want ik wist, dat se dat graach ha woe. Withoe ier begûn it al skimerich te wurden en ik hie it dan ek

[p. 89]

al betiid weage en gean nei Hartman ta. Dy wie in stikhinne wer better, ja ik hie de ferhoop, dat er al ôfstutsen wêze soe. By need koe ik Anna dan alles fertelle, want ik longere nei in oangename frede. Mar Hartman wie der noch wol, net mear op bêd nammers. Hy rûn troch 't hûs, wat ûnwis, bleek en mooglik noch slanker as oars. Mar de eagen baarnde it âlde fjoer wer yn en hy wikte alle papisten en alle feinten fan Alva de ûndergong. behalven Alef Aylva.

Doe't ik dêr de doar wer útsette, kuiere der krekt in rjocht, breed frouljusstal foarby. De swarte gedaante rûn oerstadich, ik fernaam dat dy myn kant tige oer seach, doe sei in foars, koart frouljuslûd ‘goejûn!’ Ik andere neat, kroep safolle ik koe yninoar yn myn mantel en wie yn in omsjoch fuort. Doe't ik dat lûd hearde, wist ik, dat de amme op ien fan har omwanlingen wie, sykjende wêr't se ûngerjochtichheid fine mocht.

Hja wie my lilk oer 't mad kommen. Ik wist allinne net, oft se sjoen hie, dat ik it wie. It hie frijwat tsjuster west, dat it hie wol aventoer, dat se allinne de man, dy't út in fertocht hûs kaam, efkes beskamme meitsje woe; oan 'e oare kant, der ûntkaam amke net folle as it om in oarmans sûnden te rêden wie. Ik waard dêrom mar te riede om krekt te dwaan, oft der neat bard wie. Krige ik der mear fan te hearren, dan soe ik alles mar fertelle, sadree't Hartman fuort wie. As der net fierder fan praat waard, soe der syn ferpleechsters neat fan oerkomme, hope ik.

Doe't ik op Dekemahûs kaam, wiene allinne de beide jonges, Doeke en jonge Sicke, thús en de faam Aalke. It oare frouljusfolk wie nei omke Douwe Roorda.

Yn 'e wenkeamer baarnden de kearsen, de beide jonges wiene dêr in bytsje oan it oangean. Troch it gewynder flikkeren de kears-flamkes tige. Doe foel it each my wer op it portret fan frou Luts, it like te libjen, no't de ljochtglânzen der sa oer spilen. De mûle glimke fyntsjes, op it wyslike ôf, mar by de eagen bleauwen skaden

[p. 90]

en dêr kaam gjin fleur yn. Wylst ik der sa nei siet te sjen, miende ik te witten, wêr't it typyske fan dit portret yn siet, dat makke dat men der nea op útsjoen rekke: it wie de tsjinstelling, like my ta, tusken de boppeste en de ûnderste helte. Ik woe fuort de proef nimme. Ik swile in stik doek op, sette in stoel ûnder it portret en gyng derop stean, de jonges moasten my byljochtsje mei in pear kearsen. Dy wiene nijsgjirrich genôch nei wat der no barre soe. Ik die it stik guod earst foar 'e ûnderste helte fan it gesicht. It wie krekt sa't ik tocht hie: alle jeugd wie fuort. Ik makke it guod wat fêst, stoep fan 'e stoel en in pear trêd tebek: in âldsk minske seach my trystich oan út âlde eagen.

No soe it oarsom besocht wurde. Ik kleau wer op 'e stoel en spande it doek foar de boppeste helte: de útwurking gyng myn ferwachting te boppe; ik seach it ûnderste diel fan in fris, jong famkesantlit. Ik ferskikte it doek wat, dat it wat heger of leger kaam: dêr bleau it wakker gelyk fan: de noas wie om sa te sizzen neutraal terrein, mar mei de eagen kaam daalk de âlderdom wer foar 't ljocht. Ik liet it guod wer wat sakje en bleau sa stean te sjen, ûnder de tsjoen fan 'e jeuchlike mûle, dy't my jongfammich temjitte bloeide.

Op dat stuit barde it. Ik hie net heard, dat der guon thúskommen wiene. Ynienen waard de wenkeamersdoar opdien en ear't ik der amper erch yn hie, wie der in hiele rigele froulju ynrûgele. Ik hearde útroppen fan ferbazing, draaide my in heal slach om op myn heech stanplak en stoarre yn 'e ferhearde gesichten fan frou Tryn, it wiif fan Douwe Roorda, fan Eedwyr, Anna, Imck en Luts, en dêr ûntdiek ik ek al de amme har houten-hammerkop. De beide jongens sprongen derby om, noch altyd de kearsen yn 'e hân. Ik kaam beskamme fan 'e stoel ôf; nea kaam my it antlit fan frou Tryn stranger foar, nea Eedwyr har eagen fûlder, nea amme' houten kop kwea-aardiger. Anna sjenearde har.

‘Wat hawwe jo dêr dochs?’

No pas beseach ik, wat ik yn 'e hân hie en dêr't ik it portret mei bedutsen hie, en mei my beseagen seis froulju it. En geiden yn alle toanaarden fan ferûntweardiging oer myn ferdoarnens.

[p. 91]

En ik ûnderskate: ‘Wat healwiis!’ en ‘Dy grutte gek.’ Ik hie in stik frouljusûnderguod yn 'e hannen, dêr't mûlk ien fan 'e fammen yn 'e keamer mei oan 't naaien west hie. Eedwyr skuorde it my út hannen.

‘En dêr de byltenis fan in ferstoarne dame bespotlik mei te meitsjen!’ Frou Tryn har lûd trille fan seedlik kronken-wêzen. Ik woe der tsjin ynlizze, dat soks de bedoeling alhiel net west hie. En wêr't it my al om te dwaan wie besocht ik út te lizzen, mar myn gestammer hearde sa ûnwierskynlik en ik wie sa ûnwis, doe't Anna my ferwitend oanseach, dat it neat útwurke. Der waard ek amper nei my harke. De stimming wie te fel tsjin my, yn de amme har fjouwerkantich gesicht glinsteren de knikkerteagen triomfearjend, mar ik koe der net yn lêze, oft se mear fan my wist, likemin koe ik my bewisje, oft ik de oaren allinne om dit gefal sa fûl tsjin my hie, of dat der har krekt foartiid mear oer my ferteld wie.

Frou Tryn fersocht my hinne te gean en ik seach safolle sneuens en mismoed yn Anna har gesicht en om har mûle, dat ik besleat in better gelegenheid ôf te wachtsjen om it wer mei har yn 't lyk te praten.

It wie de ôftocht fan in fersleine.