|
| |
| |
| |
IV
No moat ik it ferhaal noch opskriuwe, dat ik Hartman die. It gyng oer in tocht nei Boalsert, alwer safolle jierren earder. Ik sil in foech tweintich jier âld west hawwe, lykas ik niis al skreau. Pinkstermoandeis hâlden se te Boalsert altiten in grutte prosessy. Dêr wie gâns feestlikheid mei anneks en it triek in smite folk út fiere omkriten. Snits rûn dan omtrint leech; dat hat al tiden sa west; yn 't jier fan twaentweintich moat de fijan dêr sels brûkme fan makke hawwe om ús stêd oer 't mad te kommen.
Pinkster foel diskear mids maaie. Ik hie der faker west oare jierren, mar nea hie it my sa útlokke as op dizze strieljende dei. Wy rieden te pearde hinne, Hette Searps Aytta en ik. De reis op himsels wie al in geniet; de lannen leine der op it skoanste foar, bûnt fan 'e blommen, en de hôven stiene noch yn har ljochtste bloei.
Te Boalsert yn 'e stêd hiene wy jitte nea safolle folk byinoar sjoen. Hiele fliten gyngen te beafeart nei it wûnderdiedige Marijebyld yn ús Leaffrouwekapelle; en oeral ferkrongen de minsken har, lânfolk en stedsjers, om de prosessy te sjen. Geastlikheid yn har kleurichste klean rûn deryn mei, mar ek de fleur fan Boalserts jonkheid; de keinste fammen, yn 't wyt en mei alderhanne maaieblommen fersierd, ek bern mei kuorkefollen blommen en grien by har. De stêd tilde fan libben, it wie in bijekoer gelyk. En alles like fleurich, rigels fammen rûnen licht en trinten de strjitten lâns, sjongend en laitsjend. Foar in pear luftige jonkers as wy wie it in paradys.
| |
| |
Wy namen de dei ek wol mei. De middeis wiene wy mar leafst losbandich, de jûns tocht ús wie it noch ier genôch om it gelok by de fammen te siikjen. Wy swalken dy middeis foar de kreammen lâns, kreammen foar iten, foar drinken en fermeits en wy rûnen it iene weardshûs út en it oare yn. Einlings begûn it jûnich te wurden.
It wie myld, stil waar. It bûtenfolk fersjille njonkenlytsen al wat, doe't it skimerjûne en ek de Snitsers ûndernamen, de measten yn bûnen, te gean de weromreis. Mar de fleur fermindere net yn 'e stêd. Yn alle Boalserter jongerein skomme de libbenswille heger op en ek dy fan 't lân dêromhinne wiene bleaun; de tiid fan poartesluten waard sa'n dei ferset. Boppe de brechjes oer de greften hongen de grutte pinksterkroanen en lange slingers rûnen dêrwei nei de huzen. En ûnder de kroanen dûnse it jongfolk en ek de âlden koene fakentiden de fuotten net stilhâlde. Hette Aytta hie te Boalsert kunde oan in jongfaam, dat in lichte fûgel wie. Hy is in pear jier jonger as ik, mar yn sok ding wie er gau grut. Hy hie ek altyd ryklik bûsjild, dat by dit soarte wurk wol te pas komt.
‘Dy tûke prebendefretter,’ foel Hartman Gauma út, doe't ik him dit fertelde. Hartman ferknoffele de tonge hast oer it wurd.
Sa wie it. Hette hie al as foege jonge in grouwe prebende taskikt krige fan syn omke Wigle. Sûnt syn heite dea wie er altyd rûch op 'e bûse. De faam hie ús fansels al lang sjoen en rûn ús foar de fuotten mei in kammeraatske, dat op my loslitten wurde moast. Wy dûnsen der yndied ek in reis mei, mank it jongfolk ûnder de pinksterkroanen. De faam, dy't my tatocht wie, liek gâns in stik âlder as ik, in ryp frommes, net fij en net frjemd fan 'e manlju, kaam it my foar. Doe't ik sa hurd net tabiet as Hette by de oare, tocht se grif, in bleu jongfeint foar te hawwen, dy't wat oanmoedige en geande makke wurde moast. Hja wie net ûntsjep, ik hie de middeis ek wol aardich wat wyn en bier preaun, mar dochs krige hja gjin mear fet op my, al hoe wyt hja my ek oanlake. Wat it wie, wit ik net. Ik wie gjin bern mear mei myn tweintich jier, dochs stie my eat yn dizze ripens tsjin, no't dy my sa optwongen waard. En har spraak hie wat gemiens, dat my ynienen wearzge. It wie krekt as fernaam se dat en wie se bang, dat ik har ûntkomme
| |
| |
soe. Hja hâlde my stiif beet, doe't ik besocht my los te meitsjen om har ek yndied stean te litten. Yn har eagen lôgen begearlikens en spyt op en hja seach sa sneu omdat se ûnbegeard wie, dat ik har mei ien triuw fan my state. Hja bleau efkes ferbjustere stean en ik makke, dat ik efter in kloftke jongfolk en doe yn in stege bedarre. Sa rûn ik de Dylakker lâns en de Merkstrjitte op en del. Hette en de froulju haw ik dy jûns net wer sjoen.
Ik swalke dan no allinne troch de jûnige stêd. Sûnder maat noch oanhâld. Oeral rûnen pearen, rigen sjongend jongfolk teagen my foarby. Njonkenlytsen kaam ik telâne op 'e hynstemerk by de Bruorretsjerke. Dat wie dêr altyd de klink fan 'e hiele pinksterwille. Midden op it plein stie in beam, in reus fan in kastanje, de machtige tichte kroane ûnder en ûnder in bloei fan wite kearsen. Under de tûken en om 'e âlde tsjûke stamme wie er alhiel fersierd mei linten, slingers en fanen. Oan 'e swiere ûnderste tûken, dy't wiid en breed alle kanten útrikten hongen pinksterkroanen, slingers fergulde nuten bôgen fan tûke nei tûke. Om dy beam dûnsen noch mear feinten en fammen as op 'e houten brêgen boppe de greften. Ik stie der in setsje nei te sjen, mei frijwat koeler sinnen nei it trammelantsje mei de faam op 'e brêge. It jongfolk koe net wurch, sa't like. Dat sprong fan 'e iene dûns yn 'e oare. It wiene meast gjin pearen, mar keppeltsjes feinten en fammen, like it my ta, dy't fan 'e geaen dêromhinne nei stêd tein en de hiele dei byinoar bleaun wiene. Hja gyngen los en eigen mei-inoar om. Sa't boerejongfolk dat ûnderinoar ha kin, benammen as de measten inoar kenne. Dat der feintsjes by wiene, dy't oan 't bier west hiene en har in bytsje tjirgen, waard ek al yn 'e jamkste fâlde slein. Hjir fielde ik my better by thús as ûnder it stedfolk op 'e brêge. De fammen wiene net hyltiten yn 'e selde hannen, it wiksele fan dûns ta dûns, foarsafier't it al gjin dûnsen wiene, dêr't gjin aparte pearen by te pas kamen. Mar ik wie noch net genôch fan myn foarich aventoer bekommen, tink ik, om my derby te jaan en in dûnsfaam te siikjen.
Ik hie der sa al in toarntsje stien, doe foel my it each op in jongfaam fan myn jierren, dy't der ek allinne op in foege distânsje
| |
| |
nei stie te sjen. It wie oars net ien, dy't der útseach, oft se net meidwaan koe en dêrom fansiden stie. Hja wie net ferlegen, dat koe men oan alles wol sjen, stie ek net apart yn in hoekje, mar midden op it frije, foar alle eagen. Ja, oer harsels prakkesearre se net ienris, like it, sa stie se mei stúdzje nei it gewiel te sjen, in glimk op it wêzen. Ek stie se der net om in feint te lokjen; se stie te sjen, inkel om de nocht oan it sjen.
Hja wie klaaid as in boeredochter, mar dan yn 'e uterste pronk en de klean sieten har as wiene se om 'e kante lea getten. Har hâlding en it gebeart fan 'e hân wiene edel, as se ûnbeskromme laitsjend de feinten ôfwarde, dy't hyltyd op har ôfkamen en mei har dûnsje woene. Dan liet ek de frijpostichste har fierder gewurde, blykber om it weardige dat se oer har hie.
Ik stie in setsje mei bewûndering nei har te sjen. Oant hja dat murk, my fan ûnderen oant boppen opnaam en my oanlake. Hiel oars as niis by dy oare faam stjitte my dit net ôf, neat gemiens lei deryn. Ik stoep op har ta en groete.
‘Wolle jo net dûnsje, frijster?’
‘Mei jo wol,’ andere hja en seach my blier oan.
Wy diene mei oan it útlittene feest, joegen ús oer oan it dûnsjend beweech, tegearre. As in betsjoening fan 'e sinnen wie it my yn 'e mylde ljochtmoannenacht, dat keine en dochs krêftige stal en dat tsjeppe, bliere antlit foar my, neist my, soms, as de dûns it oanjoech, har oan my ûntwinend om hyltyd wer by my te kommen. O, ik tochte om oere noch tiid! Hie altyd sa wol trochdûnsje kinnen, mar de nacht stie net stil.
De dûnskloft om 'e grutte kastanjebeam ferrûn. De faam en ik rûnen tegearre troch de lije midsmaaienacht; wy hiene oant no ta amper in pear wurden wiksele, sa hie de dûnswille ús meinommen. Wy kamen ûngemurken by it bolwurk. Dêr leine grutte hôven binnen. De tûken fan 'e fruchtbeammen hongen oer de sketten en boppe ús. Wy rûnen troch it healtsjuster yn in fine swietrook fan bloei. Under it dûnsjen hie se wolris in tel yn myn earmen rêst, wy hiene inoar yn 'e flecht wei ek alris licht patte.
| |
| |
No woe ik har tsjin my oan lûke en begearde heftich har te patsjen. Mar hja kearde my sêft ôf, bleau lykwols freonlik en bearde ek net, dat se eangstich wie of fij. Allinne, doe't ik noch in reis besocht, har op 'e mûle te patsjen, briek hja in tokje wite apelblossem ôf en stiek dat tusken de lippen; hja waard yn it mozayk fan skaad en moanneljocht dêr ûnder 'e beammen in wier byld fan 'e maitiid, wûndermoai en ûnberikber. Hja bleau net lang stean, mar rûn troch, oant wy wer yn 'e drokke strjitten kamen, ik har op 'e side.
Ik frege har, hoe't se hiet. Dat koe ik net riede, tocht har. Ik neamde ferskate nammen: Jouk, Jel, Syts, folle net genôch. Mis!
Ik rette mar troch: Johanna, Tryn? Alle Fryske famkesnammen en alle hillige froulju dy't my yn 't sin kamen, neamde ik op. Nee, nee.
‘Elbrich, hjit ik.’
Ik woe mear fan har witte. Wêrom wie hja hjir hjoed allinne? Hie se gjin kammeraatskes? Hja wie net út dizze kusten fandinne, mar earne yn 'e omkriten útfanhûs. Dat sadwaande. En hja hie de pinksterprosessy en it feest te Boalsert, dêr't sa'n rop fan gyng, bywenje wollen. Oft se it moai fûn hie? No! By harren thús oan 'e seedyk belibben se neat fan soks. Wêr't dat wie? Dat woe se net sizze.
Ik woe har thúsbringe. Dat wie net nedich. Oft se dan net in ein hoegde te gean bûten de stêd? It wie al in ein, mar hja wie op 't hynder. Op 't hynder! Ja, se ried yn 't seal. Ik naam har jitris fansiden op: elke beweging fan har linige lea ferrette krêft en behearsking, de rêstige sûne skientme fan it antlit ferhege noch de adel fan de hiele persoan. Ja, dy soe as in keninginne te pearde sitte. In keninginne yn boerinneklean! Ik hie nea earder sa'n boeredochter sjoen. Efkes tocht ik, soe it wol ien wêze? It koe ek in dame wêze, dy't wol wat oandoarst en dy't der sa'n dei ris ferklaaid op út woe. Ik hie har by de hân krige, dy fielde net mâle wreed en ilich.
‘Wat hawwe jo sêfte hannen! Jo dogge oars tink ek net folle as hynsteriden.’
| |
| |
‘Dat tochten jo mar!’ lake se. ‘Dy sêfte hannen kriget men fan 't melken.’
‘Hoe kinne jo sa hynsteride? Dat dogge oars foarname dames allinne mar.’
‘Ik moat faak einen bûtendiken út om fee op te heljen. En as it wetter tige floeit, is der gjin tiid te ferliezen. Benammen hjerstdeis mei stoarm of springtij moat men jin rêde kinne.’
‘Ik tocht dat soks keardelswurk wie.’
‘Ik bin ek net sa'n teare juffer.’
Nee, dat wie wier. Hja like sa sûn en sterk as ien. Ik seach har yn 't wêzen: sa gol en blier wie it en dochs, hoe'n krêft en berettens spriek derút. Soe sa'n faam my samar ûntrinne?
‘Myn hynder stiet hjir ek op 'e stâl. Ik riid mei jo; ik wol mei jo koartegearje.’
‘Dat sille jo net,’ sei hja beslist.
‘Wêrom dan net?’
‘Jonker en húsmansdochter dat pearet altyd kwealk. Dêr komt oars net as fertriet fan.’
‘Elbrich,’ sei ik (o, hoe leaflik harke my dy namme yn 'e earen). ‘Wêrom koene wy net patsje? Meist my net lije?’ (It dookjen ûntkaam my sûnder erch).
‘Jawol, jonker Alef,’ sei se iepen. ‘Ik mei jo wol lije.’ Hja wifke efkes, doe sei se: ‘Mar ik ken mysels.’
Mear woe se net sizze, hoe't ik ek oanstie.
Wy rûnen midden yn 't folk, dat nei hûs ta sette. Doe, ûnferwachts, fielde ik in pear sêfte earmen om myn hals en hja patte my mei har folle waarme lippen, lange ynlike peaen. It rûn my as fjoer troch al myn lea. Dronken fan minne woe ik har fêst mei myn earmen omslute... dronken taaste ik al yn 'e leechte.
‘Farwol, Alef!’ reaunte it my yn 'e earen en ear't ik noch rjocht ta besleur kaam, wie se al weiwurden yn 't folk. Ik sette har efternei, mar hoe't ik rûn, ik seach har net wer. Wat ik ien amerij in begjin waand hie, dat hie it ôfskie west. It ‘farwol Alef,’ mei sa'n leaflik lûd útsprutsen, hie ik noch yn 'e earen, mar ik koe it amper leauwe.
| |
| |
Wer swalke ik allinne troch de strjitten, dy't al leger waarden, helte ienliker fielde ik my as strak yn 'e iere jûn. Ik woe har opheine by de poarte, mar ik wist net nei hokfoar poarte ik rinne moast.
Doe seach ik in ruter oankommen op in wyt hynder, in faam wie it, hja ried flak by my lâns.
‘Elbrich!’ rôp ik lûd en oerstjoer. Hja lykwols wonk sêft ôf en joech it wite hoars de spoaren, al ûndúdliker ferdwûn it yn 'e moannenacht.
Ik wie fuort beret, as opskrille út in frjemde dream. Ik fleach nei de herberge, dêr't myn hynder stie, seale, en stoarme troch it lêste folk dat jitte op 'en paad wie nei de Blauwe Poarte. Dertroch en fierder, út 'en fjouweren, koel sûze de nachtwyn my om 'e gleone sliepen, it joech gjin ferkuolling oan myn ferwyldere sinnen.
Ik jage sa hurd as ik koe, soms hâlde ik stil by keppeltsjes jongfolk, frege oft ek in faam op in wyt hynder dat út riden wie. Hja lakene en tochten, dat it my mealde of dat ik spoeken seach.
Ik ried almar fierder, oer diken en tiltsjes en bedarre op 't lêst op in boerereed tusken miedlannen yn. Wêr't ik wie, wist ik net mear. Ik ried by in terp op, dêr leine in pear pleatsen omhinne, in tsjerkje stie derop. Doe't ik der letter wer ris kaam, wist ik, dat it Ymswâlde wie. Dêr stie ik njonken it tsjerkhôf, tsjuster te moede, mar alle sinnen wach. In hagedoarn stie oan tsjerkhôfsrâne en bloeide fynrokich. En jit hear ik it mankelyk swiete roppen fan 'e ljippen, dat fier út de lannen kaam. Myn hynder helle heftich de koele nachtloft yn en wrinzge tsjin in oaren earne op in kampke lân. Ik ried werom. Omdôch hie alles west. Omdôch! In koar fan tûzen kikkerts skreaude yn 'e grêft fan in boerepleats. Wêr soe ik hinne?
De ljurken gyngen al yn 'e hichte, doe't ik Wytmarsum foar my hie. Ik socht Syboltsmastate op, dat út ús pake' erfskip wie en begearde fan 'e meier ûnderkommen foar my en myn beswit hynder.
‘Soa, dus dy faam hiest wol lije mocht,’ sei Hartman, doe't ik him it ferhaal fan dit aventoer die. ‘Ik moat tinke oan in frommes, dat
| |
| |
ik ken. Dy hat der neffens de beskriuwing in bulte fan en dy wennet ek oan 'e seedyk.’
‘Hoe hjit dy?’
‘Willemke.’
‘No, dan is dat in oarenien. Dizze hiet ommers Elbrich.’
‘Hast se ek wer sjoen, neitiid?’
‘Nea. Ik haw noch al in deimannich omswurven efter Boalsert út, mar gjin spoar koe ik werfine.’
‘En dêrom bist oant no ta frijfeint bleaun? Dat liket hast op 'e platoanyske leafde, dy't eartiids yn 'e moade west hawwe moat. Doe hiene se ek in leafste sûnder dy fierder te begearen. Sawat lykas de Skrift seit: “hawwende as net hawwende”.’
‘Moatst net sa'n ûnsin prate. Dan mocht ik wol net felle wiis wêze. Mar ik moat nochris in aadlike juffer fine, dy't dizze faam belykje kin.’
‘En dan fansels mei in grut besit efter it gat.’
‘Dat sil wol nedich wêze.’
|
|
Auteursrechtelijk beschermd