Logo DBNL
Lok en lijen (2000)

Lok en lijen

(2000)–Bokke R.S. Pollema–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Tine

I Lêste bea

It wie yn it lêst fan septimber. Treddeljier hie boer Hindrik Anes mei Tine troud west.

Treddeljier wiene foarbygien yn goed en fredich, rêstich tegearre-libjen. Oan dizze tiid ta wie harren houlik net seine mei de komste fan in berntsje. Tegearre, as man en frou, yn goed en fêst betrouwen op elkoar, gyng har libbensskûtsje fierder op it sljuchte wetter. Gjin ûnwaar en gjin ûnneambere himelseine. Hindrik Anes wie in man fan rêstich, deugdlik en evenredich aard; gjin man fan flokwurden, fan fûle driften of fan ûngelikense libbensskoften.

Tine wie tefreden yn har libben, sa rêstich en lokkich by him. It wie har soms krekt, oft dit libben wat gelikens wie oan har foarich libben as ûnderwizeresse foar de klasse... alle dagen hiene har plichten, meast lytse plichten, har lytse freugden en fertriet-likheden, har glimpen fan ljocht en har dizenige skoften. De dagen liken op elkoar, as de gerskes op de ûneinige fjilden om har hinne... ien fan foarm, ien fan kleur en wêzen.

O... der wiene wol boeken, dy't sprieken fan oarden fan sinne, fan bolbjirkene hertstochten, en fûleindige langstmen, fan bedwelmjende freugden; fan libbens, oergloede fan de gleie strielen fan begearen; fan dagen fan laitsjen, wêrfan eltse oere wie as de strofe fan oprûzjende muzyk fan in opswypkjende wals... mar, soene hja gelyk hawwe?

Dit libben wie goed en rêstich... Har dagen kamen sûnder eangstme, sûnder felle freugde ek, dat is wier, en hja gyngen foar-by as goede stûnen yn it evenredich libbensskoft, evenredich, sa't

no de hiele wrâld wie, yn it oanskimerjende donker fan 'e jûn...

Tine en Hindrik stiene bûtendoar, nêst de skuorre fan har pleats. Sa hiene hja it útsjuch op 'e reed, dy't nei it doarp ta late, it lytse doarp Fjouwerhûs, dat, beskûl yn it swarte beamte, dêr no sa fredich en stil hinne lei...

Hindrik rookte út in houten piip. Syn frou stie swijend nêst him. Har eagen hiene jit deselde, eat ôfwêzige, as omdizene, útdrukking as yn har fammejierren. Har troanje wie wat foller wurden. Har wangen wiene reader, har lea in bytsje rûner. Sa't hja der no stie, stil en yn harsels, like hja in moai byld, in byld fan dreamerich oantinken, om nei te beiteljen en op in fuotstik te setten.

Hindrik syn lange, ljochte hierren (hy droech it hier lang), foelen oer de kraach fan syn donker jaske. Hy die syn pypke út 'e mûle en sei súntsjes: ‘In moaie jûn!’

‘Ja’, sei Tine sêft.

Doe socht syn hân harres en in skoft stiene hja der sa tegearre, swijend, rêstich, as yn tinzen fersonken.

De sinne fergulde mei syn lêste bytsje goud it ierdryk. As in wide poarte wie it der no, yn it westen, in wide poarte fan sljuchte, deastil hingjende wolkens. Yn de iepening fan 'e poarte teistere it ljocht, mei oerdiedich fûnkjen en glinsterjen. It bemielle in hiel stik fan de kimen mei in rynske, rike wielde. Glei en hel fjoerke it dêr. Sa glei, dat it each it mar efkes fele koe...

Hjir en dêr pandere in inkelde man yn it lân, op hûs oan. Jit wat fier gegei fan in pear fleurige bernkes yn it doarp; yn 'e fierte, op 'e dyk, dy't nei de stêd late, in inkelde wein, dy't stadich troch de jûn fierder kroep...

Hindrik hâlde syn frou jit by de hân, doe't der in stap op 'e opreed klonk.

‘Dat is master,’ sei Tine.

Sa wie it. In moai lange man, yn in swartlekkense jas (dy't net nij mear wie), mei in lange piip yn 'e hân.

‘Goeien avend!’ klonk it in bytsje stadich.

‘'n Avend master!’ seine Hindrik en Tine. En hja seagen harren âlde freon fleurich oan.

‘Kom, soene jy ús ris opsykje?’ sei Hindrik. ‘Dat is mar goed. Wy hawwe master hjir yn in hiele rek net sjoen.’

De boppemaster fan it doarpskoaltsje wie dêr sa'n bytsje húsfreon. Hindrik wie al lang skriuwer fan de ûnthâldersferiening, dêr't master foarsitter fan wie. Sadwaande gyngen hja in bulte mei eltsoar om. Dêrby wie Tine, as âlde skoallejuffer yn syn skoalle, in âlde goekunde fan him, sadat hja beide master graach oan har tafel seagen. En master fielde him tige thús yn de rêstige, tefreden, stille atmosfear fan dizze húshâlding, sadat de freonskip wol tige fan beide kanten kaam.

Wylst hja de foardoar yngyngen, kaam Jetske, de faam, op harren ta. Tine hie earst al ris in jonger famke hân, mar dy foldie har net. Noch net sa hiel lang lyn hie se Jetske by har krige, dy't neffens har jierren wat evenrediger wie as in jongere. Want Jetske wie al immen fan goed tritich. In goed sloof fan in frouminske, troch en troch sûn, mei hingelwangen en in pear grutte eagen dy't jimmer yn in soarte fan trienderich focht dreauwen. In manminske fan in âld faam, swier fan bou, op 'e skealjen nei skatting sa'n foege hûndertsantich pûn.

‘Kom, sille jy it doarp jit efkes yn, Jetske?’ frege de frou.

‘Ja’, lake Jetske.

Hja krige master syn ‘soepjas’ yn 'e gaten en wie mûlk bliid, dat hja útpykje koe. As in fette, oerdiedich lomp skepene ein wriggele hja troch de nauwe, donkere gong. Mei in bulte ratteljen fûnen har swiere fuotten, lomp as skuorrestilen, de klompen. Doe klettere de glêzen útdoar mei in fel gerinkel ta.

De famylje gyng nei binnen en Jetske stoep it strjitsje lâns nei de reed. Swier, as in machtich bouwurk fan bonken, mar benammen bloed en flesk, dat in krêftich tsjûgenis spriek fan de tigens fan 'e tafel by Hindrik Anes, wie har lichem as in breed skaad op 'e reed, dat mei lompe stappen fierder gyng, op it doarp oan.

Tine stiek yn 'e keamer de petroaljelampe op en ringen sieten hja mei syn trijen oan 'e kofjetafel. Sêft prottele it geurige focht yn 'e kanne op it spiritusljochtsje. Master stoppe syn lange piip, stiek in lúsjefers oan en liet bedaard swiere, grize wolkens boppe

syn holle de loft ynkrinkelje. Doe begûn er: ‘Witte jy jitte fan Fetse, Hindrik, dy't foar sa'n foege 20 jier nei de stêd ta tein is? Nee, dat sille jy wol net mear witte. It wie jit yn jo bernejierren. Dat wie in earnstich gefal. Oars net sa'n slimme keardel, mar de drank. Hy wie wat dimmen fan aard, koe him net rjucht ûnder de minsken bejaan en dan moast it slukje him faak te help komme. Dat joech him dan oare gedachten yn 'e kop, koe er dan soms tsjin my sizze. Want it hat in skoft in dissipel fan my west. Ik ha myn bêst mei him dien en in tiidlang gyng it goed, mar letter teach er nei de stêd ta en gyng it wer de brede wei op. Hy slagge oan in frouminske mei in net al te bêste libbenswize. Dêr hat er in bern by krige. De mem is al ridlik gau ferstoarn. De jonge hat altyd by syn heit omkrúske, dy't er sawat holp mei sjoutsjes, in bytsje negoasje en sawat.

Fetse is no yn 't sikehûs opnommen, want hy wurdt minder. Hy wie earen in sterke keardel, mar dy drank, dy drank. As safolle oaren is Fetse ek ta'n offer fallen fan it mûnster, dat wy, n't wier, mei besykje te bestriden. No hat er my ferline wike dit brief út it sikehûs stjoerd...

Ut de skoat fan syn ‘soepjas’, wylst de lange pipe him as in stik elastyk yn syn mûle bingele, helle master in kladsje pompier.

‘... Als dat ik nu wel sterfe gaan en alsdat Geert mij soon onbesorgt achter blijft...’

‘Dat sil “onverzorgd” wêze moatte,’ ornearre master, mei in bytsje ryklik klim. It briefke wie yn al syn earmoede en minne opstelling in pleit, om syn ienichste soan te helpen, en, as 't koe, wat foarút te bringen, as er strakjes allinne efterbleau.

‘Lang hep ik aarselt het te doen, omrede ik wel weet wat last en teleurstelling ik froeger meester met mijn slegt leven gefen hep, maar nu, daar ik sterfen moet, tog nog een woord voor mijn enichste soon om hem te helpe als arbijder of boereknegt of so, sodat hij een goed en eerlik man worden kan beter als sijn fader en smeek ik u het te doen, als ik sterfen moet...’

It waard in toarntsje stil yn 'e keamer. Tine har priemmen klikten elkkear op eltsoar. Hja hâlde har holle foardel, as telde hja de

stekken. In hege, brede foarholle wie it, suver en eal fan foarm. De eagen knipten aloan as yn prakkesaasjes. Hindrik smookte mei swiere wolkens út syn houten pypke...

Master suchte, brimde efkes en sei doe: ‘Sa sit der yn elts minske jit in stik goeds. Fetse wie net sa'n bêsten, benammen net yn 't lêst fan syn libben, nei wat ik der wol fan heard ha. Dochs wie syn grutte fijân: de drank. Mûlk hie er oars wol in goed minske wurden, alteast net minder as de measte oaren.

Mar no... Hoe moatte wy mei syn soan? Hy moat in goed plak ha, by minsken, dy't him jitte de opfieding jaan kinne, dy't er nea hân hat. Skoallegien hat er hast nea. Lêze noch skriuwe kin er, neffens wat men my der fan ferteld hat. Hy moat by minsken komme, dy't him lieding jaan kinne; krêft, om syn lege jeugd te ûntwrakseljen nei heger doel. It bêste wie, as boerefeint, sadat er alhiel opgiet yn it húsgesin, dat him ta it goede bringe koe... Sa woe ik it ha...’

Wer waard it stil yn 'e keamer. Hindrik Anes seach fan siden. Syn loaits wie, as seach er eat fier op in distânsje. Skerptekene wie syn troanje, in fâld yn syn foarholle joech syn antlit eat strangs en tagelyk wat eals. It sêfte giel fan 'e lampe struide in skat fan glinsterjende plakjes yn syn lang, ljocht hier.

Doe seach er nei syn frou. Dy arbeide stiltsjes troch... de holle foardel.

En Hindrik Anes sei: ‘As wy him hjirre ris namen, as feint...’

Noch efkes gyngen de priemmen, doe tilde Tine de holle op. Yn har eagen wie in skat fan goedens en leafde. It fûnke derút, as it ljocht fan de sinne sels, as it sljuchte wetter fan in mar op in stille simmermiddei. Op har wangen lei in lyts kleurke.

‘Ja,’ sei hja.

Master swei in tel en sei: ‘Ik hie der hope op... mar woe der net oer begjinne. Want hy komt net út in húsgesin, dat men beskaafd neame kin. Mar no bin ik bliid... Ja... o sa bliid.’

Der waard noch efkes neipraten. Hindrik-boer hie in fêste arbeider, mar woe, sei er, wol in feint hawwe. Dat soe op 'en doer dochs moatte. Nachts mei kealjen en sa wie dat hast nedich en der

koe ek oars ris wat komme. Sa moast it dus mar ris besocht wurde. Mei allerheljen, - soene hja sa mar ôfprate?

Ja, mei allerheljen, dat fûn master ek bêst. Do gyngen hja bûtendoar. De jûn wie no wol tige oer de lannen kommen. Hy hie der syn skaden brocht en syn rêst en syn stiltme. Inkelde stjerkes stiene klear en as stil-fernoege te skinen oan 'e wide himel. Dochs kamen der wolkens opsetten. Oer 'e dyk, dêr't de reed op útkaam, klonk in klepperjend lûd. Foarsichtich, stadich like in skaad de wei te nimmen nei de buorren, wer't de beammen in grut, tsjuster stee makken tsjin 'e himel.

‘Wa is dat?’ frege Tine.

‘Dat is âlde Boukje!’ andere master.

‘Sa let noch yn 'e baan?’

‘Boukje is altyd let... Ik kom har soms, as ik ris let bin, of nei de post ta moat, wol ris tsjin om tsienen, âlven. Boukje giet nea op bêd, sizze de buorren, dy't nêst har wenje. Dat is wat oerdreaun. Mar folle rêst skynt se dochs jûns en nachts net thús te hawwen...’

Tine eage de lytse, behelp'rich foarút panderjende figuer oan de buorren ta nei... har sêftomdizene eagen mikeren prakkesearjend foar har út.

Doe frege hja: ‘Soe hja net wiis wêze, sa't de minsken sizze?’

Master: ‘Ik wit it net, mar ik tocht, dat hja goed by 't stik wie. Ik praat noch wol ris mei har. It âlde sloof hat net folle oanspraak, want hja is dôf. Dan kin hja soms wûnderlik skerpe anderten jaan. Mar 't is ek wol ris bryk, wat derút komt. Ik leau, dat hja wol tige har ferstân hat. Mar de âlderdom en de iensumens mei har dôvens ha har wat frjemd makke. Deis sit hja wol ris by de tafel te slomjen en sa doarmet hja nachts in bulte om. It is in frjemde figuer yn it doarpslibben...’

Master naam ôfskie. Hindrik en Tine seagen noch efkes efterhûs. Doe gyngen hja wer nei foaren.

In beam fan it hôf, dat om 'e pleats stie, begûn te risseljen mei syn healtoar leaf. Doe in twade en in tredde. In felle wynpûst skodde mei de toarre kroanen, dêr't de dea al yn teistere.

Boppe skoden swiere wolkebanken tsjin elkoar op. Hja kron-

gen op elkoar yn, as donkere machten, dy't de nacht foar har opeasken.

‘Ik leau’, sei Hindrik, ‘der komt oar waar.’

Doe die er de foardoar ta.

II De oankomst

Jetske kôge har koeke mei bedaarde bewegingen fan har brede kevels. Har eagen stiene grut en dreamerich en swommen yn in mar fan fochte. Sa liken se wat op de eagen fan in ko: grut, en wiid en sûnder útdrukking. Der wurdt wol ris sein, dat elts minske wat oernimt fan wat der om him hinne is. Sa mei it waarlik gjin argewaasje jaan, dat Jetske eat oernaam fan de bisten, dy't sa 'n grut diel ynnamen yn har deistich wurk en libben.

Om de likenisse jit grutter te meitsjen, gyngen har kevels sûnder ophâlden, iderkear wer evenredich as de slinger fan in âlde stuoltsjeklok, hinne en wer. Ite! Ite moast men, om de lea te stypjen, dy't deistich yn 'e skrep moast, fan de iere moarn oan de lette jûn ta.

It moat sein wurde: it iten die Jetske goed. As in ûnbidich, ûnhânsum stik guod siet hja dêr. Har holle, jitte glimmend fan it waskjen mei sjippe, like op in reade apel yn in hjersttún, as it goud fan 'e jûnssinne deroer glânzget. Har nekke wie as de nekke fan in atleet sa breed en tsjok, lykwols net fan spieren, mar fan flêsk en fet. Har boarsten liken kêsens, proppende fol stoppe. Har hiele lichem hie wat fan in bargebonge, ûnbidich fol oppompe, tsjin 't springen oan...

No en dan foelen der inkelde stadige wurden yn 'e freed-sumens fan 'e húskeamer.

Hindrik Anes prate mei Geart, de nije feint, dy't krekt oankommen wie.

De frou stie mei in grut breamês yn 'e hân en snie inkelde plakken bôle op it boardsje. Op har wangen leine lytse plakjes rea, tear, as it bloeisel fan in kjersebeam. Har moaifoarme rjuchter

hân gyng op en del, iderkear wer; de kopkes dinderden yn 'e pântsjes.

‘Dus, jy hawwe wol ris mear pield mei boerewurk?’

‘Jawol, boer. Ik ha faker as ienris út te arbeidzjen west. Ik bin der net alhiel trochhinne, bygelyks net alhiel troch it melken. Ik bin goed mei hynders bekend, der doar ik my gerêst op ferhiere.

‘Moai... dat is yn elts gefal maklik... It oare sil wol leare. Hoe âld binne jy?’

‘Krekt achttsjin jier.’

Doe stûke it praat efkes.

Hindrik: ‘Hoe is 't mei jimme heit?’

‘Hy sil it net lang mear meitsje.’

Kalm en bedaard sei er it. Tine seach him efkes oan. Der wie gjin feroaring op syn antlit te sjen.

‘Ik sil efkes it wetter ôfsette.’ Tine gyng ta de keamer út.

De twa manlju praten fierder. Geart siet foar op 'e stoel, de rêch eat skeef tsjin it bekling, de holle in dripke foaroer. Hy like wat ferlegen.

Hy hie in bûtenwenstich tsjep gesicht. In fine noas en in antlit, dêr't de bûtenlucht en de sûnens in sêft-reade kleur op skildere hiene. It begjin fan in swart snorke ferve in streekje boppe syn mûle. As er lake, liet er in geef gebyt sjen; teffens wie it dan syn gewoante, syn eagen ticht te knipen, wat syn antlit in frjemde, min-of-mear skarlúneftige útdrukking joech. De klank fan syn laits kaam efter út syn kiel wei, op in min of mear guorreljende manear.

Syn eagen wiene... ja, no moat ik in siswize brûke, dy't net oarspronkelik is en dêrby saneamd ‘moai’, it skriklikste, wat in skriuwer oerkomme kin.

Syn eagen dan wiene as donkere fioeltsjes, dêr't de moarns-dauwe jit oer lei... Of moat ik it oars sizze? Tink dan oan in flewielen jurk fan in yndigo-kleur, dêr't krekt in swak buike oer strutsen is. Jimme witte dan, wat ik mien.

Dy eagen hâlde er meast foardel, krekt as doarst er de minsken net rjucht oan te sjen. Mar seach men deryn, dan wie it krekt oft

de siele - of wie it wat oars - sa mar boppe-oan lei, om dalik te begripen en te ferstean. Syn eagen wiene moai, en bûtenwenstich, swarte wynbrauwen hiene se omkrânze. Nim dêrby in swart bosk hier, min of mear krol, en jimme ha it byld fan 'e jongkeardel foar jimme.

Geart hie fan de natoer - nei it uterlik alteast - alles meikrige.

Hy droech in donker jaske en broek. Fierders in ljocht sport-himd, mei in slop boardsje en in donkere strik. Hy wie eptich klaaid en makke alhiel net de yndruk fan in ‘pauper’. Mûlk wist er de yndruk, dy't syn uterlik makke en trune dat him oan, him goed te klaaien, sadat er him nearne en foar nimmen hoefde te skamjen.

No kaam Tine werom. Hja gyng op 'e stoel sitten en prate foar 't earst fan 'e jûn.

‘Ha jy in goede reis hân?’

‘Ja frou, bêst!’

Der klonk bûtendoar in stap. Wie der immen oan 'e útdoar? Hindrik Anes gyng oerein, nei de gong ta.

De frou prate fierder.

‘'t Sil earst wol wat stil oankomme. Der is hjir yn Fjouwerhûs safolle net te dwaan, as by jimmes yn 'e stêd...’

Geart glimke en loek syn eagen ticht.

‘Dat sil wol wenne, frou’, sei er.

Doe seach er foardel, mei eat ferlegens yn syn hâlding. Syn eagen liken te stoarjen nei it kleed op 'e grûn. Syn fingers mealden wat yn elkoar om en syn fine noasters liken te triljen.

Doe seach er hommels op en hy stoarre de frou oan. Flewielen eagen wiene it, fan in djip-donkere yndigo-kleur. Der like fanbinnen yn dy eagen wat te libjen... in mysterieuze gloed. Wie it langstme? Langstme nei oanhankelikens, nei leafde, nei de geheimen fan it libben? Nei de wrâld... en alles wat dêrop is?

‘Wer is de boer, Jetske?’ frege de frou.

‘Ik leau, dat der immen oan 'e útdoar is, frou. Ik leau, dat it de post is...’

Ringen kaam Hindrik werom, mei in brief yn 'e hân. ‘In brief

foar Geart,’ sei er.

‘Foar my?’ ferwûndere him Geart.

‘Asjebleaft,’ sei Hindrik-boer.

‘Ik kin net lêze,’ andere Geart en joech it brief werom.

Stadich naam Hindrik it brief oan. Hy die it iepen en lies. Doe seach er in tel earnstich nei it brief, of mûlk ek der oerhinne.

‘Jo heit is tige min,’ sei er tsjin 'e feint.

‘Dat tocht ik al,’ andere dizze...’

Der wie in hoartsje swijen.

‘Is er...?’ Fierder kaam Geart net. Der hong in treurich swijen yn 'e keamer. Doe kaam sêft en lústerjend it wurdsje... ‘Dea?’

Hindrik knikte. Doe sieten hja stil mei elkoar oan 'e tafel. Geart seach rjucht foar him út, de holle eat foardel. Sa hie er in skoftsje lyn ek sitten. Syn eagen liken wat te sykjen op 'e flier. Syn iene foet hie er oer de oare slein en foar him, op syn skonken, hie er de hannen gear.

Hy sei neat, die neat en seach net op. Hindrik Anes gyng oerein en stiek in piip oan; stadich gyng er ta de keamer út. Jetske striek har oer de eagen en gyng him efternei.

Doe wie it in toarntsje deastil yn de keamer fan Hindrik Anes. Doe kaam de frou oerein. Grut en foars stie hja der; eat like hja op in byld, in moai, stil byld fan minskelikheid en barmhertichheid.

Hja stoep op Geart ta en lei him de hân op 'e holle. Ferheard seach er op. Yn de eagen fan Tine blonk in see fan leafde. As stjerren oan de hege himel wiene har eagen, sêft strieljende ljochtsjes fan 'e siel...

Geart seach de frou oan. It flewiel fan syn eagen wie djip en net te peilen. Syn siele like der har út temjitte te streamen, rynsk en frij. Wie it drôvens, wie it ûnk, dat har temjitte kaam, of in sêfte blidens?

Sa seagen hja elkoar oan - in tel... o nee... jit folle koarter. Doe gyng ek de frou fuort. Geart bleau allinne efter.

III Hy moat wat leare

In deimannich letter. It wie melkerstiid. Hindrik Anes syn stap klonk oer 'e bûthússouder. In strikerich lûd klonk iderkear, mei no en dan in pjuk, as de heafoarke tsjin in oast of in bult yn in soudersplanke oanstate. Frachten hea waarden mei de foarke hinne en wer skood, mei in risseljen op 't lêst, as in foarkfol hea troch in fal foel en delkaam foar in pear kij, dy't ûnferduldich te wachtsjen stiene en daliks de hongerige koppen oan de hoarnen ta yn 't fretten stieken. De begearige tongen sloegen hja om it foer - it waard in iendrachtich lûd fan tritich, fjirtich pear kevels, dy't mealden mei nocht en mei wille. Fuorrerstiid foar de bisten!

De rispinge fan de foarige simmers dwerrele foar har kop lâns yn in geurige, mylde oerfloed. Hja trapen mei de foarpoaten yn it hearlike miei, as wie it út klearebare freugde, dat dit no allegearre harres wie.

Einliks fergyng de stap fan 'e boer en kaam er út de skuorre it bûthús yn, in lange, rizige figuer, blûn by it wite ôf, de eagen by syn beslach bisten lâns, om te sjen, oft elts sines hie en neat nutteleas weiwaard. Hjir en dêr klonk it lûd fan it brûzjen fan molke yn in amer.

 

De jûn wie al kommen; de bûthúslampen joegen mar in skriel ljocht yn de grutte romte. As in grut en donker plak, ûnbidich fan bredens en geweldigens, siet der in froumins op ien fan 'e stâlen.

Har holle, as in readekoal, wie stiif tsjin de waarme bealch fan in iverich frettend kobist oantreaun. Hja mikere skean foaroer nei har wurk - ien fan de belangrykste karweien fan de man of frou fan 't boerebedriuw: it melken. Har gewante hannen, swier en grou as fan in keardel, omspanden de oeren en kniepen yn brede speten de molke út it jaar. It bist stie deastil: Jetske ferstie har wurk. Liet in froumins út hiel Fjouwerhûs it har ferbetterje. Hja wie der mûlk in bytsje grutsk op, mar mei rjucht en reden; op in melkerseksamen hie hja nûmer ien helle, yn it libben kaam hja in bytsje efteroan.

Oan 'e oare kant fan it bûthús siet Ate, de bejierre molkfeint, oan 't wurk. In pear stallen dêrfandinne Geart. Hy hie de maklikste bisten fan it beslach, jit net alhiel trochkrûpt yn dit wurk as er wie.

It swit rûn him by syn troanje del, by it almar troch wramen, knipen en noch ris knipen, ûngenedich eltse kear mar wer, sûnderdat er op wurgens of pine yn syn hannen acht jaan mochte.

Alde Hike, dy't er no ûnderhannen hie, joech hommels in slach tsjin 'e amer. Hja waard fan him, as begjinneling, mûlk net alhiel nei winsk behannele.

‘Ferr...,’ sei er. En hy joech it bist in dúst.

De doar fan 'e gong nei it bûthús waard iepen dien en Tine kaam it bûthús yn. Hja bleau foar de stâl stean, dêr't har man no in ko it spantou om 'e poaten die.

‘'t Is hjir lekker waarm,’ sei hja.

‘Ja’, andere har man. ‘De kachel moat moarn mar set wurde. It wurdt knobkâld yn 'e hûs.’

Tine seach, hoe't har man yn syn wurk ferdjippe wie. Doe rûn hja nei de stâl fan Geart en sei: ‘Wol it wat, Geart?’

‘Jawol, frou!’

‘Wol âlde Hike wat stilstean?’

‘Dat koe wol better. Dat âlde kring hat soms frjemde kueren yn 'e kop.’

Fan Geart syn bleuëns wie gjin byt oerbleaun.

‘As men âlder wurdt...’ Tine glimke en liet in rigele geve tosken sjen. In flits ljocht fan 'e bûthúslampe foel krekt op har antlit. Har hierren ljochten, as in krânse om har holle. Geart seach har oan. Lang, rjucht (mûlk in bytsje te rjucht), evenredich en moai fan bou stie hja foar him. Har gesicht, oars wol wat strak, wie no guodlik. In laits spile har om 'e mûle. Har eagen laken him temjitte, goed en freonlik.

Geart seach wer nei syn wurk. Hy liet in sucht.

‘Giet it sa swier?’ frege Tine.

‘Hâld mar op,’ sei Geart. ‘It swit rint my by de holle del.’

‘Is it sa slim?’

‘Ik kin myn himd wol útwringe.’

Geart wraamde fierder. No waarden de speten lyts. Hike hie jûn, wêr't de boer, dy't har de kost joech, rjucht op hie. En it like, dat er gjin drip mear krije soe. It bist seach nei Geart om, as woe hja sizze: En no it spantou los, asjebleaft. Geart sprong fan 'e stâl en lake tsjin de frou. Mei de mouwe fan syn blau baitsje striek er him oer it antlit. ‘Boeh!’ bearde er.

Geart rûn op 'e kannen ta en Tine seach nei har man. Doe frege hja, sûntsjes: ‘Hoe befalt er jo?’

‘Geart? O... wol goed. Dat sil wol gean, leau 'k. Hy is noch net troch 't wurk hinne, dat merk ik wol. Mar dat komt wol foar elkoar, leau 'k.’

‘'t Is sa jammer, dat sa'n jonge nearne fan ôf wit... Net op skoalle gien en sa... Net lêze noch skriuwe... Is it net ferskriklik?’

‘Ja,’ sei Hindrik. ‘As jonge hat er in boel mei syn heit mei negoasje swalke, leau 'k. Dan hjir... en dan dêr... Sa hie de polysje nea gjin fet op him... 't Is al wat foar sa'n jonge. No wit er nearne fan. Wie er mar immen yn 't doarp, dy't...’

‘Wat miene jy?’

‘Dy't him les jaan koe; master bygelyks. Mar dat wurdt ek al wat beswierlik. It kostet wat, mar dat is it slimste net, mar de tiid... Eltse kear nei it doarp en sa... En dat learen komt ek altyd net like goed út mei it wurk...’

Doe, nei in hoartsje swijen, sei er: ‘Is it neat foar jo, Tine?’ In sêft glimke lei op syn bleek, karakteristyk gesicht. De mûle, oars altyd yn rêst, wie efkes ferlutsen. Yn 'e eagen gunstere it, wylst er sei: ‘'t Is jit it âlde fak...’

‘Ja... ik wit net...’

‘Ja, jy hawwe jins beuzichheden ek al wer.’

‘Dat is it net... mar hoenear moat men dat dan hawwe en wêre...’

‘Sa no en dan ris... jûns of oerdeis bygelyks, as der om it waar of oars gjin wurk is... Yn 'e wenkeamer en as wy of oaren der binne, op 'e opkeamer...’

‘Ja... as it no in jonge wie... mar hy is al achttsjin... Dat learen mei bern is wer hiel wat oars as mei sa'n ien...’

Doe sei er: ‘Sjuch... wy moatte eat foar him dwaan. Us feint is

er, mar hy is fan 'e strjitte opnommen... Hy hat in jeugd hân, dy't safolle treuriger is as de jeugd fan oare bern. Wy moatte him wat meijaan op syn fierder libben...’

Hjir en dêr ferskikte in ko ûnder it opsykjen fan de lêste stikjes foer. Yn 'e stiltme fan it bûthús klonk it brûzjen fan Hindrik Anes syn melken. As in lange, donkere romte wie it bûthús, trochgeure fan in soele, skerpe rook... It triljende, himpene ljocht fan 'e lampkes sette de romte yn in geheimsinnich giel, dat glânzge op 'e eftereinen fan de stadich koaiende bisten...

‘No... 't is goed,’ sei Tine. ‘Ik sil it dwaan.’

 

Doe moast it fee jit boarnd wurde. As in keardel fleach Jetske mei de fole amers by de stâlen op (der waard hjir jitte boarnd op âlderwetske manear).

It wie gjin frouljuswurk, mar foar har sterke earmen en breed, grou lichem fan sûn frouminske wie it mar in lyts kerweike.

Geart stie oan 'e slinger fan 'e bûthúspomp. Eltse kear gyngen syn earmen op en del. It ljocht fan it lampke flakby wyndere fan syn hinne-en-wer swaaien. Der gyngen flechtige skaden oer syn troanje, syn swart krollich hier, syn jonge, fearkrêftige, goedfoarme rjuchte lea. Syn kleur wie waarm fan it wurk. Opset wie syn tsjeppe troanje, syn donkere eagen skitteren ûnder de ynspanning fan it wurk.

‘Do moatst avenseare,’ trune er Jetske oan. ‘Ik ha sin oan in kopke kofje.’

‘Rin hinne!’ rôp Jetske lomp. ‘Kin ik soms hurder? Doch do it, dan gean ik oan 'e pomp.’

‘Boarne is frouljuswurk,’ sei Geart.

‘Dat liichste,’ andere Jetske. ‘Do meiste dyn lea ek wol ris brûke, al bist sa'n himpen stedsjonkje.’

Doe bûgde Jetske har nei in pear amers. En Geart joech har in fûle slach foar har efterste.

‘Foarút, âlde, boarn no op...’

Jetske, moai guodlik, hâlde wol fan in grap en lake wat al te lûd...

Geart lake ek en seach nei de ein fan it bûthús. Tine loek de wynbrauwen del en tocht: Wat kin dy jonge soms frij wêze... Hy seit ek mar, wat him foar de mûle komt...

Hja gyng nei de doar ta, dy't nei de gong late en ferliet it bûthús.

IV It begjin

Bûtendoar foel in fine stofrein. Der wie net folle wurk en dêrom soe de earste les hjoed mar oangean. Geart rûn nei de pomp yn 't bûthús en spielde, wat er jit foar smoargens fan it moarnswurk oan syn troanje en hannen sitten bleaun wie, derôf. Doe droege hy him ôf en seach yn it lytse spegeltsje by de pomp. Hy draaide punten oan syn jitte al te behindich snorke en helle de kaam troch syn swart tizebosk, oant it wat model siet, mei in grutte swiere lok oan 'e foarholle. Doe in skjin sporthimd oan mei in strik - fierders syn ‘tuskenbeiden pakje’, syn ferklaaiersklean en ringen stie er sa, eptich en kein, foar de frou.

‘Kin 't sa?’ lake er har tsjin.

‘Hm... ja...,’ sei Tine, wat koel. En doe, wat freonliker: ‘Kom mar mei, Geart.’

 

De frou gyng foar him it treppentsje op nei de opkeamer ta. Hy seach har skuon oan har lytse fuotten en har fine ankels.

Doe iepenbiere him foar Geart de pracht en de útwrydske moaiens fan in ‘nije keamer’ yn in buorkerij. It wie wat in stive pracht en it húsrie stie der wat kâld en ûnwennich, wend as it wie, om nea brûkt te wurden, en it iensum bestean der wat spoekeftich te fersliten, as dingen, dy't yn in buorkerij net brûkt en dochs tagelyk ek net mist wurde kinne.

It moat sein wurde, dat de stivens hjir wat minder mummy-eftich en deadlik wie, as op de measte oare boere-opkeamers. Tine hie wat mear fan de wrâld sjoen, as de measte oare boerefroulju en har smaak wie alteast in bytsje fereale. Sa stiene de

stuollen bygelyks net as in rige ferstienne soldaten tsjin it bêdsket oan en lei der op in glânzgjend-reade mahoanjehouten tafel net in lyts bûnt kleedsje mei in pompieren roas yn in glêzen bakje derop. Sokke dingen wiene ek foar Tine te grouwélich. Mar in foarbyld fan smaak wie dochs dit ‘heilige der heiligen’ net; noch minder fan keunst...

Yn de eagen fan Geart wie dit sawat it paradys. Alteast, oars wie dit it foarhôf, om der yn te kommen. Hy skode de eagen wiidiepen en sei: ‘Wel! wel!’

As eltse frou geneat Tine fan dizze ferbazing fan 'e jong feint foar har ‘ynterieur’.

‘Wat is der oan?’ glimke hja swietsjes.

‘Wat rûkt it hjir lekker!’ sei Geart. En hy snúfde ris op mei wide noastergatten.

Tine seach him oan. Hy beskôge it buffet en in hege mahoanjehouten kas en wiisde doe nei eat yn 'e hoeke.

‘Wat is dat?’ frege er.

‘Dat is de kanapee,’ sei Tine.

De geuren fan sjippe en nije meubels en de glâns fan al dit frjemde en bûtenwenstige liken Geart in amerij te bedwelmjen.

‘Wel, wel! Wel, wel!’ sei er mar aloan.

Mar oan eltse ferbazing komt in ein, en dus ek oan Geart sines. Doe't er frege hie, oft er wol efkes yn 'e kanapee sitte mochte en Tine laitsjend knikt hie en hy him der in reismannich opfearje litten hie, mei de eagen fan in kwajonge, dy't in heinderbal presint kriget, bewende er wat oan al dit útwrydske en krige er de spraak werom.

‘De nije keamer by ús yn 'e stêd wie wat lytser, mar dy mocht der oars ek wêze!’ gniisde er.

‘No, mar wy moatte begjinne,’ sei Tine, om fierdere praatsjes te kearen. ‘Wy geane hjir mar oan 'e tafel sitten, Geart, en dan moatte wy ris sjen, oft wy jo net wat leare kinne... lêzen en skriuwen bygelyks,’ sei hja. Hja skikte Geart in stoel ta oan 'e fan in plusen kleed oerdutsen tafel en gyng nêst him sitten.

‘Dus,’ sei hja, ‘lit ús dus begjinne mei it alfabet.’ Hja hâlde de han-

nen nei elkoar ta, de fingerseinen tsjin elkoar oan, wylst hja de earmtakken op 'e liening fan har stoel hie. Sa siet hja dêr, eptich en skerp pratend, as yn de jierren, doe't hja it deistich die. Har eagen namen it ferstannige oan, dat eagen wend binne oan te nimmen, as de harsens arbeidzje. Hja prate wat mei in heech lûd en Geart fielde him geandewei lytser wurden, op 't lêst omtrint in lytse jonge.

 

Bûten reinde it stadich troch. De hjerst hearske mei drôvens en treurichheid. Lytse streamkes, mei nuvere bochten en streken Hjir en dêr stienen of rûnen in keppel skiep, de ienichste libbene wêzens yn hiel dy wide, ûnmjitbere romte fan lân en jitris lân...

Sa hie de earste les pleats. Tine prate en prate en gyng op yn har wurk; yn har hannen hie hja in stikje potlead, dêr't hja no en dan in letterteken mei op 't pompier skildere. Want skilderjen wie it omtrint, tocht Geart, dy't mei bûtenwenstige eagen de nuvere krassen en draaien fan it swarte eintsje op it pompier folge. Ringen wist er, wat in A wie en in B; de skyl fan dommens en ûnferstân, dy't om syn harsens siet, wie net sa bjustere tsjok en de pit midden yn 'e skyl wie moai goed.

‘Jou my ek ris oer!’ sei er ringen, mei de frijens en frijpostichheid, dy't him eigen wiene. En hy naam Tine har hân beet en ûntnaam har it potlead. Har hân, waarm en sêft, rêste in amerij yn sines.

‘Jou my ek ris oer?’ sei hja, heal freegjend. Hja die de mûle in eintsje iepen en it wyt fan tosken wie te sjen. Sa bleau har mûle stean, as woe hja him wat sizze. De loaits út har eagen fersêfte; hja stoarren yn it yndigo fan in pear riedseleftige eagen. Yn har eagen kaam it ljocht fan twa stjerkes. Nêst har hân lei in stik floeipompier. Sa omtrint waarden har wangen. Doe liet hja it potlead falle. Har eagen bleauwen sêft, mar de mûle gyng hast ticht en doe sei hja skerp: ‘Sa meie jy net tsjin my prate.’

Geart lûkte syn eagen gear en sei wat koart: ‘No goed... mar ik woe de A ris tekenje...’

‘Dat mei ommers wol, mar sa hurd net tsjin my útfarre,’ sei Tine. No lake de mûle. It sêfte bloeiselrea fan har wangen ferfloeide

stadiger, as it kommen wie. ‘Gean jo gong mar, Geart.’ De lippen, fol en rea, setten har ta glimkjen, sêft en goed as de glim fan 'e moanneskyn yn in stille nacht. Geart seach har oan. Syn eagen, donker en earnstich, stoarren har in toarn oan...

‘No, toe dan mar...?’

Doe sette Geart him oan it wurk. In moaie A waard it net. Mar it begûn wrychtich al in bytsje te lykjen.

V Doe barde it ris...

Dagen kamen en dagen gyngen. Foar it uterlike lykas altyd: rêstich, stil en evenredich. De wrâld makke him no stadichoan klear foar de wintersliep. Lytser en lytser waarden de gongen fan de sinne, tichter waarden de dampen, dy't de ierde yn in griis en mistich klaad bewuollen. Bûten kaam de rêst fan de foarwinter, mar in winter sûnder froast en iis.

Yn Tine har evenredich, deistich libben, har dwaan fan lytse dieden en jimmer-iendere plichten, wie wat nijs kommen. Har âlde leafde, de leafde foar it ûnderwiis, wie wer wekker wurden. Har geast waard libbener, har eagen sparken jonger en blierder, har wangen waarden faak ferve fan in bloeiend read... it libben pronke har op mei syn mylde siersels fan jeugd en nije skiennens.

Geart wie in iverich learder, dy't syn bêst die, safolle as er koe; syn brein wie net dom en syn earsucht sadanich, dat er it net fele koe, as de frou him ris in strang wurd hearre liet, om syn bytsje omtinken of te lytse iver. Lykas ek in meagere grûn, mits mar goed en mei ferstân beärbeide, gouden fruchten jaan kin, sa waard Geart syn lichtsinnigens oanrekke fan Tine har sêfte hân en de wiere earnst en iver bloeiden op mei fleur en pracht.

Dochs wie mûlripens ien fan syn eigenskippen en in hurd wurdsje wie by him gau oer 'e lippen. Sa sieten hja ienris op in middei mei in lêsboekje foar har. Mei de finger folge Geart it lêzen, foar ien fan syn jierren frij ûnnoazel fan ynhâld. Hy koe de wurden op pompier al bestammerje, mar de earste taalrigels

moast er him jit eigen meitsje.

Sa haspele hy der al wat raar yn om, hoe ienfâldich it dan foar immen, net alhiel ûnbedreaun yn taal, ek wêze mochte.

Tine siet mei de fingerseinen tsjin elkoar, in hâlding, dy't hja mûlk út har ûnderwizeressetiid oerhâlden hie. Hja seach in bytsje heech, oer 'e tafel hinne, sa't like nei bûten; in bytsje... eigenwiis sil ik 't mar sizze... mûlk ek jitte út dy tiid. Mar foar fêst wit ik dit net... en ik wol ek leaver gjin dames of hearen út 'e ûnderwizerswrâld tsjin my yn 't spier jeie.

‘Den os slachtte de slager’. Dit wie de learsume rigel, dêr't Geart syn op dit stuit frij stomp brein op slypje mochte. Hy hie op dit eigenste stuit waarlik sels eat fan in okse. It like foar him op in kleaun jern, dêr't de ein net fan te finen is... yn 't koart: in tizeboel. Hy haspele der wat op om mei ‘de’ en ‘den’ en sei op 't lêst ûnferwachte: ‘Ik ferdom it mear. Dêr wurde jy gek fan.’

It bloed fleach Tine hommels nei de holle. Hja seach him oan mei boaze eagen. Har stimme wie heech en skerp, wylst hja sei: ‘Soa... prate jy sa tsjin my... Foar wa sit ik hjir soms... foar jo of foar my? Ik sil hjir myn best dwaan en dan sil ik fan jo te hearren krije: ik ferdom it mear. Mynhear ferdomt it mar, 't is moai, hear! Jy witte noch ommers suver neat, man. Alles moatte jy jitte leare... jy witte fan “tûten noch blazen”. As jy sa tsjin my prate, kin ik jo gjin les mear jaan... Dan moat it út wêze... Fij, skamje jo... “ik ferdom it mear”’

Geart seach har oan, earst in bytsje ferwûndere; doe kaam der wat yn syn eagen, dêr't hast gjin namme oan te jaan wie: kjeltme of eangst. Of wie it in grutte drôvigens, dy't súntsjes nei foaren kaam, in ferwiting, om't er it sa slim net miend hie?

Sêft omdizene waard it donkere yndigo fan syn eagen. Sa omtrint is de himel fan kleur yn it easten, as de earste nachtdampen oer de ierde doarmje.

En doe kaam der eat fochtichs yn syn eagen. Stadich foel der op syn wang in trien. Hy seach har oan, as koe er syn antlit net fan har ôf hâlde. Der lei wat op syn gesicht fan in lytse jonge, dy't straft wurdt en dy straffe ûndergean wol, om't er no ienris moat.

Dit lytse, dit helpleaze, kaam nei Tine ta as in fluentsjende klacht. En foar har eagen fleach it foarby as it drôve byld út in film: syn treurige jeugd, syn sljuchte mem, syn heit, dy't oan 'e drank wie. Al dy illinde, dy't wis op him ynwurke hie, mar dêr't er dochs noch net minder as sa - lykas er hjir by har siet - oan ûntkommen wie. O... syn treurige... treurige jeugd...

In grut en waarm, net te kearen meilijen kaam yn har op. Hja naam syn hân en knypte dy fêst en stevich. Har eagen wiene grut fan leafde en hja amme koart, begien om dizze grutte, lytse jonge nêst har...

Doe... hommels, naam er mei syn beide hannen har hân beet en treau dy tsjin him oan. Hy bûgde him foaroer en patte har hân krêftich en hertstochtlik. ‘Kom hjir... kom hjir...,’ sei er heas en hy loek har nei him ta...

Ferheard, bestoarme fan de wyldste tinzen, gyng Tine oerein. ‘Geart... Geart!’ lústere hja sêft. Hy liet har los en seach har oan. Yn har eagen wie skrik en bangens. ‘Hâld dochs op!’ lústere hja, want hy wie oereingien en kaam op har ta...

Mei reade troanje, hymjend en útdaagjend, stie er foar har. Syn eagen seagen har oan, dryst en strak. Doe't er seach, hoe't Tine witer waard as de muorre, ferdwûn stadichoan it hurde en felle út syn loaits. Ferlegen seach er om him hinne... Hy socht syn stoel op en gyng sitten, in earmtakke ûnder de holle... Sa siet er der, stil... ferlegen... beskamme...

En yn syn earen, dy't jit sûzen fan de opstannigens, de hertstocht fan syn bloed, klonk, mei in triljen deryn, by him de sêfte stimme fan Tine: ‘Geart... Geart... wat skeelt jo... Doch soks dochs nea wer... Unthjitte hy my dat? Want oars...’

‘Want oars?’ frege er sûnder omtinken.

‘Oars kin ik jo nea wer les jaan...’

Doe kaam der in swijen. Stil sieten hja der. De Natoer hie harren, as wie it mei swiete muzyk, brocht oan de râne fan in hege berch en no wie der ûnder harren de ôfgrûn. It rûzige libben hat sêfte meldijen op syn harpe, mar de hurde stimme fan 'e stoarm is like goed sines.

In grutte, einleaze ferlittenheid kaam yn it ûnwisse herte fan 'e jongfeint. It waard as in grut meilijen, in swier en einleas meilijen mei himsels en hy liet de holle op 'e tafel sinke. Syn boarst gyng op en del.

‘Sa net Geart, sa net!’ sei hja. ‘It is ommers neat... Ik hâld in bulte fan jo, jy binne ommers hast in bytsje myn soan no... is it sa net?’ Mar de holle bleau op 'e tafel en syn eagen ferburch er yn syn hannen... ‘Jy binne net allinne myn learling... jy binne ek in bytsje myn soan...’

In sêfte, mylde laits wie der yn har stimme. De leafde fage dit neatichheidsje wei mei in sterke krêft... de leafde fan... in mem... Tine har eagen rêsten grut en sêft op 'e jongfeint. Har wynbrauwen hie hja eat oplutsen en hja seach nei him, syn rêch en hals, dêr't donkere krollen yn foelen, dy't skodden en skodden, iderkear wer.

Der spile in hjerstige fleach tsjin 'e glêzen. Neist harren, yn 'e wenkeamer, klonk in stap. Súntsjes gyng Tine nei de doar ta en stapte by it trepke del.

Geart suchte tusken syn snikjen: ‘Wie ik mar dea... Ferd..., wie ik mar dea...’

VI De nacht

Tine koe de jûns de sliep net krije. It wie har, as hearde hja yn 'e flerte it rûzjen fan muzyk. Yn har fammetiid hie hja ris mei in âlde freondinne, dy't doe yn Amsterdam tahâlde, in bal yn Bellevue bywenne. Der hie de muzyk west as de wielde fan waarme lannen út it suden en it walsen as in sêft opgean, de hichte yn, in widzjen yn de earmen fan 'e sillichheid.

Wêrom hearde hja no aloan muzyk? Hark! De earste fioelen songen en njuenten. De soele sello's wiene as in trúnjende hert-stochtstimme en dêrboppe ut wiene de fluiten as de stimmen fan bliere gealtsjes!

Wêr wie no har eangstme, wêr de bange hammer fan har eigen hert?

Hja seach jitte de pearkes sweevjen oer 'e flier, hja hearde ek laitsjen, it dimmene lûd fan in sêft-lústerjend petear!

De muzikanten spilen mei allesferjittende oerjefte. It wie, oft hja har smert útsongen mei de fine klacht fan har wûndere snaren, oft har leafde song yn de brede, geiende klank fan har hearlik ynstrumint!

Sêfte geuren hiene de brede, feestlik ferljochte romte trochwalme; de lichte klean fan 'e froulju hiene as in trochskinende omwuolling west as fan teare sluiers, as hiene hja leafdegoadinnen west, presteressen fan it moaie - fan de jeugd en fan de leafde...!

En jit heugde har har eigen gong oer de skitterjende flier, op de toanen fan in wals, mei immen, dy't hja nea earder sjoen hie, mar dy't har opfierde fan dizze wrald... fier fuort op de weagen fan 'e muzyk, nei lokjende fierten...!

Dat hie in feest west, dat wie libjen! O... dy muzyk! Dy trille op dit stuit yn har, dy song yn har hert, dy fierde har fuort nei frjemde lannen fan sinneskyn, fan palmen, fan in see fan blau opaal, fan in lea- en sielferwaarmjend ljocht..

Hja hâlde it hjir net út!

Hja gyng fan 't bêd ôf. Har man wie yn stille rêst fersonken. Hja hearde syn amjen, rêstich en evenredich... it slomjen fan in rêstige, goede, fan himsels wisse siel...

Hja sette har longen fol, sa't hja dêr yn 'e keamer stie... in ljochte, rizige figuer yn it donker... har boarsten tynden en har mûle hie se iepen...

Sa trape hja op it finster ta. Bûten wie it ûnlijich. De wyn spile in treursang troch de donkere krunen fan it hôf... Hoei! rôp er, mei in lang, útrutsen lûd... mankelyk en neargeastich. De lannen leine yn in skimerich tsjuster. Boppe blonk in oppoetst stikje skiif fan 'e moanne.

Hoei... rôp de wyn en it wie de klachte fan in drôvich hert, dat gjin útkomst te finen wit, ferdoarme is yn in wrâld fan leed en treurnisse...

Hoe wie dochs it lûd, dat yn harsels klonk, sa hiel oars? Wêrom

njuente it aloan yn har mei in sangerich lûd... hoe wie har hertke yn har sa licht en tocht hja mar oan dûnsjen... oan wille... oan muzyk?

Wat wie dat dêr foar it finster? Wat foar gedaante tekene him dêr ôf... stadichoan dúdliker... skerper... klearder?

Wat wiene dat foar twa eagen, dy't har oanstoarren? Twa glânzgjende, skerpe... o nee... driigjende eagen? Wat stie der bûten? O... God...

Hja skrille tebek yn it healtsjuster... in lange, wankeljende figuer... Har mûle wie ferlutsen... In eangst, in kjeltme kaam oer har... it wie, oft in sterke, driigjende hân har by de kiel beetpakte... oft de dea sels har temjitte gniisde út eagen mei holle kassen, donker omrâne, ferskriklik en fel...

Wat wie dat dêr foar in troanje foar har? O, o... wie hja gek...? Wie it in spoekbyld... dreamde hja mûlk... hie hja in eangstige, wrede dream?

Mar nee... hja rûn hjir... yn dizze keamer... yn har eigen keamer... allinne... yn har nachtklean... mar dy eagen bleauwen, fel en driigjend, dêr foar har... driigjende eagen yn in âlde ronfelige troanje...

Hja liet in gjalp... Alteast, dat miende hja... Mar oer har lippen kaam mar in smoard, ûndúdlik lûd... Hja skodde oer har hiele lichem... Hja rôp fan: help, help! Mar gjin klanken woene út har kiel komme, dy't har suver tichtskroefd siet, tichtskroefd fan in felle, net te neamen eangstme.

Doe stiek hja, skodzjende en triljende de lampe op. Ienris... twaris... der kaam in fel, flikkerjend ljocht yn 'e keamer...

Hie it byld ek yn 'e keamer west? Mar de keamer wie, lykas hja dy justerjûne ferlitten hie...

Wie har man wekker? Hearde hja him suchtsjen? Hie er de eagen iepen, nei har takeard... of like dat sa?

Hja rûn op it bêd ta... Dêr lei syn holle, rêstich... as altyd. Op syn antlit gjin spoar fan skrik of eangst...; it masker, lykas allinne in siel, dy't mei himsels tefreden is, dat jaan kin. Syn boarst gyng op en del, sûnder hoarten en stjitten, as by immen, dy't djip fer-

lern is yn it ryk fan 'e dreamen, fan de rêst of fan it ferjitten... Syn sêfte mar krêftige mûle stie eat yn 't kier... In minske, fan gjin folterjende gedachten of twivel of lijen pleage...

Tine bleau in amerij foar it bêd stean. Soe hja wer op bêd gean? Jit wenne de freze yn har hert... Wat hie hja sjoen? Wie it hallusinasy, in spoekbyld? Wat wie dêr bûtendoar? Koe hja mar ris efkes bûten wêze...

Doe rûn hja teantsjend op 'e doar ta, gyng nei de gong en die foarsichtich, sûnder spul út te jaan, de útdoar iepen.

Dêrbûten rûze de wyn jitte, lykas er niis dien hie. De beammekrunen swypken op 'e krêft fan 'e wyn... In kâlde, fochtige wyn wyndere mei har nachtklean om...

Hja seach om it hoekje nei it finster fan 'e keamer. Dêr hie hja it byld foar stean sjoen. Der wie neat. Alles wie stil... Allinne it rûzjen fan 'e wyn mei syn hoei-stimme; de neargeastige ropstimme fan 'e natoer, as de wrâld yn winterleed delleit en der gjin freugde of blierens mear liket te wêzen...

Foar it finster seach hja neat. Op it hiem murk hja neat. Gjin minske, gjin lûd, gjin libben. Doe die hja de útdoar wer ta. Hja gyng, tril jende fan 'e kjeld, wer nei de wenkeamer. Hja gyng wer op bêd, die foarsichtich de tekkens oer har hinne, om har man net wekker te meitsjen. Of wie er wekker...? Ferweegde er him...?

Mar syn amme wie rêstich en kalm, as fan immen, yn it lân fan 'e dream.

Tine treau har holle yn it kêsen. No en dan fleach har in skok troch it lichem fan kjeld, of mûlk fan senuwen.

Hja lei in skoft mei de eagen wiidiepen. De sliep woe dy nachts alhiel net komme.

 

De oare moarns like har alles as in dream. Hja trape middeis om it hûs hinne, dochs nearne fûn hja spoaren fan minsken, dy't hjir yn 'e nacht west ha koene.

‘Soe ik 't my ferbylde hawwe?’ frege hja harsels ôf.

VII Besiik

Dêr draaide op in middel in brikje by Hindrik Anes de homeie yn. Stappende gyng it by de skuorre lâns, nei efteren ta. Der bleau it bist stean, snuvende en prûstende. De boer en de frou kamen oanrinnen; Geart spande it bist út en brocht it op it kampke oer 'e grêft.

Under de kap wei, fan it fuormansplak, kaam in moai rizich man, om ende by sechstich jier âld, aardich griis al, weisetten. Ut it brikje in âldeftige frou, sa flink net mear yn har uterlik, as de man. It wiene Ane Hindriks en syn frou, dy't hjoed har soan en skoandochter in besiik brochten, út Snits wei, dêr't hja ommers al in jiermannich, as rintenier en rintenierske, tahâlden.

Tine brocht de besiikster gau nei de keamer. Dêr naam hja de oerstallige klaaiïng fan Hindrik syn mem oan en sette har op in stoel.

Ane Hindriks en syn soan bleauwen jit efkes yn 'e skuorre. It praat gyng oer it bedriuw, oer fee en lân, oer it hea, dat jit in hiele golle folle - in skat fan foer foar de hiele winter, ja, mûlk jit foar in folgjende.

Dêr fleach Ane Hindriks wat foarby. Hy hâlde de holle opside, as waard er kjel.

‘Ien fan Tine har hinnen!’ sei Hindrik.

‘Hen?’ grânze de âlde.

‘Fan it hea, dêr't se wol ris aaien lizze. Tine moat se no en dan opfandelje!’ sei er. ‘Hja geane de skuorre yn as se kinne en besykje dan, op it hea te kommen.’

Rou keakele it bist, dat fan de ûngewoane droktme op 'e middei mûlk yn syn aailizzen fersteurd wie. Mei in wyld wjukkeijen fan klapperjende fierken socht er om de útgong en file doe út.

Heit en soan stiene no ticht by elkoar. Beide fan deselde langte, mar de heit ûngelikense folle breder en krêftiger boud. Syn griis hier hong him, wat stikelich en dwers as altiten, in eintsje oer 'e foarholle. De eagen gyngen heal beskûl efter swiere wynbrauwen.

Om it krêftige, foarútstykjende kin in burdsje, ûnder syn krûmfoarme noas in stikelige snor; beide piper- en saltkleurich, lang sa griis net as syn hier. Syn wynbrauwen wiene noch alhiel donker, krekt as earen.

Ane Hindriks hie de gewoante fan it prúmkjen hiem en yn syn mûle hie er no ek in triedmannich. Hy stapte hinne en wer yn 'e skuorre, ûnder it petear mei syn soan. Rjucht wie syn lea jitte, in tige krêftige keardel foar syn jierren. Syn eagen, dy't fierwei it libbenste wiene fan syn hiele wêzen, dy't laitsje koene, as er in koartswilige rite hie, mar dy't ek te fûnkeljen wisten, stiene no evenredich en bedaard. Hy bleau stean en seach syn soan oan. Doe sei er: ‘Ik leau wrychtich, datste al griis begjinst te wurden. Dat is al wat ier, jonge, neffens dyn jierren...’

‘O ja?’ sei Hindrik, in bytsje wifeljend. In sêfte glim kaam him om syn mûle. Hy striek út gewoante de hân troch syn lange hierren en ja... It wie net oars: tusken it ljocht blonk hjir en der in wyt triedsje.

‘Alles mei dyn wyfke goed?’ frege Ane Hindriks. Syn soan seach him oan.

‘Goed sûn en sa?’

‘O ja, alles tige bêst, hear!’ sei Hindrik.

Doe gyngen hja nei de keamer ta.

Dêr wie Tine drok mei Ane syn frou yn 't petear. Hja stie by de teetafel en makke de kopkes en pantsjes foar allegearre ree. Hja hie in kleur op har moai-foarme gesicht, yn har eagen sparke de sûnens en de libbensnocht.

Hja lake de manlju temjitte, doe't dy ynkamen.

‘In kopke troast, heit!’ sei hja. ‘Gean mar gau sitten.’

Ane gyng sitten en stiek de piip oan. Under it opstekken seach er skean nei syn skoandochter. Wat wie hja tsjep! Tsjepper jit as earen; der siet mear libbens oan har, mear minskelikheid like der út it blau fan har eagen te strieljen, mear sûnens kleurde op har ek eat follere wangen.

De manlju wiene gau yn in wichtich petear fertiisd. It gyng oer it fetgehalte fan 'e molke, oer it waaksen fan 'e lammen, de prizen

op 'e merken, it skriele útbeteljen fan 'e fabriken en mear fan sokke opwinende dingen. Tine helle de koekjes foar 't ljocht en ringen wiene de fjouwer pear kevels stadich oan it fermeallen fan de keunstige baksels fan 'e Fjouwerhúster bakker. De tee prottele sêft op it ljochtsje, de tabaksreek dreau yn swiere wolkens de keamer troch... koartom, it wie der sa nochlik en gesellich, as it yn in boerekeamer mar wêze kin.

Doe waard de doar iepensmiten. De grutte, lompe figuer fan Jetske kaam foar it ljocht, ûnbidich yn syn oaljefant-eftige swierens en bredens.

‘Dei jimme!’ rôp hja. En hja lake, lyk, as hja mear de gewoante hie, sûnderdat der eat om te laitsjen wie.

‘Dat's in flinke faam!’ sei Ane, dy't fan in grapke hâlde. Hy hie har hjirre jitte net troffen. ‘Dy kin in jok en amers op 'e hûd fele.’

‘Dei boer!’ sei Jetske, en hja joech him de hân.

‘Ferdeald noch ta! In boer bliuwt dochs altyd in boer!’ sei Ane.

‘Ik ha yn treddeljier gjin kowesturt sjoen.’

‘Ei no... rintenier dan’, sei Jetske. ‘Ha, ha, ha! Sa lyk wit ik dat net.’

Doe kaam der efter har brede rêch in oar weisetten. Eptich, kreas ferklaaid, syn hier as in krollerich bosk, alhiel yn 'e ploai, as wie er fan 't skeardersfak, de holle ferlegen foardel, lykas dat by frjemden mear syn gewoante wie, stie Geart dêr.

‘Wa is dat?’ frege de swiere stimme fan Ane.

‘Dat is Geart, ús feint!’ sei Tine. Yn har eagen wie in glim, om har mûle in laits. Mei in sêfte laits, goedmienend, naam Tine him op, op de manear, lykas in mem dat har soan docht... Geart seach efkes nei har op, mar hy die syn eagen dalik wer foardel. In ferlegen útdrukking lei op syn gesicht.

Swijend joech er Ane de han, doe dy syn frou.

Doe skikte er yn 'e ring, in bytsje efter de oaren út, as fielde er him hjir net thús.

Ane sette in grut ferhaal yn. Lykas in akteur, in bytsje idel syn stimme útset, as de skouburchseale hommels mei in kliber folset, sa waard de stimme fan Ane ek grutter en swierder, no't syn gehoar sa fergrutte wie. En frjemde tule liet er hearre. Fan dy

boer, dy't lêsten fan 'e wykmerk te Snits kaam mei in lyts sneedsje yn 't ear, en doe mei syn reau by fersin rjucht yn in diggelwinkel op 'e Easterdyk stjoerde, sadat er mei de holle yn in meubelstik fan in sliepkeamer te rjuchte kaam, sa'n ding... jimme witte wol... mei in ear deroan.

En hy helle op fan earder, fan dat setsje doe fan baas timmerman te Fjouwerhûs, dy't foar him ris in baarch keare soe. It bist wie him tusken de skonken trochflein; de baas wie ferheard op it bist sitten bleaun en hie de hiele reed lâns riden, mei eagen as kopkes fan eangstme. De baarch hie mar gûld fan oerstjoerens en hie de baas op 't lêst op 'e wâl fan in jarresleat dellein. Hy mocht fan gelok sprekke, dat er net oan 'e hals ta ûnderdompele waard.

En mear fan dat moais. Ek de bran kaam op it tapyt en hoe't de baas doe oangien hie mei de slang fan 'e spuit op 'e tichte muorre oan...

Hindrik glimke en syn mem glimke. Op har antlit deselde útdrukking as op sines - hy wie in echt ‘memmesoantsje’. Jetske lake en liet har ûnfoech grouwe lea skodzje. Geart ferloek no en dan syn antlit ta in laits, mar gysten gyng it net. Tine lake fleurich en seach it selskip rûn. Har eagen fûnkelen, har wangen wiene read as bliere hjerstappels.

Doe sei Ane: ‘Hindrik! Dyn wiif wurdt alle jierren jonger, leau 'k. Oft dat mei dyn mem ek sa west hat, ik wit it net. Mar do meiste fan gelok sprekke. Dyn wiif is yn 't lêst in hiel ein op weide, dat is mar sa...’

Tine stie no by de tafel, om yn te skinken. Har lea, fol en sûn, wie prachtich boud, as it model fan in skilder. Heal iepen wiene har lippen. Dêrefter glânzge har wyt, geef gebyt. In mylde laits wie om har mûle, in sêfte, golle laits, en men moast tinke om in blom yn 'e moarntiid, as de earste strielen oer 'e kimen streame.

Geart seach har oan. Syn eagen rêsten op har blanke hannen as glânzgjend ivoar. De eagen liken fol te stean fan in see fan leafde. Hja like de Frou fan Alle Tiden, yn har ripe skiennens, heech, keninklik, myld, goed, bedwelmjend.

It flewiel fan Geart syn eagen waard swart as de swartste

nacht. En as stjerren yn in donkere himel blonken yn dit donkere twa ljochten, net myld, mar felflamjend...

Doe sloech er de eagen hommels wer foardel. Sa bleau er in skoftsje sitten.

Doe't er wer opseach, rêsten in pear eagen op him, efter swiere wynbrauwen ferskûle. It wiene de eagen fan Ane Hindriks.

‘Dus sille wy dat mar dwaan, heit,’ klonk de stim fan Tine.

‘Wat guod?’ frege Ane.

‘Hearken, jy hawwe neat heard, leau 'k’, lake hja.

‘Myn piip smûcht wat‘, sei Ane en hy die in pear felle halen. ‘Dat ferdealde ding foldocht my net. Ik keapje strakjes in kalken eintsje yn 't doarp...’

‘Is Hindrik syn tabak net goed?’ lake Tine.

‘Nee’, sei Ane. ‘'t Is hjir yn 'e war.’

VIII It antlit

In dei twa letter. Hindrik Anes wie nei master, foar ferienings-saken. It wie in moaie stille jûn; sêft en oangenaam foar de tiid fan 't jier. Tine rûn yn gedachten it hiem op, efterhûs.

De koarte dei wie al flechte foar de jûn; yn donkere skaden leine de fjilden. In seinjende, min of mear weemoedige rêst lei no oer de wrâld.

Hja hearde in stap. Ut it tsjuster kaam Geart syn behindige figuer nei foaren; hy rûn eat mei de holle foaroer, lykas dat syn gewoante wie. Hy swaaide mei de skouders wat ûnder it gean; ja... dit wie Geart.

‘Wat in moaie jûn!’ sei Tine. Hja hie wol murken, dat er de lêste dagen net folle tsjin har sei. In waarm en meilijend gefoel kaam oer har, no't hja him seach. Mocht hja him wol minachtsje, om wat er dien hie?

Wat wie it dochs ûnbetsjuttend, neffens de grutte dingen fan it libben; hy hie help en stipe nedich yn syn libben, dat oant no ta in stroffeljend en behelp'rich gean west hie. Hy moast ienris as in

man it libben trochgean kinne; hy hie har goedens nedich, de leafde fan har hert, har stipe.

En hja rûn op him ta en hja sei: ‘Wat sizze jy dochs in bytsje... jy binne dochs net lilk op my?’

Yn 'e skimer, flak by de skuorredoarren stie Geart by har. Hy seach har oan. Syn eagen resten op har, syn tsjeppe, reafallige troanje hie er nei har omhegens keard.

En hy sei, sa'n bytsje wifeljend: ‘Ik?’

‘Jawis, jy!’ sei hja. En der wie in laits yn har stimme, in gol en noegjend lûd, in bea, dy't safolle betsjutte as: ‘Wês no wer tsjin my as earen... toe wês no goed!’

Doe liet Geart in sucht en hy sei: ‘Ik bin goed op jo.’

En hja: ‘Nee, dat is net wier... dat binne jy net...’

Doe socht hja syn hân en omfette dy. Sa stiene hja nêst elkoar... swijend, elts foar oar it herte fol fan in grutte fieling.

Wachten hja op eat? Wêrop wachten hja dan? En sêft, dochs sûnder wifeljen, krêftich, as wie it net oars mûlk, lei Geart syn earm om har hinne. En hy presse har tsjin him oan, sêft, mar tagelyk krêftich, en hy amme djip op...

It begûn by Tine fan binnen te klopjen en te slaan... Frjemd... wat wie dat dochs dêrbinnen? En hoe fleach har it bloed sa fûl en wat foar bedwelming omwuolle de skerpens fan har sinnen...?

Har herten kloppen tsjin elkoar, twa ferheftige stimmen, dy't itselde sprieken: de hurde en fûleindige stimmen fan de hertstocht...

Tine stoarre foar har út... En foar har, der yn 't tsjuster, nêst de kuilbult, weard eat dúdlik, helderder en helderder... O ja! It wie wat, dat libbe... It wie... in minske!

En tichter en tichter by kaam de holle. O ja, hja koe dy holle. Hja hie him mear sjoen, dyselde nachts, yn 'e wenkeamer, doe't hja net sliepe koe... En deselde fûleindige eagen wiene wer flak by har... en in stimme... o wat in grouwélige stimme...

Hark, dy stimme!

‘'n Avend, boer! 'n Avend, frou! Ha! ha! ha! ha!’

Wat wie dat foar in laitsjen? wat woe dêr dat spoekèftige, fer-

skriklike frouminske?

‘Moai waar, net?’ In skerpe, fûleindige, fierdragende stimme sei it. It wie, oft der in hunend, treiterjend lûd yn kraste, as it lûd fan in âlde ûle op in ûnlijige jûn...

Wat woe dit âlde wiif, hjir yn 'e donkere jûn, op dit hiem, dat harres net wie?

‘As men jit jong is... dan mei men jûns sa wol ris wat bûtendoar omtraapje tegearre,’ sei de stimme. ‘Wat sizze jy, boer? Ha! ha! ha! ha! ha! ha!’

En doe, fel, rou, as it krassen fan in rooffûgel: ‘O hearken! It is de boer net... It is de feint... O hearken! It is de feint! It is de boer net... It is de feint!’

En hja krukte fierder. It slofjen fan 'e toffels klettere mei eltse stap op 'e dyk.

Om 'e hoeke ferdwûn hja... âld en stjitterich... behelp'rich en stroffeljend...

Geart hie Tine al in amerijke loslitten.

‘O... o!’ sei hja kleiend. Har stimme wie triljend fan eangstme, kritend as in fûgeltsje, dat fongen is en wjukkelt mei de flerken, sûnderdat it los komme kin.

‘O... o... o...!’

Geart wie ferbaasd. ‘Wat is dat foar in âlde tsjoenster,’ sei er.

‘Stil... âlde Boukje!’

‘Wêrom is de frou sa fan streek?’ sei er.

‘Ik wit net!’ sei hja. ‘Soe hja ús net sjoen hawwe?’

‘Yn tsjuster? Dat âlde minske? Dat kin ommers net... En wat dan noch...’

‘Nee...’

‘Ik mei dochs wol by de frou stean?’

‘Ja mar...’

‘Der is ommers neat...’

Neat? Wie it neat...? En hja miende... Hoe hie dan Geart syn earm... Mar hja... syn learmasteresse... syn freondinne, dy't him helpe woe... om't er net wie, wat er wêze moast... Hy wie no ienris wat frij...

Wie it dan neat? Siker, sikerwier neat? Wie hja net as in mem foar him... hja... sânentweintich jier... hy in jonge fan achttsjin...?

En dochs... hja hie neat weromsein. Hja moast dy âlde tsjoenster efternei... Mei har omswalkjen oeral... wat die hja hjir op 't hiem.

Hja gyng de reed ôf... It wie foar har gjin keunst, it âlde, stadich fuortpanderjende minske yn te heljen.

‘Boukje! Boukje!’

‘Hm?’

‘Boukje, wat ha jy my kjel makke... dat meie jy net wer dwaan, hear!’

‘Hm?’

‘Jy meie ús net sa kjel meitsje!’

‘Hm?’

‘Jy meie net sa wer by ús op it hiem komme!’

‘Net op it hiem komme?’ Ferstie hja it dizze kear wol? ‘Net op it hiem komme! Ha! ha! ha! ha! ha!’

‘Wêr laitsje jy om?’ Tine waard lilk en rôp it út mei in heech skerp lûd.

‘Ha, ha, ha!... ha, ha, ha!’ It âlde wyfke like op 'e tried te wêzen.

‘Wêr laitsje jy om?’ herhelle it âlde minske. ‘Wêr laitsje jy om... Om't ik my sa fersinde... Ik miende, dat it Hindrik Anes wie... En no wie it de feint... Ha! ha! ha! It wie de feint... de feint... ha! ha! ha! ha!’

‘Mei ik dan net mei dy jonge stean?’ frege Tine. Har stimme sloech oer, as de stimme fan in folkswiif yn deilisskip, fan it lûd roppen, mar ek fan lilkens, dy't har op dit stuit oermânske.

‘Fansels wol!’ rôp de âlde. (Wêr wie no har dôvens?) ‘Fansels wol... Dêr stiket ommers neat yn... Wa seit dat?’

Twa eagen, fûl as de eagen fan in earn, liken Tine troch en troch te sjen.

Doe klonk der wer in laitsjen út 'e ferfallen toskleaze mûle en hja sei: ‘Do makkest der wat út op, leau 'k... Der is neat, hear! Suver neat!’

En hja lei har âlde ferskromfele hân, toar as hout, op Tine har

earm en ferfette: ‘Do moatste nei hûs ta gean... Der is neat, hear! It is hjir te kâld te stean. Do moatst nei hûs ta gean!’

Doe kearde hja har om, sûnder in wurd te sizzen en krukte op it doarp oan.

Heal gerêst gyng Tine nei hûs ta. Wêrom liet hja har sa fan streek bringe troch dat âlde wiif? Mar hja moast hjir net wer sa omstrune by tsjuster. Dan soe hja it tsjin har man sizze. No... soe hja it no ek sizze...?

Ei nee, mar net. Dizze kear noch mar net.

 

Troch it tsjuster stroffele in âld, himpen wyfke. Stadich pandere hja foarút, súntsjes en breklik. Flak by it doarp kearde hja har om. As in grut, tsjuster skaad wie de grutte pleats fan Hindrik Anes.

Hja kearde har hannen omhegens, nei de loft en sloech se yn elkoar. ‘O... o... o...!’ lústere hja. Hja weefde mei de âlde holle, as wie it fan leed en skrik. ‘O... o... o...!’ Sa stie hja der, de ronfelige hannen yn elkoar, ferslein, as yn smert fersonken.

It duorre in skoft, ear't hja yn it doarp ferdwûn wie...

IX De gloaiende delling

Yn 'e keamer hang in benearjende waarmte. Dy aaklike kachel! Tine rûn der hinne en die it doarke fan boppen iepen. Geart wie stomp hjoed. Kaam it fan de waarmte? Tine besocht him it minne fraachstik fan de ien en de twa e's by te bringen, mar de saak waard him geandewei tsjusterder.

Der hong al in bytsje skimer yn 'e keamer; it wie ien fan dy ‘drôve dagen foar Krysttiid’, in echte donkere, skimerige dei.

Tine gyng wer op har plak sitten, nêst Geart. ‘O!’ sei hja. Har foet rekke sines. Geart ferskikte en wer fan nijs ôf begûn it haspeljen.

Om har beide hinne wie de bedwelmjende keamerlucht, as in swiere, benearjende wolk. Hja sieten dêr flak nêst elkoar. De amme fan Geart wyndere troch inkelde hierren fan Tine har swie-

re fracht - sêft ferweegjende hierren, dy't swaaiden sûnder te rêsten.

Hja fielde, hoe't syn amme nei har ta kaam, har holle omsweve en fierder gyng - as in mylde, waarme sucht.

Syn swier, donker, krollerich hier lei as in oerdiedige fracht om syn holle, dy't er no eat foaroer hâlde, yn tinzen as er wie. Der kaam in frjemde geur út op, in swiete rook, as fan in simmerwyn oer in koalsiedfjild.

Hja seach syn foarse, brede nekke, sêft kleure as jit fan in bern. No ferskikte er him wer; de waarmens fan syn lichem wie nêst har en fielde hja as in gloede.

Hja helle de siken op en lei de earmtakke op 'e tafel. Geart seach op, syn donkere yndigo-eagen rêsten op harres.

Wat liezen hja der? Werom bleauwen hja dêr rêsten, as oanlutsen fan in frjemde macht? Wêrom moast er har oansjen?

Tine stoarre him oan en it wie har as lies hja yn syn hert, dêrbinnen yn, hiel djip en dochs tichte by. It wie oft syn siele op har oankaam, ûnskuldich, sûnder minne bedoeling op har oankaam, him oerjaand oan har, as in bern...

Doe weage it bloed yn har op. Mei krêftige slaggen bûnze har hert en in frjemde bedwelming kaam oer har...

Wat die er no? Wat waarme myldens kaam no by har eagen, wat amme der nêst har... deun by har lippen... wie dat syn sêfte mûle?

Har lea trille sêftkes as in reidstâltsje yn in twirke... En sêft presse hy syn mûle op harres. Hja hie de eagen sletten en wist fan har eigen ik neat mear, fan de wrâld net. - Allinne dit wist hja, dat it wie, oft hja sweve, fier fuort... yn ûnbekende kontreien, wer't alles myld wie, hearlik... net te sizzen sillich...

It wie har, oft hja meinommen waard yn weagen, dy't har sêftkes meitroaiken, fan 'e igge ôf... wêrhinne?

O... hja wist it net. Nei in ryk fan blommen, sinne, muzyk, nei in frjemd, hiel frjemd lân...

En hy patte har. Patte eltse kear wer, mei de hertstocht fan immen, dêr't foar it earst de Grutte Krêft yn wekker wurdt. Hy

naam har hearlike lichem yn syn earmen en presse har tsjin him oan, mei al de macht, dy't er yn him fielde...

Sa wiene hja dêr yn 'e keamer, twa herten, klopjend fan ien krêft, twa wêzens fan ien toverstêf rekke...

De hertstocht omwuolle harren geast as mei in swiere, broeierige damp en hja tochten om neat op 'e wrâld, oan gjin tiid, gjin plak...

Doe klonk der in stap yn 'e keamer nêst harres. En in lûd as fan immen, dy't hoaste... Of wie it brimmen?

Geart makke him los út 'e omfetting. Syn troanje wie fel ferlutsen. Syn amme, waarm as yn in koarts, kaam him mei koarte hoarten út syn mûle. Hy seach har ferbjustere oan, in bytsje bang, as woe er sizze: Wês net lilk!

En hja? In flamjend rea hie hja op har kaken. Mar har eagen laken him temjitte, glimkjend as troch in flues; as felle ljochtsjes wiene har eagen.

‘Wat is der oan?’ frege hja. Geart hie de finger opstutsen... wer hearden hja in stap.

Doe gyng Tine op har stoel sitten, as tefoaren. Geart skikte wat fan har ôf. De doar gyng iepen.

‘Der is immen foar jo by de útdoar!’ sei in rêstige stimme. ‘Ik ha har al in skoftke oankommen sjoen. It is masterske, leau 'k.’

Geart seach efkes om. De boer syn eagen stiene rêstich, as jimmer. Syn antlit wie bleek - as jimmer.

‘Ik kom’, sei Tine. Hja seach net nei him om. Doe gyng har man wer fuort.

En wat barde der mei Tine? Werom gyng har amme sa koart? Wat kaam der yn 'e hoeken fan har eagen, wat rôle oer har wangen?

Begûn hja te skriemen, te snikjen?

Wat wie it, dat har treurich makke? En wêrom state hja Geart fan har ôf? Dy't tichte by har kaam, eangstich pratend.

‘Frou, pasje dochs op... Jy moatte nei de keamer ta... Net skrieme... net skrieme!’

‘O...!’ sei hja sêft kleiend. ‘O... o...!’

‘Frou... frou!’ syn lûd wie heas en eangstich.

Doe like hja harsels te fermanjen en gyng hja nei de spegel. Har eagen wiene read en opset.

Geart seach har dêr foar de spegel stean, de rêch nei him ta. Yn syn loaits wie ûnrêstigens, ja, eangstme. Har eagen gyngen yn 'e spegel nei it stee, dêr't hy stie. Doe draaide hja har wat om, sadat hja him net mear seach.

Geart gyng de keamer út; nei in pear tellen kaam de frou.

 

‘Frou Dykstra!’ Mei in laits stie masterske fan 'e stoel op, dy't Hindrik har taskikt hie. Tine joech har de hân.

‘Myn man hat tynge krige, dat er nije wike nei de stêd ta moat, nei de haadgearkomste fan 'e ûnthâldersferiening. Hy hie jûn droktme en no soe ik it nijs efkes oerbringe, want jo man moat ek mei; hja binne de beide ôffurdigen fan dizze ôfdieling, fansels...’

‘Ja,’ sei Tine.

Foar wa't wat wiste, wiene der op har antlit spoaren te sjen, fan wat der dizze deis bard wie. Mar masterske, in goedmienend minske, dy't net al te skerp seach, murk neat.

Hindrik siet oan 'e oare kant fan 'e tafel, tsjin syn frou oer. Hy stoarre foar him út, as yn tinzen.

‘Skikt it jo takomme woansdei, Dykstra, foar in pear dagen?’

‘In pear dagen...,’ sei Tine sêft.

Hindrik sei in toarn neat. Syn eagen seagen nei bûten, wêr't de jûn stadich oan kaam. Skaden wiene al yn it beamte... hja slûpten om it hûs, mear en mear, tichter en tichter en omswermen de hiele pleats...

Hindrik Anes swei.

Mar doe sei er, wylst syn eagen stoarren, as hiel yn 'e fierte, nei de kimen yn it easten, wêr't de nacht oankaam: ‘'t Is goed.’

Bleek wie syn troanje. Wie dy dat net altyd? Syn hierren, as ljochte lokken boppe syn skerptekene gesicht, wiene as de lange hierfracht fan in profeet. Hy like yn dream fersonken. Hy koe in dichter wêze, ferlern yn in fiere, fiere dream, hast net te sjen, mar dochs libben foar syn geast.

‘'t Is goed.’

As in utering fan in fêste wil kamen de wurden oer syn lippen.

Masterske gyng fuort, foardat Hindrik Anes oerein gyng, foar syn tocht nei it bûthús, wêr't't it meltsen him wachte. - Tine liet har út.

‘Twa dagen sûnder jo man, frou Dykstra! Kom mar ris by my oanrinnen, as jy jo ferfele... 't Is wier... jy hawwe jins beuzichheden, dy't swierder binne as mines. Mar oars... myn doar stiet foar jo iepen... Dat witte jy...’

‘Ik sil derom tinke, hear!’ glimke Tine. ‘En ik wit it. Freonlik sein!’

X De ôfgrûn

En Hindrik Anes gyng, woansdeitemoarn. Yn syn sneinske klean, dy't him better stiene as syn deiske (in bûtenwenstich ding, mar it kaam, om't syn uterlik te fyn, te... heareftich wie foar in boer) stie er foar Tine, doe't er ôfskie naam.

‘No frou... It bêste... it is mar foar twa dagen...’

‘Wat is jo hân kâld...’ Mei in smertlik lûd, as fan immen, dy't fertriet hat, sei Tine dat.

Hindrik seach har oan. Syn eagen hiene eat stoarjends, eat wie der yn, as fan in dream. Dochs seach er fêst nei har antlit, as ûndersocht er it. Tine wie bleek, mei de blekens fan in deade. Om har eagen wiene donkere skaden. Yn har loaits wenne in ûngeduerich ljocht. Mar har mûle wie treurich...

‘Dei, Hindrik!’ har stimme stûke. Soe hja begjinne te snikjen...? Har man seach har oan en yn syn eagen kaam in sêfte gloede. In glim as fan in teare, healomdizene hjerstdei wie yn syn wêzen.

Hy naam har hân en presse dy stiif. Doe gyng er foaroer en hy patte har op 'e lippen.

‘Tine!’

‘Dei, Hindrik!’ En smertlik wie wer har lûd. Hy gyng de doar út, nei master. Oan it neiste stasjon ta soene hja rinne.

Tine wiuwde. Hy wiuwde werom.

En doe gyng er de dyk út, mei in fêste, wisse stap.

Hindrik Anes wie net ien fan harren, dy't wifelje yn it libben. Hy seach syn paad foar him rjucht en krekt úttekene. Omhegens hie er de holle. It lange hier foel him efterút, op 'e krage. Mei in flinke, wisse stap rûn er op it doarp ta.

Tine die de doar ta en stadich rûn hja nei de keamer.

 

Geart die dy moarns syn wurk yn it lân en brocht de modder, fan in arbeider groeven fan 'e terp nêst de pleats, oer it fjild.

It wie in donkere, echt tryste desimberdei. Stadich rûn er nêst de guds, dy't súntsjes, stapfoets de fracht it paad lâns brocht, nei it stik lân, wêr't al mear en mear modderheapkes opriisden.

En mei kofjedrinken gyng er nei hûs ta. Nei it bûthús rûn er, wêr't er him wat opknapte. De kaam helle er troch syn hier - in tsjep jaske die er oan. Wêrom dochs? Om't er syn tsjeppens wiste en, idel, himsels wat oppoetste? Hy joech der him gjin rekkenskip fan.

Doe nei de keamer ta. Dêr siet Jetske te bliezen yn in bakje gleone kofje; kofjegeuren walmen troch de keamer, as swiete wijreek, offere oan de húslikheid.

Tine siet foar har oer op 'e stoel, eptich en tsjep. Rjucht siet hja, lykas har manear wie. In waarme kleur ferve har wangen.

Hja seach blier en opgerûmd; hja skikte Geart syn kofje ta, dy't swijend opdronk.

Mar der moast dochs praat wêze, tocht Jetske. Wêrfoar wie it oars kofjetiid?

En hja sei: ‘Wat frjemd, tinkt my, no't de boer fuort is. Ha, ha, ha!’

Hja lake, mûlk sûnder te witten, dat hja it die. In sleauwe laits, sûnder sin. Har grouwe lea skodde, de boarsten trillen en de tearen fan har ûnderkin skodden op har donkerblau jak.

‘Ja’, sei de frou sêft. ‘Wol wat frjemd...’

‘Hoenear komt de boer werom?’ frege Jetske, wylst hja in hibbige byt die yn in stik koeke.

‘Oaremoarn, leau 'k’, sei de frou. En hja naam wat op fan it finsterbank. It wiene priemmen mei in swarte kleaun.

‘Dan kinne se ek hiel wat ôfkletse, soe 'k sizze. Ha, ha ha!’ ornearre Jetske.

‘Ja’, sei de frou.

‘Altyd oer 'e drank?’

‘Ja... der binne in hopen útstellen, leau 'k, fan 'e ûnderôfdielingen, en it ferget hiel wat tiid, foardat dy behannele binne...’

‘No... de boer hat der in hiele bulte spul mei. Mar ik sis mar...’

‘No?’ ynformearre Geart.

‘Geef mij noch 'n drupske... Ha, ha, ha!’

‘Ja, do bist in sûphals!’ glimke Geart en hy seach Tine oan. Fol seach hja him oan. Seftglânzgjend wiene har eagen, as in mar op in dimmene middei. De bloeiselkleur wie as in keunstige ferve mei in pinsiel sierlik op har wangen brocht. Hja rûn nei de kachel en sette der in ynstektsjettel mei wetter yn. Hja seach oer it skouder en glimke nei Geart. ‘Wy moatte op Jetske pasje, Geart!’

‘Ja, frou!’ sei Geart. ‘Dat giet op Hooghullen oan.’

Jetske lake, kearde har kopke om en sette har stoel tsjin 'e muorre oan. Dit wie foar Geart it sein, om ek út de keamer te gean...

It middeismiel ferrûn sûnder praat. Geart iet hastich en skrepperich. It wie, oft der him jit wit hoefolle wurk wachte, as gunde er him gjin tiid. Syn kleur wie heech, reader as oars en doe't er klear wie, sei er: ‘Mei ik wol fuortgean? Ik moat noch efkes it lân yn.’

‘Jawol!’ sei Tine. ‘Gean jo gong mar.’

En hy gyng. It kloppe en hammere him yn 'e holle. Gedachten kamen yn flechten op him ta en hy koe se net ferjeie. Fûgels, as mei rouwe stimmen, dy't krasten en kreauden; dochs wie der ek wol ris in inkelde ûnder mei in floitsjend lûd...

Wat moasten dochs al dy fûgels?

En Tine die, wat hja middeis wol mear die: hja gyng nei it hea... boppe, dêr't de hinnen wol omstrúnden en wat fan 'e aaien brochten. Hja rûn de souder lâns, it hea oer en oer, om de aaien te fandeljen.

Sêft geurjend wie de rook fan it hea, de kostbere rispinge fan 'e foarige simmer, om har hinne. Mei swiete walmen kaam de

geur op har ta - in ‘parfum’ fan de natoer, dat it herte fernoeget en de sinnen bedwelmet. Hja núndere súntsjes in lietsje. Har stimme wie sêft, as it lûd fan in lyster. De roazen op har wangen bloeiden, as swiete, bloedreade roazen fan 'e hjerst - lette útkommers fan 'e simmerwille, fan oerlibbe maitiidspracht.

Der wie in stap efter har.

En foar har stie Geart. Hy seach har oan mei eagen, fol fan in skitterjend ljocht. En hy lake, dy jonge, hy lake! Hy sei: ‘Frou... jy hjirre...’

En de hammer fan har hert wie as in swiere hammer fan in smid. Hy bûnze mar, dy hammer en sloech, mei krêftige, sterke slaggen...

Wat hearde hja yn har earen? Wat gûnzjen wie dat, of wie it sjongen?

Wat swiete muzyk reaunte yn har earen? Wêrom knibbele er by har del, wylst hja dêr sa siet, sykjende om aaien?

Wat sei syn stimme, sêft, tear en dochs sa bliid: ‘Leafste... myn leafste...’

En Geart sloech syn earmen om har hinne. Syn reade, folle lippen presse er jit ris op harres, mar no krêftiger... dryster.

Der gyng in klink fan in doar, mar hja hearden it net.

Hy presse har noch ris tsjin him oan, mei de jonge sterke krêft fan syn earmen...

En in frjemde, o, net te sizzen bedwelming kaam oer har.

It wie, oft har geast út har lichem fuortteach en neat bleau as de soele waarmens fan syn amme, de hjitte wurden fan syn lippen, en de bedwelming, o, dy grutte bedwelming dêr't har wêzen yn weiwaard...

Sa wiene hja dêre, tegearre yn it hea. Sêft kaam de jûn tichter by, súntsjes en hoeden. Stadich brocht er skimer oer it lân, yn 'e skuorre. Hja fergeaten alles, alles op 'e wrâld en hearden allinne de stim der Natoer, dy't harren roppen hie en ta syn slaven makke...

De beker sette er harren foar mei de bloedreade wyn fan 'e Leafde en hja dronken... oan it lêste ta...

Wat wie dat foar in stimme? Wa rôp der sa fan ‘Frou... frou?’

Wa slûpte dêr oer 'e souder, dêr't no al heal tsjusternisse wie, nei in fal fan it bûthús? Wie it Geart? Wêrom gyng er net by de ljedder del? Wat moast dat lûd yn 'e skuorre dochs elkkear fan: ‘Frou, frou?’

Fluch gyng Geart ta it bûthús út en stapte súntsjes nei de skuorredoar. Doe gyng er nei binnen ta en fûn Jetske, dy't sei: ‘Wêr is de frou dochs? Der is immen mei Krystguod... Ik kin de frou nearne net fine...’

‘Ik ha se niis efterhûs sjoen,’ sei Geart. ‘By 't hinnehok. Mar mûlk is se wol efkes nei buorman v.d. Meer oerwipt...’

‘'t Kin ek neat skele,’ sei Jetske, foars en lomp. ‘'t Is dy âlde tsjoenster ek mar...’

‘Boukje?’

‘Ja, Boukje!’

‘Hm?’

‘Wat... hm...!’

‘Kin dat bonkehúske noch in pear kuorren tille?’

‘Dy tsjoenster kin alles!’ sei Jetske. ‘Op stjerren nei altyd dea, mar lit se kuierje. Ik sil har mar fuortstjoere...’

En Jetske, lomp as in Belgysk hynsder, plofte de gong lâns, nei de útdoar ta en gûlde tsjin de alde: ‘De frou is net thús...’

‘Nee... nee, hm, hm (dit op in sjongende manear) dat tocht ik al... Net thús... Hm, hm, hm!’

‘Wat tochten jy al!’ moarte Jetske op in manear, as hie hja in hege rûzje mei de âlde...

Boukje knipte mei de eagen en sei: ‘Donker waar net?’ Hja hie der wer gjin byt fan ferstien, wat Jetske har tabâlten hie.

‘No... dei dan, hear!’

En Boukje sette stadichwei ôf.

‘Ferhip do mar!’ rôp Jetske en sloech har de doar mei foarsje efter de hakken ticht.

Foarsichtich pesjantele de âlde de dyk lâns. De kuorren makken har it gean noch beswierliker... Har mûle wie yn rêstleaze beweging, krekt as kôge hja earne op. En koartsich, fel, stiene har

fûle, trochboarjende eagen. No en dan liet hja núnderjend hearre: ‘Hm, hm, hm, hm!’ op in heal sjongende manear. Doe sette hja de kuorren del en pûste efkes út. Hja kearde har om nei de pleats ta en hja helle har hân in eintsje omheech. En de fingers, meager as it toarre hout fan in hjerstwâld, knypte hja gear. Doe skodde hja de fûst en hja sei: ‘O... o!’ Driigjend klonk it - en it wie, oft de stimme fan de hate derút spriek...

XI Tine har leafde

Tine kearde har dy nachts op har bêd om en om. As it mantsje mei sân him net allinne mei de bern, mar ek mei de grutte minsken beuzich hâldt, wêr wie it dan dizze jûn?

O... wat wie it fier fan Hindrik Anes pleats ôf! As de hege stjerren, safier!

Want foar Tine wie it ljochtskyndei. De dei fan hjoed wie dêr, as in machtich grut momint yn har libben.

Dus safier wie it no mei har kommen. Hie hja it ea leauwe wollen, as immen it har ferteld hie? Hja... Tine... fan wolstelde âlden... hja, Tine... de ûnderwizeresse fan it doarp... dêr't men tsjin opseach... hja... dy't de berntsjes opfiede moast... de frou fan Hindrik Anes...

En yn 'e tsjusternisse, yn 'e nacht, wylst hja dêr sa stil hinne lei, fielde hja in flamjend rea op har kaken kommen.

O... o... wêr moast dit hinne!

Wêrom wie dit sa kommen? Wie hja sa min? Hoe... mar hoe dan dochs yn Gods grutte namme... Hoe wie dit kommen?

En hja seach har jeugd wer. Jongste út in húshâlding mei trije bern... it ienichste famke. Opbrocht mei de noed fan mem en heit... mei de soargen fan har goede âlden. Hja wie de eachappel fan har mem... har leaveling, har ienichste, djoere, leave dochter...

En no... myn God... wie dit wierheid? Gleone triennen streamden har oer 'e wangen - dy't hjit wiene, as lei hja yn in swiere koarts.

En hja die it tek fan har ôf... Dit hâlde hja net mear út. Hja gyng nei it finster en seach nei bûten. De nacht, de stille nacht, ivich en grut yn syn ûneinichheid, wie dêr bûten...

Inkelde stjerkes skitteren dêr boppe, freonlike ljochtsjes... as kêrskes fan 'e ivichheid, dy't altyd barne, by min en moai waar, donker en ljocht, goed en tsjoed...

En hja seach dêrnei... en seach doe nei harsels... Nei har siele, nei de frjemde ûngestadigens fan har hert...

Hjir sit ik no, Tine! tocht hja, en wêrom is no alles sa... en hoe hat it paad dochs west fan myn libben... dat it fiere moast nei dizze frjemde kriten... as nei... in ôfgrûn?

Hja tocht oan har grutter-, har âlder wurden. Hja koe goed leare, sei master... Hja moast de jeften, dy't de natoer har jûn hie, brûke...

En der wie eat yn har kommen fan in frjemde dweepsucht, fan in langstme, goed te dwaan yn it libben, berntsjes te helpen, de fuotsjes hoeden te setten op it earste slimme eintsje fan it libbenspaad...

En hja die it en wie lokkich wurden... Of... net alhiel? Hiene der yn har hert nea frjemde langstmen slomme? Yn har stil, ynbannich libben op it doarp, hie der nea in stimme west, dy't oan de poarte fan har hert kloppe, dy't sei:... Doch iepen, doch iepen... ik bin it Libben?

Ik bin de rynske wielde fan it Libben, ik bin it kleare ljocht fan 'e simmer, de oerdied fan 'e dagen, it reauntsjen fan 'e hertstocht... ik bin de stimme dochs fan dyn eigen bloed...?

Hie dy stimme nea oan de poarte fan har herte kloppe? En stil... yn harsels... dêr allinne op 'e stoel foar it finster, weve hja súntsjes mei de holle, en hja sei yn harsels: O ja... ik leau it wol... wis... wis! Dy stimme haw ik heard... Ja... dy stimme haw ik heard...

Doe kaam hy... Hindrik... De Grutte wie hy foar har... de eale! Wat in hert fan goud... wat in idealisme... wat in Genede hie hy krige... hy... hy...

Hja leave him... o, hja die it jitte... Hy wie sa grut... sa heech...

sa goed! Hy hie wat yn him dat in oar miste. Hy hie yn syn eagen it ljocht fan 'e simmermoarn... yn syn amme reaunte it lûd fan 'e simmerwyn...

En alles, wat eal wie yn har, wie fan him oanlutsen. Fan de teare wurden fan syn mûle, de nommele wijing fan syn tinzen, de sterke die dan fan syn machtige, gouden Wil...

Hindrik, do grutte... Hindrik, do goede... Hja reaunte it stil foar har hinne... as yn in dream... Hja seach syn byld no foar har... Soe hy ea te rjuchter of lofter kant ôfglide kinne fan it paad... it paad fan syn Libben... de rjuchte, brede wei, dy't hy foarút... foarút gyng?

O nee... it koe net mûlk wêze... En no dit... O... O... no dit... De triennen streamden... as streamkes, dy't net te kearen wiene... jimmer wer... waarm en hjit...

Hindrik... Hindrik... wêrom... wêrom?

En doe kaam hy... dy oare. Jong... in jonge jitte... In swakke, helpeleaze... Immen fan neat... Dy't as in boike stie foar in donkere wei yn in grut bosk, en dy't frege, mei donkere, freegjende, wiidiepen eagen: Wêrhinne no... wêrhinne?

En doe waard der wat oars yn har wekker. It hie har west, oft hja heech earne ferkeard hie... heech boppe de grûn... by de hearlikens fan 'e stjerren, en dat hja doe ûnder kaam... by de ierde...

En hja seach blinkende blommefjilden en in oerdiedige gleiens fan in waarme simmersinne, dy't har omearme mei syn gouden earmen...

De stimme fan har bloed hie spritsen en it hie in machtige stimme west...

Wat hie it boike yn har tewekker roppen? Hie it de Mem west? Wat hiene syn donkere eagen tsjin har sein? Wat hie de waarme klop fan syn hert har ferteld?

O... wat in taal... wat in hiele oare taal as oant dizze tiid ta...

Alfader!... binne wy minsken dan altyd as lytse wêzens - machteleas foar de grutte stimme fan de Natoer? Binne wy striekes op 'e Libbenssee... plúskes yn de rûzige stimme fan 'e wyn, dy't geane, dêr't dy it wol?

Moat ús bloed dan jimmer yn opstân komme tsjin de Geast... moat de Ierde as in fijân, ús dan jimmer lûke fan 'e Himel ôf...?

Wêrom dan, God... Wêrom dan?

Wie hja dan sa swak... hja, dy't betroude op eigen krêft? Wie hja dan safolle minder as oaren? Of hie it inkeld it Needlot west, dat har oangrypte en oaren sparre...

O... de stimme fan 'e hertstocht, wat hie dy grut west... wat wie har klank machtich! Hja hie der nei harke mei iepen earen, en it hie muzyk west, opswypkjende, razende muzyk, dy't de Wil bedwelme!

En no... as dy stimme wer by har kaam, soe hja der dôf foar wêze... soe hja har ôfkeare fan syn machtich, oerweldigje lûd... soe hja... soe hja...

Har tinzen gyngen, reizgen fierder en fierder - o sa fier. En in treurige glim kaam om har mûle. Hja mimere...

 

Wat wie dat? Hearde hja dêr in stap op 'e reed? Wie dat sines...? Wie hy dat? Har man...?

Wa kaam dêr de keamer yn... Wa sei der opgerûmd: ‘Hea... jy hjirre? Noch op en dat yn tsjuster...’

En hja die de blinen ticht, de lampe op.

O... dêr wie hy... har man...

‘Hoe no sa midden yn 'e nacht werom?’ frege hja. En hy lei it út... Hja koene gjin fierdere fuortgong meitsje en dêrom wie tejûne de gearkomste mar útsteld oant letter ta. En sa wie er dan mar mei master mei de lêste trein gien en fierders geandefoet, en no wie er hjirre...

En hy seach har oan. Syn eagen wiene goed en freonlik. Wol wie er tige bleek; hy seach der wat ferreizge út, mei donkere rânen om syn eagen, mar syn laits wie as it ljocht fan 'e neidei, sa freonlik en tear.

O... Hindrik... har man...

Skruten frege hja: ‘Dus... alles is net ôfhannele...’ ‘Nee, letter moat ik wer fuort... mûlk wol faker... Mar no bin ik dan dochs thús. En no moatte wy op bêd... gau. Fij... wat binne jy

let op. Hoe no sa let dochs...?’

‘Ik koe net sliepe!’ sei hja. En yn har lûd wie eat fan it kleiende kriten fan in berntsje. ‘Wol oeren wekker lein.’

Bedaard gyng er by har stean en hy seach har oan. Doe lei er syn earm om har skouders hinne en hy sei, as in treaster, as in sikemaster sa sêft: ‘Kom... wy geane op bêd...’

‘Ja,’ sei hja. En yn har stimme wie in suchte.

Sa gyngen hja de nacht yn, mar foar Tine hie it sânmantsje neat te bringen. En hja wekke... oant de moarntiid ta.

 

Hoe is dochs in minskehert sa wif..., dat it Lot it nimt en bringt, wêr't it wol? Nei de donkere hoalen as fan in bosk, of nei it frije fjild, wêr't it ljocht syn deugd en wierheid bringt?

De minske beakent him syn wei ôf en it Lot nimt him by de earm en hy giet, as in doarmjend berntsje, nei oarden, dy't fier... o fier fan it doel fandinne binne...!

Wat woe it lot mei Tine? It libben wie foar har as in see, kalm en rêstich, op in moaie dei, mei sinneglinsterjen en sêft widzjen fan 'e weagen, rêstich, kalm en goed - oant in frjemde wyn opstekt, om de baren op te swypkjen ta wylde hichten en de stimme fan 'e stoarm sjonge te litten oer it brûzjende skomfjild.

De kraters fan 'e bergen yn it suden binne as rêstige hichten, fan it himelljocht omearme, om letter, as de ierde yn syn foegen ferwrikt, te rikjen en út te boarsten, benearjend en beëangstigjend, wrede bergen, mei it felle fjoer, de gleone swevel yn har inerste.

De hjerst giet yn mei stil en rêstich septimberwaar; mar de stimme fan de stoarm komt letter en wee it beamte, dat net djip syn woartels yn 'e boaiem skeat!

Is der net eat yn it minskeherte, dat liket op it ûnwisse fan 'e see, it bedragende fan 'e kraters, de fergonklikheid fan 'e stiltme fan 'e hjerst...?

Jit faker gyng har man om utens en hja bleau allinne efter... allinne mei him...

It tsjoede michje gûnzet om it ljocht en ferskroeit syn fler-

ken...; it grutske gealtsje floitet yn 'e beam en sjucht de sparwer net, dy't heech yn 'e loft fljucht en driget...

Hja fûnen elkoar wer... lykas earen. Hja fergeaten de wrâld en it libben as earen, en wat der oan deugd yn har wie...

De hertstocht ferskroeide mei syn fjoer de wente fan har eare en der bleau neat fan oer as in rikjend heapke...

XII Hindrik Anes komt immen tsjin

Doe barde it ris, ferskate wiken letter, op in jûntiid, dat Hindrik let by masters wei kaam. It wie in ûnlijige jûn. De beammen om it tsjerkhôf, midden yn it doarp, skodden mei de keale krunen. De stimme fan 'e stoarm song syn ienlûdige sang. Toarre tûken waaiden ôf en in fel gier jen wie der om de skoarstien fan mannige wente op 'e romte...

Hindrik Anes rûn as yn tinzen. De wyn boarte mei syn lange hierren, dy't hinne en wer wynderen, by syn foarholle lâns.

Wat kaam der yn 'e tsjusternisse, nêst it tsjerkhôf, by it brânspuithúske, op him ta? It wie in lyts, donker skaad, in himpen figuerke, kromfoaroer, in âld, âld wyfke.

En in stim rôp: ‘Hindrik Anes!’

Hindrik Anes kaam tichter by en hy sei freegjenderwize fan: ‘Ja?’

‘Ik miende al, dat it Hindrik Anes wie... en ik tochte, ik sil mar roppe,’ sei it lûd. ‘Ha, ha, ha... Hindrik Anes...’

‘Boukje!’ sei Hindrik ferwûndere. ‘Wel, wel! Jy hjirre sa let?’

‘Ja,’ sei Boukje, ‘hoe is 't?’

‘Mei my?’ rôp Hindrik... ‘Best!’

Doe seach it âlde wyfke him oan. Har koartsige, fûle eagen rêsten op syn bleke troanje. Hja liken him oandachtich te besjen, mei iver en belangstelling.

Doe sei hja: ‘Hm, hm! Do biste bleek, Hindrik Anes!’ (As mear âlde minsken, hie hja it dookjen hiem, ek tsjin wa't maatskiplik heger stiene as hja.) ‘Ja... ja.’

En as yn tinzen stie hja...

Doe kaam har toarre hân en dêrmei pakte hja syn hân beet. En de oare, âlde, toarre hân kaam en dêrmei bestreake se syn earm sêft... en nuodlik. Oant de fingers kamen by syn hân...

Sa bleau hja stean; har beide hannen om sines... stil, as yn tinzen...

Doe suchte hja en sei: ‘O... Hindrik Anes!’

‘Wat is der oan, Boukje?’ frege er. Hja wie âld en breklik en mei alles, wat swak wie of drôvich, hie er te dwaan...

En de âlde sei: ‘Kom mei... besiden it tsjerkhôf. Ik moat dy wat fertelle...’

 

En dêr, heal ferljochte fan in lantearne, nêst it tsjerkhôf, stiene dy twa.

De wyn giere mei fûle fleagen troch it hege tsjerkhôfbeamte. Syn hoei-gerop wie as it pynlike kleien fan in bang mûnster. Mei lange úthalen, smertlik sjongen, klonk de stimme, om dan wer efkes te swijen - as song hja no har liet út oer 'e lannen om it donkere, yn drôve nacht beskûle doarp hinne...

It flikkerjende ljocht fan 'e lantearne ferve giele kleuren op 'e âlde, trochfuorge troanje fan it âlde minske. Har kevels gyngen hinne en wer - tusken alle wurden, dy't hja sei yn - rêstleas, sûnder ophâlden. En nêst har Hindrik Anes: heech, rjuchtop, de holle heech, syn hierren waaiende yn 'e wyn.

En wat sei it âlde wyfke?

Dit: ‘Hindrik Anes! pasje op... pasje op...’

Hindrik syn eagen seagen har oan, mar hy sei neat. Hy liet har fuortfarre en hja sei: ‘Dat doocht dêr net by dy yn 'e hûs, jonge!’

It wie krekt, as skrikte er efkes. Syn holle ferweegde en hy helle de siken op...

‘Hindrik Anes! Pasje op de feint!’

Doe ferweegde syn lichem wer efkes. En syn eagen seagen har fûl oan, wylst er him eat foaroerbûgde.

Hja naam wer syn hân en hja bestreake dy as de hân fan in lyts berntsje. En hja núndere mei in frjemd en kleiend lûd fan: ‘O... o... o...!’

Wat kaam der út de eagen fan âlde Boukje? Dochs gjin triennen? Wat klonk der út de donkere, toskleaze mûle... wie it bygelyks: ‘Leave, leave... pasje op!’

Wat dripte der no waarm en hjit op Hindrik syn hân? Wiene it wer triennen?

O... Boukje... kenne se jo dan sa min yn dit doarp? Kinne jy jitte skrieme?

En Hindrik Anes bûgde him nei har oer en sei: ‘Hoe witte jy dit sa?’

‘Ik allinne!’ gûlde de âlde tsjin 'e wyn yn. ‘Ik lykme-allinne yn it hiele doarp...!’

‘Komt ek nimmen oars it te witten...?’

‘Earder dêre!’ gûlde it wyfke. En hja wiisde mei har toarre âlde earm nei de tsjustere romte efter de beammen, wêr't skiere grêfstiennen skimeftich út 'e grûn opriisden.

Doe joech er har de hân...

‘Tankje, Boukje!’ rôp er.

‘Dei, leave!’ sei de âlde. En it wie oft leafde sêftens lein hie yn de felle klank fan har lûd.

Hja hâlde syn hân efkes beet, krekt as hie hja him jit wat te sizzen. Har holle wie efkes foaroer en it wie, as prate hja yn harsels...

Doe jitte: ‘Hindrik Anes, wat giet dy tiid hurd. Ik haw dy jitte kennen as in lyts boike...’

En hja skodde mei de holle en seach nei de âlde skiere, grize toer.

‘In jier is in amerij... in jier is neat... suver neat...’

Hja swei in toarn. De wyn jage fûl troch de beammen. De krunen skodden hinne en wer en hja klagen mei in drôvich lûd.

En kleiend en treurjend song hja mei in frjemd lûd... dat klonk as it kleien fan 'e wyn sels, om 'e toer fan 'e tsjerke: ‘O... o... o...!’

Doe sei hja, en har lûd waard heal wei yn it bearen fan 'e stoarm: ‘Do haste de ferkearde boaske, Hindrik Anes!’

‘Stil Boukje! Net sok praat!’ sei er.

‘Allinne hjirre... allinne tsjin dy, leave’, sei hja.

Mar hy sei: ‘It wurdt needwaar, Boukje!’

‘O, ja needwaar!’ sei hja.

‘Wol ik jo efkes thúsbringe?’

‘Do... nee, leave. Ik rêd mysels wol, hear... Ik rêd my wol...’

‘Dei, Boukje!’

En stadich ferdwûn er. De âlde die in hân boppe de eagen en digere him nei. Doe suchte hja twaris djip. In rizige figuer ferdwûn linkendewei yn it tsjuster, de hoeke om, nei it donkere plak tichte by: de pleats.

XIII De eagen fan in rjuchter

Twa dagen letter, op in jûntiid. Tine en Hindrik wiene tegearre thús. Geart wie yn it bûthús oan 't learen en Jetske yn 'e buorren op besiik.

De lêste tiden wie der yn Tine in feroaring kommen. Lykas it libbene en it glânzige fan in blom ferdwynt, as de simmerske waarmte net komme wol, en kâlder dagen har yn 'e simmertiid alle fleur ûntnimme - lykas de winter it libbene antlit fan 'e ierde ferfealet en ferstivet, sa wie it mei Tine...

Har eagen wiene dof, as fan in drôvich flues oerlutsen. It wie, oft hja nei binnen ta seagen. Eat wie der yn har wêzen, dat makke, dat hja der útseach as wie hja altyd yn tinzen.

Prate men tsjin har, dan bleau it andert faak wei; de deistige dingen, de lytse plichten fan it libben, hiene har oandacht net mear sa lykas oars.

It wie stil yn 'e wenkeamer. Hindrik hie in krante foar him. Nêst Tine lei haakwurk; har iene hân hie hja op 'e tafel, de twade op 'e liening fan 'e stoel. En har eagen stoarren, as nei de fierte, dizenich omflueze, de eagen fan in dreamende.

Wat liet har eagen stadich doarmje nei it stee, dêr't har man siet?... Hja seagen nei syn lea en heger... nei syn antlit.

Doe riisde hja súntsjes oerein. It wie, oft it dreamerige út har loaits fertarde en har wêzen trochbriek troch in dize. Sa sjucht immen, dy't it drôgeryk ferlit en tewekker skrillet en de deistige

dingen wer opmerkt, lykas hja tefoaren wiene.

En har eagen waarden grutter en grutter, as yn in frjemde ûntsetting. En hja riisde oerein, as in dwilende yn in net te sizzen eangstme.

In bang skriljen wie der yn dy eagen. As seach hja no hommels foar har in berch fan grouwéligens, in eangstbyld, in freeslik gesicht yn it tsjustere fan in ûnlijige nacht...

Wat sei har triljende mûle?

‘Net oansjen!’ klonk it wifeljend, heas... as yn in skriklike ‘hallusinasy’.

Hja stie... en stadich wykte hja efterút... Nei de hoeke fan 'e keamer, dêr't it bedstee wie. Har lea trille en skodde, as in beamke, dêr't in gûlende stoarm oan wrikt...

‘... Net oansjen!’ lústere hja, ûnder it stadich tebek gean. ‘Net... oan... sjen...’

Har man wie ek oereinkommen. En yn syn eagen, earst grut fan ferwûndering, kaam in mylde loaits.

En hy sei, treastgjend: ‘Wat is der oan?’

‘My net oansjen,’ frege hja as in eangstich berntsje.

‘Wat is der oan?’ frege hy jitris.

Syn ljochte hierren hongen om syn holle as in ‘aureoal’ De sêfte glim om syn lippen wie as wijreek, sa treastgjend. Syn eagen hiene yn har it earste teare ljocht fan 'e maitiid, hoeden en dimmen.

En stadich wykte de eangstme út har eagen.

En hja naam syn hân, dy't er har tastiek.

‘Tine!’

Doe sloech hja in earm om syn hals en boarste yn snikjen út. ‘O... o... wie ik mar dea!’ kriet hja.

‘Wy hawwe allegearre ús paadsje te gean, Tine,’ sei er. ‘Net weromsjen, mar foarútsjen. Dêr leit de takomst!’

‘De takomst!’ kriet hja.

‘Ja’, sei er. ‘De takomst.’ En hy naam har by de hân en seach har oan. ‘De takomst, Tine! Us takomst!’

‘De takomst!’ snokke hja kleiend. En hja foel him om 'e hals en sei

skriemend: ‘Ik bin sa frjemd...’

‘Wy sille dokter komme litte,’ sei er. ‘Ik haw it de lêste dagen wol sjoen. Jy binne net goed... Hy sil ús wol helpe...’

‘O,’ klage hja, smertlik en bang.

‘En no mar op bêd,’ sei er. ‘Want jy binne fan streek. Wêr wiene jy dochs sa bang foar?’

‘Stil!’ sei hja heas. En hja sloech, op 'e stoel sittend, de hannen foar de eagen. ‘Dy eagen...’

‘Hokfoar eagen?’

‘Twa eagen dy't my oanseagen. Sa strang, as woene hja my eat sizze. De eagen fan in rjuchter. O... wat wiene hja stiif en strang! O...!’

En hja skodde fan de senuwen, de hannen al mar troch foar it antlit.

‘Stil mar, stil mar!’ bêde hy del. ‘Jy binne oerspand. En no mar gau op bêd...’

Stadich klaaide hja har út. Hja gyng op bêd lizzen, de doarren fan it bedstee healoan. Hindrik rissele wer mei de krante. Hy die krekt, oft er wer lies. Mar syn eagen stoarren oer de krante hinne, as nei fiere fierten. - Doe suchte hy. En hy lei de krante del. En hy bleau sitten te mimerjen.

 

De oare deis bleau Tine lizzen. ‘Mar wat útrêste,’ sei har man.

‘Dan wurdt it fansels wol better.’

‘Hjir yn 'e keamer?’ frege Tine.

‘De opkeamer is better, op it útfanhûzersbêd,’ sei Hindrik. En dêr gyng hja hinne. - Dêr lei hja, de holle djip yn 'e kêsens wei, ûnder in nij tek... yn 'e rêstige stiltme fan 'e nije keamer.

Tsjin melken kaam dokter by har. It wie in goedmienende Boalserter man.

‘Deksels, Hindrik Dykstra!’ sei er. ‘Jou magge wel wat ander wear bestelle. Der sit harde wyn in 'e lucht... En koud! 't Waait je deur jas en festje hene!’

Hindrik knikte en sei: ‘De frou is op 'e opkeamer.’

‘De opkamer! Wel ferdeuld! Nou... jimme hewwe gelyk. Daar is 't

wat rustiger overdach. Skeelt d'r 'n boel an? Wat overspannen hoar 'k?’

‘Ja,’ sei Hindrik. ‘Alteast, dat liket my sa ta.’

‘Nou, wij salle wel es kike. 't Sal wel 'n bitsje metfalle.’

En dokter gyng nei de opkeamer.

Nei in lyts healoere kaam er werom. De boer wie allinne yn 'e keamer.

‘Nou, Hindrik Anes!’ sei er. ‘Jou hoeve mij nyt se an te kiken. 't Komt mear foar in myn praktyk.’

En hy bûgde him oer nei Hindrik en lústere him wat yn 't ear. ‘Nou, wat sêge je!’ lake er. En by sloech Hindrik op 't skouder. ‘'t Bêste, ouwe jonge! Ik kom morgen wel es even wear, hoar!’

Hindrik Anes liet him út. Hy rûn nei de wenkeamer werom en gyng sitten. Syn antlit wie bleek. Syn wynbrauwen hie er heech oplutsen - as gyngen der earnstige tinzen yn him om.

Doe gyng er oerein en begûn hinne en wer te rinnen, de keamer op en del. It bloed jage him nei syn gesicht en syn hannen knypte er gear. Sa rûn er minuten lang hinne en wer, as waard er dreaun fan wylde tinzen...

Wat klonk der fan syn lippen, sêft mar ûnbehearske? Ik haw ferkeard dien! Wie it dat?

Do en ‘ferkeard’, Hindrik Anes? Wêrom dy wurden? Wat jaget dy troch de holle, wat drôve tinzen binne dat?

Hy giet mar hinne en wer, al mar hinne en wer. Syn antlit is bleek - syn lippen binne stiif op elkoar presse. Syn eagen steane earnstich, der is in djippe fâld yn syn foarholle.

No wurdt it wat rûzich bûtendoar. De wyn spilet wat troch de neakene krunen fan it beamte yn it hôf.

Wat klinkt der yn dat rûzjen?

Is it... in bern...?

Hinne en wer rint er... sûnder tins, sûnder rêst. Syn tinzen binne wyld en sûnder rêst... as hy sels.

 

De jûntiid kaam fan dyselde deis. Hindrik Anes siet by de tafel, mar syn antlit wie bûtenwenstich bleek. Hy lies de krante, of die

krekt, as lies er. Hy hie boaden yn 'e hûs en moast him dus, foar it uterlike, twang oplizze.

Tine lei op bêd; Jetske siet skean tsjinoer him, Geart oan 'e ein fan 'e tafel.

De petroaljelampe sprate syn giele skynsels oer 'e tafel. Heal yn tsjuster leine de hoeken fan 'e keamer.

It wie stil yn 'e keamer. Geart seach foar him út; op 'e tafel lei in learboek, mar hy like der dizze jûn net folle oandacht foar te hawwen.

Jetske breide. Mei in ienlûdich tikjen rekken de priemmen elkoar iderkear. Har swiere folle lippen wiene yn beweging, krekt as telde hja swijend de mesken. Hja ferlei de priemmen en ferskode mei in finger de donkere tried op 'e priem.

‘Wat ûnwennich, no't de frou der net is,’ sei Jetske. Har folmûlich lûd foel as in balstien yn de stiltme om harren hinne. Hindrik rissele mei de krante, wêr't syn holle efter beskûl wie.

‘Ja,’ sei er.

‘Ik wit net, mar ik kin wol riede, wat der oan skeelt,’ sei Jetske. Har grutte eagen, wetterich as fan in kou, kearde hja omheech en om har swiere lippen spile it begjin fan in laits.

Hindrik brimde, as woe er hjir gjin andert op jaan. Dochs ek krekt, as woe er te witten dwaan: Dit is gjin praat yn 'e wenkeamer.

Doe wie der immen, dy't nei syn learboek seach en mei de hannen oan 'e holle oan 't learen gyng. Hy sloech de bledsiden om en syn eagen stoarren nei it boek, mar hja seagen neat.

En in flamjend rea, as gleon fjoer, gloeide op syn wangen, wylst er al mar stoarre, mei syn donkere eagen... nei it boek...

XIV Bekentenisse

No waarden it stille, iensume dagen op 'e pleats. Tine wie faak op, mar ek wol, dat hja op bêd wie, en alles alhiel oan Jetske oerliet. It wie, oft der wat fan it libben fan har wêzen fuortteach. Faak koe

hja op 'e stoel sitte en dan stoarre hja mar, as nei frjemde, ûndúdlike fierten. Har loaits wie as fan in dreamende, der wie soms eat yn as fan in berntsje, dat jit te koart op 'e wrâld is, om nei eigen witten te libjen.

En Hindrik Anes, oars altyd deselde, wêr wie de harmonije no, dy't him oars altyd yn it libben hoede? Wat wifeljends kaam der oer him - in twivel oan eat, dat syn hiele siele yn spanning hâlde, ien inkelde grutte tins wie der, dy't al it oare neffens en njunken him lyts en ûnbetsjuttend makke. Ien frage, dy't machtich en grut foar him sweve, oeral, wêr't er it each hinne kearde. -

Hindrik Anes, op wat andert wachtesto? Hoe kinst dyn frou soms sa oansjen, hoe kinne dyn rêstleaze eagen soms freegjend doarmje by har mûle... as sochste dêr it andert?

Kinst it net freegje mei dyn eigen wurden, Hindrik Anes? Of is der jitte de twivel yn dyn hert, de twivel, dy't is as de wikseling fan ljocht en tsjuster, fan dei en nacht, dy't dan wer hoopje lit en dan wer wanhoopje...?

Ienris hast it andert ferwachte.

Dat wie op in jûntiid, doe't men op 'e pleats de rêst opsocht. Doe lei Tine, yn it donker fan 'e nacht, de hân om dyn hals en hja sei: ‘O leave...’

Hja lústere it sêft, as in gebed. Doe wie der in gedachte yn dy, dy't sei: No komt it...

Har hân streake hja troch dyn hier en hja sei: ‘Ik woe eat sizze... Hindrik...’

‘Eat sizze?’

‘Ja... mar... nee... nee... letter... it is al te let..., al fierste let... Wy moatte no sliepe...’

‘Is it al te let, Tine?’

‘O ja... It is te let, moarn... moarn... Hindrik.’

Mar de oare deis kaam it net. Stadichoan waard it foar dy wisser, it andert op dy frage. Do seachst it oan it holle fan har eagen, oan har fermeagere wangen. Do hearste it yn it eange triljen fan har lûd, yn it suchtsjen fan har hert...

O ja... ja.. do wist it!

En ûndertusken kamen en gyngen de dagen, de wiken, de moannen. It blide foarjier sette de earste hoeden stappen yn dizze kontreien.

De sinne gyng heger en heger, de dagen langen. Der kaam al myldens yn 'e loft, de lannen pronken har op yn har simmerdracht.

Doe wie it ris op in stille middei. Tine wie net goed en hie de rêst opsocht fan de stille opkeamer. Dêr lei hja op bêd.

En hja rôp him en sei: ‘Gean by my sitten, Hindrik.’ En har man die it.

‘Kom by my... tichte by my... Nee, tichter. Kom hjir mei jo holle...’

 

En hy kaam by har, sa ticht as er koe en hy seach har oan. Syn eagen wiene ûnrêstich.

Hja lei har hân op syn gouden hier en sêft wie har stimme: ‘Ik haw jo wat te sizzen... o... wat freesliks...’

‘Wat freesliks...?’

‘O ja... it makket my banger, as de dea. Der is neat op 'e wrâld, dat sa ferskriklik is... O...!’

En hja snokke senuweftich.

‘Sis it mar...’

‘It bern... dat...’

‘Ja?’

‘It berntsje, dat der komt... o!’

‘Ja?’

‘It is net fan...’

Fierder kaam hja net... En as in suchte, hiel súntsjes, mar hy hearde it, kaam der jit efteroan: ‘jo...’

Hy gyng oerein en gyng nei it finster. Syn boarst gyng fel op en del. - Sa stie er dêr, hymjend, sykjend syn krêft, as ien, dy't in grutte sprong weaget, mar earst himsels wêze wol.

Op it bêd klonk, freeslik snikjend, in lûd as yn deadseangstme: ‘O Hindrik... och... och...’

En doe sei er: ‘Ja?’ Hy sei it, mei de rêch nei har ta... Der wie in frjemde klank yn syn lûd. It weagjen fan syn siele joech frjemde

lûden oan syn stimme.

‘O... wa bin ik...’

‘Bedarje mar...,’ klonk de stimme by it finster. Syn lûd wie swierder as oars. It wie, as spriek er foar frjemden, foar minsken yn 'e fierte.

‘Ik wist it al... Of nee.. ik leaude it, ik tocht it...’

Doe klonk der eat as in snok út syn mûle. En ûnferhoeds gyng er ta de doar út... nei de wenkeamer. Dêr foel er mei syn holle op 'e tafel en gûlde, gûlde... as soe syn hert him brekke...

Fan it bêd klonk in sêft jammerjen nei him ta...

O... it ûnk hong swier as in tsjustere, leaden wolk oer 'e pleats.

XV Boukje set by nacht de dyk út

De oare jûns kaam Jetske mei boadskippen út it doarp weisetten, en ek mei nijs. Hja fûn Geart allinne yn 'e keamer en sei: ‘Do moatst ris begripe, wa't ik hjir op 'e dyk tsjinkaam.’

‘No?’ frege er.

‘Dy âlde tsjoenster.’

‘Boukje?’

‘Ja, Boukje! En wat sei hja...?’

‘No?’

‘Oftsto hjir noch altyd wenneste...’

‘Oft ik hjir noch wenje...,’ herhelle Geart. En syn eagen stoarren nei it giele lampeljocht en knipten hinne en wer.

‘Ik sei fan ja en frege: hoe sa?’

‘De dagen binne lang, tsjinwurdich, hen!’ sei dat âlde fel. ‘Doe ferstie se wer neat, fansels.’

Jetske gyng nei de opkeamer, wêr't de frou op bêd lei. Hja rekkene de boadskippen foar.

‘Dy âlde tange skaait hjir ek wer om hûs hinne,’ sei Jetske tsjin 'e frou.

‘Wa, Jetske?’

‘Boukje, frou.’

‘O!’

‘En se frege my...’

‘No?’

‘Oft Geart hjir noch wenne.’

‘Oft Geart hjir noch wenne...,’ herhelle de frou. Mar har antlit wie bleker as fan in deade.

Jetske rekkene har útjeften foar; doe pakte hja har boadskippen by elkoar en sloffe de opkeamer út.

It wie de jûns âlve oere. It hiele doarp lei yn 'e rêst.

In skrale, kjelderige wyn streake de krunen fan 'e beammen, dy't as ienichste libbenen liken te stean yn de ferstive stiltme fan 'e nacht.

It hie nije moanne west. In lyts stikje moanneskiif stie no oan de eastkant fan 'e loft; fierders wat stjerren hjirre en dêr. Mar tusken de ljochte stipkes hiele plakken donker, fan wolkens, dy't in diel fan 'e nachtloft mei har swarte lekkens dieken.

Dêr gyng in doar. Der waard in kaai yn in slot stutsen. Mei in near krassen knarste it slot. Doe in stap. Foarsichtich en hoeden. In klappen op 'e stiennen as fan âlderwetske toffels. In lyts donker skaad, fuortstrampeljend oer 'e strjitte. Eat foaroer de boppe-ein. In swarte doek om 'e holle. En in grouwe, âlderwetske breiden lape om it lichem.

Foarsichtich gyng it fierder. De donkere, stille doarpsstrjitte lâns. De deadske, krekt útstoarne, swijende huzen foarby. Yn it nachtlik tsjuster, dat as lead sa swier yn 'e doarpsstrjitte hong.

Doe gyng de holle omheech. Eagen seagen nei twa finsters, dy't dêr omhegens, as ljochte fjouwerkanten, yn 'e tsjusternisse wiene.

‘Domeny!’ lústere de mûle. ‘Is dy jit op... is dy jit op...’

De mûle gyng iderkear hinne en wer; de eagen seagen wer foar har, nei de donkere wei, in deadsk ein strjitte, útstoarn, stil, benearjend. Eltse klap fan har toffels wie klear en helder, as in lyts klapke fan hurd tsjin hurd. - Doe kaam de dyk..., skier en grizich tusken de tsjustere lannen.

As in see fan iensumens wie de tsjustere nacht om har hinne.

De fjilden wiene útstoarn. Hiel yn 'e fierte, oan de kimen, iderkear in flap fan in hiel fier ljocht, as fan in fjoertoer yn 'e fierte, help fan it seefolts. Fierders, lytse flikkeringen efkes boppe de grûn... de bûtenste lampen fan 'e net fiere stêd...

 

Wat moast hja hjir yn 'e nacht?... Al mar fierder gyng it - in lyts en donker figuerke yn 'e wide iensumens. Ald en breklik strampele hja fierder. Wêr wie de ein? Wêrearne? It wie as it byld fan 'e Tiid sels, yn de grutte, donkere, einleaze Ivichheid.

Doe kaam hja by in tiltsje. Weachjes bûtsten tsjin it hout fan 'e beskoaiïng oan. Hol klonken de klapkes fan har toffels op 'e planken. Doe kearde hja har om. Har âlde, krebintige rêch liende efkes tsjin 'e peallen. Har amme gyng rêd as fan wurgens om dit lange ein.

Har antlit gyng nei it doarp - eat fan siden, dêr't in breed tsjuster plak út de grizens fan 'e nacht ûndúdlik nei foaren kaam. It wie Hindrik Anes' pleats.

Hja stoarre dêr hinne...

Doe sloech hja de hannen gear en hja sei: ‘O, hearken, dy stakkert... dy earme stakkert...’

Doe swei hja. Tocht hja earne oer nei? Ringen klonk it: ‘Hy docht it net... hy docht it net.’ Sa prate hja fierder yn harsels: ‘Fierder mar... Hy is te goed... dy leave... Hy is fierste goed...’

En wer gyng hja fierder, yn 'e stiltme fan 'e nacht. No en dan kamen der lûden út har âlde, toskleaze mûle, ûnder it behelp'rige gean, as: ‘Dy stakkert... Hy is te goed... Hy docht it net... hy docht it net...’

In âld, himpen, breklik wyfke. As in donker skaad glied hja oer 'e dyk. De grutte tsjusternisse wie om har hinne.

Wêr gyng it hinne? Ja... wêrhinne? En wat hiene dy wurden te sizzen: Hy is te goed... dy leave... Hy docht it net?

 

De oare deis rattele, yn 'e moarntiid, de molkfrou oan de klink fan in doar yn 't doarp. Hja seach by it húske op, mar libben kaam der net.

Noch net op? tocht hja. En hja besocht it jitris.

‘Alde Boukje har doar sit ticht!’ sei hja tsjin ‘de baas’, dy't nei syn wurk ta gyng.

‘Hea!’ sei er.

‘It is my jit nea oerkommen, sa lang as ik hjir kom,’ ferfette hja.

‘Hea, hea!’ sei ‘de baas’.

‘As der mar neat oan skeelt,’ sei de molkfrou.

De baas gyng nei de winkel en helle in beitel. Dêrmei wipte er in finster op fan it foarkeammerke. Hy stiek de holle nei binnen ta.

‘De keamer is leech... It is allegearre al wat stil’, sei er.

‘Jy meie wol ris sjen, mûlk skeelt der wat oan,’ sei de frou.

De baas dûkte nei binnen; in pear oaren bleauwen ek stean Doe't de ‘ynbrekker’ weromkaam, sei er: ‘Der is nimmen yn 'e hûs.’

‘Mar op bêd dan?’

‘Dat is, soe 'k sizze, net besliept.’

‘Net besliept...’

‘As se mar net in ûngelok krige hat,’ ornearre men. Hja wie nachts safolle ris yn 'e baan.

It hiele doarp wie ringen op 'e hichte. Alde Boukje wie fuort. Dea of libben? It wie it fraachstik, dat de deis, en ek de oare, it grutte praat yn Fjouwerhûs útmakke.

XVI De wreker

Twa dagen letter, middei. De frou wie wat better en siet op; foar Jetske oer siet hja oan 'e tafel. It wie teetiid.

De doar gyng... dêr stie Ane, Hindrik syn heit. Ferheard seagen hja op.

‘Jy hjirre?’ frege Tine.

‘Ja’, sei Ane Hindriks.

‘Hoe no?’ frege Tine. ‘Der is dochs neat?’

‘By uzes is alles goed,’ sei Ane doe. ‘Hjir ek?’ frege er. ‘Gjin nijs?’

Efkes stiltme.

‘Alde Boukje is fuort!’ lake Jetske doe. ‘Se is fuort en men kin se nearne net fine. Ik sis: it sil wol wat tafalle. Sokke âlde tsjoensters geane net dea. Se komt wol wer terjuchte.’

‘Jetske!’ warskôge de frou, mei in fermoanjend lûd.

‘Ja!’ foel Ane út, hommels mei in foarse stimme. ‘Ik ha har sjoen, hja is al wer terjuchte.’

‘Alwer terjuchte?’ frege Jetske mei grutte eagen.

‘Alwer terjuchte!’ sei Ane noartsk.

Doe bleau er in skoft stil sitten, yn himsels keard. De iene hân hie er op de liening fan 'e stoel, de oare yn 'e side. Sa siet er wat skean ta it finster út te sjen.

Dêr gyng in skaad it finster foarby. Ane gyng oerein en tikke oan it rút. Immen bûtendoar draaide him om en rûn doe wer fierder.

Jetske dronk har bakje tee op en gyng de keamer út. It waard ringen al tiid, om it melkerspakje oan te dwaan.

‘Wêr is Hindrik?’ frege Ane.

‘Efkes it lân yn; hy sil dalik wol komme.’

Ane naam syn earm fan 'e bekling ôf en fage him om it burd. Doe kearde er him nei Tine en seach har oan. Syn eagen wiene as glinsterjen de karbonkelstiennen efter syn swiere wynbrauwen.

‘Mûlk is it ek wol goed, dat ik jo efkes allinne sprek!’ sei Ane, mei in heas lûd.

‘My?’ frege Tine. Har eagen, grut en ferwûndere, seagen him oan, as begriep hja him net.

‘Ja, jo!’

Efkes stiltme. En doe: ‘Jimme witte net, wêr't âlde Boukje wie. No, ik wol it wol sizze. Hja wie by uzes. Allinne hat dy âlde siel de wei geandefoet ôflein, nei ús hûs ta. No, wat hja te sizzen hie, wie ek wol de muoite wurdich.’

Tine har eagen waarden grutter en grutter. Der lei in ûnneambere eangstme yn te lêzen.

‘Alde Boukje?’ stammere hja.

‘Ja... âlde Boukje!’ gûlde Ane no. ‘Begryp ris, wat dy seit. Dy seit, dat jy it mei de feint hâlde...’

‘O...!’ Mei in triljend lûd, eangstich as in berntsje, kaam it wurd

der út. Stadich rûn it lêste dripke bloed út Tine har wangen. En hja siet dêr, sprakeleas, mei senuweftich triljende lippen...

‘No!’ sei Ane. ‘Wat seisto?!’

Eangstich stoarre hja him oan - har holle skodde fan de senuwen. As yn in net te neamen eangstme seach hja mar nei Ane, dy't no stean gyng, gleonread om 'e troanje.

‘Dus,’ sei er, ‘it is wier. Ik sjuch it oan dy.’ As yn in oanfal fan razernije die er in trêdmannich yn 'e keamer; doe gyng er foar har stean. Syn earmen tilde er beide boppe syn holle út. Sa stie er dêr, mei de fûsten keard nei de souder.

‘Ferd...!’ bâlte er. ‘Dat dit my oerkomme moat. Mei myn ienichste jonge. Ik ha oars gjin inkeld bern hân as him en ik ha oars ek nea in bern winske. Want hy wie mear wurdich as in kliber, want hy is better as ien fan uzes, better as syn mem en folle, folle better as ik. O... myn jonge... myn jonge!’

As in grouwelike klachte state er it út mei in stimme, dy't davere yn 'e keamer. As ferdronken yn weagen fan lûd hâlde er de holle in skoftke foaroer, om dan opnij út te farren. Syn lilkens krige wer de oerhân en hy naam har earm beet.

‘Sis... do!’ raasde er. ‘Wat hasto mei myn jonge dien...’ Tine, de eagen jimmer wiid iepen, gyng oerein en die in stapmannich efterút... Muoisum wriggele it swiere lichem efterút...

‘Fertel my!’ raasde Ane. Hy kaam wer op har oan mei driigjende fûsten. Syn lûd hie no neat minskeliks mear. Syn holle like eat op it masker fan in liuw, dy't op syn fijân taspringe wol. Syn mûle stie yn in kier en giele tosken glinsteren dêryn, as de tosken fan in fûleindich bist. Syn eagen, fol fan in koartseftich fjoer, sparken as yn in deadlike grime. Hinne en wer skodde er mei de rûge hannen, as in terge dier, dat no einliks de wrake tichteby wit.

Sa stie er dêr, freeslik, om oan te sjen.

‘Fan wa is dat bern!’ Mei in heas lûd herhelle er it, wylst er nei har wiisde yn in wylde razernije, himsels alhiel net mear master. ‘Fertel it my! Fan wa is dat bern...! Slet!’

Hy skodde har de earm mei krêft en stie foar har as in terge mûnster, de mûle heal iepen fan ferskriklike lilkens - dat neat

mear wist en neat mear seach as allinne syn hate, syn felle hate tsjin dat wiif, dat dit freeslike, dit grouwélige, syn soan oandien hie...

En hja... hja sei neat. Mei wiid iepen eagen, as in ferstânleaze, as in earme dwilende, stoarre hja him oan, as yn in dream, in bange, bange dream...

Wat wie der? Gyng dêr de doar iepen... En wat wie dat foar immen, dy't dêr sunich nei binnen kaam, hoeden, as wist er net, oft er it sapas by it finster begrepen hie? Moast hy hjirre komme, hy, Geart? Wie hy wonken, sapas foar it finster?

Ane kearde him om. Hy helle de siken op, as moast er bekomme fan syn wylde útboarsting. Doe begûn er te grânzjen: ‘Soa,’ sei er... ‘Soa... bisto dêr... Soa.’

Geart seach de man oan en rûn in trêd tebek. Wat woe dy man fan him - wêrom seach er sa... Wat gluorken syn eagen, wat stie er dêr frjemd, driigjend, dy keardel? Wat moast dy mei him?

Ane Hindriks kaam mei grutte trêden op him ôf. Unferhoeds pakte er him by in skouder en skodde him fel hinne er wer.

‘Hâld dochs op!’ rôp Geart.

Mar Ane, yn it weagjen fan syn geweldige razernije, yn syn lilkens, skodde him mar en sei: ‘Soa... soa... Bisto dat... do... do...’

Hy wist yn syn ferstânleaze hate net mear wat er die. No tilde er syn hierrige fûst op en liet dy mei geweld delkomme. In gjalp klonk yn 'e keamer. Mar Ane sloech mar, mei de krêft fan in wanhopich minske, mei de krêft fan in âlde terge liuw, dy't men syn ienichst jong ûntnommen hat.

En wer gyng de doar iepen. In grutte figuer ferskynde op 'e drompel. Mar Ane sloech mar, op de holle fan de feint, syn hier, syn nekke, syn rêch. As in fracht smiten fan swiere stikken guod wiene de slaggen fan syn earmen, syn swiere, hierrige earmen en syn tosken glinsteren as de tosken fan in dier, dat fjuchtet foar syn libben of om syn sucht ta fjuchtsjen, út klearebare moardsucht.

‘Wat dogge jy?!’ frege in stimme.

‘Derút!’ rôp Ane tsjin 'e feint. ‘Der út, fan 'e pleats ôf! En kom hjir noait wer... En aste 't weageste...

Dêr glied in skaad, de holle krom-foaroer nei de doar ta... De doar gyng iepen - en it ferdwûn.

Ane hime, as koe er gjin siken krije... Syn mûle gyng fan senuweftigens hinne en wer, hy wie in toarn sprakeleas. Doe seach er him oan, dy't foar him stie. It wie syn soan, bleek, eat fermeagere, mar himsels master.

Syn heit die de holle eat foaroer en sei: ‘Och... och...’ Syn fersleinens, syn wanhope, syn leed - of wie it meilijen? - sprieken der út.

En hy suchte mear as dat er it sei: ‘Freeslik...’

‘Wat is der oan?’ frege Hindrik. Like it sa, of wie it sa... ljochte der yn syn eagen eat driigjends?

‘Ja jonge,’ sei Ane en syn stimme klonk ûnecht (hy wist in amerij net, wat er sizze soe), ‘it is...’

‘Wat prate jy dochs... Wat hawwe jimme hjir hân...’ En hy seach nei syn frou, dy't as in deade stil op 'e stoel siet.

‘Dyn wiif...’

‘Hâld jy jo stil... Wat is dit foar in gebear yn myn wente... Ik bin hjir baas, net jy!’

Ane Hindriks seach syn soan oan. Hy wie eat meagerder wurden, yn 'e lêste tiid en sa like it, oft er jit slanker wie as oars. Tige earnstich stiene syn eagen, wat ûnrêstich, mar net as fan immen, dy't yn 'e war is.

Yn Ane syn moed begûn it wer te weagjen, doe't er nei syn soan seach. Hy gyng rjucht foar syn soan stean, en sloech him foars in hân op it skouder.

‘Sjuchsto dy dêr!’ sei er, wylst er de oare hân yn syn grime oerstjoer skodde. ‘Sjuchsto dy dêr sitten? Dat is dyn wiif, hen? No jonge... Do moatst it witte... hjoed sil ik it dy sizze... Dat wiif.’

‘Heit!’

‘Ja, jonge... Hja hâldt it mei de feint!’

Doe wie it in toarn stil yn 'e keamer. It lêste bytsje bloed ferrûn stadich út Hindrik Anes syn wangen.

‘Gjin wurden mear. Gean jy wer nei mem ta...’

‘Mar...’

Ane gyng in trêdmannich tebek. De eagen, dy't er nei syn soan kearde, waarden sêfter - der lei ferwûndering yn, grutte ferwûndering. In skoftsje sei er neat. Doe... it wie oandwaanlik om te sjen, dy sterke man - sloech er in hân foar syn eagen en boarste yn in snikjen út...

‘No... no,’ sei syn soan. ‘Sa net heit! Gean mar... Wier! Gean mar.’

En mei in sêfte twang, foarsichtich, brocht er syn heit ta de keamer út.

Doe gyng er werom nei de keamer ta. Syn frou siet dêr op 'e stoel as in sike. Har eagen seagen him oan, mar liken neat te sjen. It wie, oft it ljocht fan it wêzen, it ljocht fan 'e geast, der út ferdwûn wie.

En Hindrik sei, as spriek er tsjin in bern: ‘Wat op bêd, is dat net it bêste?’

Hja gyng oerein. Hy krige har by de hân, hoeden en mijen, lykas men dat in sike docht. Hy brocht Tine op 'e opkeamer en diek har ta. Stil liet hja him begean, as wie hja dreamende, as gyng it har net oan - as wiste hja net, wat dit allegearre ynhie...

Doe gyng Hindrik nei de skuorre en dêr fûn er Jetske. En hy sei: ‘Helje dokter efkes, want de frou is net alte...’

‘Alwer dokter?’ frege Jetske. ‘En fan 'e wike hat er hjir ek west?’

‘Ja,’ sei Hindrik.

Jetske prottele wat yn harsels. ‘Sokke lju helje om alles in dokter.’ En wylst hja de skeldoek yn 'e rin foarwei die en de doar útsette, prottele hja: ‘As de arbeidersfroulju ek ris sa'n spul hiene...’

XVII Man en frou

De jûns wie it, oft koartsen har rinnend fjoer yn Tine har ieren brochten; it hammere har yn 'e holle, en har tinzen wiene wat ferbjustere; doe't dokter kaam, loek er in earnstich gesicht en hy sei tsjin Hindrik: ‘'t Kan gauw overgaan, mar sukke setten mut se nyt te faak hewwe.’

En de nachts dwylde hja om en in rêstige sliep bleau fier fan

har bêd fandinne. Dochs de neimiddeis knapte se wat op. Har eagen stiene helder - ja klearder as it de lêste tiden west hie.

Doe liet hja har man komme.

‘Lit ús efkes prate,’ sei hja. Har eagen, it wie frjemd, hiene wat bliers. Sa binne de eagen fan immen, dy't eat goeds, eat treastliks yn 'e fierte winkt.

Wat wonk har út 'e fierte?

‘Hindrik,’ sei hja. ‘Ik woe graach wat mei jo prate. Nei de skriklike dei fan juster...’

Har man woe eat sizze, mar hja ferfette fluch: ‘Nee... lit my prate... ik ha jit safolle te sizzen... o... in hiele boel... Mar kom tichte by myn bêd... en mei ik jo hân yn mines hawwe?’

En hja sei: ‘Trije jier hawwe wy no troud west. Hoelang hawwe wy ferkearing hân? Hast twa jier, net wier? O ja... fiif jier haw ik jo no kennen. Wat sei jo heit juster ek wer? O ja. Hy is better as syn mem... hy is folle, folle better as ik... O ja, Hindrik... stil! O ja, dat is wier! Mar hoefolle better binne jy wol net as ik! Wat steane jy dochs in ein fan my ôf... as de stjerren safier...

O, dy tiid, dat wy ferkearing hiene. It hat my de moaiste tiid yn it libben west. Deis yn 'e skoalle en jûns altyd, of teminsten sa faak, by jo. Doe wie myn libben goed! Ik hâlde fan jo! Jy wiene my as in grutte, goede; immen, dêr't ik sa tsjin opseach! En ik tocht: by him... altyd by him... dan bin ik feilich... Wat in gouden libben sil dat wurde...

Doe boasken wy. En hjirre op 'e plaats wie it ek goed. It suvere, it hege fan 'e leafde, is dat net it grutste yn 'e tiid, as men ferkearing hat?

Dochs wie myn libben hjir ek goed... ja... lokkich.. as in sljuchte mar... dy't gjin kwea yn 't sin hat en sa moai leit tusken it lân.

En doe kaam hy...

Wat wie hy? In jonge... ik wit net wat. Wat wie er lyts, neffens jo. Ik hie meilijen mei him... ik fielde foar him as in mem. Hast deistich wie er by my... tsjinoer my... nêst my... as ik him fierder helpe woe.

En ik wit net, hoe't it doe kommen is. Mar der kaam eat yn my,

dat der te foaren net wie. Ik hie langstmen, dy't ik my tefoaren net iens neame doarst...

Sa is it kommen, en ik bin sonken... hoe langer, hoe fierder...’

Hja rêste efkes. En Hindrik begûn doe: ‘Ik...’

Mar hja foel daliks yn. ‘Stil! Ik wol jo dit jit sizze... Fan jo haw ik altyd hâlden en hâld ik jitte. It heechste, dat der wie yn myn tinzen, yn myn hert, Hindrik, wie foar jo...

Jy wiene foar my de dream fan myn jonkheid - jy hawwe altyd west as de gouden wolkens oan 'e loft... fan ljocht omrâne...’

Hy sei: ‘It kin wier wêze, Tine.’

En hja: ‘Nee, it is sa. Dat swar ik jo mei hiel myn hert.’

‘Ja, dat byld kin goed wêze. Mar wolkens binne sa fier. Ik haw der de lêste tiden in bulte oer neitocht. Jy hâlde fan my, mar wie it krekt as mei my de echte, de suvere minskelike leafde, Tine?’

Hja knikte.

Hy glimke treurich. ‘Nee, nee, ik leau,’ sei er. ‘ik leau, dat it mei de leafde is as mei alles wat der op it fjild waakst, it gers, de blommen. Hja waakse fan de rein en fan de sinne fan boppen. Mar hja hawwe ek de boaiem nedich. De Leafde kin fan 'e Geast allinne net libje, Tine! Der moat eat by komme fan 'e ierde - it brûzjen fan it bloed, de klop fan it hert.

Yn stille oeren, as ik mimere (ik ha de lêste tiden rju oeren mimere, Tine) tocht ik faak: ‘Is der ek eat yn my, oars as yn oaren? Haw ik ek west te min fan 'e... boaiem... te folle fan 'e Geast? Kin ik dat feroarje? Sa tocht ik nei... Of is it wat fan myn hiele wêzen, dêr't ik neat oan dwaan kin...

En sjuch... ik leau, it hat altyd al sa mei my west. It lûde boartsjen fan 'e bern, de gewoane, lûdroftige dingen fan in bernelibben, hiene foar my net folle moais. - Ik wie altyd in bulte allinne. En letter, doe't ik grutter waard, wie ik ek meastentiids op mysels...’

‘Ja... ik wit it jit,’ lústere Tine.

‘Ik libbe mûlk wat tefolle mei myn eigen tinzen. Dochs wie myn jeugd goed en lokkich... Myn âlden wiene bêst foar my en jy...

Jy wiene my as de ferskining fan 'e leafde yn myn libben. Ik kin

it net oars sizze. Ik leau net, dat ik ea mei in oaren boaskje kinnen hie... Der kaam wat nijs yn myn libben... o... wat gruts...

Wat makke dy leafde my sterk... Ik fielde my as immen, dy't samar de krêft kriget, dy't him stipet by alles, wat er docht...

O, ik ha oan jo leafde rju te tankjen, Tine!’

Hja skriemde sêft en sei doe: ‘O Hindrik... Hindrik Anes...’

‘Doe kaam der’ - en hjir bleau er efkes stykjen, as foel it sprekken him swier - ‘hjir immen yn 'e hûs. Ik seach al ringen, dat er hjir wat yn 'e hûs meinaam, dat hjir te foaren net west hie. Ik fielde it. Ik hearde lûden, dy't hjir oars net heard waarden. Yn jo praten, yn jo wurden. Ik seach in ljocht yn jo eagen, dat ik tefoaren omdôch socht hie. Ik moast soms tinke... tinke, Tine, oan in plant, oan in blom, dy't yn 't tsjuster stien hat, oant de sinne komt en syn uterlik alhiel feroaret.

Doe kaam der eat yn my, dat sei: dat docht hy. En ik wist it, dat der eat kaam, dat der net wêze moast. Wie it myn skuld?! Ik prate der mei mysels oer. En ik tochte: ja, do haste skuld. Wat dêrfan is dyn skuld. Do wieste mei dyn tinzen yn dyn eigen wrâld. En ik tocht oan de Geast en oan de boaiem, dêr't ik it sapas oer hie...

Mar fierders wist ik neat... oant ik op in middei yn 'e opkeamer kaam. Dêr wiene jimme tegearre. Ik seach it wer, dat der wat wie, dat der net wêze moast... mar no klearder. Ik tocht: ik moat it sizze. Mar ik doarst net...’

‘Doarsten jy net?’ frege Tine. ‘Jy...’

‘Nee,’ sei er. ‘Ik doarst net. Jo leafde hie my sterk makke, mar ek al wer lyts. Ik tochte: Ik twivelje oan har? Oan myn eigen frou? Soe ik dat dwaan kinne...

Ik tocht: hja is dochs Tine... myn frou... Sil hja ea immen bedrage...?

En ik wachte... want ik tochte... nee, ik wiste: dat giet foar in skoftsje... mar net foar altyd...

O, dy oeren, dy wiken, dat ik wachte ha...’

 

Tine har triennen streamden, as wetterkes fan 'e bergen, dy't by 't foarjier net te kearen binne...

Har man siet in amerij te mimerjen. Doe stoarre er as nei de fierte en syn eagen waarden grut.

‘Jo leafde wie my wat moais, eat ûneinich gruts... ik seach it foar my as eat, dêr't nimmen oankomme koe... It folle my de siele... it wie it ljocht fan myn eagen... it libbe yn 'e wurden fan myn mûle...’

‘Dweper...’

‘Ja... mûlk bin ik in dweper. Syn dieden kin de minske feroarje... dieden kinne faak fan lytse dingen, fan lytse krêften, dy't men machteleas meitsje kin, ôfhingje - mar syn hiele wêzen feroarje... soe in minske dat kinne? Ik leau it net...’

En hy glimke treurich...

Sa sieten hja by elkoar... hja sêft skriemend om har leed, om har ûnk, om de died, o... de misdied fan har libben, hy earnstich, djip-earnstich, swijend.

‘Dat hat myn grutste skuld west,’ sei er doe. ‘Ik betroude, betroude aloan...

O Tine... dat dit komme moast...’

En hy ferburch syn holle yn 'e hannen en boarste yn snokken út.

Dit wie ien fan de inkelde, hiel inkelde kearen, dat Hindrik Anes himsels net master wie..

Tine streake him mei de hân oer 'e holle.

‘Nee... myn leave,’ njuente hja. ‘Jy ha gjin skuld... ik... ik allinne...’

Hja gyng stil lizzen... de eagen ta. Wie hja wurch?

Doe wie der in skoft rêst yn 'e keamer. Op 't lêst sei Hindrik: ‘Mar no hjoed neat mear. Besykje ris om te sliepen...’

‘It leit hjir stil,’ sei hja. ‘Utrêste... o... útrêste...’

Hja naam syn hân yn harres en brocht dy nei har antlit.

‘Sliepe,’ sei er... ‘Dokter...’

‘Ja sliepe,’ sei hja... ‘Rêste... altyd rêste. Nea mear wekker wurde...’

‘Tine,’ sei er, ‘wat no?’

Doe iepene hja de eagen en hja seach him oan. En hja frege him: ‘Miene jy, dat ik bang bin... bang fan 'e Dea? O nee... dat bin ik net...’

‘Wa praat der no fan de Dea?’ sei Hindrik Anes.

Tine lei no mei de eagen ticht, deastil, as sliepte hja.

 

Doe kamen der oare dagen. Koartsen spoeken yn har, slynden har krêften. Earst hie it de Geast west, dy't litte, mar no kaam it lijen fan it lichem by de treur'gens fan 'e geast...

O it wiene drôve dagen op 'e pleats!

Dokter kaam alle dagen en seach eltse kear earnstiger.

‘Jou wyf mut goed ete. Stop 't der mar in, Dykstra! De pols wurdt wat slop. Mar dat ken noch wel beter wurde. Goed ete! Sit der mar achter, want dat is 't wat 't lichem fraacht.’

Mar syn eagen stiene earnstiger, as it praat fan syn mûle wie.

It waard in siikbêd.

En doe... op in simmerjûntiid, wylst it lêste goud bûten noch gloeide oan 'e loft, en it fûgelt de lêste lietsjes song foar de rêst, kaam der in jong libben te-wrâld.

It wie in famke.

Kleiend klonk it sêfte kriten yn 'e keamer. De mem lei boppe, op 'e opkeamer, in pleechsuster by har. Frjemd klonk it risseljen fan 'e stive klean fan 'e frjemde frou yn 'e hûs. In sêfte lysolgeur triek troch it hiele hûs. De blinen fan 'e opkeamer wiene heal oan.

Op in jûntiid frege Tine om har man. En hy kaam. De pleechsuster wist, dat hja no efkes fuortgean moast. En hja liet man en frou allinne.

En wer siet Hindrik Anes by har bêd. De lêste tiden hiene syn troanje fel ferâldere. Hy wie noch gjin tritich, mar hy like in man op middel-leeftyd. Mar wat wiene de fuorgen fan 'e soargen en it leed op syn antlit, sjoen neffens de ferwoesting fan it leed en it lijen op har troanje?

As in skim fan wat hja earen wie, lei hja dêr op bêd... deastil... de eagen ta.

Hy brimde efkes. Doe sloech hja de eagen op. Hja wiene klear en helder as de dei.

En hja spriek: ‘Ik bin al wat swak... en fiel my wat frjemd... Dochs bin ik bliid, dat jy no by my binne... O sa bliid...’

Hindrik syn eagen wiene sêft. De hierren fan syn holle wiene as goud... en silveren triedden wiene der troch. De natoer hie him wol tamakke, de grutte, foar syn taak!

En hja sei: ‘Hindrik... as ik komme mocht te stjerren...’

‘Stil!’ sei er. En in flues, as sêfte dauwe, wie der foar it pearlemoeren ljocht fan syn eagen.

‘As dat barre mochte... nim dan myn seine foar altyd mei jo... Jy wiene altyd goed foar my... sa goed... sa goed...’

‘Stil Tine! Net sa...!’ lústere hy.

‘Ja... ik moat it sizze. Myn tank foar alles... Ferjou my al myn kwea... ik bin min... ik bin tsjoed... ik ha... jo eat oandien... dat net goed te meitsjen... is... Sels net mei myn dea...’

Hy lei har it swijen op, mar hja gyng fierder: ‘Dochs haw ik jitte ien bea... O... (en der kaam eangst yn har eagen) as ik dea gean, wat moat der dan wurde fan it berntsje... dêrjinsen... Mei dat lytse wjirmke lije, om wat de mem misdien hat? O... Hindrik... ik ken jo sa goed... Ik wit, wat jy dwaan sille... Jy dogge 't, net wier?’

‘Ik sil,’ sei Hindrik Anes en syn stimme wie as de bank fan in stive snaar op in spyltúch: ‘Ik sil foar dat bern soargje, as wie it myn eigen’.

‘Tankje’.

En sêft foel hja yn 'e kêsens werom. Hja die de eagen ta en lei der stil, as in deade, te'nein, deawurch.

Beslút

Der waard nijs ferteld yn Fjouwerhûs.

Geart, - men koe Geart dochs noch wol, dy't fan 't foarsimmer mei syn ‘grutte bek’ rûzje hân hie mei âlde Ane-boer, wêrom't er fuortstjoerd wie (sa wie it praat) - no dan, Geart gyng om utens. Hy teach nei it fiere Amearika. Hy waard holpen fan immen. Fan wa? Nimmen wist it, mar wier wie it. Hy gyng.

‘Hy hie ek altyd sa'n grutte bek,’ sei men. ‘En âlde Ane is ek net mak. Dat wie dus “tos” tusken dy twa.’ En no nei Amearika...

De jeugd fûn it in hiel ûndernimmen, fûn him wol in ‘aardige fint’, mar de jeld spjelde der in moraal oan fêst, dat men jins plak yn 'e wrâld witte moat, ensfh.

 

Wat sil ik folle mear fertelle fan it siikbêd? De dea wie om de pleats fan Hindrik Anes en syn bút soe him net ûntgean.

De hjerstwyn rûzet troch de beammen en de toarre blêden dwerrelje nei de donkere grûn, ien foar ien. - En de amme fan 'e dea gyng troch Hindrik Anes' wente en fertoarre en ferstive it libben...

It gyng stadichoan efterút mei Tine. Dokter seach it wol... dit koe net goed komme. En syn eat oerdiedige libbenskrêft bedimme er, om't dit ‘gefal’, dit treurige yn dizze rêstige húshâlding, wêr't middels wiene en it lok (!) wenne, syn meilijen opwekke.

‘'t Gaat nyt goëd, Dykstra!’ sei er op in jûn. ‘Sij sal 't nyt lang mear make, frees ik.’

En syn eagen, oars faak libben fan in opgerûmd aard wiene dof en treurich.

‘Se waar te swak foar de geboarte fan 't kyn en nou sal 't fuurke wel nyt mear opleve. 't Dooft út, Hindrik Anes!’

En sa wie 't.

Twa dagen letter, op in jûntiid. Hindrik stie by it siikbêd. De pleechsuster dippe de lippen fan 'e sike mei in bytsje fochte. Tine' eagen hiene in frjemd ljocht - it ljocht fan 'e dea. Hja stoarren nei de muorre fan 'e keamer, altyd oan mar - mar yn de loaits wie net mear de fûnk fan 'e geast wekker. Har amme waard koarter - en stadich waard it libben lytser - as in kerske, dat opbarnt, sêftkes, mar wis, oant it lêste eintsje ta.

In hjerstdei jout syn lêste giele strielen oan 'e wrâld, as himel-streakjes. - En wy bliuwe efter en stoarje yn 'e donkere nacht.

Sa wie it mei Hindrik Anes. Dêr gyng syn leafde, wat it heechste ljocht fan syn libben west hie. Hy presse in hân fan har yn sines -

O... it wie in teare hân! As in leelje sa wyt, as in toar bledke sa tear.

‘Tine!’ sei er. ‘Tine!’

Hy sei it as in lêste rôp, in lêste ôfskie oan syn leafde. Kaam der eat as in sêfte glim op it deableke antlit? Woe de himel har jit ien eachwink jaan, foar in lêste ôfskie oan him?

En hy lei syn holle nêst har op it kêsen. Hy omfette har lea mei beide hannen. Syn hert wie nêst harres... ticht by, sa ticht as it mar koe...

En syn wang, wiet fan syn triennen, hie er nêst harres; sa wie er dêr, wylst de lêste slachjes kloppen fan dit hert, dat wif west hie, mar him djoer boppe alles.

Sa kaam de jûn. En foardat it lêste goud fan 'e loft flechte wie, hie de Dea Tine nei him nommen.


Vorige Volgende