De noodzaak van het overbodige

41

Iedere vernieuwing begint met het doen van dingen die niet mogen, het werken in een openlijke illegaliteit die vaak door de schrijver zelf wordt ervaren als een nieuw verworven vrijheid. Zo gauw de meerderheid hem en zijn nieuwe vormen accepteert, is hij zijn vrijheid kwijt. Vervolgens verwijten anderen hem zijn nieuwe legaliteit.

Zijn redding is een nieuwe illegaliteit te zoeken, desnoods binnen de legaliteit. (Dit laatste is mijn methode niet, maar ik krijg er dan ook de kans niet toe.)

*

De grootste gemeenplaatsen worden met de grootste instemming ontvangen; individueel lijkende waarheden of uitspraken worden afgewezen omdat het geen gemeenplaatsen zijn of er niet op lijken: een stijlverschil of een ander spreekaccent is al voldoende. Meneer X als grootste gemene deler, bij tijden de grootste gemeenplaats, is zelfs als individu een dooddoener, evenals de meeste mensen die denken dat ze origineel zijn als ze een dooddoener debiteren en daarvoor applaus verwachten. Even erg zijn trouwens mensen die origineel zijn en die voortdurend willen weten dat ze het zijn. De ware origineel is hij bij wie zijn origina-

[p. 81]

liteit tot tweede natuur is geworden en die zich misschien nauwelijks (meer) bewust is dat hij origineel is: hij beschouwt zichzelf als zijn eigen gemeenplaats en heeft daar in vrede mee leren leven, hoopt er het beste van en verwacht - vanzelfsprekend - geen applaus. Soms vermomt hij zijn uitspraken in hele of halve gemeenplaatsen om bij een groter publiek over te komen. Kijk, zeggen de mensen dan, een origineel!

*

Alle vanzelfsprekendheden, ook de literaire, voortdurend ondervragen/onzeker stellen; zijn ze juist, dan kunnen ze als tijdelijke waarheid of zekerheid gehandhaafd worden, maar nooit als vanzelfsprekendheid; zijn ze onjuist, dan moeten ze afgewezen worden, ongeacht de consequenties voor de werkelijkheid of voor de literatuur.

Een werkelijkheid die zich daar niet aan houdt is een wanwerkelijkheid, een literatuur die daar geen rekening mee houdt literatuur.