De noodzaak van het overbodige

29

Neologismen

De reden dat sommige mensen zich zo aan nieuwvormingen ergeren - althans in Nederland, in landen als Frankrijk en Amerika is het de gewoonste zaak van de taalwereld - is niet alleen omdat zij vinden dat iedereen zich aan groepsidioom & stijlgemeenschap hoort te houden zolang zij er zich aan houden, maar waarschijnlijk ook omdat ze nieuwvormingen ervaren als het opdringen van privé-idioom, dat dan algauw als ‘jargon’ pleegt te worden benoemd. De reactie heeft het karakter van: wie ben jij wel dat je ons nieuwe woorden & tekens voor kunt schrijven? Nieuwvormingen mogen alleen als ze in het verleden plaats hebben gevonden, bij voorkeur in de zestiende en de zeventiende eeuw, zoals de enig toegestane avant-garde meestal de historische is. Hiermee wordt alle anderen een vrijheid ontzegd die men zelf niet neemt of wenst.

Het is een geste die we vaak tegenkomen, zowel in de politiek als in de ethiek en de kunst: wat ik niet wil (of durf) mag jij

[p. 60]

niet. En als reden voor de afwijzing is het voldoende te zeggen: Ik hou er niet van.

Dat met nieuwvormingen en verbale handtastelijkheden ook de taalvrijheid en het groepsmedium in het algemeen worden vergroot, wordt gemakshalve over het hoofd gezien. En het gemak dient de mens. Taalvrijheid & variatie is iets om naar te verlangen, niet om te realiseren.

*

In de kunst en vooral in de literatuur is de afwezigheid van iets soms belangrijker dan de aanwezigheid. Maar dan wel van iets. Wat dat iets zou kunnen zijn wordt gesuggereerd door de aanwezigheid en hun marges van wit en stilte, hun gaten. Wat niet geweest is kan niet afwezig zijn - behalve in de poëzie. Dichters adoreren en overmy(s)tificeren die aanwezige afwezigheden soms, lezers haten ze meestal.

Maar onder het onbekende iets, onder de afwezigheid van een aanwezigheid, of het omgekeerde, komt niemand op den duur uit. Betekenissen en aanwezigheden persen uit de taal of uit de witte gaten tussen de woorden is een van de wezenlijke functies van de literatuur en vooral van de poëzie. Wie denkt dat het geheimzinnig iets ontstaat door louter abstrahering of vervreemding van aanwezigheden vergist zich, evenals zij die menen dat de centrale afwezigheid een/de Idee is, want die bestaat niet in zuivere vorm, net zomin als God. Wat bestaat is een zichzelf realiserende, ten dele voorbeschikte afwezigheid, die zichzelf meeschept tot halfgeheim of halfgod.

*

Woorden in de literatuur verwijzen niet in de eerste plaats naar elkaar (ze zijn wel in de eerste plaats gelieerd aan elkaar). Ze verwijzen in de eerste plaats naar een ('n) werkelijkheid die buiten

[p. 61]

de directe gelieerdheid, de interne relaties ligt en verwijzen dan naar elkaar, waarbij ieder werkelijkheidsbeeld getransponeerd wordt en tot multiple taalwerkelijkheid gemaakt; vervolgens verwijzen ze weer naar, staan voor een complexe, multiple bewustzijnswerkelijkheid die de concrete taalwerkelijkheid met haar ‘toegevoegde waarde’ weer overstijgt. Deze derde werkelijkheid (met haar derde-dieptedimensie van de ervaarbare realiteit) is de rijkste; anders gezegd, een autonome taalwerkelijkheid zonder de derde dimensie van de realiteit mist iets, namelijk de werkelijkheidsillusie. En ze wint aan diepte, complexiteit en impact - dus ook als taalwerkelijkheid - wanneer die werkelijkheidsillusie weer tot stand komt, hoe vaag, onbestemd en onsamenhangend of abstract het ‘beeld’ ervan ook mag zijn.