anderen smelten en suggereert zelfbestraffing, hoogmoedigheid, doldriestheid. De beloning die zij de falende in het vooruitzicht stellen is troost, geborgenheid, gemeenschap en dat is een schrale troost.
Dat de mens - vooral de man? - altijd heeft willen vliegen of zweven komt niet voort uit het feit dat onze species vroeger gevlogen heeft, we hebben gezwommen, wat overigens een andere vorm van zweven is, en daarna werden we allemaal gewiegd in vliezen, vruchtwater, later in moederarmen; misschien is het daardoor dat we - vooral mannen? - in onze dromen vliegen, een vliegen dat niet zelden overgaat in hoogvliegen, wat weer gepaard gaat met angstgevoelens voor te grote hoogte of een complete opheffing van de zwaartekracht.
Wat de oorzaak ook mag zijn, het heeft in ieder geval veel minder met seks en erotiek te maken dan Freud wilde doen geloven; zweven symboliseert waarschijnlijk bovenal hoge verwachtingen, opgewektheid, bevlogen vooruitzichten, avontuurlijkheid. Volgens een psychiater vliegen en zweven alle mannen in hun dromen, behalve zij die het beroepshalve doen.
Dat grote droomhoogte angst inboezemt is normaal; hoog boven de aarde verkeren schept de mogelijkheid diep te vallen of zo ver de ruimte in te schieten dat terugkeer onmogelijk is.
Een enkele maal heb ik gedroomd van mysterieuze ruimtereizen waarin ik door het heelal zweefde, heel reëel, heel visueel, in vrije val. Het was prachtig, fascinerend en onvoorstelbaar werkelijk, maar altijd waren er de angstgevoelens die het karakter hadden van doodsangst, hiernamaalsgevoelens: het was mijn ruimtelijk einde, een vorm van spiritueel uittreden, die overigens verschilde van de door panische angst begeleide echte uittredingen of half-uittredingen die ik een keer of drie in mijn leven tijdens de slaap gehad heb en waarbij ik eenmaal mijzelf slapend zag liggen.
Te hoog vliegen kan ook een vorm van dood betekenen, van