Literatuur als werkelijkheid. Maar welke?

[p. 147]

Techniek en Literatuur

Voor zover de techniek het uiterlijk beeld van de wereld, de gang van het leven en de inrichting van de maatschappij meebepaalt vormt dit voor de schrijver materiaal, gelijkwaardig aan ander materiaal. Niet meer en niet minder, als het goed is, maar in de meeste gevallen minder. Dit is misschien vooral een kwestie van inertie; daarnaast van onbegrip en ook van wantrouwen.

De reden van dit wantrouwen is waarschijnlijk, dat het gevoel van onbehagen tegenover sommige resultaten van de techniek direkt wordt overgedragen op het techniese woordmateriaal, dat o.a. voor de uitdrukking van een situatie of proces nodig is. Deze woorden zijn bij voorbaat negatief geladen, wat onjuist is omdat ze neutraal geladen hadden moeten zijn en pas in de kontekst hun waardelading hadden behoren te krijgen; alleen al om die reden worden ze, voor zover gebruikt, meestal negatief gebruikt.

Toch is ook voor de schrijver die bv. techniese woorden en begrippen in zijn werk wèl normaal aanwendt ‘techniek’ en alles wat ermee samenhangt, zoals gezegd, alleen maar materiaal gelijkwaardig aan ander woord- en ervaringsmateriaal en geen overtuiging, specialiteit of specialisme. Je zou het kunnen vergelijken

[p. 148]

met het verschil tussen een schrijver en een botanist die beiden een bloem bekijken; de schrijver zal de bloem beschrijven zonder het aantal meeldraden te noemen of het aantal bloemblaadjes te tellen, hij wéét het niet eens en heeft er zelfs niet naar gekeken. Sterker, het zou zijn lezers niet interesseren. Dit is het verschil tussen een plantkundeboek en een literair werk, en hetzelfde geldt t.a.v. de techniek.

In het verleden is mij nog al eens verwijtend gevraagd waarom ik zoveel wetenschappelijke woorden en begrippen in mijn poëzie gebruikte en het enig mogelijke antwoord was: waarom niet? Bovendien waren het er feitelijk niet eens zoveel, dat leek alleen maar zo omdat het weinig voorkwam.

Wanneer de techniek zo'n belangrijk aandeel heeft in de maatschappij als algemeen wordt beweerd, dan zou het onjuist zijn wanneer dit niet op de een of andere manier in het geschreven woord tot uitdrukking kwam. Dat de dichters omgekeerd direkte invloed zouden kunnen uitoefenen op de techniek geloof ik niet, behalve dan in het geval van de SF-schrijvers (een deel van de SF-schrijvers is trouwens praktiserend wetenschapsman). Wel kunnen schrijvers door hun visie op het gebruik van de techniek indirekt enige invloed uitoefenen, hoewel dit in het verleden niet zo heel vaak is gebeurd en dan nog alleen via de politiek. Want het wantrouwen van de dichter en de ingenieur is wederzijds: zoals de dichter vaak weinig oog heeft voor de techniek, zo lapt de ingenieur meestal fiktie en visie

[p. 149]

aan z'n laars. Het belangrijkste raakvlak tussen de twee ligt dan ook niet in de literatuur noch in de techniek maar in de politiek, vooral tegenwoordig. Dat is iets waar geen van beiden onderuit komt of hoort te komen. Als ze elkaar daar niet vinden is de scheiding kompleet.